De thuiskomst door Anna Enquist

Enquist, A, De thuiskomst. 15e druk, Amsterdam 2008. 1e druk, 2005.

Inleiding

1. Uittreksel van het boek

2. Twee professionele recensies

3. Mijn eigen mening

4. De analyse

5. De verwerkingsopdracht

 
1. Uittreksel van het boek:
Titel: Thuiskomst, De

Geschreven door: Enquist, Anna
Jaar: 2005
Taal: Nederlands
Vorm: Roman
Periode: 1980-
Thema: Ontdekkingsreizigers , Relatieproblemen , Rouwproces , Vrouwenleven , 18e eeuw
Bron: Kruse, Lucas

Uitgever: Biblion Uitgeverij

Samenvatting
Voor deze bespreking is gebruikgemaakt van: Anna Enquist. De thuiskomst . Uitgeverij De Arbeiderspers, Amsterdam/Antwerpen, 2005.

Deel I (p. 11-125)
April 1775. De 34-jarige Elizabeth Cook wacht op de terugkeer van haar man James. Deze selfmade zeeman is in 1772 voor een tweede grote zeereis uitgevaren om in opdracht van de Royal Society onbekende gebieden in kaart te brengen. Elizabeth hoopt dat hij het varen eraan zal geven en voor zijn gezin zal kiezen. Ze heeft in de tijd dat hij van huis was, veel verdriet moeten verwerken: drie van haar vijf kinderen zijn overleden: Joseph (1768), Elly (1771) en George (1772). Vooral de dood van Elly, haar enige dochter, heeft haar aangegrepen. Ze voelt zich er schuldig aan omdat het meisje werd overreden door een koets toen Elizabeth even niet oplette. De twee overgebleven zonen (James, 12 jaar; Nathaniel, 11 jaar) kennen hun vader nauwelijks. Overeenkomstig de wil van hun vader zullen ze naar de zeevaartschool gaan, hoewel de zachtaardige Nathaniel, die prachtig viool kan spelen, liever iets in de muziek wil gaan doen.
In haar eenzaamheid krijgt ze steun van Hugh Palliser, een oude vriend van de familie. Palliser is thesaurier van de Marine en heeft James flink geholpen bij zijn carrière. Ook Frances (James' achternichtje) is haar tot steun: Elizabeth schrijft haar lange brieven waarin ze haar hart lucht. Van James ontvangt ze uitgebreide brieven, die vooral gaan over zijn reizen en ontdekkingen. Op zijn advies houdt ze een thuisjournaal bij, waarin ze de gebeurtenissen van alledag noteert. Ze stopt ermee na de dood van George.
Na zijn terugkomst heeft James het druk met het afwikkelen van allerlei zaken, zoals het redigeren en publiceren van zijn journaals. Hij wordt bij de koning ontboden, krijgt alom lof toegezwaaid, wordt voorgedragen als lid van de Academie en krijgt zijn verwachte promotie tot kapitein. Tot genoegen van Elizabeth accepteert hij een benoeming tot medebevelhebber in het Marinehospitaal, 'Een verkapte pensionering' (p. 89). Ze raakt opnieuw zwanger.

Deel II (p. 127-259)
In het begin van het nieuwe jaar worden voorbereidingen getroffen voor een nieuwe zeereis. De koning heeft een riante beloning uitgeloofd voor degene die een noordelijke doorgang ontdekt. James belooft zijn vrouw en kinderen dat hij niet meer op reis zal gaan ('ik heb genoeg gevaren', p. 139): een collega van hem, kapitein Clerke, acht hij prima in staat de expeditie te leiden. Maar de Admiraliteit is het daar niet mee eens: ze vindt Clerke te weinig serieus en een rokkenjager. Ook andere kandidaten vallen af. Om de impasse te doorbreken biedt James zich als bevelhebber aan. Zijn voorstel wordt dankbaar aangenomen. Tegen Elizabeth zegt hij dat het slechts om een formaliteit gaat: hij is nu degene die de bemanning kan zoeken en de voorbereidingen voor de reis kan treffen, tot het laatste moment kan hij zich nog laten vervangen. Elizabeth vertrouwt het maar weinig en is woedend op Hugh Palliser omdat die haar had beloofd er alles aan te doen om James aan de wal te houden.
Na een succesvolle introductievoordracht over gezondheid van zeelieden wordt James lid van de Academie. Tijdens een toevallige ontmoeting met de koning belooft James rundvee, pluimvee en paarden aan boord mee te nemen om aan de inlanders te schenken.

Elizabeth is hoogzwanger. Ze is ervan overtuigd dat ze een meisje zal baren, een vervangster voor Elly. Na een zware bevalling brengt ze echter een jongen ter wereld. James doopt hem Hugh, als eerbetoon aan zijn vriend. Elizabeth kan het niet accepteren ('Het verkeerde kind', p. 231) en laat het zogen en de verzorging van het kind aan een min over, Charlotte. Ze noemt hem Benny: 'Benjamin, dacht ze. Het jongste kind. Het laatste' (p. 234).
Begin augustus 1776 vaart James af naar Kaap de Goede Hoop. Hij wacht daar op de komst van Clerke, die hem zal aflossen voor de verdere reis. Maar als Clerke arriveert, wordt er tuberculose bij hem geconstateerd en besluit James als bevelhebber te blijven. Aan Elizabeth schrijft hij: 'Ik kan mijn belofte aan jou niet houden. Het doet me pijn. Het is niet anders ' (p. 259).

Deel III (p. 261-405)
Charlotte blijft Hugh verzorgen, Elizabeth kan het niet opbrengen een moeder voor hem te zijn. Ter afleiding van haar zorgen en verdriet helpt ze op een schooltje voor matrozenkinderen.
In 1780 ontvangt ze het bericht dat James in februari 1779 op Hawaï is overleden, vermoord door inboorlingen.
In het journaal van Clerke, dat ze ter inzage krijgt, leest ze over de slechte conditie van de twee schepen, de vele vertragingen, de geweldige ontvangst op Hawaï, de vergeefse pogingen om via de Beringstraat een noordelijke doorvaart te vinden en de door averij noodgedwongen terugkeer naar Hawaï. De hernieuwde ontvangst op Hawaï was veel minder hartelijk, er waren schermutselingen en er werd gestolen. James had streng laten straffen en wilde het opperhoofd gijzelen om de gestolen waar terug te krijgen. Hoewel hij een stel gewapende mariniers bij zich had, liep het op een gevecht uit. James werd aangevallen en afgeslacht. Pas na dagenlang onderhandelen kreeg Clerke 'de stoffelijke resten' (p. 284).
Als Hugh Palliser haar zijn deelneming komt betuigen, wordt ze woedend. Ze geeft hém de schuld van James' dood. Hugh antwoordt dat James zélf naar zee wilde. 'James heeft je verlaten, niet ik' (p. 297).
In 1781 verdrinkt haar zoon Nathaniel tijdens een reis naar West-Indië. Elizabeth is wekenlang wezenloos. Haar verdriet is extra schrijnend omdat Nathaniel na die reis zijn contract zou verbreken en zou stoppen met varen. In de gesprekken met meneer Hartland, organist en muziekleraar van Nathaniel, en zijn muziek vindt ze wat troost.
Via King (een medekapitein) en Isaac (een neef die ook aan boord was) krijgt Elizabeth wat meer informatie over de plotselinge dood van haar man. Onthullende informatie ontvangt ze echter van Boris Afanisovitsj, een Russische handelaar die haar de verzegelde laatste brief van kapitein Clerke overhandigt. In die brief, aan haar gericht, leest ze over James' toenemende mateloze wreedheid, de slachting van inboorlingen en zijn afslachting. Clerke had vanaf het schip door een verrekijker alles kunnen volgen. De dode mariniers werden door de inlanders opgegeten, de resten van James pas na lang onderhandelen in delen overhandigd. Clerke had James een zeemansbegrafenis gegeven. Officiers hadden later om James' kleren en bezittingen gedobbeld.
In het verslag van de derde zeereis leest Elizabeth de 'leugens' over haar man. Ze vraagt zich af wie hij in werkelijkheid was, wil hem begrijpen.

Isaac neemt Elizabeth onder zijn hoede. Hij verhuist met haar in 1788 naar Clapham. Daar probeert ze een normaal leven te leiden: lezen, mensen ontvangen en soms uitgaan. De zoon van de inmiddels overleden meneer Hartland neemt haar mee naar concerten, waar ze geniet van nieuwe composities (Haydn, Mozart).
In 1793 sterft haar jongste zoon Hugh aan hevige koortsen, een jaar later is haar oudste zoon James slachtoffer van een roofmoord. Maandenlang verkeert Elizabeth in een 'beklagenswaardige toestand' (p. 382).
Nadat hij haar nog zijn liefde bekent, sterft Hugh Palliser in 1796. Enkele dagen later ontvangt ze via de notaris een verzegeld document. Het bevat een briefje van Hugh, waarin hij schrijft de laatste notities van James bewust te hebben achtergehouden omdat ze bij publicatie voor te veel opschudding zouden zorgen. Na een lange worsteling heeft hij besloten haar die toch te laten lezen: zo kan ze onbezwaard haar onderzoek naar zijn dood afmaken. Elizabeth leest over James' plechtige ontvangst op Hawaï, waar hij als een koning en een god werd vereerd. James had zich op het eiland 'thuis' gevoeld en een plan bedacht om daar te kunnen blijven. Hij had zich geofferd zodat het eiland voor eeuwig aan hem verbonden zou zijn. 'Het uiterste offer' (p. 399).
Isaac is overleden (1831). Elizabeth haalt uit de muurkast de kist waarin ze al die jaren haar geheime documenten heeft bewaard. Ze verbrandt de documenten in de vuurkorf in de boomgaard. Ze denkt: 'Ik sta mijn leven op te stoken' (p. 404) en voelt zich opgelucht. Ze kijkt uit over het landschap. In de verte ziet ze James en haar kinderen.

Interpretatie

Thematiek
De thematiek van Enquist is vaak omschreven als 'het menselijk tekort', een poging om 'de grote levensvragen' te beantwoorden. In een interview ( NRC Handelsblad , 13 mei 2005) merkt de auteur hierover op: 'Het gaat bij mij altijd om mensen die klappen oplopen en die zich dan afvragen hoe ze nu verder moeten'. In De thuiskomst snijdt Enquist opnieuw 'grote' thema's aan: dood, liefde, relatieproblemen, schuldgevoel, verlies en rouw. Opvallende motieven zijn: de periode van de Verlichting en muziek.
Elizabeth heeft tijdens haar leven veel zorgen gekend, vooral door het verlies vanhaar kinderen. Al dat leed moet ze zelf dragen: haar echtgenoot is op zee en is zo anders geaard dat ze vrijwel nooit een wezenlijk gesprek met hem heeft waarin ze haar gevoelens kan uiten.
Vooral de dood van haar dochter Elly grijpt haar aan. Soms heeft ze de neiging naar haar graf te gaan en in de grond te kruipen 'om dat tere skelet vast te houden' (p. 56). Ze kan Elly niet vergeten, niet alleen omdat zij haar enige dochter was, maar ook omdat ze zich schuldig voelt aan haar dood: ze lette niet op zodat het kind onder een koets kwam. Ook aan de dood van Nathaniel voelt Elizabeth zich schuldig. Zij vindt dat ze zich te lijdzaam heeft geschikt in de nadrukkelijke wens van haar man dat hij naar de zeevaartschool moest. Nathaniel was een muzikaal kind dat met grote tegenzin een carrière als zeeman tegemoet ging. Uiteindelijk leeft Elizabeth na de dood van haar laatste zoon nog 41 jaar.
Van schuldgevoel is ook sprake bij James: hij neemt het zichzelf hoogst kwalijk dat hij de gelofte breekt die hij aan zijn vrouw gedaan heeft: niet meer te gaan varen. Ook voelt hij zich schuldig omdat hij als bevelhebber dertig man de dood in heeft gejaagd (p. 65).

Palliser voelt zich schuldig tegenover Elizabeth omdat hij haar had beloofd ervoor te zorgen dat James niet meer zou uitvaren.
Nathaniels dood wijst Elizabeth de weg naar een vorm van troost: muziek. Zijn muziekleraar, meneer Hartman, zegt tegen haar: 'Wie leeft met muziek heeft een goed leven. Hoe kort het ook is (...). Wie sterft met muziek is niet verloren' (p. 311).
Ook op andere manieren zoekt ze troost, al merkt ze dat die schraal is en altijd tijdelijk. Ze correspondeert met Frances. Ze zoekt afleiding door op een schooltje te helpen, door uit te gaan, te lezen. Door haar moeder leert ze de verzachtende werking van alcohol kennen. Soms wordt ze getroffen door kleuren, met name de kleurenpracht van de natuur. Religieuze troost wijst ze af. De weg naar boven, die haar zoon Hugh (Benny) wil, is voor haar onbegrijpelijk.
Echte troost vindt ze uiteindelijk niet, dat heeft ze al van de muziekleraar begrepen: '(...) troost is eigenlijk iets voor gave mensen die hoogstens een deukje hebben opgelopen. U kunt geen troost verdragen, denk ik' (p. 310). Wat ze uiteindelijk wel vindt is: berusting. Ze accepteert haar lot en koestert de herinneringen aan haar dierbaren.
Die vorm van troost, accepteren van het noodlot, wordt diverse keren in de roman verwoord. Door James: 'Een ramp gebeurt. Je kan het niet voorzien, niet altijd' (p. 65). Door de moeder van Elizabeth: '(...) want alles gaat zoals het gaat en jij kan daar niets aan doen. Niets' (p. 181) en 'Geen verzet, dan ga je verliezen' (p. 185).
De Verlichting speelt op de achtergrond een nadrukkelijke rol. James Cook is een optimistisch man die gelooft in vooruitgang, iemand die feiten en waarheid wil horen, die wil observeren, beschrijven en begrijpen. 'Er is maar één werkelijkheid en die moet gezien worden. Zo is het' (p. 107). De feiten leren hem dat hygiëne aan boord, discipline en een gezond dieet de gevreesde scheurbuik geen kans geven: slechts vier matrozen overlijden tijdens zijn eerste zeereis. Zijn relatie met Elizabeth is meer gebaseerd op gezond verstand dan op passie.
Enquist laat zien dat deze rationele basis een keerzijde heeft en funest kan uitpakken. Na de dood van zijn enige dochter stopt hij zijn verdriet weg en informeert hij bij zijn vrouw louter naar de feiten. Als man van de Verlichting kan hij niet accepteren dat er terreinen zijn waar je machteloos bent. Maar hij komt steeds meer voor onoverbrugbare dilemma's te staan (land of zee, gevoel of verstand). Uiteindelijk raakt hij zo gefrustreerd dat hij op zijn laatste reis psychotisch wordt. Hij schrijft in zijn laatste notities dat hij feiten verzamelen, onderzoek, observeren, verslag leggen als zinloos afwijst: 'Het verleent je een schijn van weten, een schaamlap voor de machteloosheid' (p. 397).
Bij de achttiende eeuw hoort ook een vast rollenpatroon: de man is de baas, de vrouw schikt zich naar de man. Zo'n radicale zelfopoffering betekent nogal wat: Elizabeth ontkent haar emoties, kan niet adequaat rouwen om de dood van haar kinderen, en staat zich niet een liefde voor een andere man toe (Hugh Palliser).
Het 'uiterste offer' dat James uiteindelijk brengt (een soort zelfmoord, p. 399), wordt verschillende keren 'voorbereid' in de roman. Op pagina 395 beschrijft James hoe hij getuige is van een mensenoffer tijdens zijn verblijf op Tonga, op pagina 114 en 125 van offers in Tahiti.
Er komen nogal wat symbolen in de roman voor. Op de eerste pagina is sprake van 'een lege tafel' die 'centraal' in de kamer staat, als beeld voor de afwezige, maar dominante James. Elizabeth is hoopvol gestemd: ze duwt de vensters open, laat lentelucht binnen, veegt een dode vlieg weg, en denkt dat weldra de linde zal bloeien, honing zal lekken en dichte wolken driftig zoemende insecten zal trekken.

De viool van Nathaniel staat voor het gevoel, de tegenhanger van de ratio, die het leven in de achttiende eeuw grotendeels beheerste. Elizabeth zegt erover: 'Hij moet die viool thuislaten. (...) Gevoeligheid, schoonheid. Het zal hem neerhalen. Die kant van hem moet hier blijven. Bij mij' (p. 250). Een van de belangrijkste symbolen is ongetwijfeld de zee. Die betekent voor James 'een bevrijding' en een mogelijkheid om zijn verlangens te realiseren: 'Beheersing, controle, overzicht' (p. 173). James ziet de zee als zijn 'bestemming' (p. 174).
Belangrijke leidmotieven zijn: de wieg waar Elly in heeft gelegen en de kist waarin Elizabeth haar geheimen bewaart.

Titel en motto's

De romantitel, De thuiskomst , is op verschillende manieren uit te leggen.
Als de roman begint, is Elizabeth in afwachting van de thuiskomst van haar man James. Omdat zijn hart bij de zee ligt, is het voor hem niet echt een 'thuiskomst'. In het slot van de roman is sprake van een 'thuiskomst' van James: hij kiest, volgens de interpretatie van Elizabeth, vrijwillig voor de dood en hoop zo eindelijk zijn bestemming te vinden. Na dat inzicht komt ook Elizabeth 'thuis': zij berust en accepteert haar lot.
Het motto is een citaat uit het scheepsjournaal van James Cook. Aan de ene kant heeft hij de ambitie om steeds verder te reizen, verder dan iemand ooit geweest is, maar aan de andere kant is hij ook blij met een onderbreking omdat die hem rust geeft.
Uit dit citaat blijkt zijn innerlijke verscheurdheid (zie ook paragraaf 'Personages').
Enquist heeft de roman opgedragen aan haar zoon Wouter. In het 'Nawoord' bedankt ze hem omdat hij vrijwel dagelijks informeerde naar haar vorderingen met de roman. Met haar echtgenoot (Bengt) las hij het manuscript.
In een interview (NRC Handelsblad , 13 mei 2005) brengt Enquist deze opdracht in verband met het verlies van haar in 2001 tragisch omgekomen dochter Margit. 'Ik heb het opgedragen aan mijn zoon Wouter, om te benadrukken dat het leven hoe dan ook doorgaat. Ik heb monologen geschreven over Margit, ik heb gedichten geschreven die allemaal over rouw gingen ( De tussentijd , 2004), maar hij is er óók.'

Structuur en techniek

De roman bestaat uit drie Romeins genummerde delen zonder titel, die onderverdeeld zijn in twaalf Arabisch genummerde, titelloze hoofdstukken. Daarna volgen nog: 'Portret van Elizabeth Cook', 'Nawoord', 'Literatuurlijst' en 'Chronologisch overzicht'.

De roman begint in begin april 1775, als een opgewonden Elizabeth de thuiskomst van haar man afwacht. Deel I eindigt in 'deze kale tweede helft van de herfst' van dat jaar (p. 117). In dit deel wisselen heden en verleden vaak af omdat Elizabeth veel terugdenkt.
Deel II begint vlak voor Kerstmis 1775 en eindigt op 31 november 1776 als James gearriveerd is op de Kaap. Dit deel wordt vrijwel geheel chronologisch verteld.
In het eveneens grotendeels chronologisch vertelde deel III komen vele tijdsprongen voor, het loopt van 10 januari 1780 tot enige tijd na de dood van neef Isaac (1831).
De thuiskomst is personaal, vanuit Elizabeth geschreven. In een interview ( Knack , 11 mei 2005) merkt de auteur in dit verband op dat ze aanvankelijk vanuit een wisselend perspectief wilde schrijven: eerst vanuit James, daarna vanuit Elizabeth. 'Maar over hem is zoveel bekend dat het mij als schrijver niet genoeg vrij liet om zelf een inbreng te hebben.' Na een tip van een vriendin koos ze voor een eenzijdig perspectief. 'Vanuit háár perspectief heeft het ook iets eenvoudigs. Er was slechts één locatie: thuis in Engeland. De buitenwereld kon ik binnensmokkelen via brieven en dergelijke'.

Personages

De twee hoofdpersonen, Elizabeth en James, zijn al getypeerd in de paragraaf 'Thematiek'. Daarom wordt hier volstaan met enkele aanvullingen.
Elizabeth Batts (1741-1835) is een indrukwekkende, vastberaden vrouw, die er soms onconventionele opvattingen op na houdt. Zo windt ze zich op over incapabele redacteuren die de journaals van James moeten bezorgen, neemt ze zelf gedeeltelijk de correctie ter hand, en behartigt ze zijn zakelijke belangen krachtdadig. Maar toch schikt zich ze volledig naar haar man, volgt ze, als het erop aan komt, zijn wil - volkomen volgens de mores van toen. Zo protesteert ze niet als James eist dat zijn twee zonen naar de zeevaartschool moeten, al weet zij dat het hart van Nathaniel bij de muziek ligt.
Ze legt zichzelf een strenge zelftucht op. Zo verbiedt ze zichzelf in te gaan op de subtiele avances van Hugh Palliser en dringt ze haar gevoelens van verdriet en rouw zoveel mogelijk terug.
Naar aanleiding van zijn plotselinge dood probeert ze de vraag te beantwoorden wie haar man nu eigenlijk was: een grote held of een genadeloze tiran.
Het beeld van James Cook (1728-1779) is opgebouwd uit impressies van zijn vrouw, zijn brieven en reisjournaals. Dat hij dertien jaar ouder is dan zij, vindt Elizabeth geen enkel bezwaar: '(...) ze was het gewend om tussen volwassenen te verkeren' (p. 23). James koestert een heilig geloof voor objectieve waarneming, kennis en vooruitgang. Hij is gevoelig voor lof en erkenning, wat bijvoorbeeld blijkt uit zijn inspanningen om de gouden medaille te krijgen voor zijn speech voor de Academie. Hij is atheïst: 'Geloof was iets wat hij niet begreep en niet in overeenstemming kon brengen met zijn liefde voor de waarheid' (p. 30).
Als kind al wilde hij naar de zee omdat die hem 'Beheersing, controle, overzicht' kan bieden en hij de wereld kan verkennen (p. 173). Hij komt uit een eenvoudig arbeidersmilieu in Yorkshire en maakt door zijn eerzucht en talenten en met de hulp van Hugh Palliser snel carrière bij de Marine. Hij heeft als kind veel ellende meegemaakt: zijn vader is een onmogelijk man, drie zusjes en broertjes sterven jong, zijn oudere broer (20) gaat dood als James zich bij de Marine aanmeldt.

Het beeld dat Elizabeth van haar man geeft is dat van een innerlijk verscheurd mens: een nuchter, maar ook gevoelig en ijdel man, gedecideerd en weifelachtig, rustig en onbeheerst, energiek en krachteloos, teder en wreed, iemand die niet kan kiezen tussen zee (avontuur, vrijheid) en land (zekerheid, gezin) en door frustratie en schuldgevoelens uiteindelijk voor een zelfgekozen dood kiest. 'Er klopt niets van. Hij is een raadsel' (p. 359).
Tussen Elizabeth en James bestaan grote, onoverbrugbare karakterverschillen. Opvallend is de opmerking dat er 'een schaduw' valt als James eindelijk weer eens thuiskomt (p. 72, 234) en Elizabeth praat over 'die kloof' tussen hen (p. 75). Ze weet zeker dat hij nooit haar verdriet om Elly zal begrijpen: 'Ik zie iets anders. Mijn meisje kent hij niet' (p. 98). Soms wordt ze inwendig woedend om zijn onbegrip en zijn afstandelijkheid met betrekking tot hun gezin: 'Waar bleef zijn woede, waar was zijn nieuwsgierigheid, waarom weigerde hij de kinderen die hij niet had gekend door haar verhalen tot leven te laten komen (...)' (p. 104). Maar tot een wezenlijk gesprek komt het nooit: 'Ze wilde James iets vragen maar hij was al verdwenen voor ze een zin kon formuleren' (p. 163).

Taal en stijl

Over de stijl van Enquist is altijd veel te doen geweest. Nogal wat critici vonden die zwak, te kolderiek, clichématig en wijdlopig, met te veel gezochte, pathetische beeldspraak en een te grote aandacht voor ongebreidelde gevoelens. Ook laakten ze haar voortdurende neiging om uit te leggen en te duiden. Spottend spraken sommigen van romans met een hoog damesgehalte. Arie Storm heeft in zijn roman De ongeborene (2001) een 'cursus Enquist-proza' opgenomen, om aan te tonen dat hij niets moet hebben van zulk 'banaal gevoeligheidsproza'. Ook in zijn recensie van De thuiskomst ziet hij weer allerlei 'oude kwaaltjes' ( Het Parool , 4 mei 2005).
Het kost inderdaad weinig moeite om bijvoorbeeld overdreven beeldspraak te vinden. 'Het protest zakt als lood in mijn benen en maakt me onbeweeglijk' (p. 40). 'Een ongenaakbare alleenstaande boom in een weiland, dat was zij' (p. 57). 'Mijn onderzoeksdrift is een houtvlot waar ik me aan vastklamp, maar net zo lief kan ik me in het water laten glijden' (p. 321).
Op een willekeurige pagina (309) wemelt het van de clichés: iets haarscherp voor de geest halen, iemand die een glimlach heeft die je dag goedmaakt, vlammen die knisperen, geboeid kijken, een stralende glimlach, enz.
Maar feit is ook dat de auteur zorgt voor een boeiend portret van een gedreven vrouw en voor veel afwisseling. Naast vele inwendige monologen zijn er dialogen, zakelijke informatie, natuurimpressies, een hoog verteltempo, afwisseling van heden en verleden, brieven (van Elizabeth, Frances, Hugh en James) en scheepsjournaals. Er is ook volop spanning: fantastische ontdekkingen, gruweldaden en als belangrijkste: het antwoord op de vraag die Elizabeth stelt wat voor man James nu eigenlijk was en hoe hij aan zijn einde kwam. Pas aan het eind van de roman wordt die vraag beantwoord.
Situering binnen het werk

Anna Enquist (1945) is het pseudoniem van de psychoanalytica Christa Widlund-Broer. Haar poëzie en proza gaan over 'grote' thema's als eenzaamheid, liefde, dood, verlies en rouw.
Ook in De thuiskomst komen haar belangrijkste thema's voor, met name: verlies en rouwverwerking. Net als in vorig werk speelt muziek er een opvallende rol in.
De thuiskomst is een historische roman over de ontdekkingsreiziger James Cook, geschreven vanuit zijn vrouw. Enquist schreef al eerder over hem: in de roman Het meesterstuk (1994) en in de gedichtenbundel Een nieuw afscheid (1994). Volgens eigen zeggen schreef ze de roman om zich af te leiden van haar verdriet om haar tragisch omgekomen 27-jarige dochter Margit (augustus 2001).

Reacties

Evenals bij haar vorige boeken waren de reacties op deze roman sterk verdeeld. Slechts enkele recensies waren uitsluitend positief, sommige ronduit negatief. De roman werd genomineerd voor de NS Publieksprijs 2005.


Max Pam (HP/De Tijd , 29 april 2005) spreekt van een indrukwekkende historische roman, met boeiende personages, een afwisselend, spannend en leerzaam verhaal en een stijl die zo helder is als glas. Het plot rond de raadselachtige dood van Cook lijkt Pam niet erg plausibel.

Wim Vogel (Haarlems Dagblad , 30 april 2005) noemt De thuiskomst 'een verrassende en ontroerende roman (...) over verlies van kinderen, over een woest verbond tussen een man en een vrouw maar vooral ook over het tekortschieten van de feiten als je mensen wilt begrijpen'. Hij spreekt van 'een monument voor al die zeemansvrouwen die eeuwenlang de boel maar draaiende moesten houden terwijl hun mannen afwezig waren'.

Arjen Fortuin (NRC Handelsblad , 29 april 2005) vindt het positief dat de schrijfster 'rechttoe rechtaan' schrijft en niet zo nadrukkelijk construeert als in haar vorige romans. Daardoor is de toon natuurlijker en laat ze zich meer gaan, wat bijvoorbeeld blijkt uit de bevallingsscène. Wel gebleven zijn de overdaad aan uitleg en de vele clichés. 'Enquist heeft alle reden door te gaan op de ingeslagen weg.'

Mieke Wilcke-van der Linden (Nederlands Dagblad , 3 juni 2005) vindt de portrettering van Elizabeth overtuigend en de constructie en stijl beter dan in vorige romans. Wel is er een overdaad aan klaaglijke scènes waarin Elizabeth haar verdriet beschrijft, en wil de auteur nog steeds te veel uitleggen.

Monica Soeting (Trouw , 30 april 2005) vindt de meeste personages nogal 'houterig' en de zinnen te twintigste-eeuws: 'Ze klinken te modern-psychologisch om door te kunnen gaan voor de woorden van een vrouw uit de 18e eeuw'. Maar 'Toch komt haar lof toe': de auteur heeft er voor gezorgd dat de lezer met Elizabeth kan meeleven. 'En dat verdient de arme Elizabeth wel.'

Enny de Bruijn (Reformatorisch Dagblad , 29 juni 2005) vindt De thuiskomst geen subliem literair werk, maar wel een mooie historische roman. De spanning in het eerste deel noemt ze trefzeker, ondanks de overdaad aan uitleg en de weinig verrassende formuleringen. Wat daarna volgt, is 'zeker teveel voor één boek'. 'Jammer dat Enquist uit de overvloed aan historisch materiaal niet wat strenger gekozen heeft. (...) Teveel lijnen zijn niet goed uitgewerkt.'

Volgens Thomas van den Bergh (Elsevier , 7 mei 2005) is de grootste kracht van de roman: het begrip voor 'de wankele emotionele en psychische huishouding van de hoofdpersoon'. De persoon van Cook vindt hij te lang 'nogal schematisch'.

Arie Storm (Het Parool , 4 mei 2005) vindt dat de auteur na een sterk eerste deel vervalt in allerlei 'oude kwaaltjes: (...) enorme sprongen in de tijd, vrouwen die (willen) stampvoeten, mannen en vrouwen die constant in tranen zijn en die door kamers benen...' 'Er zitten, kortom, prachtige passages in deze roman, maar uiteindelijk schiet het geheel toch weer alle kanten uit. In een historische roman hoef je toch niet het héle leven van iemand te beschrijven (...). Je kunt toch ook de kernmomenten oproepen?'

Overwegend negatief is Kees 't Hart (De Groene Amsterdammer , 13 mei 2005). Hij raakte al lezend steeds minder geïnteresseerd in Elizabeth en steeds meer in James Cook. Er is te veel verdriet, te veel van hetzelfde. 'Er bestaat in dit boek geen vlammende strijd (...). Geen strijd tussen sterke karakters, Elizabeth is geen sterk karakter, nauwelijks strijd tussen individu en maatschappij en zelfs geen strijd tussen man en vrouw.'


Mark Cloostermans (De Standaard , 6 mei 2005) noemt de roman weinig overtuigend vanwege de overdaad aan verdriet en rouw. 'Enquist verengt haar verhaal tot er alleen maar huiselijke rouw overblijft'.

Volgens Ingrid Hoogervorst (De Telegraaf , 29 april 2005) overspoelt Enquist de lezer met 'huishoudelijke beslommeringen en veel "modern" getob en gepieker over verlies en dood, terwijl we over de ontdekkingsreiziger James Cook niet meer te weten komen dan "dat het water altijd trok"'. 'En zou een moeder zich, in een tijd waarin kindersterfte tot de dagelijkse gang van zaken behoorde, zó verliezen in rouw?'

Arjan Peters (de Volkskrant , 6 mei 2005) is ronduit negatief. Hij spreekt van 'weekhartig en lelijk proza' en raakte al lezend steeds meer geïrriteerd door Elizabeths voortdurende zwijgen, klagen en moe zijn. 'Vierhonderd bladzijden druipend van een dergelijk leeghoofdig lamento - alleen wie alle hoop heeft laten varen, kan deze strafexpeditie uitzitten.'

Context

James Cook (1728-1779)
De Engelse ontdekkingsreiziger James Cook was van afkomst een boerenzoon. Bij de marine vielen zijn bekwaamheden als cartograaf en astronoom op en klom hij snel op. In dienst van de Royal Society mocht hij grote tochten ondernemen om waarnemingen te verrichten. Tijdens zijn eerste reis (1768-1771) voer hij via Kaap Hoorn naar Tahiti, Nieuw-Zeeland en Australië. Bij zijn tweede grote reis (1772-1775) kreeg hij een geheime missie van de regering mee: het zuidelijk halfrond verkennen in de hoop vasteland te vinden. Cook slaagde erin als eerste de poolcirkel te overschrijden, maar kreeg te veel hinder van het pakijs, zodat hij Antarctica niet ontdekte. Op zijn derde reis (begonnen in 1776) voer Cook opnieuw over de Grote Oceaan, dit keer tot de westkust van Amerika. Via deze kust trok hij naar het noorden tot de Bering Straat om (volgens opdracht) te zoeken naar een noordwest-doorvaart. Toen hij wegens averij terugvoer naar Hawaï, werd hij daar door inboorlingen vermoord.
Wetenschappers hebben nog steeds geen eensluidende, afdoende verklaring voor Cooks dood. Hoe kan iemand die bekendstond als zachtaardig en ieder volk nederig tegemoet trad, opeens door een woedende menigte zijn overvallen? Rond 1970 braken enkele Amerikaanse antropologen met de gangbare opvatting dat de dappere Cook lafhartig was vermoord. Zij beweerden dat Cook helemaal niet humaan was, maar een wrede koloniaal. Enquist heeft er een eigen opvatting over, die ze (via Elizabeth) verwoordt aan het eind van De thuiskomst . Cook zou de laatste maanden psychotisch zijn geweest, wanhopig. Hij zag nergens een uitweg meer: niet aan de vaste wal bij zijn gezin en niet meer als kapitein op zee. Hij zou zich hebben laten vermoorden, in de waan op die manier nog een of andere bestemming te bereiken.

Fictie en werkelijkheid

De thuiskomst is een vie romancee : het erin beschreven leven van Elizabeth en James Cook is deels gebaseerd op historische feiten en deels verzonnen. 'Tussen de kieren van (...) vaststaande gegevens is het verhaal verweven', schrijft Enquist in een 'Nawoord' (p. 409). En: 'Ik heb me (...) in de mate van het mogelijke gehouden aan de historische feiten'. Alle personen die in de roman optreden hebben werkelijk bestaan, met uitzondering van onder anderen de organist Hartland, de voedster Charlotte en Jane Nelson. In een 'Literatuurlijst' achterin de roman vermeldt de auteur haar geraadpleegde bronnen, voornamelijk biografieën van James Cook.

Aanleiding tot schrijven

Het idee om een roman over Cook te schrijven werd geboren tijdens een wandeling met een vriendin in 2002 in Cleveland, Cooks geboorteplaats. Ze bezocht daar het Cook-museum. In een interview ( de Volkskrant , 13 mei 2005) merkt de auteur hierover op: 'Daarna wilde ik alles over hem weten. (...) Ik voelde mij erg aangetrokken tot het autonome, zelfstandige denken van die man. Godsdienst had hij niet nodig. Hij was nieuwsgierig en kon goed observeren. Hij vond niets gek, keurde niets af, dacht overal over na en probeerde te duiden wat hij zag. Dat beviel mij'.

Omdat over de vrouw van Cook slechts 'een paar droge feiten' zijn overgeleverd, kon Enquist haar karakter zelf bepalen. 'Het was fijn om zo'n vergeten vrouw in de schijnwerpers te kunnen zetten. Dan is haar leven niet voor niets geweest'.


Bron: Biblon, uitrekselbank, http://www.knipselkranten.nl/uittreksels/

 
2. Twee professionele recensies

Schrijver
Enquist, Anna

Titel
Thuiskomst, De : roman

Jaar van uitgave
2005

Bron
Algemeen Dagblad

Publicatiedatum
28-05-2005

Recensent
Menno Schenke

Recensietitel
Bevrijd uit de geschiedenis


Anna Enquist schreef een lijvige roman over een ver, roemrucht verleden: De thuiskomst. Een gesprek over de historische roman als genre en doden die zijn gaan leven.

Nederlanders lezen maar wat graag over toen. Vraag het aan Hella Haasse, aan Nelleke Noordervliet, aan Thomas Rosenboom, aan Margriet de Moor, aan Tessa de Loo. Anna Enquist schaart zich met haar nieuwe roman De thuiskomst, over het leven van de Engelse ontdekkingsreiziger James Cook (1728-1779) en zijn vrouw Elizabeth Batts, in dit rijtje auteurs die hun onderwerpen graag uit de geschiedenis opduiken. Toen Anna Enquist (Amsterdam, 1945, pseudoniem van Christa Widlund) met het schrijven van proza begon - als dichteres kennen we haar sinds 1991 - had ze drie motieven op haar planningslijstje: het verhaal van Don Juan (of Don Giovanni, prachtige opera van Mozart), pianotechniek en James Cook.

In de romans Het meesterstuk (1994) en Het geheim (1997) zijn de eerste twee thema's van een fictief decor voorzien. Wachtte nog James Cook... Maar een Nederlandse schrijfster die zich stort op het leven van een Britse beroemdheid van dik twee eeuwen terug? Dat is op z'n minst riskant. "Ik ben in 1992 tegen Cook aangelopen", begint Anna Enquist aan haar uitleg. "Ik was met een vriendin gaan wandelen in Engeland, in de regio Cleveland. We hadden een korte etappe en kwamen uit in Whitby, een plaatsje aan de Noordzee. Daar is een museum aan James Cook gewijd. We gingen op die verloren middag naar dat museum en ik was verkocht.


"We hadden dagen door onherbergzaam landschap gelopen waar de vader van Cook landarbeider was geweest. Dan bereik je de kust en denk je: natuurlijk, de enige uitweg van hier is over zee! Ik begreep helemaal hoe James Cook zich moet hebben gevoeld. Dacht ik..."

Mooi idee dus, schrijven over James Cook, de ontdekkingsreiziger die onder andere de kustlijn van Nieuw-Zeeland in kaart bracht, maar Anna Enquist snapte al snel dat een historische roman een andere aanpak vraagt dan een 'gewone roman. Ze moest onderzoek doen naar de tijd van Cook, naar hemzelf en naar het leven van zijn vrouw. "Dat viel nog niet mee. Er is een beroemde biografie, The Life of Captain James Cook van John Beaglehole, maar die is niet meer te krijgen. Ik ben in Amsterdam alle antiquaren afgefietst, maar niemand had het, en je kon nog niet zoeken op internet. Ze bezitten het boek wel in het Scheepvaartmuseum en daar ben ik een paar middagen gaan zitten lezen. Maar ik moest het zelf hebben en heb een advertentie gezet in Vrij Nederland: of iemand die biografie voor mij had. Ik werd opgebeld door een oude zeeman die ging verhuizen naar een bejaardenhuis. Hij heeft mij zijn exemplaar toegestuurd. Ik ben zelden zo blij geweest met een boek."

In James Cook ontdekte ze iets van de idealen uit haar eigen opvoeding. Dat iedereen naar school moet kunnen, bijvoorbeeld. Bedoelde hij socialisme? "En rechtvaardigheidsgevoer, zegt Anna Enquist "De Britse samenleving was zo'n standenmaatschappij, alle hoge zeekapiteins kwamen uit gerenommeerde, zo niet adellijke families. Cook is zo ver gekomen, omdat hij zo goed kon nadenken. Dat is rechtvaardigheid. In mijn boek betekent dat ook een beetje zijn ondergang, maar goed .. Dat Cook niet religieus was, vond ik ook al zo'n waagstuk voor die tijd. Hij was echt van de empirie: kijken, nadenken. Bij dingen die je niet begrijpt, moet je niet zeggen: dat is de hand van God."Een paar jaar is Anna Enqiust aan het lezen geweest, maar er knaagde iets: "Ondertussen dacht ik vaak: je moet als Nederlander niet over de Engelse geschiedenis willen schrijven, want dan wordt het een te ambitieus project. Ik heb allerlei andere dingen gepubliceerd in die jaren, maar als een idee je niet loslaat, moet je er dan niet toch iets mee doen? Ik besefte onmiddellijk dat ik het niet zou kunnen combineren met een baan. Dus heb ik mijn baan als psychotherapeut opgezegd, maar toen kwam begin 2001 het Boekenweekgeschenk voor 2002 ertussendoor. Vervolgens stierf in de zomer van 2001 mijn dochter Margit en belandde James Cook helemaal in de ijskast.

"Voor dat ongeluk met mijn dochter was ik al zo ver dat ik eraan zou beginnen: het móest James Cook worden, ik heb niet naar een Nederlandse parallel gezocht. Ik vind ook de wetenschap interessant die hij beoefende, want ook daarin ben ik opgevoed en dat heb ik in mijn werk gebruikt: niet meteen je oordeel klaar, niet direct interpreteren bij dingen die je eng vindt."

Toen ze zich aan het schrijven zette, drong zich een technisch probleem op dat al langer boven haar hoofd zweefde: hoe pak je een historische roman aan over een persoon over wie al zoveel is uitgezocht? "Als ik het vanuit zijn optiek zou doen', erkent Anna Enquist, "was er veel om mee rekening te houden. Dat ging eigenlijk niet. Een vriendin zei: 'Doe het dan vanuit de optiek van Cooks vrouw Elizabeth.' Dat was een goede ingeving, omdat we over haar niks weten, behalve dat ze een kordate dame was die ook financieel goed voor zichzelf heeft gezorgd. Ik kon haar een hekel laten hebben aan zeilen en hoefde daarom geen katrolletjes en touwen te beschrijven. Een vorm van gemakzucht, maar het gaf mij meer vrijheid."

Even wijkt Anna Enquist af van de rode lijn van haar verhaal, want er diende zich nog een persoonlijk probleem aan: "Voor de dood van mijn dochter kon ik alles onthouden, daarna was de geheugenfunctie totaal weg. Toen ik in de zomer van 2003 had besloten aan het boek te beginnen en dat het geen nut had om wéér alle boeken over Cook door te lezen, stuitte ik erop dat ik níks wist. Terwijl ik álles wist.

"Ik heb lange stroken papier gekocht, waarop ik tijdbalken heb gemaakt: wat gebeurde er in welke maand, wie vergaderde met wie? Ik heb een grote tafel om aan te werken, waarop anderhalf jaar lang die stroken papier hebben gelegen.

In het begin werd mijn concentratievermogen niet beter. Na de eerste twee delen heb ik het werk vorig jaar in de zomervakantie onderbroken. Daarna pas had ik echt een verlangen om terug te gaan naar huis: ze roepen me, ik moet door met die karakters, mag ze niet alleen laten.

"Van mijn eerdere romans maakte ik van tevoren tekeningen en schema's, maar dat kon ik nu niet opbrengen. De [thuiskomst] ontstond als het ware onder mijn handen. Ik hield een schrijfdagboek bij, waarin ik noteerde wat ik deed en in welke terugblik ik zat. Elke dag, zeven dagen in de week, schreef ik een kleine portie: twee A-viertjes, met de hand "

Terug naar de historische roman als genre: die brengt in het hoofd van de auteur onvoorziene processen op gang. Zoals dit: Anna Enquist vertelt over haar personages alsof ze hen persoonlijk heeft gekend. "De vader van Elizabeth Batts is gestorven toen ze twee was en toen is er een stiefvader in het spel gekomen", zegt Enquist ter illustratie, zich zonder moeite weer volledig inlevend. "Elizabeth voelde zich als iemand die als kind is verlaten. Als James Cook voor zijn derde reis weggaat, terwijl hij zijn vrouw heeft beloofd aan wal te zullen blijven, raakt haar dat diep. Dat heb ik allemaal niet beschreven, maar het speelt bij het kijken naar haar karakter een rol. Ik denk dat dat in het boek ook geldt voor haar kortstondige verhouding met de oudere kapitein Hugh Palliser. Die man is historisch, Elizabeths relatie met hem niet. Die ontstond zonder dat ik het wilde, ik heb de verhouding ook niet bewust bedacht.


"Ik mailde erover met cabaretier Diederik van Vleuten, ook zo'n Cook-gek: 'Wat me nu gebeurd is vandaag... Zit Elizabeth ineens met die Palliser te zoenen! Dat kan toch niet, die man is te oud, maar ze doet het! Wat moet ik daar nou toch mee?' 'Zoiets is me bij het schrijven van een boek nooit eerder overkomen. Dat zijn rare dingen, hoor. Je zult er in je onderbewuste wel op aangestuurd hebben, maar het ging gewoon zo. Héél merkwaardig.

"O ja, ik zal best met de blik van een eenentwintigste-eeuwer hebben gekeken naar de achttiende eeuw, maar in een historische roman kun je anders in de geschiedenis staan, want je maakt er een verhaaltje van. Je leert aan welke feiten je je hebt te houden tijdens je onderzoek, daarna wordt het speelser, misschien naïever. Dat ze zes kinderen kregen en dat alle zes jong zijn gestorven, zou je als romanschrijver nooit bedenken. Veel te veel drama. Je moet een manier verzinnen om dat op te lossen. Zulke beperkingen voelen soms als pilaren die je niet omver kunt halen, want zij dragen de geschiedenis. Een historische roman biedt dus geen weids voetbalveld, ik moet tussen die pilaren laveren."

Ze heeft nauwkeurig getracht allerlei anachronismen uit de weg te gaan. "Ergens koos ik het woord journalist, maar die bestonden niet. Er waren kranten, maar die kwamen niet dagelijks uit. En ik kon een uitdrukking zoals 'ze kwam op stoom' niet gebruiken. De stoommachine moest immers nog worden uitgevonden. Iemand kon ook nog niet iets 'op de rails' zetten."

Ook Anna Enquist zelf en haar leven zitten in deze roman over James Cook. "Dat gebeurt bij mij altijd als ik een boek schrijf", geeft ze toe. "Dat is een van de redenen waarom je het schrijven volhoudt: een boek moet een betrekking hebben op jezelf. Alleen al het feit dat Elizabeth al die kinderen heeft verloren, heeft met mij te maken. Ik denk, eerlijk gezegd, dat ik iets van haar heb willen leren, dat ik wilde weten hoe ze al die doden zo lang heeft overleefd.

"Ik kan haar niet meer interviewen en het is dus mijn verhaal over haar leven dat uit mijn hoofd komt. Het uit elkaar drijven van twee mensen, pogingen om het goed te maken die hopeloos zijn, de dood van een kind en hun reactie daarop, allemaal dingen die ik heb bedacht.

"Dat doe je natuurlijk ook bij volledig verzonnen romans: ik heb me in Het meesterstuk proberen in te leven hoe de dood van een kind voor de ouders zou zijn. Bij mensen die er echt zijn geweest, zoals Elizabeth Batts, voelt dat raar. Als ze nog zou leven, zou je misschien ontdekken dat je haar iets verkeerds aandoet. Ik heb meer het gevoel dat ik haar en haar kinderen in de schijnwerpers plaats. Er zit ook wel een egocentrisch motief achter: het zou mooi zijn als over tweehonderd jaar iemand een roman schreef over mijn dochter."EEN SYMPATHIEKE VROUW IS HAAR ELIZABETH Batts niet geworden, luidt mijn voorzichtige veronderstelling. Daarmee heeft de schrijfster geen moeite: "Ik vind haar een beetje stug... Het zou geen vriendin van me zijn, maar ik heb enorm met haar te doen. Ik heb veel respect voor hoe ze is geworden in het boek, knap hoe ze overleeft. Ik denk dat ik beter kan inschatten hoe knap dat is dan voordat mijn eigen dochter stierf."

In gedachten haalt ze zich de mensen voor de geest die ze in haar romans creëert: "Ik heb nagedacht over hen, het zijn vaak vrouwen die niet zo sympathiek zijn, ja. De organist, die ik voor De [thuiskomst] heb verzonnen, is wél een aardige man. Ik geloof overigens dat het voor de roman belangrijker is dat ze interessant zijn dan dat ze aardig zijn. Ik denk er niet over na of een mens sympathiek is. Mensen vragen me bij een lezing: bent u Elizabeth Batts aardig gaan vinden? Nee, eigenlijk niet..."

Anna Enquist komt nooit meer van James Cook af. "Ik heb tegen mijzelf gezegd: als het boek af is, beloon ik mijzelf met een lidmaatschap van de Captain Cook Society. Ze geven vier keer per jaar een clubblad uit, Cook's Log. Het zijn vijfhonderd gekken van over de hele wereld die alle historische details over James Cook kennen. Ja, die ken ik nu ook."

 
Schrijver
Enquist, Anna

Titel
[Thuiskomst], De : roman

Jaar van uitgave

2005

Bron
Reformatorisch Dagblad

Publicatiedatum
29-06-2005

Recensent
Enny de Bruijn

Recensietitel
De vrouw achter James Cook



Anna Enquist komt in "De thuiskomst" niet verder dan stoïcijnse berusting Hoe verwerkt een mens de slagen van het leven? Anna Enquist probeert er iets van te laten zien met haar roman over Elizabeth Batts, de vrouw van de beroemde ontdekkingsreiziger James Cook. Na de dood van haar man en zes kinderen is Elizabeth in staat nog veertig jaar verder te leven - hoe kan ze? Via haar stelt Enquist de grote vragen van dood, rouw, geloof en liefde aan de orde. "Het enige wat je kan doen is: meegeven. Je moet zijn als het gras (...). Als je stijf rechtop zou blijven staan, zoals het riet, dan breek je." "De thuiskomst" is geen subliem literair werk, wel een mooie historisch-psychologische roman over een vrouw die haar leven doorbrengt met wachten, verliezen en verwerken. Ze vormt een scherp contrast met haar tegenspeler, kapitein Cook - de man die al bij zijn leven een legende is, die de wereld intrekt om de werkelijkheid zo goed mogelijk in kaart te brengen. Als kind van de Verlichting is hij optimistisch over de menselijke mogelijkheden tot kennen en beheersen: "Er is maar één werkelijkheid en die moet gezien worden. Zo is het." Maar Elizabeth denkt er anders over: "Eén werkelijkheid? Ze merkte toch iedere dag dat het huis waarin hij rondliep niet hetzelfde was als het huis waarin zij woonde?"

Slechts in de armen van zijn vrouw kan James Cook voor een moment uit zijn rol van observator wegglijden: "Het leek of hij in de omhelzing veranderde, of hij (...) zich eindelijk verloor in wat er aan de orde was - en dat was zij." Maar lang duren dergelijke momenten niet. Het is alsof James niet anders kan dan meteen daarna zo ver mogelijk wegtrekken. "Beheersing, controle, overzicht. Daar heeft mijn verlangen om uit te varen mee te maken", erkent hij. Steeds opnieuw beslist hij om voor jaren op reis te gaan, steeds opnieuw probeert Elizabeth zo goed mogelijk haar eigen bestaan zonder hem vorm te geven. Als hij dan weer thuiskomt, is alles veranderd: in zijn afwezigheid zijn er kinderen geboren en gestorven, is er een gezinsleven geweest dat volledig aan hem voorbijgegaan is. De vraag is of James en Elizabeth zélf nog wel dezelfde personen zijn: "Misschien was de man die thuiskwam niet de man op wie ze gewacht had."


Acceptatie
De spanning tussen deze man en deze vrouw heeft Enquist in het eerste deel van haar boek trefzeker -hoewel soms wat te uitleggerig en qua formulering te weinig verrassend- neergezet. Maar naarmate het verhaal zich verder ontwikkelt, verschuiven de aandachtspunten. De gebeurtenis die Elizabeths leven het meest van alles stempelt, is de dood van haar enige dochtertje. Overreden door een koets, terwijl ze op straat speelde. De schuld van de moeder? Elizabeth komt er niet uit, maar geen enkele slag raakt haar daarna nog zoals deze. In alles wat ze later nog meemaakt, is het steeds het gemis van haar dochtertje dat haar aangrijnst. Achter elkaar verliest ze haar man, haar zoons, haar vertrouweling Hugh Palliser. Toch probeert ze steeds opnieuw de draad op te pakken, vrienden te ontvangen, een huiselijk leven gaande te houden, uit te zoeken hoe het nu eigenlijk zit met de geheimzinnige dood van haar man. Alles bij elkaar is dat wel heel veel voor één mensenleven, en het is zeker te veel voor één boek. Jammer dat Enquist uit de overvloed aan historisch materiaal niet wat strenger gekozen heeft. De relatie van Elizabeth met Hugh Palliser komt nauwelijks uit de verf, en haar speurtocht naar de dood van haar man lijkt een toegift ná het eigenlijke verhaal. Te veel lijnen zijn niet goed uitgewerkt, en dat hindert de aandacht voor het hoofdthema: Hoe kan een mens verlies en verdriet overleven? Enquist, zelf psychoanalytica en bovendien ervaringsdeskundige als het gaat om het verlies van een dochter, laat heel mooi zien hoe dat bij Elizabeth gaat: accepteren, onthechten, loslaten, zelfs de herinnering laten gaan. Zoals Elizabeths moeder haar voorhoudt: "Het enige wat je kan doen is: meegeven. Je moet zijn als het gras. Ze vertrappen je met hun zware klompen, en je buigt mee. Ooit zullen ze hun voeten verplaatsen, dan richt je je weer op. Als je stijf rechtop zou blijven staan, zoals het riet, dan breek je. Het gaat voorbij, Elizabeth, aan alles komt hoe dan ook een einde." Stoïcijns

Dat klinkt als een gezonde en verantwoorde manier van verwerken, maar Elizabeth ontkomt er niet aan dat er tegelijkertijd in haarzelf een zekere afstandelijke onthechtheid ontstaat, waardoor gevoelens van hoop, geloof en liefde niet goed meer toegelaten worden in het hart. Ze vertrouwt het leven niet meer, ze wil niet langer kwetsbaar zijn, ze hecht zich zelfs helemaal niet meer aan haar jongste zoon. Ook de lezer voelt haar afstandelijkheid, kan zich steeds minder met haar vereenzelvigen. "De thuiskomst" is een roman van de acceptatie, maar dan acceptatie in een wereld zonder geloof en zonder God. Daar zit meteen het probleem: wie als christelijke lezer de confrontatie met dit boek aangaat, wordt gedwongen om na te denken over de manier waarop hijzelf de vragen van het leven te lijf gaat. Buigen of breken? Als Elizabeth aan het eind van haar leven al haar tastbare herinneringen verbrand heeft, en daarna geduldig uitziet over het landschap, denkt ze: "De verbindingen met de liefsten zijn er; dan gaan ze voorbij en zijn ze er geweest. Dat je er deel van uitmaakte is het enige. Ze vliegen weg op de trillende wind, ze verkruimelen als as op de grond, ze raken bedolven onder de aarde. Je hoeft niets te bewaren." Zou dat het beste zijn wat een mens bereiken kan, een soort van stoïcijnse berusting? Alles gaat voorbij, probeer het je niet te veel aan te trekken, such is life? Wie iets beseft van wat het christelijk geloof inhoudt, kan daar geen genoegen mee nemen. De liefde van Christus dwingt christenen om te blijven liefhebben en vertrouwen, om zich over te geven aan Gods genade, om niet te geloven dat de vergeefsheid het laatste woord heeft.
Zelfs als ze geen licht zien, zelfs als ze breken onder het geweld. Natuurlijk kán geen mens dat - maar daar is het dan ook genade voor.

Misschien is dat in strijd met alle wetten van de hedendaagse psychologie, dat zou kunnen. Daar zou ik nog wel eens een roman over willen lezen: hoe het christelijk wereldbeeld de hedendaagse inzichten omtrent de mens onder spanning zet. Maar het is natuurlijk niet eerlijk om zo'n roman van Anna Enquist te verwachten. "De thuiskomst" biedt het thema, de lezer zal er zelf verder mee aan de slag moeten.


De twee recensenten zijn het hier niet met elkaar eens. De eerste recensent geeft niet duidelijk zijn mening, maar uit zijn verhaal kan je wel opmerken dat hij het een goed boek vond. De tweede recensent is duidelijker. Ze geeft duidelijk haar mening. Ze vind het boek niet echt goed. Stoïcijns zoals ze zelf zegt. Zelf vind ik het boek wel goed. Alleen sommige dingen zijn wat onduidelijk.

3. Mijn eigen mening

Het boek De thuiskomst van Anna Enquist vond ik een leuk boek om te lezen. Het is een heel ander soort boek dan dat ik zelf in eerste instantie zou gaan lezen. Het boek was mij aanbevolen door een vriendin en ik heb geen er geen spijt van dat ik het ben gaan lezen.

Het boek is leuk geschreven. Je weet wat de hoofdpersoon, Elizabeth, meemaakt en daardoor snap je het verhaal makkelijker, denk ik, dan als je dat bijvoorbeeld niet helemaal zou weten.
Het boek heeft een goed en leuk verhaal. Ik las het niet met tegenzin. Alles is leuk beschreven in het verhaal. Het verhaal neemt je mee. Als je eenmaal leest zit je er ook echt in.

Het boek was ook geheel anders dan ik verwachtte. Ik houd over het algemeen niet van historische boeken. Toch is het leuk om toch een keer zo’n boek te lezen. Zelf zou ik dit genre niet snel kiezen, maar omdat een vriendin zei dat het best een leuk boek was ben ik het gaan lezen. Ik verwachtte het heel anders. Ik dacht dat het meer over James Cook zelf zou gaan. Dat was dus niet zo. Ik denk dat het verhaal hoe het nu is veel beter is dan als het over James zou gaan.

Een minpunt is toch wel dat de tijdsprongen soms wat onduidelijk zijn aangegeven. Soms zit er zomaar tussendoor een flashback. Dat zorgde bij mij voor wat verwarring. Ik moest ook wel een aantal keer stukjes overlezen omdat ik het niet helemaal snapte. Maar daarom vind ik het boek niet minder goed.

In vergelijking met de recensenten zit ik er een beetje tussen in. De eerste recensent is erg positief over het boek. Over het algemeen ben ik dat ook. Ik vind het immers gewoon een goed boek. (‘Anna Enquist vertelt over haar personages alsof ze hen persoonlijk heeft gekend.’).
De tweede recensent is niet erg positief over het boek. Eerder negatief. Maar ook met sommige argumenten van deze recensent ben ik het eens (‘Alles bij elkaar is dat wel heel veel voor één mensenleven, en het is zeker te veel voor één boek’).



 
4. De analyse

Verhaallijn
Het boek De thuiskomst bevat maar 1 verhaallijn. Dat is de verhaallijn over het leven van Elizabeth Batts. In het boek lees je haar leven in grove lijnen. Op de belangrijke gebeurtenissen wordt dieper ingegaan. Maar er worden ook makkelijk delen overgeslagen of niet verteld. Je krijgt de informatie dan bijvoorbeeld via een brief die Elizabeth dan stuurt naar haar vriendin Frances in Amerika. Hoe het afloopt met Elizabeth vind ik nogal vaag. Aan het einde van haar boek wordt beschreven dat ze haar overleden man en overleden kinderen ziet. Het is dus niet duidelijk of ze overleden is. Het zou goed kunnen want ze was immers best oud voor die tijd. Het is voor mij dus een open eind, want ik weet niet hoe het precies is afgelopen met Elizabeth.

Spanning en open plekken
In het boek worden op verschillende manieren open plekken opgebouwd. Er wordt veel gebruikt gemaakt van het achterhouden van informatie en de informatie dan pas later geven. Ook stellen ze dingen steeds uit en worden dingen expres onduidelijker uitgelegd. Een voorbeeld hiervan is de situatie dat James terug is van zijn tweede reis. Hij wordt gevraagd voor een derde. Elizabeth wil liever niet dat hij gaat. Het antwoord op deze open plek weet je ook pas voordat hij vertrekt.

Personages
De hoofdpersonen in het verhaal zijn Elizabeth Batts, James Cook, James Cook jr. (Jamie) Nathaniel Cook (Nat), Hugh Cook (Benny) en Hugh Palliser


Elizabeth en James zijn getrouwd. Ze hebben 6 kinderen, James, Nathaniel, Joseph (sterft bij geboorte), George (sterft op 2 jarige leeftijd), Elizabeth (sterft op 5 jarige leeftijd) en Hugh.
Hugh Palliser is een goede (reis)vriend van James, en tevens een vriend van Elizabeth. Je zou bijna kunnen zeggen dat ze een geheime relatie hebben. Isaac Smith is een neef van Elizabeth. In het boek wordt haar uiterlijk niet duidelijk beschreven. Wel staat er achter in het boek een foto van haar.

Elizabeth is een rustige vrouw die overal over nadenkt. Ze is niet afhankelijk van anderen. Ze leeft ongeveer driekwart jaar zonder haar man en moet dus alleen voor de kinderen zorgen. Ze is erg beschermend. Vooral tegenover haar kinderen. Eigenlijk wil ze Jamie en Nat niet naar de zeevaartschool sturen. Ook als Elly sterft door een ongeluk met een koets voelt ze zich gefaald omdat ze haar niet goed beschermt heeft.

James is een trouwe kapitein. De zee is zijn leven. Hij is erg zorgzaam voor de bemanning van zijn schepen. Hij zorgt er voor dat er geen ziektes uitbreken en dat iedereen gezond is. Hij is vaak op zee. Zijn werk daar is onder andere nieuwe landen op kaart brengen. Uiteindelijk sterft hij hieraan. Op zijn derde reis ontdekte hij Hawaï. Daar is hij op de terugweg vermoord. Niemand weet precies hoe.
Het uiterlijk van James staat in het boek niet duidelijk beschreven. Op de voorkant van mijn boek staat wel een foto van James.

De oudste zoon van James en Elizabeth is James. In het boek ook wel Jamie genoemd. Hij is een stoere jongen en houdt, net als zijn vader, van de zee en van varen. Hij gaat naar de zeevaartschool en leert daar net als zijn vader nieuwe gebieden op de kaart te zetten. Ook over zijn uiterlijk wordt in het boek niet veel gesproken. Wel zeggen ze dat hij wat langer blond haar heeft.

Nathaniel is het tweede de tweede zoon. Hij wordt ook wel Nat genoemd. Hij is bijna het tegenovergestelde van Jamie en daar heeft Elizabeth nogal moeite mee. Hij houdt van viool spelen en gaat vaak naar les. Elizabeth twijfelt of ze hem ook naar de zeevaartschool moet sturen. Uiteindelijk doet ze het toch en daar verandert hij wel een beetje. Hij is veel zelfverzekerder dan eerst. Hij heeft langer blond haar. Meer wordt er niet verteld over Nat’s uiterlijk.

De jongste zoon van James en Elizabeth is Hugh. Hij is vernoemd naar Hugh Palliser. Omdat Elizabeth, door bepaalde redenen, niet aan hem herinnerd wil worden is zijn roepnaam Benny. Benny is helemaal niet geïnteresseerd in de zee. Het geloof vindt hij veel boeiender. En dat terwijl de familie Cook helemaal niet gelovig was. Hij is theologie gaan studeren. Benny is niet opgevoed door Elizabeth zelf. Doordat ze geen melk kon geven kwam er dagelijks een voedster, Charlotte. Als klein kind zag hij Charlotte meer als moeder. Benny is een mager kind en leek op Nat.

Hugh Palliser was een goede vriend van James. Hij ging vaak mee op reizen met James. Hij was wat ouder dan Elizabeth, maar hield toch van haar. Op sommige momenten liet hij dat ook blijken en wist Elizabeth niet hoe ze moest reageren. Hij is een zorgzaam type.


Overige bijpersonen zijn Isaac Smith, Charlotte, Mary, Elly en George.

Isaac was de neef van Elizabeth. Hij kwam vaak bij hen op bezoek. Later toen James overleden was besloot hij voor Elizabeth en de kinderen te gaan zorgen.

Charlotte was een goede vriendin van Elizabeth. Ze voedde Benny, omdat Elizabeth zelf geen melk kon geven.

Mary is Elizabeth’s moeder. Ze zorgt voor Elizabeth tijdens haar zwangerschap. Mary is verslaaft aan gin. Als het moeilijk werd kwam Elizabeth dat bij haar brengen.

Elly was de eerste en enige dochter van James en Elizabeth. Ze stierf al op vroege leeftijd doordat ze een ongeluk kreeg met een koets. Elizabeth voelt zich schuldig voor dit ongeluk. Elly was een opgewekt, vrolijk kind.

George was het vijfde kind. Hij was een beetje mollig. Door koorts overleed hij al vroeg.

Ik denk dat deze personen allemaal karakters zijn. Het verhaal is op waarheid gebaseerd. Je leert veel personen goed kennen. Personages die wel types zijn, zijn; Mary en Charlotte.

Thema en Motieven
Dit boek heeft verschillende thema’s zoals eenzaamheid, zeevaart, verdriet en dood. Elizabeth is vaak eenzaam. James is vaak op zee waardoor ze alleen thuis is. Helaas sterven haar kinderen jong en natuurlijk is ze daar erg verdrietig om.
Brieven, de tuin en Elly’s graf zijn leidmotieven in het verhaal. De dood en verdriet zijn belangrijke verhaalmotieven.

Ruimte en tijd
Het verhaal speelt zich af in Londen. Elizabeth woont daar met haar man en kinderen. Het grootste gedeelte van het verhaal speelt zich af in huis. Daar gebeurt haast alles. Het verhaal speelt zich niet af op zee. Elizabeth krijgt wel berichten en verhalen te horen van haar man en kinderen maar toch blijft ze in het huis.
Het verhaal speelt zich af vanaf 1762 tot 1831/1835. Het verhaal wordt niet in chronologische volgorde verteld. Het begint op het moment dat Elizabeth wacht op de thuiskomst van James eerste reis. Toen waren ze al getrouwd. Het maakt tijdsprongen terug en vooruit. Want op een gegeven moment lees je ook dat ze gaan trouwen. Er is dus wel verschil tussen fabel en sujet. de verteltijd in dit verhaal is 392 pagina’s.


Perspectief
Het verhaal wordt vertelt vanuit de personale vertelinstantie. Hierdoor weet je goed hoe Elizabeth denkt en voelt. Je weet hoe zij op bepaalde gebeurtenissen reageert.

Structuur
Het verhaal is verdeelt in drie delen. De delen zijn onderverdeeld in grote hoofdstukken. Een deel bestaat ongeveer uit 11 hoofdstukken. De delen komen met elkaar overeen. Elke keer komt het geboren worden en sterven van een kind terug. Ook de vertrekken en terugkomsten van James komen steeds terug.
Het verhaal is verteld in in medias res. Je begint een beetje midden in het verhaal en komt meer over het verleden te weten door middel van flashbacks.
Het verhaal heeft geen cyclische opbouw.

 
5. De verwerkingsopdracht

Als verwerkingsopdracht heb ik gekozen voor oprdracht 3: achtergrondinformatie.

Het boek.
Bron1:
8WEEKLY Anna Enquist – De thuiskomst
http://www.8weekly.nl/artikel/2509/

Thuisblijver
Anna Enquist - De thuiskomst
door Els Bertens
27 mei 2005

De thuiskomst heet het nieuwe boek van Anna Enquist, maar het had beter De thuisblijver kunnen heten. Enquist schrijft over Elizabeth Batts, de vrouw van de beroemde ontdekkingsreiziger James Cook, die in de achttiende eeuw de wereldzeeën bevoer. Elizabeth zit thuis te wachten totdat haar man terugkeert.
Bij het horen van de naam Anna Enquist en het bekijken van het uitgangspunt van het boek dringt zich onwillekeurig de term Libelleboek op. Een roman die vooral de wat oudere, vrouwelijke lezers zal aanspreken, omdat het gaat over menselijk leed, verlies en dat verlies leren dragen. Ook het feit dat Enquist haar dochter heeft verloren, versterkt het idee dat De thuiskomst een haast therapeutisch boek is, zonder echt literaire waarde.

Lijdzaam
In eerste instantie is De thuiskomst zo'n boek. We maken kennis met Elizabeth Batts, die neergezet wordt als een vrouw van de Verlichting: rationeel, beredeneerd, nuchter. Maar onder haar schijnbaar praktische kant schuilt een diep verdriet: ze heeft al drie kinderen verloren en ze vindt zichzelf schuldig aan hun dood.
Schamper
De eerste zestig bladzijden van De thuiskomst zijn niet om door te komen. Elizabeth wacht samen met twee nog levende kinderen lijdzaam op haar man en vraagt zich af wat hij ervan zal zeggen als hij erachter komt dat ook een derde kind is overleden. Ze komt over als een zeurderige en besluiteloze huisvrouw, hoewel Enquist moeite doet om de lezer van het tegendeel te overtuigen: "Een bliksembeslissing was echt iets voor haar. [...] Twijfelen kon ze niet, het kwam niet in haar op." Elizabeth zeurt en zeurt maar, in ellenlange innerlijke monologen: ze zou dit doen, ze moest dat doen, maar ze doet niks. Wanneer Enquist schrijft dat ze nooit twijfelt voel je dan ook een schamper lachje om je lippen krullen. Het arme mens heeft nog geen enkele echte beslissing genomen.
Thuiskomst
Net wanneer je De thuiskomst geërgerd wilt laten voor wat het is, komt kapitein Cook echter thuis en verandert het verhaal. Er komt leven in de brouwerij en er ontstaat meer evenwicht tussen de vreselijke monologen van Elizabeth en haar daadwerkelijke acties. Ook ontstaat er zoiets als een spanningsboog: zal Cook besluiten de zee vaarwel te zeggen en kiezen voor zijn vrouw en kinderen? Enquist laat Elizabeth hardnekkig geloven dat het ontdekkingsreizen voorbij is, maar als lezer weet je allang dat Cook zijn einde niet vindt in Londen, maar op Hawaï. Wanneer Elizabeth vervolgens heel boos wordt wanneer blijkt dat haar man wel gaat, komt die emotie niet over op de lezer: we wisten immers al lang dat hij zou gaan, en ook Elizabeth had het kunnen weten. De vrouw die zo rationeel over moet komen, faalt opnieuw door zich zo te laten bedotten en meeslepen.
Zelfbedrog
Dan is Cook opnieuw weg en hij zal niet meer terugkeren. Dat weten de lezers, maar dat weet Elizabeth dus nog niet. Opnieuw krijgen we een sterk staaltje zelfbedrog voorgeschoteld, ditmaal doorspekt met onnatuurlijk lange monologen die werkelijk uitgesproken worden. Elizabeths karakter krijgt wat meer diepte, al blijft het lastig om dat tussen de regels door te ontdekken. Enquist is namelijk zeer stijlvast en de grootste vreugde beschrijft ze met hetzelfde register als de diepste rouw. Haar personages schreeuwen of fluisteren niet, maar zeggen alleen. Je kunt het Verlicht en rationeel noemen. Je kunt ook zeggen dat De thuiskomst niet overtuigt.
Zoektocht naar feiten

De thuiskomst is een boek waarin de Verlichting een belangrijke rol speelt: Cook zoekt naar feiten: het is de reden dat hij zeeman is. Voor Elizabeth zijn de feiten en de bijbehorende alledaagse werkelijkheid haar motivatie om te blijven hopen op de terugkomst van haar man. Dat die hoop uiteindelijk vernietigd wordt en dat Elizabeth de greep op haar realiteit verliest, wordt op een mooie manier weergegeven door Enquist: een ietwat afstandelijke, observerende stijl zorgt voor een realisme dat van De thuiskomst toch wat meer maakt dan een Libelleboek.
Onverklaarbaar
Enquist heeft het zichzelf behoorlijk lastig gemaakt met dit verhaal en dit lastige uitgangspunt. Ze heeft zich gebaseerd op personen die hebben bestaan en gebeurtenissen die werkelijk plaats hebben gehad. Daar komt bij dat het kiezen voor Elizabeth als hoofdpersoon met zich meebrengt dat je zit opgescheept met iemand wiens voornaamste bezigheid het is om ergens mee te leren leven en dingen te accepteren. Dat is een lang en soms onverklaarbaar proces, dat Enquist minutieus beschrijft. Doordat er maar weinig gebeurt, is De thuiskomst op sommige plekken erg saai. Maar in het leven van een vrouw die wacht op haar man gebeurt nu eenmaal niet zo veel. Daarmee is De thuiskomst misschien niet zo'n geslaagd literair werk, maar wel een realistisch portret van de acceptatie van pijn en verlies.

Deze bron is een recensie. Het boek wordt hier beschreven en beoordeeld.

Bron2:
Anna Enquist / De thuiskomst
http://www.derecensent.nl/recensies/enquist_print.htm


En de vrouw wacht…

Misschien was de man die thuiskwam niet de man op wie ze gewacht had. Met deze woorden beschrijft Anna Enquist in haar nieuwste roman De thuiskomst de gevoelens van de vrouw van James Cook, legendarisch ontdekkingsreiziger uit de 18e eeuw. Enquist verdiepte zich voor dit boek grondig in de historische feiten over zijn tijd en leven, maar het verhaal gaat in de eerste plaats over zijn echtgenote: Elizabeth Cook. Verwacht echter geen Fishermen’s friend-reclame, met gevoelige mannen en verliefd wachtende vrouwen, nee, in De thuiskomst gaat het over de harde werkelijkheid: de fysieke en geestelijke uitputting van het leven op zee en de emotionele uitputting van het wachten in de thuishaven.
Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van Elizabeth. Terwijl haar man steeds voor een periode van jaren op zee is, zorgt zij thuis voor het gezin, waarvan de kinderen een voor een sterven (uiteindelijk overleeft ze niet alleen haar man, maar ook hun zes kinderen). Tegenover haar vrouwelijke, innerlijke wereld wordt Cook neergezet als exponent van de Verlichting: Hij hield hartstochtelijk van de wereld, niet om erin op te gaan maar om hem te observeren en te beschrijven. Niettemin is ook zij geïnteresseerd in de nieuwe wereld die haar man ontdekt en helpt zij hem met het redigeren van zijn scheepsjournaals.

Enquist weeft de historische feiten met groot gemak door het verhaal. Je komt te weten wat er zoal aan voorraad en proviand mee ging op zo’n schip, wat de gebruiken waren wanneer er werd aangemeerd bij een onbekend eiland en je wordt meegevoerd in de kringen van de Admiraliteit en het muzikale Londen van het eind van de 18e eeuw.
De sterkste passages zijn die in deel 1 en 2 (het boek bevat drie delen). Daarin wordt het huiselijk leven van Elizabeth met de kinderen afgewisseld met periodes van aanwezigheid van haar man. Een komst die ze met steeds meer gemengde gevoelens tegemoet ziet: (Ze) besefte dat ze met een dubbele blik keek naar huis, tuin en kinderen. James had voortijdig zijn intrede gedaan in haar manier van kijken. Veranderingen werden door die dubbele blik aangekondigd, ze was al niet meer helemaal alleen.
Want pas bij zijn thuiskomst vindt het werkelijke drama plaats; eerst moet Elizabeth hem inlichten over de kinderen die in zijn afwezigheid geboren en gestorven zijn. Dan moet ze zich voegen naar zijn wil en wet. Ze stond gebogen over het vaatwerk en was zich hinderlijk bewust van de man die achter haar rug aan tafel zat. Een gast in haar huis die ze moest verwelkomen en ter wille zijn. Maar zo was het niet, hij woonde hier en zou hier blijven wonen. Ze moest terugtreden uit haar kamers om ruimte voor hem te maken. En vervolgens moet ze hem ook weer loslaten. In de woorden van haar moeder: Het enige wat je kunt doen is: meegeven. Je moet zijn als het gras. (…) Als je stijf rechtop zou blijven staan, zoals het riet, dan breek je.
De verhoudingen tussen Elizabeth en haar gezin ontlokken Enquist de meest scherpe observaties: kristalhelder en teder tegelijk. Wanneer haar muzikale lievelingszoon Nathaniel tegen haar zin vertrekt naar de scheepvaartschool, laat ze Elizabeth denken: Hij moet die viool thuislaten (…). Gevoeligheid, schoonheid. Het zal hem neerhalen. Die kant van hem moet hier blijven. Bij mij.
Juist doordat Enquist op dramatische momenten dit soort korte, concrete zinnetjes gebruikt, zorgt ze ervoor dat het verhaal ondanks de treurige inhoud (de eeuwig wachtende vrouw, het sterven van de kinderen) nergens sentimenteel wordt. Ook de figuur van de dranklustige moeder van Elizabeth, die pas laat in het boek een belangrijke rol krijgt toebedeeld, brengt een luchtige, zelfs komische toon met zich mee. Om Elizabeth op te fleuren na het bericht van James’ dood, zorgt haar moeder met groot enthousiasme voor de drankvoorraad: ‘Port, dat kan eigenlijk de hele dag. (…)Altijd knap je daarvan op.’
Minder geslaagde scènes vond ik die over de sluimerende amoureuze verhouding tussen Elizabeth en Hugh Palliser, goede vriend van James. Dat er iets tussen hen zou bloeien komt niet echt uit de verf, daarvoor wordt er gewoonweg te weinig aandacht aan besteed. En voor de lezer is het dan ook niet interessant of ze elkaar aan het eind nu wel of niet krijgen.
Het grootste gebrek aan deze roman echter, is een krachtige ontknoping. Enquist heeft geprobeerd een plot te creëren door Elizabeth de met raadsels omgeven dood van haar man op Hawaï te laten napluizen. Maar doordat James al op pagina 271 is overleden, zijn de feiten aan het slot, vanaf pagina 390, niet erg interessant meer. De spanningsboog is te lang en op de tussenliggende pagina’s heeft er te veel plaatsgevonden. Bijvoorbeeld de dood van de laatste kinderen die Enquist afhandelt op een zelfde wijze als Virginia Woolf in To the lighthouse deed, in enkele alinea’s, bijna tussen haakjes. In een interview in het radioprogramma Kunststof zei Enquist zelf dat ze dit keer moeite had met het van tevoren bedenken van een structuur, dat ze meer intuïtief te werk is gegaan. Dit lijkt haar helaas op te breken; de intuïtie behoeft alsnog een scherp intellect.
Een einde gelijktijdig aan de dood van James had ik zeer geschikt gevonden. Vooral gezien de gemoedstoestand van Elizabeth bij het horen van het bericht van zijn dood: Het drong niet door, het enige wat ze voelde was een onverklaarbare en genante opluchting. Want als lezer kun je inmiddels zeer goed begrijpen waarom ze zo opgelucht is.
Maar toch, ondanks dat er aan de structuur iets meer gesleuteld had kunnen worden, vond ik het over het geheel genomen een goede roman, met krachtige personages. Net zoals in haar eerdere romans Het Meesterstuk en Het Geheim maken de stijl van Enquist (eenvoudig, intiem) en haar groot gevoel voor details en psychologische verhoudingen, dat het verhaal vrijwel moeiteloos geschreven lijkt. En dat leest prettig. Ook de historische achtergronden lijken als vanzelf te zijn opgenomen; zij vormen het decor voor een tijdloos verhaal over liefde, familie en de tragische loop der dingen.
Melissande Lips


Aan de titel van de bron kun je al zien dat ook deze bron een recensie is. Hierin wordt ook duidelijk het boek beschreven.

Bron 3:
Enquist, De thuiskomst
http://www.boekentaal.info/id216.htm

Anna Enquist
De thuiskomst
De Arbeiderspers, 2005

De nieuwste roman van Anna Enquist, De thuiskomst, is op een andere manier en moeizamer tot stand gekomen dan haar eerdere romans Het meesterstuk en Het geheim. Ze liep al jaren met het onderwerp voor dit verhaal in haar hoofd, maar nadat haar dochter in 2001 verongelukte, kon ze zich er niet toe zetten om een structuur voor een boek te bedenken. Gedichten heeft ze wel geschreven, inmiddels gepubliceerd in De tussentijd, die allemaal over rouw gingen. Haar concentratievermogen was echter zo slecht dat ze geen strak plan kon bedenken voor een roman. Precies op het juiste moment kreeg ze van collega-schrijver Marcel Möring de tip om gewoon te gaan zitten schrijven zonder een uitgedachte structuur. Dat heeft ze gedaan en het resultaat is een fascinerend verhaal over de achttiende-eeuwse ontdekkingsreiziger James Cook, haar beste roman tot nu toe.

De thuiskomst is ook Enquists eerste historische roman maar net als in haar eerdere hedendaagse romans gaat het haar om de gevoelens en levensvragen waar mensen mee worstelen. Ze beschrijft het leven van James Cook vanuit het perspectief van diens vrouw Elizabeth. Over deze vrouw is weinig bekend, behalve dat zij moeder is van zes kinderen die zij allen overleefd heeft, dus dat geeft een schrijver veel vrijheid, die Anna Enquist ten volle benut. Zij verdiept er zich in hoe het voor Elizabeth moet zijn geweest om er altijd alleen voor te staan en een huishouden draaiende te houden, terwijl haar man op een van zijn wereldreizen was. Ook tijdens de bevallingen en later het verlies van haar kinderen is James vaak afwezig. Via Elizabeths gedachten krijgt de lezer een duidelijk beeld van haar leven.

Daarnaast komen de avonturen van James Cook tot de lezer via zijn verhalen bij thuiskomst en later via zijn scheepsjournalen. Enquist beschrijft zeer boeiend wat er allemaal komt kijken bij zo'n expeditie: de voorbereidingen, de sociale verplichtingen van de kringen waarin Cook zich begaf, de wetenschappelijke publicaties. De twee werelden van Elizabeth en James komen zo op een mooie manier samen in deze roman.
Over James Cook en zijn wereldreizen is natuurlijk veel bekend dankzij de vele historische publicaties over zijn leven en werk. Hij heeft talloze stukken land in kaart gebracht en is bijvoorbeeld de ontdekker van Nieuw-Zeeland. Ook bestreed hij op succesvolle wijze scheurbuik en hij werd in 1779 vermoord op Hawaï. Deze gegevens zijn terug te vinden in de roman, maar daaromheen heeft Enquist een aantal zaken verzonnen. Zo heeft zij James een onzeker karakter gegeven en een bijzondere interpretatie van zijn dood in het boek opgenomen. Er zullen beslist Cook-kenners zijn die hierover gaan vallen, maar voor de gewone lezer heeft Enquist deze historische figuur, de tijd waarin hij leefde en met name zijn vrouw Elizabeth op een bijzondere manier tot leven weten te wekken.

Anna Enquist
De thuiskomst
416 pagina's, De Arbeiderspers, 2005
ISBN 90 295 6258 7, € 19,95

Deze bron is geen recensie. Het is een beschrijving van het boek. Een uittreksel.

Bron 4:
Wimpelgrim.nl -Anna Enquist, “De thuiskomst”
http://www.wimpelgrim.nl/2008/07/20/anna-enquist-de-thuiskomst/
Voorjaar 1775. Elizabeth Batts wacht in haar huis op Mile End de terugkomst af van haar man, de beroemde zeevaarder en ontdekkingsreiziger James Cook, die begonnen is aan de laatste etappe van zijn tweede grote wereldreis waarin het zuidelijk halfrond in kaart moet worden gebracht. Roem zal zijn deel zijn. Een eenvoudige boerenjongen is als verlichte geest de wereldzeeën gaan bevaren en opgeklommen tot de sociale elite van zijn land. Maar wat zegt dat over zijn merites als echtgenoot en als vader? Vijf kinderen heeft Elizabeth al van hem gebaard. De twee oudsten, Jamie en Nathaniël, hebben hun vader maar weinig gezien. Drie anderen overleden vroeg, haar enige dochter Elly ten gevolge van een noodlottig ongeluk. Wanneer James in de zomermaanden van 1775 inderdaad arriveert, is het de vraag wie Elizabeth in haar armen sluit: een wettige echtgenoot die toch in zekere zin een vreemde blijven zal, of een man die eindelijk thuiskomt, zijn maritieme aspiraties terzijde schuift en eindelijk tijd zal hebben voor haar en de kinderen. Elizabeth raakt al spoedig in verwachting van een zesde kind en alles lijkt erop dat James Cook definitief aan wal zal blijven. Maar wie moet dan het bevel gaan voeren op de Resolution wanneer dat schip, halverwege 1776, zal uitvaren met de bedoeling via de noordelijke doorgang terug te keren? Een historische roman over de Verlichting, Londen, maritieme ontdekkingsreizen, James Cook, maar vooral over de vrouw van Cook, Elizabeth Batts, de achterblijfster, moeder van zes kinderen van wie geen haar overleefde.*
De thuiskomst van Anna Enquist is een interessant boek. Het perspectief, de hoofdpersoon, Enquists manier van schrijven, haar persoonlijke ervaringen met de dood van haar dochter die op de achtergrond een rol spelen bij het ontstaan van dit boek, het leestempo van het boek, maar het is geen heel leuk boek. Het Verlichte komt niet zo heel goed uit de verf en lijkt op sommige momenten (wanneer er wordt getwijfeld over de waarheid) lijken er eerder postmodernistische ideeën in de hoofden van de hoofdrolspelers rond te waren. Al met al een interessant boek dat goed past in het oeuvre van Enquist, maar geen boek dat je voor de plot, het verhaal of de spannende gebeurtenissen moet lezen.

In deze bron vind je een korte beschrijving van het boek met daaronder een recensie.

De schrijfster:

Bron 5 :

Anna Enquist – Wikipedia
http://nl.wikipedia.org/wiki/Anna_Enquist

Anna Enquist
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Ga naar: navigatie, zoeken
Anna Enquist
Afbeelding gewenst

Algemene informatie
Volledige naam Christa Widlund-Broer
Pseudoniem Anna Enquist
Geboren 19 juli 1945

Land Nederland

Werk
Jaren actief 1991-heden

Genre(s) Roman
Poëzie

Portaal Literatuur

Anna Enquist (Amsterdam, 19 juli 1945) is het pseudoniem van de Nederlandse schrijfster Christa Widlund-Broer. Ze is psychoanalytica en debuteerde in 1991 met de poëziebundel Soldatenliederen. Met haar eerste roman Het Meesterstuk (1994) vestigde ze meteen haar naam als schrijfster.
Christa Broer groeide op in Delft en studeerde na het gymnasium-A klinische psychologie in Leiden; vervolgens studeerde ze piano aan het Haags conservatorium, met bijvak cello. Daarna doceerde ze psychologie in Amsterdam en begon begin jaren '80 aan een gespecialiseerde opleiding psychoanalyse. In 1987 begon ze haar werk als psychoanalytica en stopte ze met haar muzikale carrière. Tegelijkertijd begon ze gedichten te schrijven.

Daarmee is gezegd dat de schrijfster pas op latere leeftijd literair werk is gaan publiceren. Het tijdschrift 'Maatstaf' publiceerde in 1988 haar eerste gedichten. In 1991 kwam haar eerste dichtbundel uit: Soldatenliederen. Haar eerste roman "Het meesterstuk" (1994), is geschreven op het stramien van de opera Don Giovanni van Mozart. Het boek kwam in de boeken-toptien en werd bekroond met de Debutantenprijs.

Beide ambities uit haar leven, muziek en de psychoanalyse, zijn terug te herkennen in haar werk. Zo is een van de twee hoofdpersonen in de roman Het Geheim een pianiste. Ongeveer tien jaar na haar debuut als schrijfster kreeg Enquist veel bekendheid door haar bespiegelingen rond voetbal, welke gepubliceerd werden in 'Hard Gras'.
Broer trouwde met de Zweedse cellist Bengt Widlund, met wie ze twee kinderen kreeg. Op 3 augustus 2001 kwam hun dochter Margit (27) op de Dam te Amsterdam om het leven bij een verkeersongeluk, toen zij werd overreden door een vrachtwagen zonder dodehoekspiegel. Mede dankzij Broer werd zo'n spiegel verplicht gesteld.
Op 16 september 2008 werd door het feministische maandblad Opzij beweerd dat Broer zou stoppen met schrijven [1]. Een dag later meldde uitgeverij De Arbeiderspers dat het niet waar was en dat een citaat totaal uit zijn verband getrokken was [2].

Inhoud
1 Bibliografie
2 Literaire prijzen
3 Jurylid voor literaire prijzen
4 Externe links
5 Bronnen, noten en/of referenties

Bibliografie
Soldatenliederen (1991, poëzie)
Jachtscènes (1992, poëzie)
Een nieuw afscheid (1994, poëzie)
Het meesterstuk (1994, roman)
Klaarlichte dag (1996, poëzie)
Het Geheim (1997, roman)
De kwetsuur (1999, verhalen)
De tweede helft (2000, poëzie)
Hier was vuur (2002, poëzie)
De ijsdragers (2002), boekenweekgeschenk
De sprong (2003), vijf monologen, oorspronkelijk voor toneel geschreven; enkele werden uitgevoerd.
De tussentijd (2004, poëzie)

De thuiskomst (2005, roman)
Alle gedichten (2005, poëzie, bundeling van Soldatenliederen, Jachtscènes, Een nieuw afscheid, Klaarlichte dag, De tweede helft en De tussentijd)
Lawines van steen (2006, theatermonologen met Sergej Prokofjev's zesde sonate voor piano, voor het stuk Lazarus-een Rotterdamse anthologie (2001). Begeleid door Ivo Janssen op piano)
Mei (2007, novelle)
Contrapunt (2008, roman)

Verschillende romans en bundels van Anna Enquist zijn in diverse talen vertaald.
Literaire prijzen
1992 – De C. Buddingh'-prijs voor nieuwe Nederlandse poëzie, voor Soldatenliederen.
1993 – De Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs, voor Jachtscènes.
genomineerd voor de Europese Literaire Prijs.
1995 – De Debutantenprijs, voor de roman Het meesterstuk.
1997 – De Trouw Publieksprijs, voor de roman Het geheim.
2005 – De Taalunie Toneelschrijfprijs 2005, voor het stuk Struisvogels op de Coolsingel samen met Antoine Uitdehaag en Anne Vegter.

Jurylid voor literaire prijzen

De C. Buddingh'prijs (1993)
De P.C. Hooft-prijs (1994)
De Herman Gorterprijs (1994)
De Free Word Award (1998 – 2003)
De Lucy B. en C.W. van der Hoogtprijs (1998 – 2001)
De VSB Poëzieprijs (2000)
De Gedichtendagprijs (2004)

In deze bron vind je een korte biografie van de schrijfster Anna Enquist. Ook vind je o.a. haar Bibliografie.