Titelbeschrijving
Gerrit Krol, de man achter het raam, (Amsterdam, 1989)
Plaats en tijd
Het verhaal speelt in een niet nader genoemde plaats. Het enige wat bekend is dat het de woonplaats is van de robot Adam en van zijn scheppers. De locaties zijn onder meer het huis van Adam, het huis van Wessel (Adam's schepper), de universiteit waar Wessel en zijn collega Rudy werken, en nog een aantal plaatsen in die stad. Het tijdstip waarop het verhaal begint en eindigt is niet bekend. Wel bekend is dat het verhaal begint op het moment dat Adam al een tijdje gecreëerd is, hij is een jaar of 30 en hij begint al emoties en gevoelens te ontwikkelen, en het eindigt als Adam sterft, of eigenlijk de geest geeft. Er wordt nergens een indicatie gegeven over hoe groot die tijd is.
Samenvatting
Het verhaal gaat over Adam. Adam is een robot die is geprogrammeerd om zijn scheppers te laten leren. Hij is de knapste robot van dat moment, en op bijna alle fronten de mens de baas. Het verhaal beschrijft zijn leven. De robot wordt door allerlei technische ingrepen en programmeringen steeds menselijker. Hij begint emoties te ontwikkelen, maar ligt vaak met zichzelf in de knoop, omdat hij niet goed weet wat zijn functie is in de wereld waar hij leeft. Door het hele boek is hij bezig met het zoeken naar zichzelf, en is hij op zoek naar antwoorden van vele vragen die door zijn hoofd spoken, maar hij slaagt er nimmer in om deze antwoorden te vinden. Aan het einde van het boek is hij versleten, en geeft hij de geest. Hij wordt bij het vuilnis gezet. Desondanks kan hij nog steeds verder denken.
Figuren
Het hele boek draait om Adam. Hij is de enige persoon, of eigenlijk robot, van wie je te weten komt hoe zijn karakter is. Zijn karakter wordt door het gehele boek ontwikkeld, door technische ingrepen, maar ook door zichzelf. Hij is superieur op alle vlakken aan de mens. Hij is de beste schaker van de wereld, ook al komt aan die carrière een einde doordat hij zichzelf laat verslaan door de mens. Hij is immer op zoek naar antwoorden op vragen als: "waarom ben ik hier?" en "wat is mijn functie". Zijn scheppers, Rudy en Wessel, zijn constant bezig met het ontwikkelen van Adam. Hij wordt uit elkaar geschroefd, aangepast en weer dichtgeschroefd. Adam krijgt steeds meer menselijke eigenschappen. Hij ondervindt zwaartekracht, leert slapen, en ontwikkelt bovenal emoties. Hij wordt verliefd, op Anna, de vrouw van Wessel, maar dit is een op niets uitlopende relatie, vooral omdat Adam Wessel niet wil verraden. Zijn kijk op vele dingen is niet veel verschillend van andere mensen. Hij loopt ook vaak door de stad, en veel mensen hebben niet in de gaten dat hij dan een robot is. Hij gaat ook eten, maar allerlei kleine dingen moeten bij dat soort handelingen hem aangeleerd worden. Hij weet bv niet dat hij eerst soep moet eten en daarna pas het hoofdgerecht. Hij doorziet dingen op zijn eigen manier. Hij heeft zo zijn eigen ideeën over zichzelf. Hij zegt op een gegeven moment: "ik ben dood en daarom denk ik". Zijn enige streven is om een mens te zijn. Hij is echter de eerste mens zonder ziel. Zijn uiterlijk wordt niet nadrukkelijk beschreven. Het enige wat gezegd wordt is dat hij een bleek, smal gezicht heeft met een zwarte hoornen bril, en dat hij een altijd durende glimlach op zijn gezicht heeft.
Thema's
Er zijn vele thema's in het boek. Ten eerste: streven naar menselijkheid. Adam is zijn hele leven bezig om maar een mens te worden. Hij wordt hierbij gesteund door Rudy en Wessel. Hij wil niets liever dan mens zijn, en probeert zich ook als zodanig te gedragen, door goed op te letten wat andere mensen doen en dat gedrag dan te kopiëren. Tweede thema is de computer in de maatschappij. Krol brengt in het boek aan de orde of het mogelijk zal zijn om in de toekomst zulke geavanceerde technieken hebben dat computers zo geprogrammeerd kunnen worden dat ze in de maatschappij kunnen functioneren. Hij probeert een beeld te schetsen over hoe zoiets er ongeveer uit zal komen te zien. Ook eenzaamheid komt aan de orde. Adam is een computer die emoties begint te ontwikkelen. Dat heeft tot gevolg dat hij zich onder meer ook eenzaam begint te voelen. Hij reageert daarop om net als mensen vrienden te maken. Als eerste doet hij dat met Wessel, waarmee hij een hechtere band heeft als met Rudy. Ook legt hij diepe contacten met Wessel's vrouw Anna. Hij wordt net als mensen verliefd op haar.
Opbouw
Het hele boek is vrij logisch opgebouwd, dus zonder veel vreemde/toevallige gebeurtenissen. Het enige wat opvalt zijn sommige gedachten van Adam. Deze zijn soms erg diepgravend, en zetten je ook aan het nadenken. Vaak genoeg laat Gerrit Krol zijn eigen ideeën en gedachten weerklinken in de gedachten van Krol. Zijn achtergrond als wiskundige en computerprogrammeur is duidelijk terug te vinden in het boek. Het streven van wiskundigen om alles zo veel mogelijk te vereenvoudigen komt bv in het volgend voorbeeld aan de orde: tijdens een interview met journalisten vraagt Adam aan de journalisten waarom ze alles opschrijven, en ook aan Wessel en Rudy vraagt hij waarom ze alles opschrijven. Hij kan toch immers alles zo nog een keer herhalen? Dit geeft ook de voorkeur voor het weglaten van overbodige details weer.
Titelverklaring
De titel, de man achter het raam, komt voort uit het gegeven dat Adam zichzelf altijd ziet als een man die niks anders doet als in zijn huis achter het raam zitten en naar buiten kijken. Als je dieper doordenkt kan het zijn dat Adam zichzelf ziet als een gevangene, opgesloten achter het raam in zijn eigen huis, omdat hij geen mens is. Dat Krol spreekt over "de man" geeft aan dat Adam eigenlijk geen identiteit heeft, maar slechts als een onbekende door het leven gaat.
Motto + voorwoord
Het boek kent geen motto, maar wel een voorwoord, of proloog. Hierin wordt eigenlijk de hele inhoud van het boek kort weergegeven. Hierin wordt de achtergrond weergegeven waar het boek speelt, er wordt het streven naar het mens zijn uit de doeken gedaan, en er wordt beschreven hoe Adam tegen de wereld en zichzelf aan kijkt. Het dient als een algemene inleiding op het boek.
Vertelwijze
Het verhaal wordt uit het ikperspectief verteld. Dit wordt extreem doorgedreven doordat je bijna helemaal niets weet over de andere personages, omdat ook de dialogen spaarzaam zijn. Het hele boek bestaat voornamelijk uit gedachten van Adam. Het is één grote aaneenrijging van gevoelens en gedachten. Je kent ook alleen maar Adam, de andere personages blijven onbekend.
Chronologie
Doordat er in het boek geen indicaties zijn van tijdstippen is het erg moeilijk om aan te geven of het boek chronologisch is. Krol's boeken geven stuk voor stuk het idee dat het een knip en plakwerk is. De volgorde komt soms onlogisch over, maar waarschijnlijk is het niet chronologisch. Zo schrijft hij op blz. 16: u leest hier het einde van het boek, en op de volgende regel: en hier weer het begin. Dit zegt waarschijnlijk al genoeg. Flashbacks komen spaarzaam voor. Slechts één keer komen ze duidelijk naar voren, als Adam 3x achter elkaar een herinnering beschrijft.
Tijdsbehandeling
Jaartallen of andere data worden niet genoemd in het boek. Het zou nu kunnen spelen, of in de toekomst, al is de toekomst meer voor de hand liggend, omdat de techniek nu en 1989 zeker niet toereikend was om een dergelijke robot te creëren. Het boek is vooral een beschrijving van gedachten, dus er is zeer veel tijdsuitbreiding, terwijl tijdsverdichting eigenlijk niet voor komt.
Werkelijkheid
Het idee van een robot die zo geavanceerd is dat hij eigenlijk gewoon een mens is, is nog niet echt aan de orde. Er komen nu wel steeds meer robots die werk van mensen kunnen over nemen, en die ook steeds meer zelf kunnen denken. Maar het ontwikkelen van emoties en gevoelens, en het quasi identiek zijn aan mensen is nog niet bestaand. Het geeft wel aan hoe zoiets er eventueel in de toekomst uit kan komen te zien, maar het is met de hedendaagse technieken nog onmogelijk om zo'n perfecte kopie van een mens te maken, met die kwaliteiten als Adam heeft.
Genre
Het genre is duidelijk een psychologische roman. De karakterontwikkeling van Adam loopt als een rode draad door het boek, en is eigenlijk waar het boek om draait. Het ontwikkelen van emoties, en het streven naar het "mens zijn" is het centrale thema van het boek. Het lukt Adam vrij aardig, hij valt niet meer op als hij zich tussen echte mensen begeeft. Ook de emoties worden ontwikkeld. Adam gaat dingen voelen als eenzaamheid en verliefdheid, terwijl hij in het begin van het boek zichzelf nog afvraagt wat gevoelens zijn. Toch kunnen deze gevoelens Adam nooit gelukkig maken, of hem een bevredigend gevoel geven om een mens te zijn.
Waardeoordeel
Het idee dat een robot zo enorm ontwikkeld is dat hij niet te onderscheiden is van andere mensen, en ook nog eens een enorme intelligentie heeft fascineerde me wel. Het idee is nog vrij abstract, maar ik denk dat Krol een vrij realistisch beeld geeft over hoe zoiets er in de toekomst zal komen te zien. Het boek is vrij dun, maar Krol laat bij dit boek alle overbodige informatie weg, waardoor het boek zeker niet makkelijk wegleest. Ook de vele wetenschappelijke en filosofische passages maken het lezen er niet makkelijker op. Vaak moet je passages twee keer lezen, anders begrijp je niet goed wat er bedoeld wordt. Het is een leuk onderwerp wat behandeld wordt, maar het wordt op een abstracte, doch vrij ingewikkelde manier gebracht. Het boek kon mij wel bekoren.
REACTIES
1 seconde geleden
M.
M.
Bedankt, prima verslag.
9 jaar geleden
Antwoorden