Bibliografie Naam van de schrijver : Frederik van Eeden Titel : De kleine Johannes Uitgever : Manteau Plaats van uitgave : Antwerpen / Amsterdam Druk : 16e druk Jaar van uitgave : 1994 (1887) Genre : Proza Aantal bladzijden : 152 Eerste reactie Ik heb voor dit werk gekozen, omdat ik er een presentatie over heb gehoor tijdens het project van de historische litteratuur en dit boek mij toen wel leuk leek om te lezen, aangezien dit een bijzonder verhaal is, vergeleken met andere boeken is dit boek alleenstaand. Ik vond het een geweldig boek. Het was allemaal zo goed verzonnen en in elkaar gezet dat het boek gewoon een bijzonder diepe indruk op mij heeft gemaakt, ook gewoon door z’n eenvoudigheid. Dat zijn ook mijn eerste indrukken van het boek. Verdieping/Samenvatting Het verhaal wordt verteld door Frederik van Eeden. Dit doet hij waarschijnlijk aan zijn vrouw. De hoofdpersoon van dit verhaal is de kleine Johannes. Tevens de titel van dit boek. Hij woont met zijn vader, de kat Simon en zijn trouwe hond Presto in een groot oud huis, met een grote tuin erachter. Hij kende ieder plekje van het huis. Als Johannes op een avond samen met zijn hond op de vijver, die achter in hun tuin gelegen is, ronddobbert, ontmoet hij Windekind. Windekind wil vrienden worden met Johannes op de voorwaarde dat Johannes Windekinds naam nooit zal noemen. Door een kus op zijn voorhoofd werd Johannes even groot als Windekind. Windekind neemt Johannes mee de natuur in en laat hem een school zien waar krekels leren dat ze de beste zijn van alle wezens, omdat ze kunnen springen en vliegen. Dan volgt er een hele lijst van beesten die na hun de beste zijn en helemaal onderaan komt de mens, omdat het noch springen, noch vliegen kon en heel schadelijk was voor de natuur. Na dit aangehoord te hebben gaat Johannes naar een konijnenhol, waar een feest wordt gehouden ter ere van zeven overleden konijnen. Windekind stelt Johannes voor aan de elfenkoning Oberon. Van hem krijgt Johannes een gouden sleuteltje, dat op een kistje past, waarin schatten zitten. Ze gaan weg als Johannes moet lachen om de manier waarop de dieren dansen. Buiten vallen ze in slaap. De volgende dag gaat Presto Johannes zoeken. Hij vindt hem en Johannes denkt dat hij gedroomd heeft, maar hij had het sleuteltje nog om zijn nek hangen. Hij moet zijn vader beloven dat hij niet meer weg zou lopen. Dit doet hij niet. Na een paar dagen ontmoet Johannes Windekind weer. Samen gaan ze het sleuteltje begraven onder een duinroos, omdat Johannes vader het anders zou vinden bij het wassen. Na drie weken wil Johannes windekind weer zien en dan komt er een duif die hem een veertje geeft, zodat hij kan vliegen. De duiven brengen hem bij Windekind. Samen gaan ze langs bij de mieren. Die zijn net een veldtocht aan het voorbereiden tegen een andere groep mieren. Een mier legt uit dat er twee soorten mieren zijn, namelijk strijd - en vredesmieren. Zij zijn vredesmieren en zij trekken op tegen een kolonie die zeggen dat ze vredesmieren zijn, maar die eigenlijk strijdmieren zijn. Eigenlijk zijn dus alle mieren strijdmieren. Dan gaan Johannes en Windekind kijken bij een groep mensen, die gaat luisteren naar een preek en daarna gaat picknicken. Tijdens de picknick worden ze aangevallen door allemaal bosdieren, zodat ze tenslotte verdwijnen en de bloemen en het gras weer van hun last bevrijd zijn en ze weer in hun oorspronkelijke vorm terug kunnen buigen. Johannes wordt hierdoor bedroefd en blijft bij Windekind. Dan vertelt windekind Johannes over de kabouters die ’s avonds onder de paddestoelen een boekje zitten te lezen. Johannes wil ze graag zien. Windekind neemt hem mee en hier ontmoet Johannes Wistik. Wistik leest een spin voor over Kribbelgauw. Hij is in d ogen van de spinnen een held, maar in de ogen van andere bosdieren is hij een verfoeilijk en verachtelijk monster. Zo heeft Wistik voor ieder bosdier een ander boekje. Johannes wil daarop weten in welk boekje nou het ware staat. Wistik zegt daarop weer dat hij weet dat het er is, maar hij het nog niet gevonden heeft. Hij zoekt er zijn hele leven al naar. Windekind zegt tegen Johannes dat hij het boekje uit zijn hoofd moet zetten, maar Johannes blijft maar denken aan het boekje waarin staat waarom alles zo is zoals het is. Johannes heeft vragen en kan er geen antwoord op krijgen. Daarop besluit hij naar Wistik te gaan, terwijl Windekind gezegd had dat er al velen naar het boekje gezocht hadden en dat het ze ongelukkig heeft gemaakt. Wistik zegt dan dat de mensen het kistje hebben en de elven het sleuteltje, de elvenvijand vindt het niet, mensenvriend slechts opent het, lentenacht is de rechte tijd en het roodborstje weet de weg. Johannes denkt hierdoor dat hij de geschikte persoon is om het sleuteltje te vinden. Johannes wil terug gaan naar Windekind, maar kan haar niet vinden. Al dwalend door het bos komt hij bij een tuinman, van wie hij onderdak krijgt voor de winter. Bij die tuinman thuis lezen ze over een boek, waarin over God gesproken wordt. Dit is volgens Johannes niet het boek waar hij naar zoekt, het ware boek. In de lente ontmoet Johannes Robinetta, een blond meisje met een roodborstje. Hij vertelt haar van het boekje dat hij zoekt. Robinetta zegt dat ze het hem morgen zal geven. De volgende dag krijgt hij de bijbel in handen. Als hij zegt dat dat niet het ware boek is, mag hij niet meer met Robinetta omgaan. Johannes gaat op weg om het sleuteltje te halen. Tijdens het zoeken ontmoet hij Pluizer, een goede vriend van Wistik. Pluizer verteld Johannes dat hij de enige is die bestaat. Als Johannes de volgende dag wakker wordt is hij in de kamer van Pluizer. In die kamer ontmoet hij Pluizers vriend, Hein. Pluizer vertelt dat mensen hun hele leven maar lopen te zoeken, maar niet weten naar wat. Dan komen ze Hein tegen. Die vraagt dan: “Zoek je mij?” Gewoonlijk zeggen de mensen dan nee. Dan zegt Hein daarop: “Er is toch niets anders te vinden dan mij.” Dan moeten ze zich wel met Hein tevreden stellen. Daarna gaan ze naar dokter cijfer. Daar wil Johannes een konijn redden, maar hij moet zich aan de wereld van Pluizer aanpassen en dus het konijn laten zitten. Dokter Cijfer zou Johannes helpen met het zoeken naar het boekje, maar dan moet hij niet klein, maar sterk zijn en niet zo teerhartig. Dan toont Pluizer de armoede en de ellende van de mensen. Ze gaan langs een feest waar Hein een vrouw dood laat neervallen. Pluizer laat hierdoor de verveling en de ijdelheid zien van de mensen. Dan bezoeken ze een kerkhof. Het is ondertussen een halve eeuw later, maar voor Pluizer bestaat geen tijd. Eerst gaan ze naar het graf van de vrouw op het feest. Ze zijn heel klein en een worm gaat hen voor. Daarna, na vele graven komen ze bij Johannes zijn eigen graf. Hier valt Johannes bewusteloos. De volgende ochtend zijn ze weer terug bij dokter cijfer. Daar begint Johannes met leren. Hij mag helemaal niets bewonderen, zoals een bloem of zo. Zijn verlangen naar Robinetta en Windekind neemt ook steeds meer af. Ook moet Johannes het boekje vergeten, waarin staat waarom alles zo is, zoals het is. Hij moet net zo goed worden als dokter cijfer. Als het lente wordt begint Johannes steeds meer naar de duinen te verlangen. Op een dag wordt hij meegenomen door dokter Cijfer en Pluizer, naar de duinen en naar zijn vader die doodziek in bed ligt. Als dan zijn vader is gestorven, doordat Hein hem aanraakte, wil Pluizer in hem gaan snijden, om te kijken wat er mis was met hem. Dit wil Johannes niet en hij valt Pluizer aan. Op een gegeven moment tijdens het vechten is Pluizer verdwenen, hij zou nooit meer terugkomen, want wie het tegen hem opneemt ziet hem nooit weer terug. Dan wil Johannes met Hein mee, hij wil dood, maar Hein weigert, want alles komt op zijn tijd. Dan ziet Johannes Windekind buiten. Zij roept hem. Johannes rent naar haar toe, maar ook zij vliegt steeds verder. Dan komen ze bij zee. Hier moet Johannes kiezen tussen alles wat hij verlangt heeft en de mensheid. Hij kiest voor de mensheid en haar weedom.
Informatie
Schrijfstijl : Het was een makkelijk te volgen verhaal, met wel veel diepgang. Je moet dus wel af en toe goed nadenken, wat ze met een bepaald stuk bedoelden. Verder is het woordgebruik heel makkelijk en als je de diepgang wegdenkt is het eigenlijk net een sprookje. Ruimte : Het verhaal speelt zich en gedeeltelijk af in de duinen, de natuur, en in de stad. Ook komt Johannes huis als plaats voor en het huis van de tuinman, Robinetta en dokter cijfer. Functie van de ruimte : De ruimte heeft een belangrijke functie, omdat hier tijdens het verhaal een duidelijke scheiding wordt gelegd. Ook moet hij aan het eind van het verhaal kiezen tussen die twee. Ook was aan het begin van het verhaal de ruimte belangrijk, omdat er heel veel over werd verteld, om je in Johannes denkwijze te krijgen. Tijd : Het verhaal is chronologisch verteld. Er valt nog te twisten over of er een tijdsprong in zit, want op een gegeven moment is het wel een halve eeuw later, maar dat wordt niet gemerkt. Dat wordt alleen even gezegd. Ik denk dat je dat niet echt een tijdsprong noemen kunt. Er zitten geen flashbacks of flashforwards in. Het verhaal speelt zich af in de tijd dat het is geschreven, 1887 dus. Tijdsbelang : De tijd is niet zo van belang in dit verhaal, omdat deze periodes zich in elk kinderleven afspelen. Wel wilde ik even aanstippen, dat als je het verhaal letterlijk neemt, dat het dan wel uitmaakt, vanwege de armoedige, grauwe, vieze buurten, omdat er daar steeds minder van zijn en het nu ook veel minder erg is, dan toen
Verhaalfiguren Ik noem alleen de belangrijkste personages in dit verhaal! Johannes : Hij is de hoofdpersoon van het verhaal. Het is een klein jongetje met veel fantasie. Hij houd erg van planten en dieren. Hij is op zoek naar de waarheid. Zijn levensverhaal wordt verteld van klein jongetje tot een jongvolwassene. Windekind : Is een elf, die geboren is in een kelk van een winde. Zij laat Johannes al het schoons zien van de natuur en leert hem ook veel over allerlei dieren en planten. Ze haat mensen. Zij is het symbool voor de jeugdfantasie. Wistik : Kabouter die veel boeken heeft gelezen, maar op zoek is naar het boek waarin staat waarom alles is, zoals het is. Johannes helpt hem met zoeken. Hij stelt de fase van het vragen naar het waarom voor, de drang naar kennis. Robinetta : Zij is een meisje dat Johannes ontmoet in de tuin die de tuinman, waar hij op dat moment woonde, beheert. Zij is een goede vriendin van Johannes, totdat Johannes haar vertelt dat hij op zoek is naar een boekje waarin stat waarom alles is zoals het is. Zij staat voor de eerste liefde. Pluizer : Hij is degene die het bestaan van iedereen ontkent, behalve dat van zichzelf. Hij wil het leven van Johannes nuttig maken en niet zo nutteloos als dat van alle andere mensen. Hij leert Johannes alles over de zin van het bestaan en over de dood. Hij symboliseert het rationeel denken. Hein : Hein is een goede vriend van Pluizer. Hij stelt de dood voor. Eerst is Johannes bang voor hem, maar later wil hij dat Hein hem meeneemt, zodat hij naar Windekind toe kan. Wat houdt Johannes bezig : Johannes wordt door verschillende dingen bezig gehouden. Eerst door zijn eigen fantasie, daarna het weten van waarom alles is zoals het is en tenslotte houdt hem het rationeel denken bezig. Dit loopt wel in elkaar over. Onderlinge relaties : Johannes zijn onderlinge relaties zijn goed met de gene, waar hij op dat moment mee omgaat. De relaties tussen de andere personages zijn vijandig, behalve tussen Pluizer en Wistik en Pluizer en Hein. Karakter : Ze hebben allemaal hun bijzondere eigenschappen, die al eerder genoemd zijn. Meest sympathiek : Het meest sympathiek vind ik Windekind, door zijn liefde voor de natuur en alles wat leeft. Minst sympathiek : Pluizer vind ik het minst sympathiek, omdat hij alleen maar negatieve kanten laat zien. . Vertelwijze/perspectief : Het is een auctoriaal verhaal, omdat de gevoelens van Johannes heel duidelijk worden weergegeven en de personages worden gezien door de ogen van Johannes. Hoofdgedachte/Boodschap : De hoofdgedachte is het vertellen van de ontwikkeling van een kind vanaf zijn kinderjaren tot jongvolwassene. Hierin spelen de fantasie, het waarom en tenslotte de antwoorden die eindigen bij leven en dood een belangrijke rol.
Schrijver Frederik Willem van Eeden (1860 - 1932) behoorde tot de Tachtigers, onder wie hij het religieus symbolisme vertegenwoordigde. Hij was werkzaam als arts, daarna als psychiater (tot 1894) Als Cornelis Paradijs maakte hij in 1885 de dichtbundel 'Grassprietjes'. Hiermee maakte hij de Nederlandse domineespoëzie belachelijk. In dat zelfde jaar was hij een van de oprichter van 'De Nieuwe Gids'. Het eerste nummer opende met het begin van de roman 'De kleine Johannes. In 1893 leidde een polemiek met Kloos tot een breuk met 'De Nieuwe Gids'. In 1898 stichtte van Eeden in Bussum de idealistische kolonie 'Walden', die door wanbeleid in 1907 failliet ging. In 1900 kwam zijn beroemdste roman 'Van de koele meren des doods. In 1894 en 1897 verschenen de twee vervolgen op 'De kleine Johannes'. Nieuwe sociaalidealistische plannen werden door WO I verstoord en nadien was zijn literaire rol vrijwel voorbij. In 1922 werd hij rooms-katholiek. Zijn laatste jaren werden verduistert door een geestesziekte. Andere werken van hem zijn o.a.: De broeders (1894), Het lied van schijn en wezen (2 delen; 1897 en 1910), Studies (4 reeksen; 1890-1904) en Mijn dagboek (8 delen; 1931-1934) Plaats in de literatuurgeschiedenis Het boek is geschreven ten tijde van de negentiende eeuw. In dit boek komen duidelijk de liefde voor de natuur, de aandacht voor droom en fantasie en ook wel een beetje verzet voor. Ik denk dat het boek het meest past bij het Naturalisme, vanwege dat de mens bepaald wordt door zijn milieu en omgeving en ook heeft dit boek een psychologische diepgang. Beoordeling Ik vond het een interessant verhaal, omdat op een hele bijzondere manier de ontwikkeling van een kind beschreven werd. Dat is volgens mij de belangrijkste positieve werking die naar voren toekomt. De passage die mij het meest aanspreekt is het gedeelte waarin hij samen met Pluizer en dokter Cijfer bij zijn doodzieke vader op bezoek gaat. Zijn vader sterft dan en hij komt daarop tot inkeer, en kiest voor de mensen. Er waren geen verhaalelementen met een negatieve werking. Ik kan dit boek met geen een ander boek vergelijken, omdat ik nog geen boeken uit dezelfde periode heb gelezen. Ik vind dat het thema best wel bijzonder is, omdat de ontwikkeling van een kind op zo’n speciale manier wordt beschreven. Eerst leek het een sprookje, maar als je dan verder leest, dan ga je wat verder achter de tekst kijken en wordt het verhaal steeds realistischer. Ik vond het taalgebruik makkelijk
Mijn eindoordeel is als volgt: Het is een grappig boek om te lezen, waarbij je steeds meer achter de tekst gaat kijken. Het boek bestaat uit verschillende fasen, zeg maar van goed naar slecht, waarbij bij allemaal een gedeelte van een kinderleven wordt uitgebeeld. Dit maakt het boek heel bijzonder. Ik zou een ander wel aanraden om dit boek te lezen, aangezien het taalgebruik makkelijk is en je gemakkelijk de hoofdgedachte enz. eruit kunt halen. Ook is het een heel origineel boek. Emotief argument: Ik vond het een ontroerend verhaal, vanwege de loop van het verhaal, dat hij tenslotte toch voor de mensen kiest, na al wat hij beleef heeft. Esthetische argument: Ik vind het verhaal mooi, omdat op een bijzondere manier de ontwikkeling van een kind wordt beschreven. Realistisch argument: Ik denk dat het verghaal oppervlakkig helemaal geen realiteitsgehalte heeft, maar als je het leest met diepgang, dat het verhaal dan een ontzettend hoog realiteitsgehalte heeft. Structureel argument: Ik denk dat het verhaal goed is opgebouwd, omdat het op logische wijze de opgroei van een kind beschrijft en alles goed in elkaar overloopt. Intentioneel argument: Ik denk dat de bedoeling van de schrijver goed naar voren toe kwam, doordat alles heel duidelijk en heel overzichtelijk was geformuleerd.