De hydrograaf door Allard Schröder

Titel: De hydrograaf
Auteur: Allard Schröder
Zevende druk - maart 2003 © 2002 B. Evaluatie
1. Emotieve argumenten De hoofdpersoon Franz von Karsch is eigenlijk een doodsaaie man. Zijn toekomst was eigenlijk al bepaald met zijn geboorte als graaf, en zijn beroep als hydrograaf is ook wat aan de oppervlakkige kant. In het begin van het boek wijst niets erop, dat het leven van deze Karsch wel de moeite waard is om te vertellen. Dat is ook wat Schröder zegt aan het begin van zijn roman. Maar langzamerhand blaast de auteur zijn hydrograaf tot leven: de oppervlakkigheid maakt plaats voor een diepte en de eens zo rustige Franz von Karsch wordt steeds interessanter naarmate de reis op de Posen vordert. Opgelucht was ik, toen ik las over ene mysterieuze ‘M’, die aan boord komt in Lissabon, als het schip daar even aanlegt voor een tussenstop. De reizigers op de Posen weten weinig van deze nieuwe passagier en dat maakte me als lezer erg nieuwsgierig. Later blijkt dat deze figuur een vrouw is, Asta Maris. De tweeëndertigjarige Karsch wordt verliefd op deze schoonheid met haar diepblauwe ogen. Eindelijk maakt de Einzelgänger uit Pommeren eens wat mee in zijn leven. Hij wordt als het ware wakker geschud en begint zich langzaam maar zeker te realiseren dat er misschien wel eens een heel andere toekomst voor hem te wachten staat dan hij aanvankelijk gedacht had. Zijn reisgenoten Moser en Totleben geven de hydrograaf nieuw inzicht, zetten hem (maar ook de lezer) aan het denken over zijn leven. De vrijheid die hem in feite door zijn vader ontnomen is, zoals zijn vader ook altijd vlinders hun vrijheid ontnomen had, vindt hij langzaam maar zeker weer terug. De graaf spoelt zijn verleden van zich af en begint opnieuw. Dat vond ik prachtig om te lezen. ‘Sinds ik op zee ben lucht mijn geheugen zijn kamers’, schrijft Schröder. 2. Esthetische argumenten Als er iets prachtig is aan De hydrograaf, dan is het wel het taalgebruik. Schöder schrijft echt verschrikkelijk mooi. Een aantal dingen die me zijn opgevallen tijdens het lezen: - Karsch is natuurlijk een hydrograaf, vandaar de titel. Maar hij is tegelijkertijd ook graaf, een graaf die het water bevaart. - Deze ‘schitterende’ zin op pagina 26: tussen de silhouetten van de schepen, die zich donker aftekenden tegen de schittering van ontelbare golfjes, zocht Karsch de Posen, die daar in de verte ergens voor anker moest liggen. Het gebruik van de medeklinker ‘s’. - Ook het gebruik van klinkers op pagina 92: ‘het was Karsch alsof hem zijn vrije wil was afgenomen en hij in een maalstroom van onafwendbare gebeurtenissen mee naar de diepten was gezogen, waar de Mosers hun kwartieren hadden.’ - ‘Valreep’ wordt vaak gebruikt. Op pagina 95 vond ik het volgende: ‘hikkend stapte Karsch uit het rijtuigje, moest zich eraan vasthouden om niet te vallen, vroeg aan de matroos van de wacht bij de valreep of madame Maris al was teruggekomen, waarna er werd teruggeroepen dat ze niet was gezien.’ Hier had ook ‘op de valreep’ kunnen staan. Nog meer dingen die op vallen in deze regel en waarvan ik vermoed dat ze bewust zijn gedaan: vasthouden/vallen/vroeg; was teruggekomen/werd teruggeroepen; madame Maris. - De zee speelt natuurlijk een belangrijke rol in het boek. Schröder gebruikt het woord vaak en op verschillende manieren: het gemompel van de golfjes tegen de scheepswand (p. 121); de zee zweeg; geen zee ging hem daarbij te hoog (p. 120); als een vis in het water (p. 145); hij dook onder in zijn dagdroom (p. 123) - Schröder goochelt in zijn boek in zijn boek ook regelmatig met allegorische namen. Wat voorbeelden: Agnes Saënz – Saënz zou een anagram kunnen zijn van het Italiaanse ‘senza’. Dit geeft eigenlijk al min of meer aan dat deze vrouw niets te bieden heeft voor Karsch. Posen – Schöder schetst aan boord van de viermaster, poses van Karsch en zijn medepassagiers. Asta Maris – De danspassen zeggen eigenlijk al genoeg. Deze bloedmooie dame staat niet stevig op haar benen. Ze is verslaafd aan opium en rum. A-sta lijkt me hier goed op zijn plaats. Ernst Totleben – Deze opvoedkundige muze (Η ΜΟΥΣΑ ΜΑΙΔΙΚΗ) jaagt zijn leerlingen de dood in door ze ervan te overtuigen dat de dood erbij hoort om de uiteindelijke Eros te bereiken. De dood is onlosmakelijk verbonden met het leven, verlost je, en brengt je hogerop. Franz van Karsch-Kurwitz – De tweede naam van de hydrograaf. Kurwitz, verwijst naar een dubbelzinnige relatie tot de zee. Ooit, in zijn jeugd, heeft de zee hem genezen van een huidaandoening en de eerste erotische gevoelens bij hem opgewekt (Kur is Duits voor kuur). Tegelijkertijd bakt de zee hem als onderzoeker de ene onbegrijpelijke poets na de andere (Witz kan vertaald worden als ‘grap’). Waar Karsch voor staat weet ik niet zeker, maar het zou kunnen zijn dat Karsch’ vrouwelijke handen verwijzen naar het feit dat in 1722 een gelijknamige schijfster op de wereld is gezet, die in haar schrijfstijl vaak teruggreep naar het verleden en zelf weinig nieuws verzon. Ook Karsch ‘leeft’ als het ware van zijn verleden. Maar dit laatste lijkt me eerlijk gezegd wat te ver gezocht…
3. Morele argumenten Schröder laat in de hydrograaf zien dat de liefde een ontzettend mooi iets is. In het leven van Franz von Karsch komt alles op z’n kop te staan door Asta Maris. De liefde geeft inzicht. Wat lijkt het verleden van de hydrograaf ineens saai, nu hij zulk een prachtige schoonheid ontmoet. Zijn wetenschappelijk werk lijkt hem opeens zinloos, als hij nog altijd geen antwoord heeft gevonden op de vraag ‘waarom ruist de zee’. De liefde wordt voorgesteld als een nieuwe kans voor Karsch om voorgoed een streep achter zijn saaie leven te zetten. Hij maakt daardoor niet alleen zijn eigen leven een stuk interessanter, maar ook het boek. Weg met die inherente vorm van verveling. Zijn verleden, dus ook zijn ennui laat Karsch voorgoed achter zich. 4. Realistische argumenten De hydrograaf is volgens mij volkomen realistisch. Dat Franz von Karsch rond 1910 Privatdozent aan het Ozeanographisches Institut in Hamburg is geweest kan best waar zijn. Evenals de reis en de gebeurtenissen die beschreven worden. Aan sommige dingen kun je afleiden dat het verhaal waarschijnlijk niet waar gebeurd zal zijn. De zee wordt steeds onrustiger naarmate Karsch’ geestelijke crisis steeds erger wordt en neemt zelfs toe tot stormkracht. Dit kan natuurlijk waar zijn, maar het zal eerder geschreven zijn ter verfraaiing van het boek. Ook de namen die voorkomen in het boek zijn niet waarheidsgetrouw. 5. Structurele argumenten Het verhaal wordt chronologisch verteld. Bij aanvang van de de hydrograaf is Karsch net ingescheept op de viermaster de Posen, vervolgens wordt de grond letterlijk en figuurlijk onder hem weggeslagen. Karsch verandert: hij laat zijn beroep als hydrograaf voor wat het is, wordt verliefd op Asta Maris, vervolgens wordt hij wanhopig over het feit dat Asta Maris na het aanleggen van de Posen in Rio de Janeiro in een koets weggereden is met Totleben. Naarmate het verhaal steeds mooier wordt, worden de golven steeds wilder en hoger. Karsch raakt verzeild in een identiteitscrisis. Langzaam maar zeker wordt alles duidelijk voor de lezer. We komen te weten wat voor een persoon Asta Maris nou eigenlijk is, we komen erachter waarom Totleben meereist en waarom hij in Rio de Janeiro niet meer mee verder reist. Schröder laat de antwoorden op allerlei vragen die je als lezer stelt, af en toe doorschemeren tussen de regels in. Het lukt Karsch niet om de zee te begrijpen, maar als lezer ga je Franz von Karsch wel steeds beter begrijpen. In de epiloog wordt verteld over wat er met Karsch gebeurd is na zijn terugkeer in Duitsland. 6. Intentionele argumenten Je zou Allard Schröder kunnen beschouwen als de biograaf van Franz von Karsch-Kurwitz. Zoals de hydrograaf met zijn meet instrumenten de zeestromingen meet, zo peilt Schröder de ziel van zijn hoofdpersoon. Zijn bedoeling zal geweest zijn om iets tot leven te wekken dat nooit echt bestaan heeft. Ik vind het dan ook buitengewoon knap dat de schrijver een personage als Karsch op zo’n prachtige manier tot leven wekt en laat schitteren in zijn roman. Het zal ook ongetwijfeld de bedoeling geweest zijn, om mij in zoverre te laten genieten van De hydrograaf, dat ik het ga overwegen om nog meer boeken van Schröder te lezen. En of hem dat gelukt is!