Araya door Fleur Bourgonje

Beschrijving van de leeservaring

1.1 Primaire gegevens

Auteur: Fleur Bourgonje
Titel: Araya
Ondertitel: -
Verschenen in: 2001
Aantal pag.: 103
Leestijd: 3 uur
Uitgelezen op: 30 april 2003

1.2 Verantwoording keuze

Voor de 10e leesronde kreeg ik de opdracht een boek te kiezen dat ná 1990 is uitgebracht. Met een lijst vol ‘boekentips’ ben ik naar de bibliotheek gegaan. Helaas waren alle boeken van mijn lijstje al uitgeleend. Toen heb ik een ander boek gekozen dat er goed uitzag. Een spierwitte kaft met een vierkant in het midden, trok mijn aandacht. Dit lijkt me een interessant en eigenzinnig boek.

1.3 Verwachting vooraf

Het boek heeft op de achterzijde een grote foto van de schrijfster Fleur Bourgonje. Ze lacht zelfverzekerd en stralend. Die gedachte komt ook bij me op als ik de titel ‘Araya’ lees. Ik denk dat het verhaal een soort innerlijke ontdekkingsreis van een krachtige vrouw beschrijft, Zeker niet te droog of dramatisch, maar juist levenslustig en vol avonturen. Dat spreekt me zeker aan!

1.4 Eerste reactie achteraf

Een boek met een schitterende, poëtische stijl. Je verplaatst je volledig in de belevenissen van de verteller.
Het is boeiend en het verhaal lijkt waargebeurd. De vertelwijze is indrukwekkend. De herhaling van woorden geeft het ritme van het leven daar prachtig weer. Het was de moeite waard!

1.5 Korte samenvatting

Het verhaal gaat over een vrouw die 25 jaar geleden uit Araya in Venezuela is vertrokken. Araya is een schiereiland waar alles om de zoutwinning draait. Mannen, vrouwen en kinderen werken ontzettend hard om hun brood te verdienen. En dat doen ze in een omgeving war werkelijk niets anders is dan een grote, witte vlakte van zout en schaarste aan water.
De vrouw ziet in Araya een film die erg veel indruk op haar maakt. Ze herinnert zich een mysterieuze, trotse vrouw in het zwart gekleed die met een onverstoorbare gang het zware zout op haar hoofd draagt. Ze doet dit voortgedreven door liefde. Omdat ze de vrouw van het zout niet uit haar hoofd kan zetten besluit ze terug naar Araya te gaan. Ze wil haar herinnering bevestigd zien en gaat naar haar op zoek. Eenmaal in Araya vindt ze de vrouw: Petra Salazar. De man van Petra verbiedt haar echter om haar te bezoeken, omdat Petra niet met het verleden geconfronteerd wil worden.
Haar terugkeer is een teleurstelling. Toch is er nog een lichtpuntje; ze heeft de film ‘Araya’ uit 1974 weten te bemachtigen.
Thuis in Nederland bekijkt de vrouw de film. Herinneringen aan het leven daar komen terug. Ze proeft opnieuw de sfeer, de geuren, de kleuren en het zilte zout van Araya.
Maar de vrouw uit haar herinnering blijkt niet te bestaan. Haar geheugen heeft allerlei elementen uit Araya gemixt tot het beeld van een mysterieuze vrouw in het zwart, die alleen in het geheugen bestaat.

Verdieping

Tijd

Het verhaal verloopt niet volledig chronologisch. Vanuit het heden wordt er teruggeblikt naar het verleden en dat wordt vergeleken met het leven in het heden. Door de terugblik wordt het handelen van de hoofdpersoon verklaard.

Het verhaal speelt rond het jaar 2000. Belangrijk voor de hoofdpersoon is het moment 25 jaar eerder.,omdat ze vanaf dat moment een totaal ander leven ging leiden. Daar in Venezuela zag ze de film die 25 jaar later plotseling haar gedachten ging beheersen. In datzelfde jaar vertrok ze naar Amsterdam.
De hoofdpersoon blikt terug naar die periode in Venezuela door over haar herinneringen te vertellen. Daar blijft het niet bij; ze gaat terug naar Venezuela om te kijken of haar herinneringen overeenkomen met de werkelijkheid. Ze vergelijkt de natuur en de mensen van toen met de natuur en de mensen van nu.
Slechts twee tijdstippen zijn belangrijk in het verhaal:
Het moment dat ze de film ziet en uit Venezuela vertrekt en het heden, dat ze de film opnieuw ziet.

Het belang van de tijd blijkt uit het volgende citaat:

Blz.11:” Er hebben een paar maanden gezeten tussen het moment van het in beweging komen van het beeld en mijn besluit erachteraan te gaan, om zowel vooruit als terug te gaan in de tijd. Eigenlijk verdween het begrip tijd. Verleden en heden liepen in elkaar over of vielen samen, trokken zelfs de toekomst naar zich toe. (…) Toen de tijd ophield te bestaan vielen ook de afstanden weg.”

Blz.12:” Een paar maanden later heb ik erover gedaan om tot het besluit te komen maar in feite duurde het en paar minuten, korter nog.”

Blz.65:” De tijd verwaait. Wat blijft is het onderscheid tussen dag en nacht. Tot in de lengte van dagen is het verschil tussen licht en donkeer het bewijs dat alles vervalt en voorbijgaat.”

Het verhaal begint in medias res met de beschrijving van de vrouw uit de film die plotseling in haar herinnering opdoemt. Het eindigt met een open einde, ook weer met de beschrijving van de vrouw in het zwart.

Ruimte

Topografisch zij twee plaatsen belangrijk:
Araya in Venezuela en een woonhuis in Europa.

Araya is een plaats op een schiereiland en is aan zee gelegen als een oogverblindend witte vlakte. De bodem is rijk aan zout. Volgens de bewoners het zuiverste zout ter wereld. Alles is er doordrongen van het zout. In 1974 was Araya een zeer onderontwikkeld gebied zonder enige watervoorzieningen of verharde wegen en slecht lemen hutten als onderkomen. Alles gebeurde met mensenkracht. 25 jaar later is dat verbeterd; waterleidingen zijn aangelegd, machines hebben mensen vervangen, pensions zijn gebouwd en wegen verhard.
Het is altijd warm in Araya. In het boek komt niet duidelijk een bepaald jaargetijde naar voren.

De ruimte speelt een belangrijke rol in het verhaal. De herinnering – waar het hele verhaal om draait – bestaat vooral uit belevingen, geuren, kleuren en klanken van de omgeving van Araya.

Hieronder staat een citaat dat het belang van het landschap
voor de hoofdpersoon aangeeft:

Blz.7:” Wat ik weet is dat het landschap van mijn leven op het moment van de herinnering leek op het landschap van Araya, het schiereiland waar alleen zij het uithouden die zich over het waar en waarom geen vragen stellen maar als vanzelfsprekend opstaan, hun hartslag afstemmen op het ritme van zon zee en wind en hun werk doen, hakken, kappen, sjouwen en laat op de avond aan liefde denken, daaraan alleen, ook als er geen liefde is, of juist daarom, juist dan.”

Blz. 24: ”De wereld van mijn kinderjaren werd versneden door zandpaden.(…) De zandpaden waren altijd doelgerichte lijnen die vanuit mijn lucht gezien een stervormig patroon vormden met als middelpunt de plek waar zich alles afspeelde wat met een niet meer overtroffen intensiteit mijn ziel beroerde en me besef bijbracht van het verschil en de overeenkomsten tussen verbeelding en werkelijkheid.”

Het volgende citaat laat een vergelijking zien tussen Araya toen en Araya nu.

Blz.39: ” Wat ik me herinner van het vertrek destijds, het vertrek uit dit land, is de afstand tussen het luchthavengebouw en de trap van het vliegtuig dat stond te wachten. Ook de hitte. Het zinderende asfalt, de stank van de hete teer van de startbaan.(…) maar het scherpst herinner ik me de afstand die ik over dat hete asfalt moest afleggen, de weg die eindeloos leek.(…) Een week geleden, een kwart eeuw later, ben ik geland op de plek waar ik toen opteeg. Over hetzelfde asfalt ben ik naar de douane gelopen, honderd meter, niet eens, het heeft vijf minuten geduurd, niet langer.”

Over het huis in Europa wordt niet veel verteld. Alleen het moment dat ze thuis op de bank zit en de film bekijkt.

Vertelwijze

Het verhaal wordt vanuit een ik-perspectief verteld. Als lezer weet je alle gedachten en gevoelens die de hoofdpersoon voelt. Hierdoor raak je echt betrokken bij de gebeurtenissen en daardoor lijkt het verhaal levensecht.

De manier waarop de ikpersoon haar gedachten en gevoelens beschrijft, is werkelijk schitterend in dit boek.
Ze maakt gebruik van verschillende (poëtische) stijlelementen die ik herken van verscheidene Griekse en Romeinse dichters. Zo maakt de schrijfster veelvuldig gebruik van alliteratie, herhaling, climax, asyndeton en polysyndeton.

Er zijn talloze voorbeelden te geven, maar ik zal me tot enkele beperken.

Blz.93:” Wat ik me nu pas, hier, zittend op een comfortabele rode bank zittend, herinner van het einde van de vlucht en de aankomst destijds:
Hoe schokkend de landing was, hoe hortend en stotend we toch zo vlakke land binnenrolden -
Hoe hortend en stotend we ademhaalden -
Hoe anders de wolken zich opeens formeerden en hoe hard de taal klonk -
Hoe verbazingwekkend kort de afstand was van de vliegtuigdeur naar de douane –
Hoe zij, die nu naast me zit, achter me aan liep omdat ze zich niet meer door mij wilde laten dragen – “

Door de gevoelens zo weer te geven, krijg je als lezer een veel betere indruk over de gevoelens van de ikpersoon. Het is niet zo droog beschreven, maar heel kort en bondig. Dat maakt indruk.

Blz.41: ”Ze droegen het zout op hun hoofd, in hun handen, op hun rug. Ze sleepten zakken naar de ezels, de vrachtwagens, de boten. Het brandde in hun ogen, hun neus, hun keel, in al hun weke delen.”

Door het zo te vertellen krijg je als lezer echt het idee hoe zwaar het voor bevolking geweest moet zijn om het zout te winnen.

Blz.98:” Maar toch, zegt ze, maar toch. Het is dezelfde zon, hetzelfde zout, het zijn dezelfde zandpaden.
Ik knik
Dezelfde mensen.
Ik knik.”

De bondige, korte zinnen maken de boodschap duidelijker. Als lezer zie je de woorden, maar je voelt dat er een stroom van gedachten achter zitten.

Nog een laatste voorbeeld:

Blz.99: ” De zwarte vogels zijn angstaanjagend.
De witte piramides worden steeds weer opgebouwd, steeds weer afgebroken
De dode geiten op de heuvels rotten niet weg maar drogen uit en trekken krom.
De netten worden elke dag uitgeworpen, elke ochtend het strand opgesleept.
De overtollige vis wordt ingezouten, de gevoelens ook.

Dit vind ik één van de mooiste tekstfragmenten uit het boek.
Het geeft het ritme van het leven in Araya erg goed weer. Het geeft aan hoe anders het leven daar is, vergeleken bij dat van ons in Europa.

Persoonlijke Beoordeling

Het 0nderwerp

Het onderwerp dat behandeld wordt is herinnering. Een herinnering die in je hoofd is ontstaan, maar wat niet bestaat in de werkelijkheid. Dat is voor mij wel herkenbaar. Ik denk dat iedereen dat heeft. De herinnering werd uitvoerig beschreven. Hierdoor raakte ik erg betrokken bij het verhaal en werd net zo nieuwsgierig als de ikpersoon; ook ik wilde maar wat graag weten of de zwarte vrouw werkelijk bestaat.

De gebeurtenissen

De gevoelens waren belangrijker in het verhaal dan de gebeurtenissen. Eigenlijk gebeurde er niet veel in het verhaal. Er wordt een herinnering beschreven en de ervaringen tijdens een korte reis naar Venezuela verteld. Het gaat er meer om hoe die sfeer in Venezuela indruk maakt op de hoofdpersoon. Het roept allerlei gevoelens bij haar op.
Het boek lijkt net een reisverhaal. Daar ben ik zelf gek op, vandaar dat dit verhaal me zo boeit.
De afloop was voor mij niet echt verrassend; ik had al verwacht dat de vrouw niet werkelijk zou bestaan.

De personen

Het hele verhaal draait slechts om één hoofdpersoon, namelijk de vrouw met de herinnering. De in het zwart geklede vrouw speelt ook een grote rol in het verhaal, maar ze leeft alleen in de gedachten van de vrouw. Ik vond het mooi dat de schrijfster de gevoelens zo weergaf dat je als lezer door de ogen van de hoofdpersoon kon meekijken. Daardoor kon ik me veel beter inleven.

De opbouw

Het boek heeft werkelijk een fantastische opbouw. Het heden wordt afgewisseld met beschrijvingen over gebeurtenissen van 25 jaar geleden, maar ook met citaten uit geschriften die stammen uit 1672. Hierdoor is het boek niet saai of eentonig. Iets wat je misschien zou verwachten omdat er niet veel gebeurtenissen in voor komen. Aan het einde wordt er een film gestart. Dat kun je ook zien in het boek. Met korte woordjes als play en stop wordt dat duidelijk. Als het leest hoor je bijna de filmprojector lopen. Ik vind het knap als zo kunt schrijven.
De afloop vond ik niet spectaculair, maar wel goed. Het draait niet om de afloop, omdat het antwoord op de vraag of de herinnering overeenkomt met de werkelijkheid al iets eerder in het boek duidelijk wordt.

Het taalgebruik

Ook het taalgebruik in dit boek vind ik erg mooi. De schrijfster heeft een mooie stijl. In iedere zin staan de woorden op welbedachte manier gerangschikt. Geen woord staat daar zonder reden. Ik vind dit meer een poëtische dan een prozastijl. Eigenlijk zou je het boek nog een keer moeten lezen om nog beter te begrijpen wat de schrijfster bedoeld en de ikpersoon voelt en denkt. Deze manier van schrijven heb bij geen andere auteurs gezien. Erg mooi.

Dit boek kan ik iedereen aanraden die houdt van een mooie schrijfstijl en psychologische boeken.