The English patient door Michael Ondaatje

Zakelijke gegevens

Auteur: Michael Ondaatje
Titel: The English patient, London Bloomsbury (1992), 259 blz.
Genre: Historische roman

Eerste reactie

Ik heb eerder de film gezien van dit boek en ook het boek gelezen en die vond ik allebei supermooi. Heel ontroerend en heel apart. En ik was op zoek naar de Engelse uitgave van het boek dat ik eerder wilde doen, maar dat kon ik niet vinden en toen zag ik deze. Ik kende het verhaal toch al dus kon ik het makkelijk in het Engels lezen (toch maar wel in het Engels!).
Het is me absoluut niet tegengevallen. In het begin van het boek is het erg vaag en moeilijk te begrijpen waar het verhaal nu eigenlijk om gaat. Het Engels was wel moeilijk, maar het scheelde wel heel erg dat ik het verhaal al ken. Ik vond het echt een heel apart, maar ook een heel mooi boek.

Verdieping

Hana, een jonge verpleegster, is aan het werk in de tuin van een villa (ruïne) in Italië. Het is in 1945, de oorlog is in die streek afgelopen. Het is er nog erg gevaarlijk, want de Duitsers hebben overal bommen en mijnen achtergelaten, daarom zijn de andere verpleegsters en de patiënten vertrokken naar echte ziekenhuizen. Maar Hana besloot om in de villa te blijven om voor een patiënt te zorgen die niet kon vervoerd worden.
Hana weet weinig over de man waar ze voor zorgt. Hij is gevonden in het wrak van een neergestort vliegtuig en helemaal verbrand, waardoor hij onherkenbaar is. Zijn hele lichaam is diep paars van de verbranding en zelfs de lichtste aanraking doet erg pijn. Hij praat over de Bedoeïenen die hem hebben gevonden in het wrak van het vliegtuig, hem hebben verzorgd en teruggebracht naar een Engels kamp.
Om de tijd door te komen leest ze de Engelse patiënt voor - ze gaat er van uit dat hij Engels is door zijn manieren en zijn spreken - ze werkt in de tuin en knapt de villa op. Soms leest ze uit het boek dat de patiënt bij zich had, de Historiën van Herodotus. Hierin zijn dagboekaantekeningen gemaakt en allerlei dingen - kaarten, geschriften, alinea's uit andere boeken, enz. -bijgevoegd. Maar de naam van de Engelse patiënt is niet te vinden.
Op een dag arriveert een man met gebonden handen in de villa. Zijn naam is Caravaggio en hij is een oude vriend van de Hana's vader Patrick. Hij had gehoord van Hana's locatie, tijdens zijn verblijf in een nabij ziekenhuis. In Canada, waar hij de familie kende, was hij een dief. Hij vertelt Hana hoe zijn vaardigheden zijn ontdekt in de oorlog en hoe hij ze heeft gebruikt toen hij ging werken voor de Britse geheime dienst in Noord - Afrika. Hij vertelt dat de Duitsers hem grepen, toen hij een camera stal uit de slaapkamer van een vrouw. Ze martelden hem en hakten zijn duimen af. Samen met Hana haalt hij herinneringen op over haar vader en ze betreuren zijn dood in de oorlog.
Als Hana op een keer piano aan het spelen is, komen er twee soldaten. Een van hen is Kip, een Indiase jonge man die is getraind om bommen en mijnen onschadelijk te maken. Zij weten dat de Duitsers vaak mijnen plaatsten in muziekinstrumenten. Kip blijft na dit voorval rondhangen bij de villa. Hij kan goed opschieten met de Engelse patiënt, beide mannen zijn experts in wapens en bommen. Kip 'kampeert' in de tuin van de villa en wordt een deel van de 'familie'. Elke dag gaat hij naar het dorp om collega's te ontmoeten en meer bommen op te sporen, hij heeft een erg gevaarlijke baan. Hij voelt een sterke aantrekkingskracht tot Hana en ze worden al snel verliefd op elkaar.
Langzamerhand herinnert de Engelse patiënt zich zijn verleden en begint (in kleine fragmenten) zijn verhaal te vertellen. Zijn echte naam is Almasy (hij herinnert zich zijn naam pas in hoofdstuk 9): de 'Engelse' patiënt is niet echt Engels, maar Hongaars van geboorte. Hij heeft de jaren van 1930 tot het begin van de WO ll doorgebracht in de Noord - Afrikaanse woestijn. Zijn baan was observaties doen en daar tekeningen van maken, zoeken naar onbekende oases in de woestijn. Almasy kende elk stukje van de woestijn en maakte veel trips door de woestijn. In 1936 kwam een stel, Geoffrey Clifton en zijn pasgetrouwde vrouw Katharine, hem helpen. Geoffrey had een eigen vliegtuigje, die het groepje goed kon gebruiken om de woestijn in kaart te brengen. De groep kon erg goed met elkaar opschieten. Op een avond hoorde Almasy Katharine een stukje voorlezen uit zijn boek van Herodotus, toen realiseerde hij zich dat hij verliefd was op Katharine. Al snel begonnen zij een heftige affaire, ze waren een obsessie voor elkaar. Maar in 1938 maakte Katharine een einde aan de relatie, want als Geoffrey er achter zou komen zou hij gek worden en ze hield nog steeds van hem. Op een gegeven moment is Geoffrey er toch achter gekomen dat ze iets met elkaar hadden.
Toen de WO ll uitbrak in 1939 besloot Almasy het kamp op te breken en hij regelde dat Geoffrey hem op zou pikken uit de woestijn. Geoffrey arriveerde in zijn vliegtuigje met Katharine, hij wilde hun alle drie doden door met het vliegtuigje op Almasy neer te storten, die op de grond stond. Het vliegtuigje miste Almasy, maar Geoffrey verongelukte en Katharine was erg gewond. Almasy legde Katharine in een grot en gaf haar een parachute als deken, hij beloofde haar terug te komen met hulp. Hij liep dagen door de woestijn op zoek naar een stadje, maar toen hij er bij een kwam, wilde het Engelse leger hem niet helpen, omdat hij een niet-engelse naam had. Ze dachten dat hij een spion was en verhinderden hem om Katharine te redden.
Uiteindelijk werd Almasy losgelaten, maar hij wist dat het te laat was om Katharine te redden. Hij ging werken voor de Duitsers, hij hielp spionnen om door de woestijn naar Cairo te komen. Nadat hij Cairo had verlaten, ging zijn truck kapot in de woestijn. De rest van de afstand door de woestijn liep hij naar de grot waar hij Katharine had achtergelaten. Hij nam haar dode lichaam en zette deze in een vliegtuigje die was verborgen onder het zand. Het vliegtuigje functioneerde slecht en tijdens de vlucht vloog het in brand. Almasy sprong met een parachute naar beneden, maar zijn lichaam vatte vlam. Bij dit punt van het verhaal vonden de Bedoeïenen hem en verzorgden hem.
Beetje bij beetje heeft de Engelse patiënt dit hele verhaal vertelt. Caravaggio, die al vermoedde dat de Engelse patiënt niet echt Engels was, hoorde dat zijn vermoedens juist waren. Hij vulde de gaten van het verhaal in voor Almasy en vertelde hem dat Geoffrey ook voor de Britse geheime dienst werkte en dat de geheime dienst de hele tijd al wist van de affaire tussen Almasy en Katharine. Ze wisten dat hij de Duitsers ging helpen en waren van plan om hem in de woestijn te vermoorden, maar ze verloren hem na zijn vertrek uit Cairo uit het oog.
Dan richt het boek zich weer op Kip. Al wantrouwde Kips broer het westen, Kip ging toch dienen in het Britse leger. Hij trainde onder Lord Suffolk, een echt Engelse 'gentleman'. Hij kreeg steeds betere vaardigheden en was in staat om van elke bom het 'karakter' te herkennen. Maar toen Lord Suffolk en zijn groep werden opgeblazen tijdens het verwijderen van een bom, vertrok Kip als sappeur naar Italië.
Door zijn gevaarlijke baan gehard, voelde Kip zich emotioneel verwijderd van de 'familie'. Alleen tot Hana voelde hij zich emotioneel aangetrokken. Heel de villa vierde de 21e verjaardag van Hana en hij 'groeide' als haar geliefde. Maar toen augustus kwam, hoorde Kip op de radio van de atoombom die Amerika had gedropt boven Japan. Hij werd woedend, omdat hij wist dat een westers land nooit zoiets gruwelijks zou doen tegen een ander blank land en het wel deed bij Japan. Hij nam zijn geweer en dreigde de 'Engelse' patiënt te doden, want hij zag hem als een symbool van het westen. Kip doodde Almasy niet, maar hij nam zijn motor en verliet de villa voor altijd. Jaren later is hij een dokter geworden en heeft hij een eigen familie in India. Al is hij gelukkig en vol van zijn nieuwe leven, hij vraagt zich vaak af wat er van Hana is geworden.

Onderzoek naar de verhaaltechniek

Over elk stukje, elk fragment moet je nadenken. Het hele verhaal is geschreven alsof het een gedicht is. Ook worden alle gebeurtenissen erg gedetailleerd beschreven. Bij alle herinneringen van de figuren worden de emoties en de gedachten weergegeven.
De scènes in de villa worden in de tegenwoordige tijd geschreven, maar de flashbacks, als de figuren herinneringen opdoen of vertellen, worden in de verleden tijd geschreven. Er komen ook flash-forwards in voor wanneer Almasy zijn arm om Katharine slaat, deze gebeurtenis voorspelt de relatie die zij zullen krijgen. Een andere flash-forward is Kips emotionele toestand, deze voorspelt zijn vertrek uit de villa.
Het verhaal is geschreven vanuit een wisselend perspectief: de ene keer vanuit Hana, dan vanuit de Engelse patiënt, dan weer vanuit Kip of vanuit Caravaggio.
De ruimte waarin het verhaal zich afspeelt is de villa in Italië, de woestijn, Cairo en Engeland. De scènes in de villa spelen zich af in 1945, aan het einde van de WO ll. Maar de flashbacks gaan terug naar de tijd tussen 1930 en 1940.
De Engelse patiënt, Almasy, is de hoofdpersoon. Hij is slim en nadenkend. Al is hij erg verbrand door het vliegtuig ongeluk, hij weet zijn geestelijke vermogen nog goed te gebruiken en is in staat om Hana, Kip en Caravaggio stukje bij beetje z'n verleden te vertellen. Hij gelooft dat naties gevaarlijke uitvindingen zijn en dat alleen liefde de tijd en de grenzen kan overtreffen.
Hana, een jonge Canadese verpleegster, is een bijfiguur. Zij diende bij de geallieerden tijdens de WO ll. Ze is 20 jaar oud en ze is een zeer goede verpleegster die goed zorgde voor haar patiënten. Ze leerde snel dat ze niet emotioneel betrokken moest raken bij de patiënten, ze had te veel soldaten gezien die stierven. Ze was erg close met haar vader en toen ze hoorde dat hij was gesneuveld, stortte ze emotioneel in. Ze werd verliefd op het idee van de Engelse patiënt, alsof ze zorgde voor een volmaakte man, maar haar hart behoorde aan Kip, bij hem zocht ze bescherming als ze zich geen raad wist met haar nog jeugdige en haar opkomende volwassen gevoelens.
Kip, een Indiase Sikh, is een bijfiguur. Hij werkt als sappeur voor het Engelse leger tijdens de WO ll. Kip is vriendelijk en goed gemanierd, hij heeft goede vaardigheden en het goede karakter om zijn werk goed te doen. Hij is een bruine man in een blanke natie, hij is erg afstandelijk geworden, alleen Hana kan deze afstandelijkheid doorbreken.
Caravaggio, een Canadese dief, is een bijfiguur. Zijn vaardigheden kon hij goed gebruiken in de oorlog; hij ging werken voor de Britse geheime dienst. De Duitsers grepen hem en hakten zijn handen eraf. Aan het begin van het verhaal staat hij dan ook bekend als 'the man with bandaged hands'. Hij was een tweede vader voor Hana en hij vermoedde de ware identiteit van de Engelse patiënt.
Katharine Clifton, de vrouw van Geoffrey Clifton, is een bijfiguur. Als één van de mysterieuste figuren is zij moeilijk te begrijpen. We weten dat ze jong is getrouwd met Geoffrey en samen met hem naar Noord - Afrika reisde. Ze leest erg graag en ze leert alles wat ze kan leren over Cairo en de woestijn. Al is ze vriendelijk en deftig, toch neemt ze alles wat ze wil, zelfbewust benaderd ze Almasy en vertelt hem dat ze wil dat hij haar 'veroverd'. Al is Geoffrey een toegewijd en lief echtgenoot, ze heeft zich nooit schuldig gevoeld over haar affaire met Almasy. Katharine's wilde en donkere kanten komen naar voren in die affaire.
Geoffrey Cliffton, een Britse onderzoeker en Katharines echtgenoot, is een bijfiguur. Hij is een jonge en van nature goede man, een nieuw lid van de groep onderzoekers die de Noord -Afrikaanse woestijn in kaart brachten. Het lijkt erop dat Geoffrey alles voor elkaar heeft: een goede opvoeding in Oxford, goede familie banden en een mooie, jonge vrouw. Hij is een trots en toegewijd echtgenoot. Geoffrey beweert dat hij naar Noord - Afrika is gekomen, omdat hij interesse heeft in het onderzoek, maar Almasy is er achter gekomen dat Geoffrey heeft gewerkt voor de Britse inlichtingendienst als luchtfotograaf. Iedereen mag Geoffrey graag, maar alleen Katharine, die hem het best kent, weet dat hij erg jaloers is.
Lord Suffolk, een lid van de oude Engelse aristocratie, is een bijfiguur. Als de oorlog begint neemt hij het op zich om bommen te verwijderen en traint andere mannen in deze vaardigheid. Hij is een echte Engelse 'gentleman', die Kip ontmoet terwijl hij in het buitenland is. Al is Lord Suffolk beschreven als een vreemde en zonderlinge man, Kip vind hem een geweldige man en een toegenegen mentor. De dood van deze man is een groot verlies in Kips leven.
Patrick, Hana's vader, speelt geen rol in het verhaal, maar heeft wel invloed op de emotionele toestand van Hana. Hij was de enige ouder die haar opvoedde toen ze opgroeide. Net als Hana, verliet hij Canada, om deel te nemen aan de oorlog. Hana is erg close met haar vader en als ze hoort dat hij is gesneuveld stort ze emotioneel in. Ze troost zich met het feit dat hij is gestorven op een 'heilige plaats', in een duiventil.
Clara, Hana's stiefmoeder, speelt geen rol in het verhaal, maar Hana denkt veel aan haar. De brieven die Clara haar heeft geschreven draagt ze altijd bij zich, al durft ze geen brief terug te schrijven omdat niet weet wat ze moet schrijven over haar vaders dood en de oorlogsomstandigheden. Ze speelt wel een belangrijke rol, want ze is voor Hana het symbool voor 'thuis'.
Een belangrijke gebeurtenis in het verhaal is het vliegtuigongeluk waardoor Almasy is verbrand. Hierdoor is de Engelse patiënt onherkenbaar geworden en ook erg verwond, waardoor Hana er voor kiest om met hem achter te blijven in de villa.
Een andere belangrijke gebeurtenis is het moment waarop Kip op de radio hoort dat de Amerikanen een atoombom hebben laten vallen boven Japan. Hierdoor keert hij zich af van het westen, dreigt hij Almasy te vermoorden - die hij als symbool voor het westen zag - en vertrekt hij uit villa om terug te keren naar India.

Op zoek naar de thematiek

Het thema van het verhaal is liefde, liefde kan tijd en plaats overtreffen en alleen liefde kan de identiteit en de nationaliteit van een persoon doen vergeten. De vreselijke gevolgen van de verschillende naties en de verschillende identiteiten en rassen komen in dit boek sterk naar voren.
Identiteiten - De verschillende identiteiten komen steeds naar voren in het boek; Almasy is van geboorte Hongaars, maar is Engels opgevoed. Toen hij was verbrand wist hij niet wie hij was, maar door zijn manieren en zijn spreken, denken ze dat hij Engels is. Almasy zelf verwerpt alle identiteiten, hij werpt 'the clothes of his country' af in de woestijn, waar identiteiten lang niet zo belangrijk zijn als karakters. Maar in oorlogstijd is identiteit juist erg belangrijk en door Almasy's identiteit komt hij in moeilijkheden.
Ook voor Kip speelt identiteit een grote rol. Hij is geboren en opgegroeid in India, maar hij besloot het Engelse leger te dienen in de WO ll. Hij weet dat de Engelsen hem verachten omdat hij niet blank is, toch gooit hij elke dag zijn eigen leven in de waagschaal om Engelse levens te redden. Kip wil deze wetenschap vergeten, maar als Amerika een atoombom op Japan gooit, kan hij niet om zijn identiteit heen.
Lichaam - De lichamen van de personen zijn erg belangrijk, het verbrande lichaam van de Engels patiënt, Kips donkere en lenige lichaam, Katharines soepele lichaam met het litteken op de schouder, enz. Elke beschrijving bepaalt niet alleen het karakter, maar (nog belangrijker) het vertelt de geschiedenis van de persoon.
Woestijn - Voor Almasy is de woestijn niet alleen een plaats, maar ook een wezen met eigen deugden en een eigen karakter. De woestijn heeft de kracht om identiteit en tijd door te halen. Als men moet vechten tegen de ruwe natuur van de woestijn, dan hebben de verschillende identiteiten geen betekenis meer. De woestijn, open, onvruchtbaar en leeg, maakt de oorlog tussen verschillende naties belachelijk.
"Te desert could not be claimed or owned - it was a piece of cloth carried by winds,
never held down by stones, and given a hundred shifting names before Canterbury existed,
long before battles and treaties quilted Europe and the East…
All of us, even those with European homes and children in the distance,wished to remove the clothing of our countries. It was a place of faith.
We disappeared into landscape."
De villa San Girolamo - Dit is de villa, de ruïne, waarin Hana en Almasy leven. Het gebouw werd vroeger gebruikt als klooster, om de inwoners te beschermen voor de invloeden van de duivel. Maar nu zijn stukken van het gebouw opgeblazen, de huidige bewoners zijn onbeschermd. Toch staat de villa voor een heilige plaats. De oorlog heeft de villa vernietigd, maar de natuur heeft de gaten weer gevuld. Dit beeld stelt de geestelijke dood en de genezing daarvan voor. De inwoners leerden opnieuw te leven na de emotionele vernietigingen van de oorlog.
"The Villa San Girolamo, built to protect inhabitants from the flesh of the devil,
had the look of a besieged fortress, the limbs of most of the statues
blown off during the first days of shelling. There seemed little demarcation
between house and landscape, between damaged building and the burned
and shelled remnants of the earth. To Hana the wild gardens were further rooms…
In spite of the burned earth, in spite of the lack of water.
Someday there would be a bower of limes, rooms of green light"
De titel is 'The English patient', zo wordt de man genoemd, die is verbrand en niet kan worden herkend. Hij herinnert zich niks van zijn verleden, zelfs zijn naam niet, maar Hana vermoedt dat hij Engels is. Stukje bij beetje herinnert hij zich zijn verleden en het ironisch van het verhaal is, dat 'The English patient' helemaal niet Engels is, maar Hongaars.

Plaats in de literatuurgeschiedenis

Michael Ondaatje, dichter, filmmaker en redacteur, is geboren in Colombo, Ceylon (nu Sri Lanka) in september 1943. Hij verhuisde naar Engeland met zijn moeder in 1954 en is verhuisd naar Canada in 1662, was student bij de universiteit van Toronto en is afgestudeerd aan de Queen's universiteit in Kingston. Zijn eerste succes was een gedichtenboek, The Collected Words of Billy the Kid, in 1970. Hij won hiermee een Governor General's Award. Hij won een andere Award met het gedichtenboek, There's a Trick with a Knife I'm Learning to Do.
Rond 1980 ging hij romans schrijven. In 1982 werd het boek 'Running in the Family' gepubliceerd over zijn leven in Ceylon. En 'In the Skin of the Lion' in 1987, dat gaat over het leven in Toronto omstreeks 1930. Maar misschien is hij nog wel het meest bekend geworden door 'The Englisch Patient' in 1992. Hij won de 'Booker Prize' voor deze roman en de verfilming in 1996 kreeg 9 Oscars.
Ondaatje gaf les aan de universiteit in Toronto sinds 1971. Samen met zijn vrouw, Linda Spalding, woonde hij in Toronto en deden ze de redactie van het literaire tijdschrift Brick.

Beoordeling

Ik vond het echt een super mooi boek!! Heel apart, dat vond ik het mooiste. Heel langzaam wordt door het hele boek de geschiedenis van de 'Engelse' patiënt ontrafeld. Er zit iets dramatisch in. Het doet me denken aan de tragedies die we met KCV behandeld hebben. Het mooiste stukje vind ik als Almasy het dode lichaam van Katharine uit de grot haalt, dit komt niet alleen door het boek, maar dit komt denk ik vooral omdat ik de film heb gezien. Dat was zo mooi, je zag de vermoeide Almasy die eerbiedig het lichaam van Katharine optilt en uit de grot draagt, en het lijkt wel alsof de parachute die om haar heen is gewikkeld haar hele karakter uitbeeld, de mooie kleur van het doek dat wordt belicht door de zon, wapperend in de wind. Echt dan springen de tranen je in de ogen. Zo was het het hele boek door: elk stukje, elke gebeurtenis zag ik voor me terwijl ik aan het lezen was. Ik vind het ook heel knap hoe ze die film hebben gemaakt, precies zoals in het boek, ook dezelfde sfeer, zo'n echte tragedie.
Ik vind het ook heel knap dat er in een boek eigenlijk twee verhalen staan: het verhaal van Hana, de Engelse patiënt, Caravaggio en Kip en het verhaal van de Engelse patiënt en Katherine. Het verhaal van de Engelse patiënt krijgt niet meer aandacht dan de gebeurtenissen in de villa. Echt ongelofelijk hoe iemand zoiets kan verzinnen. En om eerlijk te zijn vond ik het toch heel leuk om het boek in het Engels te lezen, want alles is toch weer anders beschreven, (ik weet niet goed hoe ik dat moet zeggen) niet alle Engelse woorden zijn goed om te zetten in het Nederlands denk ik, dus sommige kleine details hadden toch een andere betekenis dan ik dacht. Als voorbeeld de beschrijving van de Villa San Girolamo, die vond ik in het Engels erg mooi, maar in het Nederlands staat het er niet zo in.
Ik kan dit boek dus echt aanraden bij iedereen om het te gaan lezen!