Deutschstunde door Siegfried Lenz

Samenvatting: Het verhaal begint dat Siggi Jepsen een opstel moet schrijven. Siggi zit in een jeugdgevangenis. Het opstel moet gaan over de vreugde van de plicht. Hij kan maar niet beginnen met zijn opstel en zodoende wordt hij in een cel opgesloten om daar zijn opstel te gaan maken. Siggi begint te schrijven over zijn vader die politieagent is. Hij krijgt van de nazi’s de opdracht om op Max Ludwig Nansen, zijn goede vriend, te letten. Max is schilder en heeft een schilderverbod opgelegd gekregen van de nazi’s. Siggi en zijn zus Hilke en haar vriend Addi ontdekken dat de schilder toch nog schildert. Hij kan niet zonder zijn schilderijen. Klaas, Siggi’s broer heeft zichzelf verminkt zodat hij het leger niet in hoeft. Hij is hierdoor verstoten uit de familie. Klaas is ontsnapt en is Siggi om hulp komen vragen. Siggi verstopt hem in de molen, zijn plekje. Hier verstopt hij ook af en toe schilderijen die hij van de schilder pakt om ze in veiligheid te brengen. Zijn vader kan er zo niet achterkomen dat Nansen nog schildert. De schilder helpt Klaas en neemt hem in huis. Vader is helderziend, hij ziet bijvoorbeeld ook waar Siggi de schilderijen verbergt. Hierdoor is Siggi bang voor zijn vader geworden, hij kiest de kant van de schilder en gaat door met schilderijen in veiligheid brengen. Elke keer verzint hij weer een andere schuilplaats. Toch komt vader er een paar keer achter waar ze verstopt liggen, hij steekt ze in de brand, zelfs de molen gaat in rook op. Klaas raakt zwaargewond bij een luchtaanval. Hij wordt naar huis gebracht maar vader geeft hem aan. Ook Hilke hoort niet echt meer bij de familie, omdat zij naakt geposeerd heeft voor de schilder. De verhouding tussen vader en de schilder is nu heel erg slecht. Het schilderverbod is afgelopen, maar vader gaat door met het uitvoeren van zijn plicht, het is een persoonlijke oorlog geworden. Klaas zijn dossier is verbrand en hij komt naar huis en gaat wonen in Hamburg. Siggi gaat naar een tentoonstelling van de schilder en wordt achtervolgd door Staubmäntel. Hij vlucht naar het huis van Klaas, maar daar wordt hij toch gevonden en opgepakt. Vader heeft hem aangegeven, door zijn helderziendheid wist hij waar Siggi was. Siggi komt nu in de jeugdgevangenis terecht waar het boek begon. Deutschstunde: Er zijn twee betekenissen voor deze titel van het boek. Ten eerste betekent het Duitse les. Siggi heeft een Duitse les en daarin moet hij zijn opstel schrijven. Dit lukt hem niet en daardoor wordt hij in een isoleercel geplaatst. Ten tweede is het een les aan de Duisters hoe je je verleden moet verwerken. Vergangenheitsbewältigung is het verwerken van het verleden.
Thema: Het thema van het verhaal is de vreugde van de plicht: Die Freuden der Pflicht. Dit komt in allerlei opzichten in het verhaal terug. Ten eerste is er de plicht van Siggi om zijn opstel te schrijven. Dit moet van de Duitse leraar, Korbjuhn. Later in het verhaal voelt Siggi het als zijn plicht om het opstel af te maken. Hij vindt dat alles moet worden opgeschreven, zelf details. De titel van zijn opstel is Die Freuden der Pflicht. Ten tweede is er de plicht van vader. Vader moet er op toezien dat Max Ludwig Nansen zich aan zijn schilderverbod houdt. Vader houdt zich daaraan. Bij vader zit de plicht erin gebakken, niet alleen van de nazi’s, maar ook van moeder. Zij heeft thuis de touwtjes in handen. Vader heeft geen eigen mening, hij voert gewoon uit. Siggi’s plicht wordt steeds meer plicht om de schilderijen in veiligheid te brengen, om ze te redden van zijn vader. Hij gaat hier steeds verder in en wordt dan ook opgepakt. De plicht van de schilder is om te schilderen, Hij kan niet zonder zijn schilderijen en is dan ook niet van plan zich aan het schilderverbod te houden. De vraag: In hoeverre is Siggi slachtoffer van de plicht van zijn vader?, is makkelijk te beantwoorden. Siggi is namelijk zeker wel slachtoffer van de plicht van zijn vader. Doordat vader erop toeziet dat Nansen niet meer mag schilderen is de vriendschap tussen hen over, later zelfs totaal omgeslagen naar haat. Voor Siggi is dit jammer, omdat hij altijd goed opschoot met de schilder, nu moet hij in het geheim de schilder zien. Hij is zijn vader hierdoor ook gaan haten, hij kiest de kant van de schilder. Siggi is ook slachtoffer doordat vader hem heeft geslagen. Dit was omdat vader dacht dat Siggi meer wist van de schilderijen. Vader laat het hele gezin uit elkaar vallen. (moeder heeft hier ook een groot deel in). Klaas wordt uit het gezin verbannen en Hilke ook. Ook Siggi wordt aan het eind van het verhaal opgepakt omdat hij schilderijen in veiligheid heeft gebracht. Vader gaat heel erg ver door in het uitvoeren van zijn plicht, zelfs nadat het schildverbod is opgehouden en Siggi is hier slachtoffer van. Het vlammetje: Het vlammetje komt in meerdere stukken uit het verhaal terug. Siggi ziet vanuit de jeugdgevangenis een vlammetje uit een fabriek als hij uit het raam kijkt. Dit vlammetje komt ook in zijn opstel terug. Siggi ziet namelijk als hij bij de schilder is in een schilderij van hem een stukje rood. Hij zier hierin een vlammetje en raakt in paniek. Hij is bang dat vader alle schilderijen die hij verborgen houdt vindt en verbrand, dit had hij toen al gedaan, zowel bij het hutje, als in de molen. Ook komt brand in het algemeen terug. Klaas zijn dossier is verbrand en daarom mag hij naar huis. Verteltechniek: Hier is vaak het Froschpersperktief gebruikt, het kikkerperspectief. Siggi was een klein kind en kan dus overal komen waar hij als kind niet hoort te komen. Zo kan hij het verhaal dus vertellen. Hij weet dingen die hij niet hoort te weten. Af en toe is er een alwetende verteltechniek. Je komt dan dingen te weten die niemand op dat moment wist in het verhaal. Ook is Siggi een verteller. Al vertellende maakt hij een schilderij. De schilder maakt juist een schilderij en probeert daar iets mee te vertellen. Jassen: Jassen, Mantel, komen meerdere keren in het verhaal terug. De Ledermäntel zijn lui van de nazi’s. Ze komen naar het huis van familie Jepsen om Klaas te zoeken. De Staubmäntel, de psychologen, komen vaak op het eiland in grote getallen om de gevangenen te onderzoeken. Mackenroth is de aardigste. Siggi en hij helpen elkaar. Ledermäntel komen de schilder halen als blijkt dat hij zijn schilderverbod niet nakomt. De lui van de nazi’s lopen ook een keer in Staubmäntel, dit keer komen ze Siggi halen bij het huis van Klaas. Ze arresteren hem. Overige korte belangrijke dingen: Siggi verzamelt alles. Hij verzamelt sleutels, en plaatjes van ruiters in de molen. Hij heeft zelfs sleutels gestolen voor zijn verzameling. Ook verzamelt hij dus op een gegeven moment schilderijen. Siggi kan door zijn verzameldrift ook niet bepalen wat nou belangrijk is en wat niet voor in zijn opstel. Daardoor staan er zoveel details in. Vader is helderziend, das zweite Gesicht. Hij ziet waar er schilderijen verborgen liggen en verbrand ze. Hierdoor wordt Siggi bang. Door de helderziendheid wordt Siggi uiteindelijk opgepakt. Landschappen worden uitgebreid verteld in dit verhaal. Al vertellende maakt hij een schilderij. Siggi vond schilderijen erg interessant. Ook heeft Siegfried Lenz een reden om de landschappen uitgebreid te vertellen, namelijk beschrijven hoe mooi Duitsland is. Als laatste nog de opmerking dat de jongeren slachtoffer zijn van de naziegeneratie. De ouders namen na de oorlog gewoon weer hun eigen positie in, hun eigen baan, ook al waren zij fout geweest. Zij proberen hun slechte geweten weer zuiver te krijgen, het te compenseren door hun kinderen hun straf uit te laten zitten, zodat ze weer met een goed geweten verder kunnen. De jongeren dragen de lasten van de ouderen.