Billie Holiday

Biografie: Billie Holiday

“Ze zong alsof haar schoenen knelden”, heeft iemand eens over Billie Holiday gezegd. Er was veel meer mis dan knellende schoenen in het leven van deze beroemde jazz-en blues-zangeres…het was een ongeloofelijke strijd.

“Hij is niet knap, hij is geen held, maar ik hou nou eenmaal van hem. Hij heeft twee of drie andere meisjes die hij net zo leuk vindt als mij, maar ja, ik hou van hem. Ik begrijp zelf niet waarom-hij is me niet trouw en hij slaat me. Maar wat doe je eraan? Ik hou zoveel van hem…” Is hier een lid van een praatgroep Slachtoffers van Seksueel Geweld aan het woord? Een cliënte op consult bij een maatschappelijk werker? Nee, het is Billie Holiday. We schrijven 1948 en de bekende zangeres staat in lange glitterjurk voor de microfoon van een rokerig jazzcafé in Philadelphia. Met haar fascinerende, ietwat ijzige, slepende stem gooit ze haar gebroken hart de zaal in met het nummer dat ze zelf geschreven heeft en dat gaat over haar eigen leven: My man. Het publiek luistert ademloos, barst na afloop los in een oorverdovend aplaus. Zelfs de agent van de Narcotica Brigade die er is om haar in de gaten te houden, heeft een traan op zijn kraag. Niemand zegt: Kom op Billie, ik breng je naar een goede therapeut. Niemand komt aan de gedachte om haar aan te sporen: het is nog niet te laat, je kunt van je verslaving aan foute mannen en aan drugs afkomen. Zo gaat dat niet in die tijd. Als Billie Holiday een paar decennia later geboren was, niet in 1915, maar in 1955, zou ze vast ouder zijn geworden dan 44 jaar. Dan zou ze bovendien schatrijk zijn geweest, zoiets als Oprah Winfrey. Maar Billie leeft in de tijd dat musici 75 dollar krijgen voor het opnemen van een plaat en niemand rept over royalty’s. Erger nog, zij leeft in de tijd dat zwarten openlijk beledigd en geweerd worden. En het ergste is: ze leeft in de tijd dat kleine meisjes verkracht worden door de buurman en voor straf worden opgesloten in een streng gesticht. Ze loopt diepe geestelijke wonden op en de enige troost die ze tot haar beschikking heeft, is zichzelf verdoven met drank en drugs. Natuurlijk valt ze in de handen van verkeerde mannnen, ze raakt keer op keer haar geld kwijt en sterft tenslotte in een ziekenhuis in New York, met de politie op de stoep.

Een slachtoffer van haar tijd

Haar moeder Sadie Fagan is negentien jaar oud als Billie wordt geboren onder de naam Eleonora Fagan, in Philadelphia, op 7 april 1915. Haar vader Clarence Holiday is zeventien. Eens ziet hij de baby ergens zitten in haar wandelwagen en hij begint er mee te spelen. Zijn moeder komt aanrennen:”Niet doen, Clarence!” “De mensen denken nog dat het jouw kind is!” “Maar mam, het is mijn kind,”antwoordt hij. Getrouwd raken Clarence en Sadie nooit en Holiday is dan ook meer een artiestennaam dan Billie’s achternaam. Ze heeft ook niet veel van haar vader gezien. In de Eerste Wereldoorlog wordt Clarence gemobiliseerd en naar Europa gestuurd, waar hij terug komt met vergiftigde longen van het mosterdgas. Trompettist worden, wat zijn grote droom was, zit er niet meer in. In plaats daarvan wordt hij gitarist en zodra er een rondtrekkende band langskomt die een gitarist kan gebruiken, is hij weg. Sadie zal nooit over de klap heen komen; tot haar dood blijft ze om Clarence treuren. Ze laat de baby Eleonora achter bij haar ouders en trekt naar het noorden om dienstmeid te worden bij rijke mensen. Opa en oma Fagan hebben een klein huisje vol mensen. Nicht Ida woont er ook met haar zoon Henry en dochter Elsie; Eleonora moet bij deze kinderen in bed slapen. Elke nacht plast Henry in bed en elke ochtend krijgt Eleonora er de schuld van. Ida slaat, met een zweep of met haar vuisten. Tot overmaat van ramp valt Henry de meisjes seksueel lastig. “He tried to do that thing to us,” zou Eleonora die zich inmiddels tot Billie had omgedoopt, in haar autobiografie Lady Sings The Blues schrijven,”en soms waren we zo moe van het vechten dat we niet op tijd voor school wakker werden.” Overigens zijn de Billie-Holiday-deskundigen her erover eens dat deze autobiografie de prijs verdient voor de meeste leugens per vierkante centimeter. Alles is erger geweest dan Billie het doet voorkomen; ze heeft haar hang naar geweld verdoezeld, haar kleptomanie verzwegen, haar biseksualiteit en songteksten schromelijk overdreven. Maar een kniesoor die daar op let. Het beeld dat uit de diverse bronnen oprijst, is tragisch, leugens of geen leugens. Billie is een slachtoffer van haar tijd-van racisme, oppurtunisme en huichelarij. En soms ook van tragisch toeval. Sadie Fagans vader is half-zwart, half-blank: hij is de zoon van een Ierse plantage-eigenaar en een zwarte slavin die zestien kinderen krijgt van haar baas. Deze voormalige slavin is dus Billie’s grootmoeder, zij leeft nog en is de enige die nog van het meisje houdt. Billie gaat er vaak naartoe. Op een dag doen ze samen een middagdutje, het meisje in de armen van haar grootmoeder. Na een paar uur wordt het kind wakker, maar oma niet. Ze is gestorven en zit vast om de nek van het meisje. Billie begint te krijsen, de buren komen helpen; ze moeten de armen van de dode vrouw breken om het kind te bevrijden. Billie verdwijnt voor een maand naar het ziekenhuis,in shock.

Van gesticht, naar bordeel, naar gevangenis

Alsof dat nog niet genoeg is om levenslang getraumatiseerd te raken, wordt ze op haar tiende verkracht door een buurman. De politie is gewaarschuwd door een jaloerse vriendin van die buurman en betrapt de twee op heterdaad. Da man wordt veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf en Billie wordt direct naar een streng katholiek gesticht gestuurd dat geleid wordt door niet al te zachtzinnige nonnen. Billie is wild, een agressief, jongensachtig kind. Grof in de mond en altijd bereid om te knokken. De nonnen hebben dus hun handen vol aan haar en eens sluiten ze haar op in het mortuarium waar een dood meisje ligt. Billie wordt gek van angst. De hele nacht blijft ze gillen en schreeuwen en met haar vuisten op de deur bonzen; het bloed druipt er langs als ‘s morgens eindelijk wordt opengedaan. Maar daarna doet Sadie tenminste moeite om haar dochter uit het gesticht te krijgen. Twaalf is Billie als ze weer wordt verkracht, door een rondreizende trompettist: “Het deed zo’n pijn dat ik dacht dat ik stierf,” schrijft ze. Als Sadie een baantje heeft in New York laat ze haar dochter overkomen. Gootvader Fagan hangt een label om Billie’s nek met haar naam en bestemming erop, oma pakt een tas vol kip en hardgekookte eieren en het kind wordt op de trein gezet. Dertien jaar, maar wereldwijs genoeg om te beseffen dat het huis waar haar moeder haar in New York naar toe brengt, een bordeel is. Ze vindt het prima: het is haar kans op mooie kleren. En op een witte telefoon. Maar een goeie prostitué zal ze nooit worden want ze is veel te bang voor seks. Tot overmaat van ramp komt er op een dag een enorme zwarte man die erop staat dat hij Billie krijgt en die haar vervolgens zo hardhandig neemt dat ze dagenlang in bed moet blijven.”Ik doe het nooit meer met zwarten,” zegt ze tegen de volgende zwarte klant. Diep beledigd schakelt die zijn agentvriendjes in. Billie wordt gearresteerd, veroordeeld wegens prostitutie en uiteindelijk voor vier maanden naar de vrouwengevangenis op Welfare Island gestuurd. Waar gelukkig een lesbische bewaakster zoch over haar ontfermt; zonder dergelijke bescherming zou het helemaal een hel geweest zijn daar. Haar leven lang zou seks met mannen een probleem zijn voor Billie en ze schijnt voortdurend lesbische avontuurtjes te hebben gehad. “Ik was altijd wel de man,” zou ze eens gezegd hebben.

Dertig dollar voor een plaat

Met moeder Sadie gaat ze samenwonen in Harlem, maar geld is een nijpend probleem. Wanhopig probeert Billie om een baantje te krijgen als danseres in de club Pod’s and Jerry’s. Ze danst echter erbarmelijk en men staat al op het punt om haar smadelijk de deur te wijzen, als de pianist medelijden krijgt en vraagt of ze soms kan zingen. Natuurlijk kan ze zingen. Ze heeft haar hele leven lang gezongen. Maar ze wist niet dat je daarmee ook geld kon verdienen. Ze zingt Tralin’ All Alone en als ze is uitgezongen, zit iedereen te huilen in z’n bier en ligt er 38 dollar op het podium. Als je zelf niet rookt, word je wel high van de zware lucht van marihuana die in de jazzkelders en clubs hangt. Met het begin van Billie’s succes als zangeres begint ook haar carrière in de drugs. Eerst rookt ze alleen jointjes voor een optreden, maar al snel experimenteert ze met cocaïne en heroïne, die haar uiteindelijk de das zullen omdoen. Maar in die tijd, rond haar achttiende, begint haar ster te stralen aan de nachthemel van New York. Met pianist Bobby Henderson speelt ze in alle bekende nieuwe clubs en het duurt niet lang of ze maakt een plaat. Ze krijgt dertig dollar voor de opnamen, als de plaat een jaar later een groot succes begint te worden, probeert ze er nog iets uit te halen, en na veel geharrewar krijgt ze nog 75 dollar. Daarna moet ze niet meer zeuren. Zo gaat het in die dagen: de jukebox is net uitgevonden en er moeten dringend een heleboel plaatjes worden gemaakt, veel geld is er niet en het eerste waarop men bezuinigt, zijn de musici.

Drie treurende weduwen

In 1937 krijgt ze plotseling een telefoontje; haar vader is gestorven, ergens in Texas, in een veteranenziekenhuis. Bij zijn begrafenis verschijnen drie treurende weduwen: Billie’s moeder, Sadie die haar eerste liefde nooit heeft kunnen vergeten, Fanny, met wie hij is getrouwd en die door Billie steevast ‘stiefmoeder’ wordt genoemd, en een onbekende blanke vrouw die bovendien nog twee halfbloed kinderen meebrengt en zowel rijk als aardig blijkt te zijn. Er ontstaat gedoe rond de vraag wie bij wie in de auto moet en Billie rijdt tenslotte naar haar vaders graf met Fanny, terwijl Sadie gekrenkt in haar eigen huurauto probeert te volgen. Helaas raakt zij de weg kwijt en mist ze de begrafenis. Pa Holiday blijkt gestorven te zijn doordat hij een longontsteking had en geen enkel blank ziekenhuis in Texas hem wilde opnemen. Toen hij uitendelijk in het veteranenhospitaal onderdak vond, was het al te laat. Billie is verbitterd. Elke keer als ze het lied Strange Fruit zingt, een aangrijpende protestsong over de lynchpartijen in het zuiden van de Verenigde Staten, denkt ze aan haar vaders dood. Ook zelf krijgt ze keer op keer te maken met flagrant racisme, zoals wanneer ze in een hotel in New York-waar ze de attractie van de avond is-verzoek krijgt om van de dienstlift gebruik te maken. Dikwijls treedt ze op in nachtclubs waar zwarten alleen worden toegelaten als ze bescheiden achteraan gaan staan. Als ze in 1938 op tournee gaat met Artie Shaw en zijn blanke band, is er bijna elke dag wel een incident. Of Billie mag een restaurant niet in, of ze willen niet dat ze in hetzelfde hotal slaapt als de rest van de groep, of ze krijgt beledigingen naar het hoofd geslingerd. Naar het toilet gaan is nog wel het irritantste probleem, vertelt ze in haar autobiografie. Na verloop van tijd doet ze het gewoon langs de weg, waardoor ze een ernstige blaasontsteking oploopt.

Ster met strafblad

Terwijl haar roem zich verbreidt glijdt haar privé-leven langzaam maar genadeloos zeker af. De ene verkeerde man na de andere passeert, geeft haar weer een flinke duw en taait weer af. De enige relatie met een man die altijd goed blijft, is een platonische; met Lester Young, de saxofonist. Lester woont een aantal jaren in bij Billie en Sadie en ze genieten van elkaars gezelschap. Hij heeft een groot gevoel voor humor, de fijngevoeligheid van een musicus en hij is niet bang voor vrouwen of voor vrouwelijkheid, dus hij hoeft niet stoer te doen. Het is Lester die Billie de bijnaam Lady Day geeft. Zij noemt hem op haar beurt Prez, afkorting van President, en allebei zullen ze die bijnaam tot ver na hun dood behouden. In 1941 trouwt Billie met Jimmy Monroe, die verslaafd is en haar meesleurt in zijn verslaving om haar vervolgend in de steek te laten voor een blank vriendinnetje. Het eerst wat Billie dan doet, is een andere man vinden die haar dope kan verschaffen-Joe Guy. Niet lang daarna sterft haar moeder en is ze, voor haar gevoel, alleen op de wereld. Als ze zich laat opnemen in een dure privékliniek en met veel moeite afkickt, blijkt dat iemand haar heeft verraden: bij het verlaten van de kliniek staat de Narcotica Brigade klaar. Het duurt nog een jaar of twee, maar dan betrappen ze haar met drugs en gaat Billie opnieuw de gevangenis in, deze keer voor een jaar. Als ze eruit komt, in 1946, is ze nog altijd geliefd bij het grote publiek. Maar een vergunning om op te treden in clubs van New York krijgt ze niet meer, met haar strafbkad. Vrienden doen alles wat ze kunnen om haar toch te laten optreden-in musicals, concertgebouwen, in andere steden, in cafés waar geen vergunning nodig is omdat er geen alcohol wordt geschonken. Een man John Levy, maakt erg veel werk van Billie, overlaadt haar met dure kleren en juwelen en koopt zelfs een appartement voor haar. Ze is verkocht. Maar al snel blijkt dat Levy haar uitknijpt als een citroen: hij boekt vijf optredens per dag voor haar, zeven dagen per week. Als ze het niet meer verdraagt loopt ze weg. Korte tijd lijkt het of ze toch nog gelukkig kan zijn met een man-Louis Mc Kay, met wie ze trouwt. Er volgt nog een Eurpese tour in 1954 die een groot succes wordt. Maar het mag niet baten; de heroïne heeft haar onherroepelijk te pakken. Ze draagt lange handschoenen om de littekens van het spuiten te camoufleren. Ze valt om op het podium. Maar zingen blijft ze. In 1957 verlaat Louis haar, omdat hij haar verval niet langer kan aanzien. Begin juni 1959 belandt ze in een New Yorks ziekenhuis met een ernstige leverkwaal. Zelfs daar treft een verpleegster haar aan met sporen wit poeder rond haar neus.; de politie wordt ingeschakeld en ze wordt gearresteerd. Maar ze zal het ziekenhuis niet meer verlaten. Ze slaagt er nog in om op een warme dag een biertje los te praten bij de verpleging en zet nog een keer bijna haar bed in brand met een clandestiene sigaret-en op 17 juli 1959 sterft ze, vierenveertig jaar oud.