Ludwig van Beethoven

LUDWIG VAN BEETHOVEN

Ludwig van Beethoven is in 1770 geboren in Bonn. Hij had Vlaamse ouders, wat het "van" in de naam verklaart. Het komt nog wel eens voor dat mensen denken dat het Ludwig von Beethoven moet zijn, maar dat is niet goed omdat Beethoven niet van adel was. En oorspronkelijk ook niet Duits. Beethoven is dus wel in Duitsland geboren, maar officieel geen Duitser.
Al in zijn jeugd had Beethoven het erg moeilijk. Beethoven's grootvader, Lodewijk, kwam uit Mechelen en was kapelmeester in Bonn; zijn vader, Johann, werkte daar als tenorzanger. Behalve van zijn vader ontving Ludwig muzieklessen van o.a. de hoboïst Pfeiffer en van de componist Neefe die hem in 1783 een aanstelling bezorgde als cembalist aan het keurvorstelijk hof, waar hij ook werkte als kerkorganist. En ook vlot (op zijn twaalfde jaar) kon hij zijn leraar vervangen. Een verblijf in Wenen in 1787 moest hij afbreken door ziekte van zijn moeder, Maria Magdalena Keverich, die kort daarop stierf, waarop Beethoven de zorg op zich nam voor zijn drankzuchtige vader en zijn twee broers. Vanaf 1789 speelde hij als altist in de hofkapel en het theaterorkest in Bonn.
Beethoven heeft dus aan zijn vader geen al te beste herinneringen overgehouden, maar van zijn moeder zei hij, dat zij een lieve bescheiden en geachte vrouw was. Helaas stierf zij ook vrij jong, ze leed aan tering.

Door bemiddeling en financiële steun van zijn muziekvriend graaf von Waldstein, waar Beethoven later de Waldstein-sonate voor schrijft, kon Beethoven gaan studeren bij Haydn in Wenen waar hij ook de rest van zijn leven bleef wonen (dit was in 1792).
De lessen van Haydn liepen helaas uit op een teleurstelling, ze verschilden teveel van aard. Wel bleef de verstandhouding tussen Beethoven en Haydn goed, Beethoven bleef hem eren, en zijn eerste pianosonates zijn aan hem opgedragen.

Ondanks dat Beethoven zich af en toe niet kon beheersen, werd hij volledig geaccepteerd door de adel. Een aantal vooraanstaande mensen wilden Beethoven helpen en steunden hem financieel met jaargeld.
Rond 1800 ontdekte Beethoven zijn doofheid wat hem erg schuw en onzeker maakte. Hij kwam er pas echt achter toen hij de première dirigeerde van zijn bekende vijfde symfonie. Het concert meester durfde het niet aan en ging bovenin achter in de zaal staan om te dirigeren wanneer het niet goed zou lopen. Op een gegeven moment kreeg Beethoven dit in de gaten, en toen hij omkeek, werd hij ontzettend kwaad in de zaal, en raakte helemaal over zijn toeren door de ontdekking dat hij doof werd.
Wat Beethoven precies mankeerde aan zijn gehoor is niet helemaal zeker. Uit brieven is duidelijk geworden dat Beethoven last had van tintitus (oorsuizen) en recruitement (overgevoeligheid bij harde geluiden). Ook is het mogelijk dat Beethovende ziekte van Paget gehad zou hebben. Deze ziekte kan de schedel aantasten, waardoor ook het gehoororgaan van Beethoven beschadigd zou zijn.
Door zijn doofheid heeft Beethoven zich ook een tijd helemaal afgezonderd van zijn omgeving. Hij is door zijn doofheid erg geïsoleerd geraakt en ook heel schuw geworden. In een typische karikatuur (zie plaatjes) is Beethoven ook altijd heel erg in elkaar gedoken afgebeeld. Hij keek ook altijd naar beneden.

Woorden lijst:

materie: zaak, kwestie, onderwerp.
compositie: 1 muziekstuk 2 opbouw van iets dat uit verschillende delen is samengesteld.
kapelmeester: meester van een muziekkorps.
tenor(zanger): Een na laagste zangstem, tussen alt en bas in.
hoboïst: iemand die hobo speelt. hobo: houten muziekinstrument waarop je door een dun pijpje moet blazen.
alt: de op een na hoogste zangstem, tussen sopraan en tenor in.
(piano)sonates: Muziekstuk voor een of enkele instrumenten, dat meestal uit vier delen bestaat.
dirigeren: 1 een koor of een orkest dirigeren: dat leiden bij het uitvoeren van een muziekstuk, o.a. door de maat aan te geven.

symfonie: muziekstuk voor een groot orkest.
recruitement: overgevoeligheid bij harde geluiden.
tintitus: oorsuizen.

*Drie stijlperioden*
Meestal wordt Beethoven in een zin genoemd met Haydn en Mozart, onder de Weense klassieke school, omdat hij net als deze twee andere componisten zijn meesterwerken in deze stad schreef en doorging op de door hen ontwikkelde stijl. Deze term, Weense klassieke, is ontstaan in een tijd dat men geen duidelijke bedoeling had voor klassiek. Het had eerst een maatschappelijke betekenis maar later een artistieke. Men had het dan wel over "De Weense klassieken", maar daar waren de meningen erg over verdeeld.
Later is Beethoven een beetje afgestapt van de stijl van zijn leraren/ voorbeelden en ging zijn muziek meer naar de romantiek. De een beweert dat Beethoven al in de romantiek zat, weliswaar de voegromantiek, de ander beweerd dat Beethoven echt afkomstig is uit de klassieke tijd, en later naarmate hij ouder werd pas richting de romantiek ging. Maar over het algemeen word Beethoven gerekend tot de romantiek. Doordat Beethoven's muziek verschillende ontwikkelingen doormaakte kun je het levenswerk van Beethoven verdelen in drie stijlperioden.

• Eerste stijlperiode: de Weense/ klassieke tijd
In de eerste stijl is nog duidelijk de invloed van Hayden (zijn leraar) te ontdekken. De muziek uit deze stijlperiode was erg ingetogen, beleefd en galant. Buiten opus 13, de "Pathetique".

Tweede stijlperiode:•
Beethoven ging een beetje zijn eigen weg. De hoogte punt uit deze periode was de "Eroica" (heroic, heldhaftig), zijn derde symfonie. Het thema van deze symfonie was Napoleon. Beethoven had zich laten inspireren door Napoleon, hij vereerde Napoleon. Toen Beethoven erachter kwam dat Napoleon zich liet benoemen als keizer voelde hij zich helemaal bedrogen. Hij had een hekel aan keizers. Zijn vader had ook voor een keizer gewerkt en deze keizer had zijn vader helemaal uitgezogen. Toen Beethoven er dus achter kwam wat Napoleons plannen waren, heeft hij meteen zijn naam van de partituur van zijn derde symfonie afgekrast en heeft hij er een stuk aangeschreven. Namelijk de "Marche funebre", oftewel de dodenmars. Zo liet hij merken wat voor een hekel hij had aan Napoleon, op z'n plat gezegd bedoelde Beethoven met zijn dodenmars zoiets van: val maar kapot.
In deze stijlperiode schreef hij ook zijn enige opera genaamd "Fidelio". Eerst had Beethoven voor deze opera de naam Leonore verzonnen. Hij heeft uit ontevredenheid voor deze opera maar liefst 3 maal een ouverture (een ouverture is de opening voor een groot werk, in dit geval een opera) geschreven (ook wel de drie leonore-ouvertures genoemd), en pas toen hij de naam in Fidelio had veranderd schreef hij in een keer een ouverture naar tevredenheid. Dit geeft ook aan hoe onzeker Beethoven geweest heeft moeten zijn. Fidelio gaat eigenlijk ook over Beethoven's leven, het verhaal vertelt dat een man ten onrechte vast/ gevangen gehouden wordt, en zo voelde Beethoven zich ook, hij voelde zich gevangen door zijn omgeving.


Derde stijl periode:•
De derde stijl periode begon ongeveer toen Beethoven zijn negende symfonie schreef. Deze symfonie was iets aparts, Beethoven heeft als eerste gebruik gemaakt van een koor in een symfonie. In de finale van zijn negende symfonie zit het wel bekende "Alle Menschen werden Brüder", wat nu het volkslied is van de Europese Unie. Nadat Beethoven als eerste een koor verwerkt heeft in een symfonie volgen er meer componisten die dit overnemen zoals o.a. Brükner, Mendelsohn en Mahler. Beethoven schreef nu meer voor alle mensen, terwijl muziek eerst de werd geschreven voor de adel, de mensen van hogere rang. Dit veranderde toen hij zijn negende symfonie had geschreven, hij schreef voor iedereen, ik denk dat dit sterk iets te maken heeft met zijn finale met koor "Alle Menschen werden Brüder". Ook blijkt uit zijn muziek in deze tijd meer verinnerlijking en vereenzaming, waardoor Beethoven het persoonlijkste en hoogste van zijn kunsten gaf. Hij gebruikte veel meer zijn gevoel met het componeren, wat een typisch kenmerk is voor de romantiek.

Bijgevoegde documentatie: EROICA

De naam 'Eroica'
Beethoven was een felle aanhanger van de ideen van de Franse Revolutie - in zijn tijd een echte Rooie Jongen. (Overigens hinderde hem dat niet in het minst bij het aannemen van stipendia en toelagen van adellijke beschermheren. De Goddelijke Kunstenaar moet natuurlijk ook leven.) Hij zag in Napoleon de belichaming van de idealen van de Franse Revolutie, en zoals dat een echte Romanticus betaamt zwijmelde hij met zijn helden. De Derde Symfonie is oorspronkelijk opgedragen geweest aan Napoleon met de ondertitel "Sinfonia Grande, intitolata Bonaparte". Maar op het moment dat duidelijk werd dat Napoleon een autocratische alleenheerser was (inclusief dynastie), verscheurde Beethoven woedend zijn opdracht en maakte ervan: "Sinfonia Eroica, composta per festeggiare il sovvenire di un grand' Uomo" (Heroische symfonie, gecomponeerd om de herinnering te vieren aan een groot Man). De Symfonie is daarmee opgedragen aan de Ideale Held - een waarachtig Romantisch Idee.

De symfonie "Eroica"
Toen Beethoven in 1804 zijn Derde Symfonie, de "Eroica", voltooide, was hij omhooggekrabbeld uit een zwarte afgrond. Enkele jaren daarvoor had hij zich gerealiseerd dat zijn gehoorkwaal ongeneeslijk was en hoogstwaarschijnlijk op afzienbare termijn tot complete doofheid zou leiden. Zoals uit zijn beroemde "Darmstadter Testament" blijkt, heeft hij gebalanceerd op de rand van de zelfmoord. Maar de Derde Symfonie is ongelofelijk levenslustig; letterlijk, maar ook in de zin dat zo ongeveer alle aspecten van het (gevoels)leven de revue passeren. Niet alleen dat: vanaf de premiere is erkend dat deze symfonie een omwenteling in de muziekgeschiedenis betekende; zo staat vandaag de dag in alle conservatoriumleerboekjes te lezen dat 'Beethoven met twee ferme klappen (d.w.z. de openingsaccoorden van de "Eroica") een eind maakte aan de Klassieke periode, waarmee de Romantiek een aanvang nam'. Dit is een unieke compositie: het is maar dat u het weet.
Beethoven was dus de eerste Romantische componist. Zoals u gevoeglijk bekend is, was de Romanticus in extreme mate gericht op zijn gevoelstoestand. Voor ons twintigste-eeuwers lijkt deze vergaande mate van expressie en beleving van het eigen gevoel te duiden op een manisch-depressieve geest, maar in die tijd was dat de manier waarop men kunstenaar was. In deze zin is de "Eroica" een echt Romantisch werk: geen extreem wordt geschuwd, noch in de expressie, noch in de vorm. Het eerste deel is bijvoorbeeld een onnavolgbare afwisseling van lieflijke lyriek en drammerige, agressief knallende akkoordpassages (zie notenvoorbeeld op het achterblad van dit boekje, alle akkoorden unisono sforzando fortissimo van gans het orkest). Beethoven-de-mens is daarin duidelijk te herkennen: hij was een woesteling die om het minste of geringste met deuren en borden smeet, en natuurlijk, als hij afgekoeld was, diepe spijt had. In nog een paar aspecten is de "Eroica" revolutionair: het stuk is bijna twee keer zo lang als enige symfonie die daarvoor ooit gecomponeerd is; en het was onvertoond om als langzaam deel een treurmars te kiezen, net als niemand voor Beethoven op het idee was gekomen om een spannend (maar ook humoristisch) Scherzo in plaats van een hoofs Menuet te componeren. Het Trio in dat Scherzo is trouwens buitengewoon pastoraal - alweer een begin van een traditie. Het laatste deel is een Thema met variaties. Het Thema is ook, in de beste Haydn-traditie, grappig, zeker zoals het voor de eerste maal wordt gepresenteerd door tokkelend strijkorkest.
Een Symfonie van onomstotelijk muziekhistorisch belang dus. Maar dat is eigenlijk niet wat dit stuk zo bijzonder maakt, en waarom het mij zo dierbaar is. Dat is om de aangrijpendheid van de Marcia Funebre, met die waanzinnige voorslagnootjes in de bas, en waarin de afwisseling van Mineur, Majeur en weer Mineur (op papier zo simpel) zo hartverscheurend prachtig is. En het is om de liefdevolle misterioso-passages in het Eerste Deel, en de lieflijke eenvoud van het openingsthema van dat deel, en het contrast met de slaande deuren. De Andante-variaties in het Vierde Deel zijn van een grote triestheid, en het eind ervan is ronduit beklemmend. De slotfrase van de Symfonie is bij wijze van laatste verrassing enorm onstuimig.


ODE AAN DE VREUGDE

Beethoven was geïnspireerd door het werk van Friedrich von Schiller, meer specifiek voor “ de ode aan de vreugde “ en baseerde er dan ook het einde van zijn negende symfonie op.
In 1811 werden enkele woorden van “ ode aan de vreugde “ gevonden in schetsen van de 7e en 8e symfonie samen met een briefje waarin door beethoven beschreven werd hoe hij het stuk van Schiller aan het einde van zijn 12e symfonie zou toevoegen.
De negende symfonie werd voor het eerst gespeeld op 7 mei 1824 in Venetië.
Ludwig von Beethoven was toen al bijna volledig doof maar dirigeerde nog steeds het orkest door aanwijzingen te geven aan een mede-dirigent en achteraf werd door verschillende mensen getuigd van de hoeveelheid emotie Beethoven in zijn werk legde.

TESTAMENT VAN HEILIGENSTAD

Geschreven in 1801 en de echte naam is eigenlijk 'Sonata quasi una fantasia'. Beethoven droeg deze sonate op aan een jonge gravin, Giuletta Guicciardi. Hij vertelt aan zijn vriend Wegeler: "Ik leid nu weer een aangenaam leven, ik kom meer onder de mensen. Deze ommekeer is het werk van een lief , bekoorlijk meisje; zij bemint mij en ik houd van haar." Beethoven is op dat moment 31.Nochtans klinkt de sonate helemaal niet vrolijk. En het blijkt dat Giuletta niet van Beethoven houdt, of toch niet voldoende want ze trouwt met de graaf van Gallenberg.
Beethoven vlucht weg en schreef een zeer somber document (het testament van Heiligenstadt), gericht aan zijn 2 broers. Hierin maakte hij melding van zijn erger wordende ziekte (doofheid) en zijn angst dat die erger werd:
"O Voorzienigheid, laat me eenmaal een dag van reine vreugde bleven. Kon ik van die kwaal verlost worden, dan zou ik de hele wereld willen omhelzen. God, geef me de kracht mezelf te overwinnen."