Willem van Oranje

Werk

In 1551 benoemt Keizer Karel V van Frankrijk Willem van Oranje tot kolonel van een regiment te velde. Willem was toen amper 19 jaar. Op 30 januari 1556 wordt hij benoemd tot Ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Daarmee was hij toegetreden tot de kring van 's konings voornaamste raadslieden en zwoor hij trouw aan het katholiek geloof. Bij zijn vertrek naar Spanje in 1559 benoemde Filips II hem tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. In de raad van Staten werd Oranje de spil van het verzet van de oud-Bourgondische hofadel, de zogenaamde Hoge-Adelsliga, tegen de legisten-baanbrekers van het monarchaal absolutisme. In opdracht van Filips was Willem actief aan het diplomatieke front. Zo leerde hij de groten in de Europese politiek kennen. Na de vrede tussen de Spaanse Koning en de Franse Keizer op 3 april 1559 (vrede van Câteau-Cambrésis), krijgt Willem van Nassau gewetensbezwaren, nadat Koning Filips' plannen met het Nederlandse volk hem ten gehore komen; deze plannen tasten de burgerlijke en godsdienstige vrijheid aan, de bloedige inquisitie zou Nederland niet overslaan. Omdat Willem van Nassau over deze ontwikkelingen blijft zwijgen, in vergelijking met de loslippige Hendrik II, krijgt de Prins van Oranje ten onrechte de bijnaam : Willem de Zwijger. Dat deze bijnaam onterecht is, blijkt uit het feit dat hij zeer welbespraakt is en met zijn verbale capaciteiten veel mensen voor zich weet te winnen. Vanaf de start van zijn tweede huwelijk begint Willem zich te verdiepen in de godsdienstige bewegingen in Nederland en ook daarbuiten. Door zijn gemengde opvoeding (eerst Luthers, daarna katholiek) is zijn belangstelling voor het geloof afgenomen, maar daar komt door de inquisitie verandering in. Hij volgt vanaf beginjaren zestig alle godsdienstige ontwikkelingen en zijn doel is een eendrachtige samenwerking tussen Protestanten en Katholieken om onder het Spaanse juk vandaan te komen. Hij blijft vasthouden aan zijn katholiek geloof, maar is een fel tegenstander van beperkingen in geloofskeuze. Hij bevindt zich in een moeilijke positie : aan de ene kant is hij trouw aan de Spaanse Koning (Filips), aan de andere kant voelt hij mee met de Protestanten die met Rome gebroken hebben en in opstand kwamen tegen de inquisitie. Het jaar van de ommekeer is 1566. Op 20 augustus en de dagen daarna vindt in Brussel, waar de Prins op dat moment is, op dat moment één van de grootste opstanden plaats tegen de inquisitie, de beeldenstorm. De beeldenstorm vindt daar op enorme schaal plaats en waait vanuit Brussel over naar de rest van Nederland. Willem van Oranje reageert op deze opstand door drie beeldenstormers op te hangen, maar tegelijkertijd staat hij de godsdienstbeoefening in elke kerk toe en belooft het einde van de inquisitie. Willem begint met het aanwerven van legers om verzet te bieden tegen de uitvoerders van het Spaanse beleid en correspondeert met vele mensen in heel Europa om steun te winnen voor zijn doel : godsdienstvrijheid en verdrijving van de Spanjaarden uit Nederland. Hij verklaart zich op 25 maart 1568 voor het Protestantisme (maar bekeerd zich nog niet), maar belooft tevens de katholieken, met uitzondering van de tirannie, volledige bescherming. De Spaanse troepen vallen Nederland binnen en de Prins reageert met de geestkracht die hij op jonge leeftijd al bezat, namelijk met geduld en de woorden : "et suis encores délibré avecq l'ayde de Dieu de pousser oultre". Vrij vertaald : "we gaan door met Gods hulp". In deze tijd wordt ook het Wilhelmus geschreven en in deze context is het duidelijk dat dit lied een monument is voor Oranje. Alva heeft ondertussen bijna geheel Nederland in zijn greep met zijn troepen, zijn belastingen en de bloedraad. Het verzet in Nederland groeit en de hoop is gevestigd op Willem van Nassau. Alhoewel hij tegenwerking ondervindt van de Duits-Lutherse vorsten, blijft hij met een enorme dosis geduld doorgaan met steun verlenen, raad geven en plannen maken. Na een smadelijke nederlaag tegen veldheer Alva in 1570 zijn alleen Holland en Zeeland nog in staat de Spaanse belegering te voorkomen. Willem van Oranje vestigt zich in Enkhuizen temidden van het volk. Enkhuizen weigerde Spaanse garnizoenen binnen de stad te laten en de Prinsenvlag, het Oranje-Blanje-Blue, wappert er aan de toren. Willem probeert vanuit deze stad de zaken te regelen. In Nederland zijn de groepen nogal verdeeld. Willem moet het vertrouwen zien te winnen van zowel de Katholieken als de Protestanten (Lutheranen en Calvinisten). De Prins zelf besluit zich van ongelovig Katholiek te bekeren tot gelovig Lutheraan, en zo bemoeilijkt hij het zichzelf het vertrouwen te winnen van Katholieken en Calvinisten. Toch slaat hij een bondgenootschap tussen alle partijen voor, en dat is ook gelukt door vele eisen van de Calvinisten te pikken. Hij is dit bondgenootschap ook altijd trouw gebleven. Het politiek gedrag van de Prins is niet bepaald door zijn eigen godsdienstige beleving, maar hij heeft zijn eigen godsdienstige beleving ondergeschikt gemaakt aan het politieke belang van Nederland. De periode vanaf 1572 is er één van veel bloedvergieten. Vele Nederlanders vinden de dood op slagvelden waaronder twee broers van Willem van Nassau, Lodewijk en Hendrik van Nassau, in het jaar 1574. Met veel geduld weet Willem van Oranje de bewoners van het Rijnland, het Schieland en het Delftland ervan te overtuigen dat de beste manier om te voorkomen dat de Spanjaarden de stad Leiden veroveren (er is een Spaans beleg gaande), is om de dijken door te breken en zodoende het land te laten onderstromen. Het plan slaagt en de stad Leiden blijft in handen van Nederland. De Spanjaarden blijven echter nog steeds de oude vrijheid en welvaart van het Nederlandse volk in de weg staan. Willem van Oranje blijft een beleid voorstaan waarmee de Spanjaarden met gezamenlijke krachten uit Nederland verdreven kunnen worden en bovendien streeft hij naar een gezamenlijk vaderland. Alle provinciën der Nederlanden moeten samen één natie gaan vormen als de Spanjaarden verdreven waren. Willem van Oranje weet als geen ander gebruik te maken van de drukpers, een nieuwe uitvinding. Hij laat pamfletten verspreiden waarin hij propaganda maakt voor zijn beleid. De Gewesten komen op 5 november 1576 tot een overeenkomst met de Pacificatie van Gent. De Prins van Oranje is dan inmiddels uitgegroeid tot moreel leider van Holland en Zeeland. Een sfeer van vreugde en verademing heerst onder de Nederlanders en bovendien verliezen de Spanjaarden terrein. Een gemeenschappelijk optreden tegen de vijand lijkt bereikt, maar toch is er nog veel verdeeldheid. Er zijn in de verschillende Provinciën maar liefst 4 verschillende regeringen werkzaam. De Prins doet een laatste poging om tot een godsdienstvrede te komen en zo het bloedvergieten te voorkomen. Hij probeert tot eendracht te komen door aan te geven dat de vijand maar één vrees heeft, namelijk dat de Nederlanders op het punt van godsdienst eensgezind zullen zijn. Deze poging faalt echter, omdat de gemoederen bij beide partijen te hoog oplopen zodat bemiddeling geen zin meer heeft. In Utrecht faalt het bereiken van de godsdienstvrijheid door de katholieken, in Holland door de gereformeerden, maar vooral door de ontwikkelingen in Gent mislukken de plannen van Willem van Oranje. Een golf van terreur, plundering en beeldenstormerij woedt over de stad en van een eventuele godsdienstvrijheid is geen sprake meer. Tussen begin 1577 en januari 1579 is Oranje rusteloos doende geweest de Unie van Delft uit te breiden tot een Unie van alle gewesten, maar daarvoor was dat calvinistische exclusivisme aanvankelijk een beletsel; des te krachtiger bleef de Prins daarom ijveren voor een religievrede, die het voortbestaan van beide confessies zou mogelijk maken. Hij zocht voor de uitbreiding van de Unie vooral de Franse kroon. Zo lang mogelijk bleef hij zich in het zuiden ophouden, in de hoop met de Franse hulp de 'Generale Unie' te redden. Zijn volhardend pogen de Franse koning Hendrik III of diens broer Frans van Anjou de soevereiniteit over de Nederlanden te doen aanvaarden, was vanuit Filips II's standpunt bezien hoogverraad. Deze strafte dit in maart 1580 met de ban en zette een rijke beloning op Oranjes hoofd. De Prins verdedigde zich in een hoofdzaak (Apologie, geschreven door hofprediker Villiers). De daarin ontvouwde theorieën over het recht van opstand tegen een tot tiran geworden soeverein vond later hun toepassing van 26 juli 1581. De ban lokte een reeks van moordcomplotten uit en ten minste twee aanslagen. Op 18 maart 1582 werd te Antwerpen een aanslag gepleegd door Jean Jauregui. Na hersteld te zijn van zijn verwondingen verliet de Prins de zuidelijke Nederlanden. Hij verbleef van augustus 1582 tot december 1583 in verscheidene Zeeuwse en Hollandse steden en vestigde zich in december 1583 in het voormalige Sint-Agathaklooster, of Prinsenhof, te Delft. Omstreeks deze tijd groeide in de Staten van Holland het verlangen naar een hechtere band met de Prins dan het stadhouderschap; zo viel het besluit hem tot graaf van Holland te benoemen. Op juli 1584 wordt Willem vermoord door een huurmoordenaar : Balthasar Gerards.

In 1551 benoemt Keizer Karel V van Frankrijk Willem van Oranje tot kolonel van een regiment te velde. Willem was toen amper 19 jaar. Op 30 januari 1556 wordt hij benoemd tot Ridder in de Orde van het Gulden Vlies. Daarmee was hij toegetreden tot de kring van 's konings voornaamste raadslieden en zwoor hij trouw aan het katholiek geloof. Bij zijn vertrek naar Spanje in 1559 benoemde Filips II hem tot stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht. In de raad van Staten werd Oranje de spil van het verzet van de oud-Bourgondische hofadel, de zogenaamde Hoge-Adelsliga, tegen de legisten-baanbrekers van het monarchaal absolutisme. In opdracht van Filips was Willem actief aan het diplomatieke front. Zo leerde hij de groten in de Europese politiek kennen. Na de vrede tussen de Spaanse Koning en de Franse Keizer op 3 april 1559 (vrede van Câteau-Cambrésis), krijgt Willem van Nassau gewetensbezwaren, nadat Koning Filips' plannen met het Nederlandse volk hem ten gehore komen; deze plannen tasten de burgerlijke en godsdienstige vrijheid aan, de bloedige inquisitie zou Nederland niet overslaan. Omdat Willem van Nassau over deze ontwikkelingen blijft zwijgen, in vergelijking met de loslippige Hendrik II, krijgt de Prins van Oranje ten onrechte de bijnaam : Willem de Zwijger. Dat deze bijnaam onterecht is, blijkt uit het feit dat hij zeer welbespraakt is en met zijn verbale capaciteiten veel mensen voor zich weet te winnen. Vanaf de start van zijn tweede huwelijk begint Willem zich te verdiepen in de godsdienstige bewegingen in Nederland en ook daarbuiten. Door zijn gemengde opvoeding (eerst Luthers, daarna katholiek) is zijn belangstelling voor het geloof afgenomen, maar daar komt door de inquisitie verandering in. Hij volgt vanaf beginjaren zestig alle godsdienstige ontwikkelingen en zijn doel is een eendrachtige samenwerking tussen Protestanten en Katholieken om onder het Spaanse juk vandaan te komen. Hij blijft vasthouden aan zijn katholiek geloof, maar is een fel tegenstander van beperkingen in geloofskeuze. Hij bevindt zich in een moeilijke positie : aan de ene kant is hij trouw aan de Spaanse Koning (Filips), aan de andere kant voelt hij mee met de Protestanten die met Rome gebroken hebben en in opstand kwamen tegen de inquisitie. Het jaar van de ommekeer is 1566. Op 20 augustus en de dagen daarna vindt in Brussel, waar de Prins op dat moment is, op dat moment één van de grootste opstanden plaats tegen de inquisitie, de beeldenstorm. De beeldenstorm vindt daar op enorme schaal plaats en waait vanuit Brussel over naar de rest van Nederland. Willem van Oranje reageert op deze opstand door drie beeldenstormers op te hangen, maar tegelijkertijd staat hij de godsdienstbeoefening in elke kerk toe en belooft het einde van de inquisitie. Willem begint met het aanwerven van legers om verzet te bieden tegen de uitvoerders van het Spaanse beleid en correspondeert met vele mensen in heel Europa om steun te winnen voor zijn doel : godsdienstvrijheid en verdrijving van de Spanjaarden uit Nederland. Hij verklaart zich op 25 maart 1568 voor het Protestantisme (maar bekeerd zich nog niet), maar belooft tevens de katholieken, met uitzondering van de tirannie, volledige bescherming. De Spaanse troepen vallen Nederland binnen en de Prins reageert met de geestkracht die hij op jonge leeftijd al bezat, namelijk met geduld en de woorden : "et suis encores délibré avecq l'ayde de Dieu de pousser oultre". Vrij vertaald : "we gaan door met Gods hulp". In deze tijd wordt ook het Wilhelmus geschreven en in deze context is het duidelijk dat dit lied een monument is voor Oranje. Alva heeft ondertussen bijna geheel Nederland in zijn greep met zijn troepen, zijn belastingen en de bloedraad. Het verzet in Nederland groeit en de hoop is gevestigd op Willem van Nassau. Alhoewel hij tegenwerking ondervindt van de Duits-Lutherse vorsten, blijft hij met een enorme dosis geduld doorgaan met steun verlenen, raad geven en plannen maken. Na een smadelijke nederlaag tegen veldheer Alva in 1570 zijn alleen Holland en Zeeland nog in staat de Spaanse belegering te voorkomen. Willem van Oranje vestigt zich in Enkhuizen temidden van het volk. Enkhuizen weigerde Spaanse garnizoenen binnen de stad te laten en de Prinsenvlag, het Oranje-Blanje-Blue, wappert er aan de toren. Willem probeert vanuit deze stad de zaken te regelen. In Nederland zijn de groepen nogal verdeeld. Willem moet het vertrouwen zien te winnen van zowel de Katholieken als de Protestanten (Lutheranen en Calvinisten). De Prins zelf besluit zich van ongelovig Katholiek te bekeren tot gelovig Lutheraan, en zo bemoeilijkt hij het zichzelf het vertrouwen te winnen van Katholieken en Calvinisten. Toch slaat hij een bondgenootschap tussen alle partijen voor, en dat is ook gelukt door vele eisen van de Calvinisten te pikken. Hij is dit bondgenootschap ook altijd trouw gebleven. Het politiek gedrag van de Prins is niet bepaald door zijn eigen godsdienstige beleving, maar hij heeft zijn eigen godsdienstige beleving ondergeschikt gemaakt aan het politieke belang van Nederland. De periode vanaf 1572 is er één van veel bloedvergieten. Vele Nederlanders vinden de dood op slagvelden waaronder twee broers van Willem van Nassau, Lodewijk en Hendrik van Nassau, in het jaar 1574. Met veel geduld weet Willem van Oranje de bewoners van het Rijnland, het Schieland en het Delftland ervan te overtuigen dat de beste manier om te voorkomen dat de Spanjaarden de stad Leiden veroveren (er is een Spaans beleg gaande), is om de dijken door te breken en zodoende het land te laten onderstromen. Het plan slaagt en de stad Leiden blijft in handen van Nederland. De Spanjaarden blijven echter nog steeds de oude vrijheid en welvaart van het Nederlandse volk in de weg staan. Willem van Oranje blijft een beleid voorstaan waarmee de Spanjaarden met gezamenlijke krachten uit Nederland verdreven kunnen worden en bovendien streeft hij naar een gezamenlijk vaderland. Alle provinciën der Nederlanden moeten samen één natie gaan vormen als de Spanjaarden verdreven waren. Willem van Oranje weet als geen ander gebruik te maken van de drukpers, een nieuwe uitvinding. Hij laat pamfletten verspreiden waarin hij propaganda maakt voor zijn beleid. De Gewesten komen op 5 november 1576 tot een overeenkomst met de Pacificatie van Gent. De Prins van Oranje is dan inmiddels uitgegroeid tot moreel leider van Holland en Zeeland. Een sfeer van vreugde en verademing heerst onder de Nederlanders en bovendien verliezen de Spanjaarden terrein. Een gemeenschappelijk optreden tegen de vijand lijkt bereikt, maar toch is er nog veel verdeeldheid. Er zijn in de verschillende Provinciën maar liefst 4 verschillende regeringen werkzaam. De Prins doet een laatste poging om tot een godsdienstvrede te komen en zo het bloedvergieten te voorkomen. Hij probeert tot eendracht te komen door aan te geven dat de vijand maar één vrees heeft, namelijk dat de Nederlanders op het punt van godsdienst eensgezind zullen zijn. Deze poging faalt echter, omdat de gemoederen bij beide partijen te hoog oplopen zodat bemiddeling geen zin meer heeft. In Utrecht faalt het bereiken van de godsdienstvrijheid door de katholieken, in Holland door de gereformeerden, maar vooral door de ontwikkelingen in Gent mislukken de plannen van Willem van Oranje. Een golf van terreur, plundering en beeldenstormerij woedt over de stad en van een eventuele godsdienstvrijheid is geen sprake meer. Tussen begin 1577 en januari 1579 is Oranje rusteloos doende geweest de Unie van Delft uit te breiden tot een Unie van alle gewesten, maar daarvoor was dat calvinistische exclusivisme aanvankelijk een beletsel; des te krachtiger bleef de Prins daarom ijveren voor een religievrede, die het voortbestaan van beide confessies zou mogelijk maken. Hij zocht voor de uitbreiding van de Unie vooral de Franse kroon. Zo lang mogelijk bleef hij zich in het zuiden ophouden, in de hoop met de Franse hulp de 'Generale Unie' te redden. Zijn volhardend pogen de Franse koning Hendrik III of diens broer Frans van Anjou de soevereiniteit over de Nederlanden te doen aanvaarden, was vanuit Filips II's standpunt bezien hoogverraad. Deze strafte dit in maart 1580 met de ban en zette een rijke beloning op Oranjes hoofd. De Prins verdedigde zich in een hoofdzaak (Apologie, geschreven door hofprediker Villiers). De daarin ontvouwde theorieën over het recht van opstand tegen een tot tiran geworden soeverein vond later hun toepassing van 26 juli 1581. De ban lokte een reeks van moordcomplotten uit en ten minste twee aanslagen. Op 18 maart 1582 werd te Antwerpen een aanslag gepleegd door Jean Jauregui. Na hersteld te zijn van zijn verwondingen verliet de Prins de zuidelijke Nederlanden. Hij verbleef van augustus 1582 tot december 1583 in verscheidene Zeeuwse en Hollandse steden en vestigde zich in december 1583 in het voormalige Sint-Agathaklooster, of Prinsenhof, te Delft. Omstreeks deze tijd groeide in de Staten van Holland het verlangen naar een hechtere band met de Prins dan het stadhouderschap; zo viel het besluit hem tot graaf van Holland te benoemen. Op juli 1584 wordt Willem vermoord door een huurmoordenaar : Balthasar Gerards.