Rousseau

Rousseau is een Franse schrijver, filosoof en componist. Hij stond aan de wieg van de verlichting maar later ook van de romantiek! Rousseau werd geboren in Geneve (1712) Zijn vader was een horlogemaker en zijn moeder stierf bij zijn geboorte. Zijn opleiding was niet breed, zodat hij heeft leren lezen van zijn vader. Hij groeide op in een orthodox protestants milieu. Hij had hier erge onvrede mee, vandaar dat hij in 1728 naar Savoye vertrok en zich bekeerde tot het katholicisme. Niet lang daarna werd hij weer protestants, maar zijn relatie met de officiële godsdienst (welke dan ook) zal altijd rijk aan conflicten blijven.
Hij kwam in 1742, toen hij in Parijs was erachter “dat een volk dat is wat de regering ervan maakt. “ Hij kreeg vijf kinderen en verdiepte zich heel erg in de muziek. Hij leerde mensen kennen als Diderot en d’Alembert. De opvattingen zoals hij die in zijn geschriften propageert, maar ook zijn paranoia en zijn verhouding als profeet van een hoogstpersoonlijk evangelie, brengen hem tenslotte in botsing met de auteurs uit de kringen van de Verlichting!

De Verlichting (Romantiek) en Rousseau:
De verlichting wilde de mens verheffen, opvoeden, slimmer maken, verbeteren. Rousseau vraagt zich af of men daar wel gelukkig van wordt. De Verlichting, stelde hij, perst de mensheid in een te beperkt keurslijf: dat van de rationaliteit. Hij achtte het – geheel in lijn overigens met de geest van de late Verlichting – tijd de mens hiervan te bevrijden. Zijn ideaal was niet langer de mens die naar Verlichting streeft, maar de eenvoudige en gelukkige mens die geniet van de natuur en die niet zonodig de hele dag rationeel moet zijn. Zijn werk inspireerde de leiders van de Franse Revolutie en beïnvloedde de Romantiek.
Rousseau gaf met name de Psychologie en pedagogiek een nieuwe wending.
Mede onder invloed van Rousseau en van het occultisme, ontwikkelde de Psychologie zich in de romantiek echter tot een egogerichte wetenschap. Het doel van deze wetenschap was niet langer om gedrag via de deugden af te stemmen op “het ware”, “het goede” en “het schone”. Er gold voortaan een extra criterium: Het geluk! Geluk is iets wat je niet zomaar kunt leren. Het is afhankelijk van persoonlijke ervaringen. en die ervaringen overstijgen het individu. Rousseau zelf, slachtoffer van een in zijn eigen ogen slechte cultuur zette zijn betekenissen op papier. Compassie voor anderen, een van de aloude deugden werd aangevuld met een flink portie zelf medelijden.
Rousseau wilde daaruit de creativiteit en de menselijke vrijheid redden. Dat sprak hem meer aan. De Verlichting had de mensen het ware en schone ontnomen, vond hij. Daarom achtte hij de edele wilde, de onontwikkelde mens uit primitieve culturen hoger dan de West-Europese mens met al zijn vooruitgang. Rousseau keerde zich tegen de Verlichting. In Duitsland volgden Goethe (1749-1832, Schiller (1759-1805) En Lessing (1729-1781) zijn voorbeeld. Hun aanvankelijke enthousiasme over de verworvenheden van de Verlichting bekoelde en sloeg om in afkeer. In navolging van Rousseau werd nu emotie hun trefwoord. Emotie, ontroering. Op zich is het natuurlijk een vreselijke verarming, als dit uit de cultuur verdwijnt, dat zagen die mannen wel goed. Maar om nu al je hoop op deze menselijke mogelijkheden te zetten… intussen beperkten de mannen van de Romantiek zich tot kritiek op de verlichting en trokken zich terug in hun eigen dierbare bovenverdieping. De romantiek, met al zin volgelingen tot op heden toe, heeft geen enkele bijdrage geleverd tot het keren van het culturele bederf, dat met het dominant worden van het humanistisch erfgoed de Westerse maatschappij bedreigde.
Het idee van de Romantiek ligt het best vervat in de leer van de filosoof Rousseau: “de mens is geen redelijk wezen zonder meer, hij is ook een emotioneel wezen.”

Hoe was de situatie in de tijd van de verlichters?
Vroeger, in de achttiende eeuw, konden alleen kinderen van adel en van de gegoede burgerij naar school toe. De mensen dachten dat de kinderen van arme mensen niet konden leren. Tijdens de opvoeding werden de kinderen niet als een kind behandelt zoals dat nu gebeurt, maar als een volwassene. De ouders van de kinderen besteedden niet veel aandacht aan hun kinderen. De gegoede burgers lieten het opvoeden van hun kinderen geheel over aan gouvenantes. Dit waren kinderjuffrouws die dit als beroep hadden. Ze kregen er dan ook voor betaald. De arme mensen hadden er geen tijd voor. De kinderen droegen zo onder andere kleding van een volwassene.

Wat wilden de verlichters veranderen?
Onder de verlichters was ene Jean-Jacques Rousseau. Hij was er sterk op tegen dat de kinderen zo als volwassenen behandeld werden. Hij schreef er een boek over, genaamd "Emile". Daarin stond dat ouders veel meer aandacht aan hun kinderen moesten besteden. Kinderen moesten niet als volwassene worden behandeld, maar moesten zich gewoon kind kunnen voelen. Hij had een ideale opvoeding bedacht: het moest door ervaring wijs worden. Het moest door de bossen kunnen zwerven, voordat het een kaart onder ogen kreeg. Pas later als het begrepen had wat het zag, moest het leren lezen. Het eerste wat het dan moest lezen was het boek over Robinson Cruso, het verhaal over het leven in de natuur. Kinderen waren volgens hem van nature goed, zoals een onbeschreven blad. Het lag geheel aan hun omgeving waar ze in opgegroeid zijn of ze goed of slecht zijn. De kinderen moesten terug naar de natuur, weg van de "bedorven wereld".
Zijn de ideen van de verlichters tegenwoordig in West-Europa in praktijk gebracht?
Uit verschillende bronnen valt af te leiden, dat kinderen in de loop van de achttiende eeuw steeds meer als een kind behandeld werden. Als je schilderijen of tekeningen van vroeger bekijkt, zie je dat ze steeds meer als een kind afgebeeld worden. "Emile" is een van de best verkochte boeken uit die tijd. Gedeeltes van de ideen zijn dus wel degelijk in de praktijk gebracht. Als je kijkt naar hoe het nu is, zie je dat niet allen de rijke mensen hun kinderen naar school doen, maar dat bijna iedereen dat doet. Het onderwijs is er ook erg op vooruit gegaan. Maar de ideen van Rousseau over dat de kinderen in de vrije natuur op moeten groeien, en op latere leeftijd pas moeten gaan leren lezen, gebeurt (nog) niet, en dat zal hoogst waarschijnlijk ook niet gaan gebeuren.

Rousseau was ten eerste een filosoof en een groot denker. Hij introduceerde 3 revolutionaire ideeën in de Westerse filosofie die van zeer grote betekenis zijn gebleven.

1. De idee dat de beschaving niet eens goed is, zoals iedereen altijd had aangenomen, maar iets uitgesproken slechts.
Rousseau geloofde in de goedheid van de mens bij de geboorte maar dat we bedorven worden door de samenleving. Natuurlijke instincten worden weggedrukt, en dat betekent dat de mens vervreemd van zichzelf. Rousseau vindt dat de beschaving veranderd moet worden zodat instincten en gevoelens beter tot hun recht komen
Dat begint bijvoorbeeld bij onderwijs. Rousseau schrijft het boek “Emile”, en dit boek heeft veel invloed gehad op de Europese onderwijs geschiedenis. Volgens hem moet het onderwijs zich niet (zoals in zijn tijd) richten op het onderdrukken van de natuurlijke neigingen van het kind, maar zijn ontwikkeling en expressie juist aanmoedigen. Het ging over sympathie en liefde in plaats van regels en straf.
2. Het idee dat we ons bij alles in ons leven privé of publiek moeten afvragen of het overeenkomt met je gevoel en je natuurlijk instinct – in plaats van met de rede – het gevoel moet dus de rede vervangen in ons leven. Bijvoorbeeld Rousseau’s houding tegenover godsdienst sluit aan bij deze opvatting, godsdienst was bovenal een zaak van het hart en niet van het hoofd. Hij was tegen geloofsbelijdenissen, dogma’s en catechismussen.
3. Het idee dat de menselijke samenleving een collectief wezen is met een eigen wil. En die eigen wil kan verschillend zijn met wat je als individu wil, de maatschappij heeft een eigen wil en daar moet je je als individu aan aanpassen. De burger is ondergeschikt aan de ‘algemene wil’.