Henry Clemens van de Velde (1863 - 1957)

Algemeen Henry Clemens van de Velde werd geboren op 3 april 1863. Hij bracht zijn eerste vijftien levensjaren door in het Antwerpse schipperskwartier. Zijn vader had er een apotheek. In deze tijd toonde hij zich zeer bekwaam voor muziek en wilde hij ook componist worden. Maar omdat zijn vader zijn partituur in de open haard gooide, verschoof zijn belangstelling naar de schilderkunst. Hij ging dus naar de academie om schilder te worden, al had Peter Benoit hem aangemoedigd om toch voor de muziek te kiezen. Hij bleef 3 jaar op de academie en werkte daarna nog een tijd op het atelier van de dierenschilder Karel Verlat. Het jaar dat hierop volgde ging hij in Parijs verder studeren onder de leiding van Carolus Duran. Hij vond er contact met de woelige symbolisten en met de avant-garde van de schilderkunst: Monet, Signac, Whistler... In zijn schilderijen uit deze tijd herkennen we duidelijk de invloeden van Seurat en van Gogh. Als liefhebber van landschappen schilderde hij aanvankelijk in neo-impressionistische stijl en in 1889 werd hij lid van de groep "Les Vingt" te Brussel. Hij had zonder twijfel een belangrijk figuur in onze schilderkunst kunnen worden. Maar hij wilde meer doen dan schilderijen maken. Hij wilde zijn artistieke gaven aanwenden om de vormen die de mens omringen, van woning tot gebruiksvoorwerp, meer "stijl" te schenken. Hij legde het penseel neer en wendde zich resoluut tot wat we tegenwoordig "design" noemen. Deze beslissing maakte hij in 1890. Hij verbleef een tijd in de Kempen om zijn denkbeelden te ordenen. Hier ontwierp hij zijn eerste decoratief werk: een tapisserie. In 1894 huwde hij Maria Sèthe. Het jaar hierop ontwierp hij zijn eerste huis "Bloemenwerf" te Ukkel dat binnen twee jaar voltooid werd. In de huis werden hun eerste kinderen geboren: Tijl en Nele. Hij had het huis zelf ontworpen alhoewel hij nog geen architect was. Het vormde de uitdrukking van zijn denkbeelden en zijn streven. Er kwamen vele bezoekers, binnen- en buitenlandse. Zodoende kreeg hij een opdracht voor een expositie te Parijs. Dankzij deze creatie van een aantal interieurs en meubels voor de galerij "L'art nouveau" van Samuel Bing brak hij internationaal vlak door. Er kwam scherpe kritiek op zijn werk. Zijn meubelen werden vergeleken met instrumentering van een tandarts, de bedden met matrassen op grafzerken... Zijn volgende expositie was in het Duitse Dresden. Hier waren veel minder negatieve reacties. Het publiek was rijper voor vernieuwing. Vanaf 1902 werd hij raadgever van de groot-hertog van Saxen-Weimar-Eisenach, waar hij de Kunstgewerbeschule en de academie bouwde. Tot aan Wereld Oorlog I zou hij er ook lesgeven. -verhaal boot- Toen brak de oorlog uit en was hij al Belg in Weimar onmogelijk geworden. In 1917 vestigde hij zich in Zwitserland waar toen een intense intellectuele en artistieke bedrijvigheid heerste. Hij vond er de Belgische graficus Frans Maasereel, de grote Franse auteur Romain Rolland en vele anderen. Hij omringde er zich met een groepje jongeren voor zie hij een vaderlijk leraar werd. Hij was reeds in de zestig toen hij in eigen land terugkeerde en docent werd aan de rijksuniversiteit Gent. Hij had jarenlang zijn denkbeelden in voordrachten en in niet te tellen geschriften uiteengezet. Nu kon hij als professor optreden. En er was nog meer. Toen het Nationaal Hoger Instituut voor Bouwkunde en Sierkunsten, het zogeheten Instituut Ter Kameren te brussel werd opgericht, werd Henry van de Velde tot eerste directeur aangesteld. Het was door zijn initiatief tot stand gekomen. Toen hij na de Tweede Wereldoorlog wegens zijn Duitsgezindheid beschuldigd werd van collaboratie - een beschuldiging die nooit in een gerechtsdossier werd hardgemaakt - konden Zwitserse vrienden hem ertoe overhalen, zich in hun land te vestigen, in een villa die uitzag over het meer van Zürich. Daar overleed hij in 1957, een aartsvaderlijke figuur die drie generaties lang had geijverd voor vernieuwing waarin hij zelf tot op hoge leeftijd aan de spits had gestaan. 2 Werkbespreking 2.1 Algemeen Henry van de Velde bracht reeds vanaf het begin van zijn werk een eigen, nieuwe en uiterst originele vorm- en decoratieconcepten aan: de art nouveau. Zijn eigen vormentaal was gebaseerd op onduline patronen. Hij streefde naar een renaissance in het kunstambacht en zocht naar schoonheid in alles wat de mens omgaf. De algemene kenmerken van zijn werk zijn: -strenge lineaire patronen -licht gebogen verticale lijnen die vaak eivormig uitmonden -nieuwe bouwmaterialen -kwadratisch karakter -aandacht voor decoratie

Door de verscheidenheid in zijn werk is het moeilijk om een eenduidig voorbeeld te geven. We kunnen zijn werk dan ook opsplitsen in 3 grote groepen. 2.1.1 Schilderijen Tijdens zijn academisch opleiding leerde hij schilderen. Als hij het had voortgezet was hij ongetwijfeld een groots schilder geworden. Maar zijn interesse ging meer uit naar "design". De schilderijen dateren uit het begin van zijn artistieke leven. Hij gebruikt meestal olieverf en schilderde op canvas. 2.1.2 Architectuur Het eerste gebouw dat Henry van de Velde ontwierp was zijn eigen huis "Bloemenwerf" te Ukkel. Ondanks het feit dat hij geen architect was verwierf hij hiermee toch internationale faam. Nieuwe materialen zoals beton, ijzer, staal en grote hoeveelheden glas deden hun intrede. Aanvankelijk bouwde hij in de rijk versierde art nouveau-stijl. Pas later, toen het art-nouveau imago dat hem steeds achtervolgde begon te irriteren, koos hij voor de meer sobere architectuur van het modernisme. 2.1.3 Design Hij ontwierp niet enkel de buitenkant van de huizen, maar tevens ook het interieur. Zijn salons waren altijd ontwerpen met stijl en smaak. De typische, soepele, natuurlijke art nouveau-krullen en serpentine-achtige zweepslaglijnen zijn bij hem zuiverder, lichter en meer getemperd. Hij verwerkte ook vaak ongebruikelijke combinaties zoals zilver met hout. 2.2 Specifiek In 1933 werd de 70-jarige Henry van de Velde belast met de bouw van de nieuwe universitaire bibliotheek en het HIKO. Het oorspronkelijke ontwerp, voorgesteld met de maquette van 1934, omvatte ook gebouwen voor de instituten van Dierkunde en Farmacie. Die vlegels werden niet gerealiseerd evenmin als de vervangende plannen van Henry Van de Velde voor Letteren en Wijsbegeerte. Het originele meubilair, eveneens ontworpen door Van de Velde, werd slechts gedeeltelijk uitgevoerd. Tussen 1933 en 1936 moest Van de Velde hel wat vaan zijn plannen wijzigen, vooral onder druk van de hoofdbibliothecaris, die helemaal niet voor het idee van een toren magazijn te vinden was. Toch slaagde Van de Velde er in om aan Gent een "vierde"toren te schenken. Zijn Boekentoren, de "toren van de wijsheid", was een van de laatste kwalitatief waardevolle beeldbepalende ingrepen in het stadsbeeld. Voor de constructie en afwerking in gewapend beton kon Henry Van de Velde rekenen op de steun van de universitaire ingenieurs Jean N. Cloquet en Gustave Magnel. De 64 meter hoge toren werd opgetrokken met de innoverende techniek van glijdende bekisting. Rechte hoeken, afrondingen, grote metalen ramen en het grondplan van toren en vijver (een Grieks kruis) zijn kenmerken voor de taal van Henry van de Velde in de jaren dertig. Je kan de toren vrij massief noemen. Grote betonnen muurvlaken worden in het midden van de vier zijden door drie verticale glazen stroken onderbroken. Deze stroken lopen van helemaal onderaan tot bijna helemaal bovenaan de toren. Hierdoor krijgt hij niet alleen een slank uiterlijk. De blik van de toeschouwer wordt door de verticale lijnen ook naar boven gezogen. Daar, boven dit vrij massieve deel, zweeft een uiterst doorzichtig, voornamelijk uit glas opgetrokken gedeelte dat de toren afsluit. De nadruk ligt op de rustgevende gaafheid van de lijn. In de voorbije jaren hebben te brede profielen van de nieuwe ramen en de beschermende bepleistering van de betonnen gevel wat aan het uitzicht van het gebouw gewijzigd. Vier jaar geleden werden de Universiteitsbibliotheek en het HIKO beschermd als monument.