De ideale samenleving volgens Rawls

De ideale samenleving volgens Rawls
John Rawls, een filosoof uit de 20e eeuw, kwam met het boek ‘Theory of Justice.’ De titel zegt het al, hoe creëren we een zo rechtvaardig mogelijke samenleving? John Rawls kwam met een gedachte experiment, waarbij iedereen zich bevond achter de sluier der onwetendheid. Een sluier die je eigen sociaal- of economische toestand doet vergeten bij het maken van beslissingen. Je zou kunnen zeggen dat dit in ieder z’n oren erg logisch klinkt maar uiteraard is het naïef om te zeggen dat wij ons allen volledig kunnen afsluiten van onze eigen toestand bij het maken van beslissingen. Rawls werd dan ook verweten een voornamelijk utopische theorie op te hebben gesteld. Is dit werkelijk een volledig utopische theorie? Of is het toch een realistisch systeem om een zo rechtvaardig mogelijke staat te creëren?

Ralws stelde de sluier der onwetendheid op als antwoord op de vraag hoe een rechtvaardige samenleving eruitziet die door ons te realiseren is en die in overeenstemming is met de morele intuïties, en kwam daarmee met een alternatief op het utilitarisme (een ethische stroming die de morele waarde van een handeling afmeet en  onderzoekt of het bijdraagt aan het algemeen nut) . Rawls had hierbij twee basisvooronderstelling waarop hij zijn theorie berust. De eerste vooronderstelling is dat de mens een redelijk wezen is. De tweede is dat iedereen doet altijd wat zijn eigen belang dient en weet dat andere dat ook doen. Naast deze twee vooronderstellingen had Rawls ook zo zijn principes over rechtvaardigheid. Zijn eerste principe houdt in dat ieder mens recht heeft op een zo uitgebreid mogelijk systeem van basisvrijheden, dat in overeenstemming is met de vrijheden van allen. Het tweede principe houdt in dat sociale en economische ongelijkheden moeten worden ingericht dat ze zowel in het grootste voordeel zijn van de zwakkeren, en dat ze verbonden zijn met functies die openstaan met gelijke kansen voor iedereen.

Op de eerst genoemde basisvooronderstellingen baseerde Rawls zijn gedachte experiment, waarbij iedereen zich door de sluier der onwetendheid gelijk zou voelen. Men weet niet of ze rijk of arm, slim of dom, kerngezond of gehandicapt, mooi of lelijk et cetera zijn. Dit is van belang zodat niemand keuzes kan maken die tot bevooroordeling leiden. Het gaat er hier dus telkens om dat in de mens de morele intuities naar boven komen. Rawls stuurt mensen aan om beslissingen te laten nemen met de gedachte : ‘Hoe zouden we - als we niet weten waar we terechtkomen - de maatschappij inrichten?’ De mens denkt dan vanuit een originele positie, een ander soort weergave van een natuurtoestand dan dat  vele andere filosofen ze beredeneerden. Naar mijn eigen mening is de theorie van Rawls een ideale, als we het ook zo in praktijk konden uitvoeren. Maar dat is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan.

Het klinkt als een erg rechtvaardig systeem en als een logische beredenering waarmee hoogstwaarschijnlijk iedereen het eens zal zijn. Toch is het moeilijk te realiseren. Je zal altijd het basis principe van je standpunt afleiden uit je eigen toestand en/of afkomst. Toch blijft de theorie een goede basis voor een rechtvaardige staat. Hoe kunnen we dit in praktijk brengen is de vraag. Als we gaan kijken naar onze samenleving van nu, krijg ik het idee dat er niet zoveel volgens de sluier der onwetendheid wordt beredeneert. Een voorbeeld, Geert Wilders heeft een enorme afkeer tegen de Islam. Dit is in principe een afkeer tegen een sociale toestand. Geert Wilders denkt dus absoluut niet volgens de sluier der onwetendheid, want zou die dat wel doen, zou hij niet weten of hij misschien zelf in een islamitische toestand zou terechtkomen.

Toch wordt er al wel enigszins geprobeerd door de politici zoveel mogelijk betrekking met verschillende belangengroepen te hebben. Zo had Balkenende, wanneer hij minister president werd, een 100 dagen plan, waarbij het gehele kabinet 100 dagen het land door reisde, om in contact te komen met diverse belangengroepen en zo een rechtvaardig mogelijk beeld te creëren voor de samenleving. Dit is naar mijn idee een ideaal voorbeeld om zo dichterbij de sluier der onwetendheid te komen. Dit zeg ik omdat men met een groot inlevingsvermogen beter in staat is zich te verplaatsen in voor hen minder bekende omstandigheden, en zo ook hun eigen sociale toestand minder superieur vinden. Je komt dan wel niet op een geheel neutrale visie, maar al wel een goede benadering ervan.

Volledig utopisch is het dus niet naar mijn mening, we zouden op z’n minst kunnen proberen om zo ‘neutraal’ mogelijk te blijven als we onze beslissingen maken. Hoe groter ons inlevingsvermogen in andere belangengroepen, hoe neutraler we zijn, en hoe dichter we bij de sluier der onwetendheid komen. Socializen met verschillende soort mensen zal dus een enorme vooruitgang zijn. Ik denk dat hoe meer vrienden, kennissen en contact een politicus heeft in zoveel mogelijk diverse ‘groepen’ in de maatschappij, hoe eerder die politicus zijn beslissingen vanachter een sluier der onwetendheid zal nemen, zoals filosoof John Rawls zou hebben gewild.