Dit werk van van Gogh, zou ik niet als ritmisch willen omschrijven. In zijn andere werken vind je dat echter wel terug. Vincent kleurt zijn grote vlakken vaak in met allemaal losse penseeldrukken. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar zijn werk “Tuin van Montmarte met geliefden”, zien we hoe van Gogh ritmisch zijn penseel op het doek drukt om een geheel te creëren. De herhaling van het patroon is typisch impressionistisch. In zijn werk van de zonnebloemen zien we dat minder terug. Ondanks dat de zonnebloemen zich natuurlijk “herhalen”, het zijn immers meerdere exemplaren, is er niet te spreken van een herhalend element.
Ordening
De contouren binnen het doek “de Zonnebloemen” varieert. We zien de dikke, lineaire contouren rondom de scherpe bladeren. Dankzij het duidelijke kleurcontrast tussen bijvoorbeeld de verschillende bloemen, hoefde hier sowieso geen gebruik te worden gemaakt van een scheidingslijn. De contouren zijn bijvoorbeeld rond de koppen van de bloemen zeer vloeiend; er is geen lijn te zien. Echter, over het algemeen schildert van Gogh hier behoorlijk picturaal. Kijk bijvoorbeeld naar de dikke rand die de vaas omhult.
Dat de voorstelling op zich niet heel ingewikkeld is, dat mag wel duidelijk zijn. Wanneer we ons verplaatsen in het schilderij bevinden wij ons voor een vaas met bloemen. Het doek toont niet of de vaas op de grond staat, of op een tafel of plank.
Van Gogh deelde zijn beeldvlakken graag op in horizontale lijnen of grote driehoeken. Deze werden verboden door wijkende lijnen. Een lage horizon vind je vaak in zijn werken, zo ook bij de Zonnebloemen. Typerend voor Vincent was hoe zijn kleurcombinaties zijn dieptewerking kon vergroten en verkleinen.
Ondanks dat, is het bij de Zonnebloemen lastig om een compositie vast te stellen. Er dan ook van uitgaande dat er net zo veel composities als kunstwerken zijn[2] blijft het een kunst oom een duidelijke compositie te ontdekken. In veel van zijn werken is een duidelijke driehoekscompositie terug te vinden. Soms herleiden we zelfs de gulden snede in van Gogh’s werk. Van Gogh leidt de blik van de toeschouwer vaak naar één plek op binnen het kader. Vaak een donker hoofdobject met een breed oppervlak. Deze theorie vasthoudende, zou dat betekenen dat het hoofdobject een van de zonnebloemen zou moeten zijn die lineair omlijnt is.
De lage horizon vinden we terug in de Zonnebloemen. Verder wordt er nauwelijks tot niet (in elk geval geen zichtbaar) gebruik gemaakt van perspectief. Een verdwijnpunt vast stellen gaat dus niet op. Het beeld suggereert niet één “hoofdobject” waar het om draait. Omdat er maar een object afgebeeld staat, is het voor dit werk ook niet mogelijk om samenhang tussen de verschillende objecten binnen het kader, het verhaal te verbinden. Voor dit werk zou dat slechts kunnen bij de zonnebloemen. Zit daar dan een vloeiende lijn in…?
Wanneer we de lijnen door de bloemen volgen zien we dat ze elkaar kruisen op de middelste zonnebloem, deze is geaccentueerd (echter niet als enige) met sterke zwarte, lineaire lijnen. Dit zou dus overeenkomen met de composities die we in andere werken van Vincent, weliswaar duidelijker, terugzien.
Voorstelling
Het schilderij toont 14 zonnebloemen in een vaas tegen een ongedefinieerde gele achtergrond. De bloemen in diverse bloeifasen staan in een buikige vaas. Het aardewerk dat bestaat uit twee gekleurde vlakken, waarop de scheidingslijn hiertussen de handtekening van de kunstenaars is terug te vinden (tamelijk aanwezig). De vaas staat op een smal vlak, dat tot aan de voorste beeldrand reikt, terwijl de achtergrond zeer dicht nadert. Het schilderij is vlak en dik geschilderd. De geelbruine tinten komen warm over. De staat waarin de bloemen verkeren varieert van nog in de knop, tot aan vol in de bloei tot aan verwelkend. Zeven van de 14 bloemen is donzig afgebeeld, rond en neergestreken door een volgeladen kwast; dikke streken verf. Zes bloemen verkeren in een bloeiende staat, waarvan er een in het middelpunt staat. Deze bloemen bevatten in hun tekeningen scherpe, lineaire contouren. Het zelfde geld voor de lijn van de vaas en de hoek tussen het oppervlak en de achtergrond. de overige twee bloemen hangen treurig met hun kop naar beneden. Een van de twee heeft zijn kleur verloren en toont alleen nog maar groen. De bloeiende bloemen hebben scherpe bladeren onder zich, deze worden ook gekarakteriseerd door de lineaire contouren; dikke, scherpe zwarte lijnen die de grenzen van de bladeren aangeven. De handtekening van Vincent is in een sierlijk blokhandschrift geschreven, links van een kleine lichtreflectie op het aardewerk.
De zonnebloemen zijn naar waarheid geschilderd. Echter wel met een impressionistisch techniek; die niet compleet natuurgetrouw is. het gaat meer om de emotie die het doek uitstraalt dan dat het overeen komt met de werkelijkheid. Op het doek missen we details die het werk realistischer zouden maken, neem correct perspectief, schaduw en picturale contouren. Dit is bij de zonnebloemen niet het geval. Het gevoel dat het werk oproept komt meer overeen met de werkelijkheid dan de nauwkeurigheid naar waarheid. Wellicht komt dat door de warme kleuren en de treur die de staat van de bloemen oproept. Het impressionisme spreekt.
Inhoud
Van Gogh schilderde een van zijn bekendste werken, de Zonnebloemen, gedurende zijn tijd in Arles. Waarom hij hier naartoe was getrokken, begreep destijds niemand. Via zijn broer Theo had Vincent in Parijs een aantal aanstormende talenten leren kennen als Paul Signac, Emile Bernard en Paul Gauguin. Met die laatste voelde Vincent een verwantschap, maar hij keek ook vooral tegen hem op, Gauguin was weliswaar een zoeker, net als hijzelf, maar had gedurende die zoektocht over de hele wereld gereisd. Al snel werd besloten dat er schilderijen uitgewisseld zouden worden. Hierbij gaf van Gogh zijn eerste twee zonnebloemdoeken af – beide tonen twee afgesneden, liggende bloemen die zinderen in het licht. Vincent wist heel prima hoe beladen de bloemen waren: doordat hij naar de zon draait is hij onder andere het symbool voor de menselijke liefde voor God, maar voor Vincent symboliseerde de bloem ook het ideaal van vriendschap.
Bij mij roept het niet op wat Vincent er in eerste instantie mee vertolkte. Nu denk ik dat dat vooral resulteert uit het feit dat de huidige generatie dagelijkse dingen niet meer associeert met God of religie. Ik denk dat men sowieso minder symbolisch is ingesteld als toen. Bij zonnebloemen denk ik nu aan zomer, warmte en vrijheid. De gele kleur representeert voor mij de zon. Ik ben wel van mening dat van Gogh een hele mooie symboliek laat zien. De menselijke liefde voor God is inderdaad te vergelijken met een zonnebloem. Nu zal dat wel niet een vergelijking van zijn hand zijn, maar de combinatie met de symboliek van de vriendschap rondom het verhaal “Gauguin” vind ik mooi. Het werk en het verhaal erachter roept bij mij bewondering voor Vincent op. Hij was zo ontzettend gefixeerd op het schilderen van die beladen zonnebloemen… en dat voor iemand bij wie die drang tot samenwerking en bewondering niet wederzijds was. Datzelfde roept ook enigszins medelijden bij me op.
Het verzinnen van drie andere passende titels vind ik lastig. Zeker omdat de benamingen die van Gogh aan zijn werken geeft, niet bepaald als filosofisch of diep te bestempelen zijn… Een vaas met zonnebloemen heet de Zonnebloemen, en tuin met geliefden in Montmarte, heet een Tuin met Geliefden… in Montmarte! Om in deze sferen te blijven zou een andere titel kunnen zijn, de Vaas met de Bloemen. Of wellicht een titel die refereert aan de staat waarin de bloemen zich verkeren; Leven. Dit is ook weer terug te linken aan de menselijke liefde voor God, die destijds zeer belangrijk was. Een laatste titel zou “Handtekening” kunnen zijn. Het blijft plastisch, typisch van Gogh, want het verwijst naar zijn naam op de vaas. Maar daarnaast zou je het ook kunnen interpreteren als zijn handtekening voor Gauguin.
Waardevol is nuttig, kostbaar, belangrijk etc.[3] Ik denk dat vooral de symboliek achter de objecten die worden afgebeeld het waardevol maken. Het idee dat Vincent compleet opging in zijn affectie voor Gauguin en te bedenken met wat voor een intentie en gedachtegang hij zijn penseel heeft neergestreken, die lading is waardevol. Daarnaast leefde van Gogh in een tijd waarin zijn schildertechniek niet de maatstaaf was, hij deed iets compleet nieuws! En destijds werd dat toch anders ontvangen dan dat het nu gebeurt. Iemand die experimenteert en risico’s neemt is altijd het respecteren waard, of je een werk nu mooi vind of niet… je moet je kunnen inleven in de desbetreffende tijd. Van Gogh heeft dat prachtig gedaan, dat is zeker ook als waardevol te beschouwen.
Waardevol is voor mij een totaalplaatje. Wat ik zojuist benoemde, de achterliggende gedachten, de standplaatsgebondenheid, de associaties die het bij je oproept en natuurlijk hoe het eruit ziet. Als dat alles beladen is, is het voor mij waardevol.
Na deze lappen tekst die voort zijn gekomen uit heel veel research, is dit schilderij voor mij zeker wel waardevol geworden. Ik ken het verhaal erachter en het is gaaf om een schilderij helemaal uit te pluizen, ik denk dat je dan altijd waarde hecht aan iets… wanneer je er lang en gefocust mee bezig bent. Er zit te veel tijd en moeite in om er geen waarde aan te hechten. Alleen… vind ik het schilderij niet mooi. Maar ondanks dat, beschouw ik het als een waardevol werk.
“Wat was het aan Gauguin dat die intense bewondering opriep?” Van Gogh schilderde zijn zonnebloemen voor Gauguin, een schilder die eigenlijk meer van Vincent profiteerde dan dat er een balans was. Ondanks dat blijft van Gogh, bijna smeken om zijn aanwezigheid en leermeesterschap. Ik wil graag weten wat dat in stand houd, wanneer je er zo weinig voor terug krijgt. Ik denk dat het antwoord op die vraag een mooie verklaring vormt van de basis van het schilderij in het algemeen.
“Hoe sterk acht jij je relatie met God?” De zonnebloemen representeren twee dingen; de vriendschap en de menselijke relatie met God. Hieruit bouw ik op dat van Gogh Gauguin, de man voor wie hij de doeken schilderde, associeert met God? Of is het andersom, dat God wordt vergeleken met Gauguin in Vincent’s ogen. Ik ben nieuwsgierig naar de werkelijke verhouding omtrent de symboliek achter de zonnebloemen. Ik denk dat het misschien wel de hele grondreden van het schilderij opnieuw zal bevestigen.
“Wat is het idee achter de lineaire contouren die soms aanwezig zijn?” Ik denk namelijk dat van Gogh “beter” kon schilderen dan het omlijnen met sterk aanwezige contouren. Ik denk dat de reden daar voor (als die er is) een nieuwe lading aan het werk kan geven.
“Welk gevoel wil je dat het werk oproept bij de toeschouwer?” Ik vind dit namelijk verwarrend. Op het eerste oog is het namelijk een warm, “vrolijk” schilderij. Maar hoe langer ik het bekijk, hoe treuriger ik wordt. Daarnaast voel ik niks terug van de bedoelde symboliek. Hoe heeft Vincent zich dit voorgesteld? Gaat het wel echt om de liefde voor God of om de vriendschap?
“Waarom was je zo geobsedeerd door de zonnebloemen?” Ik kan me voorstellen dat wanneer je je een bepaalde symboliek hebt voorgesteld die een abstract thema als liefde of vriendschap kan verwoorden, dat je daar mee verder wil. Maar waarom in hemelsnaam 12 schilderijen? Op zoek naar wat? Wat wilde je uiteindelijk neerzetten? Wat was het uiteindelijke doel?
De reden waarom ik specifiek voor dit schilderij heb gekozen, is eigenlijk puur praktisch. Zo vrij als we waren hadden we keuze uit alles. Nu is het zo dat wij thuis nogal een boekenkast vol hebben staan met menig kunstboek. Daarnaast wist ik verschillende DVD’s te liggen waarin kunstwerken in de tijd van een uur, helemaal onder de loep werden genomen.
Wat ik heb gedaan toen ik thuis kwam, ik ben naar boven gegaan en ik heb gekeken en gezocht naar dat waar we het meeste van hadden. Het liefste had ik een werk van Michelangelo of Da Vinci gekozen, maar ik ken mezelf, en ik wist dat als ik dat zou doen, mijn bronnen voornamelijk internetbronnen zouden zijn; iets wat ik wilde vermijden. Daarnaast waren dat geen nieuwe onderwerpen voor me. Juist een reden om het te kiezen of juist niet…
Wat ik heb gedaan toen ik thuis kwam, ik ben naar boven gegaan en ik heb gekeken en gezocht naar dat waar we het meeste van hadden. Het liefste had ik een werk van Michelangelo of Da Vinci gekozen, maar ik ken mezelf, en ik wist dat als ik dat zou doen, mijn bronnen voornamelijk internetbronnen zouden zijn; iets wat ik wilde vermijden. Daarnaast waren dat geen nieuwe onderwerpen voor me. Juist een reden om het te kiezen of juist niet…
Van Gogh kwam het meeste voor in onze kast en ik nam het als gegeven, van Gogh was iets heel nieuws, veel over te vinden en ik had vier boeken bij de hand.
De keuze voor de Zonnebloemen werd bepaald door de DVD die we daar van hebben. Ontzettend handig, educatief en vermakelijk!
Ik denk nu pas voor het eerst na over hoe ik mijn eigen werk relateer aan dat van Vincent. Ik herken bepaalde dingen van hem wel, ik ben opzoek naar leuke, nieuwe technieken en probeer een eigen (fantasie) randje te geven aan een realistische voorstelling. Daar houdt de vergelijking denk ik ook wel op. Ik vind lang niet al zijn werk mooi, maar dat is prima. Ik ken Vincent van Gogh een stukje beter… en dat moet ook eigenlijk wel, zo’n Nederlandse meester.
Tess van Genderen
Bronvermelding
Literatuur:
- Beaujean, D (2000) Vincent van Gogh. Groningen, TextCase Boekproducties
- den Hartog Jager, H (2008) Dit is Nederland, in tachtig meesterwerken. Amsterdam, Athenaeum – Polak & Van Gennep
- Heijnen, E – Janssen, W – Keuning, S – Maas, M – Slats, M (2001) de Bespiegeling, culturele en kunstzinnige vorming 2 voor het VWO. Houten, EPN
- Metzger, R & Walther I. F. (2003) Vincent van Gogh. Groningen, TextCase Boekproducties
- Pieters, M (2008) Colloquium Kunstgeschiedenis. Brugge, die Keure
- de Visser, A. (2006) Hardop Kijken, een inleiding tot de kunstbeschouwing. Nijmegen, SUN
Internet:
Video:
- NRC Handelsblad, The Private Life of a Masterpiece, de complete series 1 t/m 5, BBC, 2008
[1] Onbekend, laatste bewerking op 11 maart 2011, 07:40 h, Wikipedia, geraadpleegd op woensdag 18 mei 2011, http://nl.wikipedia.org/wiki/Expressionisme
[2] de Visser, A. (2006) Hardop Kijken, een inleiding tot de kunstbeschouwing. Nijmegen, SUN, blz. 66
[3] Onbekend, laatste bewerking onbekend, Woorden-Boek, geraadpleegd op woensdag 18 mei 2011, http://www.woorden-boek.nl/woord/waardevol
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden