Baptisterium San Giovanni: de doopkapel in Florence

INLEIDING

Het Baptisterium San Giovanni is gebouwd tussen 1059 en 1128. Het is een vrijstaande doopkapel ten westen van de Dom van Florence. Zowel de binnen als de buitenkant is bekleed met dunne platen marmer die een Florentijns karakter hebben. Ze staan in wat dat betreft in scherp contrast met de massieve vormen van de noordelijke romaanse cultuur die op dat zelfde moment ook aanwezig was.

GESCHIEDENIS VAN DE BOUW

Een baptisterium of doopkapel is een afgezonderd deel van een kerk waarin het doopvont staat. Een doopvont is een een grote schaal waarin het doopwater bewaart wordt zodat het tijdens de doop gebruikt kan worden.
De gebouwen staan aan de westzijde van een kathedraal of hoofdkerk en is gewijd aan Johannes de Doper. Het doopritueel is voor de christenen erg belangrijk. Dit is dan ook de reden dat de baptisteria uitgebreid versierd en gebouwd zijn. Het doopritueel staat voor de intrede in een geloofsgemeenschap, het hoofd wordt met water besprenkeld om de zonden af te wassen en om de mens te zuiveren van de erfzonde. Na het ritueel is men aangenomen als lid van de kerk.
Het aller eerste baptisterium, de doopkapel die tot de Sint-Jan van Lateranenbasiliek in Rome behoort, was achthoekig. Dit eerste model is vaak nagebouwd en werd soms uitgevoerd met twaalf zijden.
In de vroege jaren van het christendom waren er nog geen baptisteria. Deze kwamen pas toen drie keer per jaar grote groepen kinderen werden gedoopt. Door deze grote groepen waren de baptisteria ook erg ruim.
Lang is gedacht dat het Baptisterium San Giovanni eigenlijk een klassieke tempel is geweest, gewijd aan de god Mars. Pas later zou het gebouw een christelijke functie hebben gekregen.
De opzet van de San Giovanni is een achthoekige centraalbouw. Toch is er ook sprake van een aswerking. Als je door de hoofdingang naar binnenkomt zie je direct tegenover je de vierkante apsis met het altaar. De achthoekige vorm heeft vermoedelijk nog een diepere christelijke betekenis. Zo zou Christus op de achtste dag (schepping: zeven dagen) terug op aarde zijn gekomen om de mensheid te bevrijden.

UITLEG BINNENKANT VAN DE DOOPKAPEL

Het interieur kan lijken op dat van het Pantheon in Rome. Er zijn enkele opmerkelijke overeenkomsten zoals de apsis tegenover de ingang (oorspronkelijk ook rond). Verder zijn ook in het Baptisterium, net als in het Pantheon, nissen op de begane grond te vinden, waarbij twee zuilen een architraaf steunen en die aan de zijkanten omgeven worden door pilasters. Het gebouw stond ook net als het Pantheon op een verhoging met meerdere trappen, maar in verband met overstromingen van de Arno (rivier in Toscane, Italië) is het plein later verhoogd, waardoor de trappen nu onder de de stenen van het plein zijn verdwenen. Het plein is niet zoals bij het Pantheon later weer verlaagd om het gebouw beter te laten uitkomen. Helaas is dit voorstel van Leonardo da Vinci om het Baptisterium op te takelen nimmer serieus overwogen.
De vroegste mozaïeken bevinden zich boven het altaar en in het gewelf. Ze zijn gemaakt door de monnik Lacopa en stammen uit de 13e eeuw.

Aan het plafond zijn mozaïeken te zien uit de 13e en 14e eeuw met sterke Byzantijnse invloed.
De vloer van de achthoekige koepel is ingelegd met marmer en versierd met tekens uit de dierenriem. In de wit en groene muren aan de binnenkant van de kapel zijn invloeden uit de oudheid met moderne stromingen te vinden en vormen wat dat betreft iets nieuws. Deze stijl vas voor de architecten uit de Middeleeuwen en de Renaissance een inspiratiebron maar ook een doel waar zij naar streefden.
De mooiste tekeningen zijn te vinden in de bovengalerijen.
Op het praalgraf van Johannes XXIII, een tegenpaus*, na is het interieur niet overdreven. De tegenpaus, afgezet in 1415 door het Concilie van Konstanz, kreeg zo’n grafmonument omdat hij zorgde dat iemand van het geslacht ‘de Medici’ bankier werd van Curia werd wat de basis was voor het ontzettend grote fortuin van deze familie. Ook liet hij een belangrijke erfenis na waardoor een verdere uitbouw van het Baptisterium tot gevolg had.

*Een tegenpaus, of antipaus, is een uit protest verkozen katholieke kerkleider. In bepaalde onrustige periodes van de geschiedenis van de Rooms-katholieke Kerk werd de gekozen paus door sommige groepen niet erkend. Deze verkozen dan hun eigen paus als zogenaamde tegenpaus

BETEKENIS VAN DE AFBEELDINGEN IN DE KOEPEL

De mozaïeken, die uit de 13e eeuw stammen, hebben een diameter van zo’n 25 meter. Het zijn Venetiaanse kunstenaars die de mozaïek in de koepel hebben aangebracht.Te zien op het plafond is het laatste oordeel van Christus. Het plafond is ingedeeld in ringen die die rondom een gat in het middel liggen.

Ring 1: De Hemelse Hiërarchie
In de ringen zijn de hemelse hiërarchieën te zien. Dit is de indeling van de geestelijke wereld (wereld van onder meer Engelen, Aartsengelen, Cherubijnen en Serafijnen)

Ring 2: de Genesis
Ook zien we de Genesis in het plafond van de kapel. De genesis is het eerste boek van de Hebreeuwse Bijbel die ons het Scheppingsverhaal vertelt. Het boek vertelt het verhaal van het ontstaan van de wereld en de mensheid, van de aartsvaders van het Joodse volk.

Ring 3: Het Leven van Jozef
Jozef is een persoon uit de Tenach, de bijvel en de Koran. Hij is de zoon van Jakob en Rachel. Het verhaal van Jozef wordt in Genesis 37 beschreven.In het plafond komen scènes uit het leven van Christus voor en scènes uit het leven van Johannes de Doper.

Ring 4: Het leven van Christus
In de vierde ronde is het leven van Christus te zien van geboorte tot kruisiging.

Ring 5: Het leven van Johannes de Doper
Johannes de Doper was volgens het christendom en de islam een profeet. Aangezien Johannes de doper in veel religies een profeet is, zijn er uiteenlopende dingen over hem beweerd. Zijn leven staat dus in de laatste ring afgebeeld.

Jezus:
Boven de absis is op het plafond een acht en halve meter hoge christusfiguur te zien met uitgestrekte armen.