Het Parthenon

Parthenon
Grieks architectuurverslag

1. Hoe het Parthenon tot stand kwam

Het Parthenon is de beroemdste Griekse tempel. De tempel is op de 80 meter hoge Acropolis gebouwd, de naam van deze rots betekent letterlijk 'hoogste punt van de stad'. De rots deed oorspronkelijk vooral dienst als citadel met een paleis. Het diende als een toevluchtsoord als de stad belegerd werd. Maar toen de Perzen in 480 vChr Athene veroverden, werd de citadel met de grond gelijk gemaakt. Toen er na 30 jaar vrede met de Perzen werd gesloten, beleefde Athene zijn Gouden Eeuw. Onder leiding van de politicus Pericles werd de stad heropgebouwd. De heropbouw van het Parthenon moest het pronkstuk van deze heropbouw en hernieuwde moed worden. In 447vChr begon men met de bouw van de tempel, bovenop de resten van een vroegere tempel op de Acropolis. De tempel werd ter ere van de Godin Athena, de beschermster van de stad, gebouwd. De bouw van de tempel werd aan 2 architecten toevertrouwd: Ictinus en Callicrates. Zij besloten verschillende Oud-Griekse elementen bij elkaar te voegen, iets wat voordien nooit gedaan was.

In de 3e eeuw (na Chr) werd het Parthenon onder Byzantijnse invloed omgevormd tot een kerk. Als de stad in 1458 in Turkse handen valt, wordt het Parthenon een moskee. De Turken werden in 1687 door de Venitianen belaagd, hierdoor werd het middelste gedeelte van het Parthenon vernietigd door een explosie, de Turken hadden er immers hun buskruit opgeslagen. Tijdens de Griekse onafhankelijksheidsoorlog in 1827 werd er nog meer schade aangericht, maar daarna werd er begonnen met uitgebreid archeologisch onderzoek en restauratiewerk.

2. Kenmerken

Aan de westelijke kant van het Parthenon is het stylobaat gemaakt. Dit is een verhoogde vloer waarop de zuilen staan (een soort trap om de tempel beter toegankelijk te maken) die precies 69,5 bij 30,88 meter groot is. Langs de korte zijde staan acht Dorische zuilen, langs de lange zijde staan er zeventien. In totaal zijn er dus 47 zuilen. Deze monumentale zuilen hebben een hoogte van 10,43 meter en een breedte van 1,91 meter. Binnenin de tempel was de ruimte in tweeën opgedeeld. Waarschijnlijk deed de westelijke helft dienst als schatkamer. In de grotere oostelijke helft van de tempel stond er een reusachtig beeld van de godin Athena. Dit beeld was door de (toen) bekendste beeldhouwer van Griekenland, Phidias, gemaakt. Hij was tevens een goede vriend van Pericles.

Hij vervaardigde het beeld uit goud en ivoor. De ingang tot de oostelijke ruimte was voorzien van 6 Dorische zuilen. Het Parthenon is het grootste gebouw van de Akropolis.

3. Versiering

Het Parthenon is onder meer beroemd vanwege de gevelsculpturen, die we kunnen onderverdelen in drie groepen. Allen onder leiding van de beeldhouwer Phidias uitgehouwen. Phidias en zijn medewerkers zaten hoog boven de grond op houten steigers en werkten 5 à 6 jaar aan de sculpturen. Deze beeltenissen worden als het hoogtepunt van de klassieke Griekse kunst beschouwd.

Ten eerste waren er de diep uitgehouwen figuren op de driehoekige timpanen (driehoekig vlak aan beide korte zijden van de tempel, net onder het dak) aan beide uiteinden van het gebouw.

Ten tweede waren er 92 'metopen' (vierkante panelen met vlakkere reliëfs). Deze waren net onder de dakrand langs het hele gebouw aangebracht, om en om afgewisseld met trigliefen (scheiding tussen de verschillende sculpturen) zonder sculpturen. Aan de oostelijke zijde van de tempel tonen de frontons de geboorte van Athena. Volgens de mythe is ze geboren uit het hoofd van haar vader, Zeus. Daarvoor moest het hoofd van Zeus opengespleten worden. De westelijke frontons tonen de wedstrijd tussen Athena en Poseidon die Athena tot beschermgodin van de stad maakte. Volgens de legende sloeg Poseidon met zijn drietand op de grond, waarna er zeewater opwelde, en bood hij de Atheners heerschappij over de zeeën aan. Maar Athena won het van hem door de schenking van een olijfboom. De boom werd, volgens de legende, door de Perzen verwoest, maar kwam op wonderbaarlijke wijze weer terug.

Ten slotte was er een doorlopende fries van 160 meter lang, die boven in de zuilengang langs de bovenkant van de cella ('echte' gebouw, omringd door zuilengalerij) liep. De sculpturen beschreven scènes van de Panathenaeën, het Atheense volksfeest. Dit feest was het belangrijkste religieuze gebeuren in Athene. Van de in totaal 160 meter fries is nog 102 meter over. Het westelijke deel zit nog op het Parthenon, de rest werd in 1803 weggehaald door de Brit Lord Elgin. De sculpturen worden dan ook de Elegin Marbles genoemd. Ze zijn vandaag de dag nog steeds te zien in het British Museum in Londen. Over het eigendomsrecht bestaat er nog steeds disscusie. De Britten beweren de beeldhouwwerken te hebben gered, de Grieken zeggen dan weer dat de Britten ze geplunderd hebben en dat de kunstwerken terug aan het Griekse volk moeten worden gegeven.

4. Gebruikte materialen

Het Parthenon was volledig gebouwd uit marmer. Dus ook de dakpannen bestonden uit marmer. Dit marmer werd gewonnen in de groeven van de berg Pentelicon, die 13km ten zuidoosten van Athene lag. In de steengroeve moest het marmer met eenvoudige instrumenten als houten hamers, hefbomen en ijzeren keggen geïnd worden. De stukken konden soms wel 10 ton wegen. Volgens geschriften die dateren uit die tijd werden de marmeren blokken per wagen en muilezels naar de Acropolis gevoerd. Er wordt geschat dat hiervoor 33 muilezels nodig zouden zijn geweest.

Als de blokken na veel bloed, zweet en tranen eindelijk op de Acropolis gearriveerd waren, moesten ze nog bewerkt worden. De architecten hadden immers door middel van

de gulden snede een methode gevonden waardoor de tempel ook van op afstand een krachtige en levendig aanzicht gaf. Zo had de vloed een boogvormige vorm waarbij het midden van de tempel het hoogste lag. Ook de middelste zuilen waren korter dan de buitenste.

De bouw van de tempel duurde in totaal negen jaar en er was 230000 ton marmer voor nodig. Elke dag werd er dus een 70 ton marmer vervoerd. Er waren zoveel arbeidskrachten nodig om de tempel te bouwen dat een groot deel van de Atheense bevolking aan de tempel gewerkt moet hebben. Hierdoor kregen al deze mannen na jaren van oorlog en miserie weer werk en een doel om voor te werken. De tempel gaf de stad opnieuw aanzien en stond symbool voor de hernieuwde moed van de Atheners.

5. Bibliografie

- Perring, Dominic en Stefania, Toen en Nu, uitgeverij Köneman (Köln), 1998
- Scarre, Chris: De zeventig klassieke wereldwonderen, The House of Books, 2000
- Wikipedia.be, verschillende artikels (De Godin Athena, de stad Athene, het Parthenon), geraadpleegd op 12 januari.