Latijn

Coniunctivus in de hoofdzin

Gebruik

• Praesens:
  • Twijfel (wat moet ik doen?)
  • Wens (Mogen de goden ons helpen.) - “Utinam” leidt een wenszin in en hoeft niet vertaald te worden
  • Aansporing (Laten we blij zijn.)
  • Mogelijkheid (Morgen zou hij kunnen komen.)
  • Verbod (Je moet niet luisteren.)
• Perfectum:
  • Vooral in bijzinnen met ut/cum/ne als iets met een voltooide tijd gezegd moet worden.
• Imperfectum:
• Onvervulbare wens van het heden: Was moeder maar thuis!
• Irrealis van het heden: Als moeder thuis zou zijn, zou ik me prettiger voelen.
• Plusquamperfectum:
• Onvervulbare wens van het verleden: Was moeder maar thuis geweest!
• Irrealis van het verleden: Als moeder gisteren thuis zou zijn geweest, zou ik me prettiger hebben gevoeld.

→ Ontkenning van de coniunctivus is meestal met “ne” ipv. “non”

Vervoeging

Coniunctivus in de bijzin

Gebruik

• Na bepaalde voegwoorden, zoals ut, cum, ne (er zijn er meer, maar nu leer je deze)
  • Je vertaalt de coniunctivus hier “gewoon”
• Afhankelijke vraagzin
  • Ik vraag je of je al eens Harry Potterboeken hebt gelezen
• Betrekkelijke bijzin (die…) die een doel aangeeft
  • Dux milites misit, qui pacem peterent.
  • De leider zond soldaten, die vrede moesten vragen / om vrede te vragen.

Voegwoorden met de coniunctivus

Oude grammatica

Comparativus

• Comparativus = vergrotende trap (groter, mooier, langer).
• Betekenis: vergelijkend/tamelijk ... /te ...
• Comparativus wordt gevormd door de uitgang -ior + rex-/nomen-uitgang:

• Pulcher → pulchrior; fortis → fortior; audax → audacior; celer → celerior
• Bijwoord in de comparativus krijgt de uitgang -ius: altius, citius, fortius
• Gebruik comparativus:
  • De comparativus + quam vergelijkt twee personen of dingen: Cornelia prudentior est quam Marcus.
  • Hetzelfde kan worden weergegeven door een comparativus + abl. van vergelijking: Cornelia prudentior Marco est.
  • Wanneer niet wordt vermeld waarmee iets wordt vergeleken, dan blijkt dat uit de context

Superlativus

• Superlativus = overtreffende trap (grootst, mooist, langst)
• Betekenis: overtreffend/erg ... / zo ... mogelijk
• Superlativus wordt gevormd door de uitgang -issimus + bonus/-a/-um-uitgang
  • Altus → altissimus; fortis → fortissimus; audax → audacissimus
  • De bnw’s op -er vormen een uitzondering. Zij krijgen de uitgang -rimus: pulcher → pulcherrimus; celer → celerrimus
• Bijwoord in de superlativus krijgt de uitgang -e: celerrime
• Gebruik superlativus:
  • De superlativus wordt gebruikt wanneer meer dan twee mensen of dingen met elkaar vergeleken worden. De personen of dingen waarmee vergeleken wordt, staan in de genitivus (partitivus): Ego sum hominum felicissimus. (ik ben van alle mensen het gelukkigst.)
  • Wanneer niet wordt gezegd waarmee vergeleken wordt, kan de superlativus een hoge mate van de eigenschap aanduiden: zeer ..., erg ..., buitengewoon ...: Puella pulcherrima est. (het meisje is erg mooi.)
  • De superlativus kan versterkt worden door het bijwoord quam (zo ... mogelijk): Quam pulcherrime cano. (Ik zing zo mooi mogelijk)

Onregelmatige vormen vergelijkende trap

Magnus (groot)                maior                  maximus
parvus (klein)                   minor                  minimus
bonus (goed)                    melior                 optimus
malus (slecht)                   peior                    pessimus
multum (veel)                   plus                     plurimum
multi (veel)                       plures                  plurimi
plerique (de meeste(n))   pleraeque           pleraque

Stilistische middelen

• Chiasme: kruisplaatsing (De bruidegom was de lentezon. En Holland was de bruid)
• Climax: trap (klein naar groot)
• Ellips: weglating (waardoor onvolledige zinnen ontstaan)
• Exclamatio: uitroep
• Trikolon: opsomming van drie tekstelementen

PPP - participium perfectum passief

• Vorming: praesensstam + tus/ta/tum → verbuigt als bonus
• PPP is een werkwoord, maar gedraagt zich als een bnw, dus congrueert.
• Vocatus = geroepen (zijnde)
• Voorbeelden:
  • Clamans (ppa) Caesar in equo sedebat.
    Caesar zat op het paard, terwijl hij schreeuwde.
    → PPA is gelijktijdig aan de persoonsvorm van de hoofdzin
  • A matre vocatus (ppp) Caesar domum it.
    Caesar gaat naar huis, nadat hij door zijn moeder is geroepen.
    → PPP is voortijdig aan de persoonsvorm van de hoofdzin

Goed op congruentie letten; eerst hoofdzin vertalen, dan pas ppp; ppp het liefst met ‘nadat’ of ‘door’ vertalen

Actief - regelmatige werkwoorden

Actief - esse, posse, ire, velle, ferre

Passief - regelmatige werkwoorden

Zelfstandig naamwoord

Bijvoegelijk naamwoord

Betrekkelijk voornaamwoord

Vragend voornaamwoord

Aanwijzend voornaamwoord

M           V            O
hic         haec      hoc        → (deze, dit)       → bij mij in de buurt
iste        ista        istud      → (die, dat)        → als het zich bij degene tot wie je spreekt bevindt → bij jou (negatief)
ille         illa         illud       → (die, dat)        → bij ergens anders (positief)

                         M            V             O             M             V              O              M                         V             O
nom.                hic           haec        hoc          ille           illa           illud         iste                         ista          istud
gen.                  huius       huius      huius       illius         illius         illius         istius                         istius       istius
dat.                   huic         huic        Huic        illi            Illi            illi            isti                         isti           isti
acc.                   hunc       hanc       Hoc         illum        illam        illud         istum                         istam      istud
abl.                   hoc          hac          Hoc         illo           Illa           illo           isto                         ista          isto
nom.                hi             hae         haec        illi            Illae         illa           isti                         istae        ista
gen.                  horum    harum    horum    illorum    illarum    illorum    istorum                         istarum   istorum
dat.                   his           his           his           illis           illis           illis           istis                         istis         istis
acc.                   hos          has          haec        illos          illas          illa           istos                         istas        ista
abl.                   his           his           his           illis           illis           illis           istis                         istis         istis

Persoonlijk voornaamwoord

Bezittelijk voornaamwoord             Wederkerend voornaamwoord

Tekst 25A

´Onze staat is in zeer groot gevaar: zij wordt niet bestuurd door de magistraten, maar door een man: door Gaius Julius Caesar. Dus laten wij haar herstellen! Laten wij Julius Caesar uit ons midden halen en de stad bevrijden!´ 
Allen stemden in en legden een eed af. Nadat Brutus de goden had gesmeekt met de woorden 'Goden, Mogen jullie ons plan begunstigen en mogen jullie ons helpen' gingen de samenzweerders uiteen.
De volgende dag kwam Caesar de curia binnen en ging zitten. Meteen gingen de samenzweerders om hem heen staan. Terwijl de een Caesar naderde alsof hij iets wilde vragen en zijn toga greep, greep de ander zijn arm vast. Caesar, uitroepende: 'Dit is warempel geweld!" is van alle kanten verwond. Eerst probeerde hij terug te vechten, maar ziende dat hij door velen wordt aangevallen bedekte hij zijn hoofd met zijn toga en viel stervend neer. Het gerucht gaat dat Caesar, Brutus tussen de samenzweerders herkennend, heeft gezegd: 'Ook gij, Brutus, mijn zoon?' Nadat de samenzweerders hem met vele slagen verwond hadden, hebben zij hem liggend achtergelaten en zijn weggevlucht. De overige senatoren waren al weggevlucht. Daar lag hij tamelijk lang ontzield, totdat slaven het lichaam op een draagbaar plaatsten en naar huis terug brachten.

Tekst 25B

Dikwijls probeerde hij uit te varen, maar nu eens brachten tegenwinden het schip terug naar de kust, dan weer kon hij zelf niet de schommelingen van het schip verdragen. Eindelijk nam afkeer voor zowel de vlucht als het leven hem. Hij zei aan zichzelf: Ongelukkige ik! Zonder tegenwinden zou ik ontkomen zijn. Wat moet ik doen? Wat blijft er voor mij over? Laat ik niet vluchten, maar laat ik terugkeren in mijn landgoed. Laat ik sterven in mijn vaderland, welke ik vaak heb gered. Toen de slaven hem op een draagbaar terugbrachten, is hij door de soldaten van Antonius vastgenomen. De slaven wilden strijden, maar Cicero beval hen de draagbaar neer te leggen en het lot met rustig gemoed te verdragen. Toen bood hij de soldaten zijn nek onbeweeglijk aan en is zijn hoofd afgehakt. Ook dit was niet genoeg wreedheid van de soldaten: zijn handen hebben ze er ook afgehakt. Het hoofd is bij Antonius achtergelaten, wie beval dat het tussen twee handen op het spreekgestoelte werd geplaatst, waar Cicero in datzelfde jaar Antonius had veroordeeld met de grootste welsprekendheid. Wie zou niet huiveren, wie zou er niet huilen ziende dat het hoofd van die man op deze wijze getoond was.

Tekst 26A

Na de dood van Antonius verlangde ook Cleopatra om te sterven. Want zij vreesde, dat ze door Octavianus naar Rome zou worden gevoerd, in een trotse triomftocht zou worden rondgetrokken, dat ze aan het volk zou worden getoond en vervolgens zou worden gedood. Zij beval dat het laatste avondmaal voor haar werd bereid. Na het eten schreef ze een brief aan Octavianus, in welke zij haar besluit openbaarde. Kijk, daar komt een boer met een mandje bij het monument, waarin veel vijgen zitten. De boer zegt tegen de wachters dat hij vijgen naar de koningin wil brengen en nodigt hen uit om hun deel te nemen. Lachend weigeren zij dit en geven hem toestemming om binnen te komen en de vijgen naar Cleopatra te brengen. Zij stuurde, zodra ze het mandje ontving ,allen weg behalve twee slavinnen en zij beval dat de toegangen afgesloten werden...
Terwijl zij de adder tussen de vijgen zag, riep zij uit: "Kijk, precies wat ik wilde!" En roekeloos bracht zij de slang naar haar aderen.
Ondertussen had Octavianus soldaten gestuurd, die de dood van de koningin moesten belemmeren. Zodra ze bij het mausoleum komen, breken ze zo snel mogelijk de deur open. 
Tevergeefs, de slaapkamer binnenkomend, zien zij Cleopatra dood op het bed. De ene slavin ligt dood aan haar voeten, de andere kamt de haren van haar meesteres, opdat zij ook in de dood mooi is, totdat ook zij stervende neervalt.