Efeze

Inleiding: Afgelopen zomer ben ik voor de 4de keer op vakantie geweest in Turkije. Elk jaar bezoeken we daar Romeinse en Griekse opgravingen, wat ik ontzettend interessant vind. Elke keer kijk ik mijn ogen weer uit. Dit jaar hebben we een bezoekje gebracht aan de antieke stad Efeze in Selçuk. Het is één van de best bewaarde steden uit de Oudheid in het Middellandse-Zeegebied, en dus ook na Istanbul de populairste toeristische bestemming van Turkije. Nog nooit ben ik zó onder de indruk geraakt van de Grieks-Romeinse bouwkunst. En ook nergens in Turkije is het zo goed mogelijk je een voorstelling te maken van een Romeinse stad. Met ckv2, de Latijnse en vorig jaar ook Griekse lessen, hebben we het veel over de Grieks-Romeinse bouwkunsten gehad. En ook over de trektochten van Alexander de Grote. Deze historie vind je allemaal weer terug in Efeze. Het is ook geweldig om in het echt mee te maken en te zien wat je even daarvoor hebt geleerd in die lessen. Toen in Turkije en eenmaal terug in Nederland heb ik me verdiept in de geschiedenis van Efeze, en daar wil ik jullie graag wat meer over vertellen. Het is niet de bedoeling dat mijn spreekbeurt overkomt als een verslag van mijn vakantie, ik gebruik onze vakantiefoto’s en film alleen om alles duidelijker te maken. De Geschiedenis van Efeze: De ruïnes van het eeuwenoude Efeze liggen aan de Westkust van Turkije. Efeze ligt vlakbij het historische plaatsje Selçuk, waar je ook vele historische opgravingen kunt vinden. Deze plaatsen worden al vanaf 1866 door archeologen onderzocht. Al heel veel vondsten zijn door wetenschappers grondig bestudeerd en gerestaureerd. In de zevende Eeuw voor Christus behoorde Efeze al snel tot het Perzische Rijk. Toen Alexander de Grote in 334 v. Chr. een veldtocht tegen Perzië begon, werd hij de nieuwe heerser van Efeze. Na zijn dood raakte Efeze opnieuw betrokken bij een strijd om macht. In 113 v. Chr. werd Efeze officieel een Romeinse stad, en behoorde bij de provincie Asia. Keizer Augustus zorgde ervoor dat Efeze hét handelscentrum en de hoofdstad van de Romeinse provincie Asia werd. Onder keizer Augustus bereikt Efeze haar hoogtepunt, de gebouwen die je daar nu nog kan zien komen meestal uit die tijd. Vanaf de eerste eeuw na Chr. kwamen er enkele apostelen en Christenen naar Efeze. In 53 kwam Paulus naar Efeze. Hij bleef er twee jaar en introduceerde het christendom in deze regio, dat niet al te goed werd ontvangen. Later kwam Johannes. Volgens een legende kwam hij samen met Maria, de moeder van Jezus, na de kruisiging naar Efeze. Zij zou tot haar dood in het zuiden van Selçuk gewoond hebben.
De ondergang van Efeze: Door de verspreiding van het christendom in Efeze door Paulus, kwam er een grote opstand. De oorspronkelijke bevolking geloofde in Artemis, de godin van de jacht, maan en de vruchtbaarheid. Naar haar is ook een tempel vernoemd. De welvaart van de stad was eerst vooral te danken aan haar ligging in een beschermde natuurlijke baai, maar al in de Romeinse periode konden de schepen de haven alleen bereiken via een smal kanaal. Hierdoor slibde het kanaal dicht. De zee trok zich weer terug en de moerassen die ontstonden naast de verzande haven veroorzaakten ziekten zoals malaria. Efeze was ooit een grote wereldstad, maar door het dichtslibben van de haven, malaria, opstanden en aardbevingen, bleef nu nog maar een klein deel van de stad over. Door de de verzande haven trokken de inwoners verder het binnenland in, dat is nu het plaatsje Selçuk. Nadat de Gothen in de stad veroverden, was dat definitief het einde van de stad Efeze. Wat is er in Efeze te zien? Varius-Badhuis Als je de stad Efeze binnenloopt zie als eerste het Varius-Badhuis. Maar een klein deel van dit badhuis is opengesteld aan publiek, dus er valt niet zo veel over te vertellen. Staatsagora De staatsagora vormde met de omringende bestuursgebouwen het politieke centrum van Efeze. Ten noorden van het staatsagora bevindt zich een zuilenhal die even lang is als de breedte van het staatsagora. Midden op de markt kun je resten vinden van de isis-tempel. Odeon Het halfcirkelvormige Odeion, werd gebouwd in de 2de eeuw en in de vorm van een klein theater. Het odeon is anders als een theater want het werd gebruikt als raadshuis en als concertzaal. Een ander verschil met het theater is dat het Odeon een houten dak had dat de mensen beschermde tegen zon en regen. Er konden zo’n 1400 mensen plaatsnemen. Prytaneum Hier kwamen de hoogste ambtenaren van de stad bijeen en ontvingen er belangrijke gasten, het raadhuis dus. Hier werden de twee artemis-beelden gevonden die je nu in het museum van Selçuk kunt bewonderen. De beelden werden waarschijnlijk na een aardbeving begraven en zijn daardoor zo mooi gebleven. Het Prytaneum was gewijd aan de godin Vesta van het vuur. Er werd binnen dan ook een heilig vuur eeuwwig brandend gehouden. Tempel van Domitianus Deze tempel werd ter ere van Keizer Domitianus gebouwd. Achter de grote boog links aan het plein lag de monumentale fontein van Pollio. Daar werd de beeldengroep met Odysseus en de cycloop Polyfemos, gevonden. Deze beeldengroep is vanuit de geruïneerde isis-tempel naar de fontein gebracht, en is nu te bewonderen in het museum van Selçuk.
Curetenstraat Deze straat verbindt het plein van de domitianus-tempel met de Celsus-Bibliotheek (vertel ik dadelijk nog wat over). Aan allebei de kanten van de weg staan beelden van belangrijke burgers. Herculespoort Deze poort stond aan het begin van de Curetenstraat en maakte het tot een voetgangers-gebied. Er staan nog twee zuilen staan er nog, met twee reliëfs die Hercules voorstellen in een leeuwenvel. De poort had een centrale boog en op de 1e verdieping stond de gevleugelde godin van de overwinning; Nike. Trajanus-Fontein Dit monument werd gebouwd ter ere van keizer Trajanus. Hadrianus-Tempel
Dit is een van de mooiste gebouwen van Efeze. Hij is gebouwd in 138 tijdens diens regeerperiode. In die tijd had de keizercultus inmiddels zijn intrede gedaan. De Hadrianus-tempel is ook de tempel die door archeologen, met behulp van vondsten, het meest compleet gerestaureerd kon worden. De reliëfs met mythologische voorstellingen in de voorhal zijn kopieën van de originele, die zich bevinden in het museum van Selçuk. Hangende Huizen Tegenover de Hadrianus-Tempel liggen de terrashuizen of ook wel “hangende huizen” genoemd. De terraswoningen waren aangebouwd tegen een helling en worden beschermd door het enorme kunststofdak dat al van ver zichtbaar is. De vloeren zijn bedekt met mozaïeken en de wanden met fresco’s met beelden uit mythes. De centrale ligging maakt duidelijk dat het om woningen gaat die voor de rijken bestemd waren. Een aantal huizen hadden zelfs stromend water, een privé-badhuis en een toilet. Openbare toiletten Deze openbare toiletten waren toegankelijk voor alle burgers uit de stad. Onder de zittingen liep een goot waarmee al de uitwerpselen werden afgevoerd. Deze openbare toiletten waren ook de plaats waar men elkaar zonder schaamtegevoel ontmoette, gesprekken voerden of elkaar uitnodigde om te dineren.
Marmerstraat De straat tussen het grote theater en de Celsus-bibliotheek wordt de marmerstraat genoemd. De straat bestaat helemaal uit marmer en is nog in goede conditie. Aan de zijkant van de straat ligt een marmeren plaat met de afbeelding van een vrouw, een hart en een voet. Zij geven de richting naar het bordeel aan. Het wordt soms ook beschreven als: “als je je voet in deze richting zet, zul je het meisje vinden dat je hart kan bekoren “. De reden dat het huis bordeel wordt genoemd, is dat er een beeldje van de god Priamus of ook wel god Bess genoemd, is gevonden. Voor de mensen die niet precies weten wat een bordeel is, kijk maar goed naar wat bij dit beeldje opvalt, en denk aan het meisje dat je hart kan bekoren… ‘een huisje van plezier’ dus… Theater Aan het einde van de Marmerstraat ligt onderaan de helling van de berg Pion het grote theater. Het bood aan 24.000 mensen een zitplaats. Het theater werd niet alleen voor toneeluitvoeringen gebruikt, maar ook voor bijvoorbeeld wilde dieren of gladiatoren gevechten. Hier heeft ook een belangrijke gebeurtenis afgespeeld in het jaar 54. Paulus was twee jaar in Efese geweest en introduceerde het christendom. Dat zorgde voor grote opstanden onder de burgers. De zilversmid van efeze was ook woedend, omdat Paulus de verkoop van zijn artemisbeeldjes belemmerde. Poort van Mazeus en Mithridates. Naast de bibliotheek staat de deze poort in de vorm van een triomfboog en vormt toegang tot de handelsagora, oftewel de markt met een overdekte galerij met lange rijen winkels. Mazeus en Mithridates waren slaven van keizer Augustus. Omdat Augustus hun de vrijheid had gegeven lieten die 2 deze poort bouwen ter ere van de keizer en zijn familie. De opschriften boven de buitenste twee bogen waren in het latijn, en er stonden bekende woorden tussen: “Imperator Caesari et Augusto pontifici, liviae caesaris augusti, Mazeus et Mithridates”. De linkse boog was van Mazeus en de rechtse van Mithridates. In het midden staat een Oudgriekse tekst, daar kon ik niet achterkomen wat dat betekende. Celsus-Bibliotheek De bibliotheek van Celsus is toch wel het meest indrukwekkende monument van de stad. Het bouwwerk werd door consul Aquila opgericht ter ere van zijn gestorven vader, Celsus Polemaeanus, de stadshouder van de provincie Asia. Vandaar ook de naam Celsus-bibliotheek. Celsus zelf is in de bibliotheek begraven en begraven worden binnen de stadsmuren was overigens een hoge eer. Het bouwwerk is tien meter hoog en in de nissen aan de voorkant staan vier godinnen, die het goede van Celsus symboliseren: de wijsheid (Sofia), de deugd (Arete), het beoordelingsvermogen (Ennoia) en de kennis (Episteme) van Celsus. Elke verdieping bevatte een tiental nissen waarin in totaal 12.000 boekrollen waren opgeborgen. De bibliotheek heeft in de loop van de jaren veel problemen met zich meegekregen. Zo werd het door de Goten vernield, geteisterd door een aardbeving en vervolgens in 400 werd hij gedeeltelijk verwoest door een brand. Gelukkig werd dit monument steeds weer heropgebouwd zodat wij tot op de dag van vandaag kunnen genieten van zijn pracht en praal. De bibliotheek werd opgegraven door Oostenrijkse archeologen en heropgebouwd. Dank zij de brokstukken van de voorgevel, die op de handelsagora uitgespreid waren, heeft men de bibliotheek grotendeels kunnen restaureren. Met de bibliotheek van Alexandrië en Pergamon behoorde de Celsus-bibliotheek tot de grootste van de oudheid. Selçuk: Een betere naam voor dit stadje zou eigenlijk Nieuw-Efeze moeten zijn. Toen de haven van Efeze verzandde, werd Efeze onleefbaar. De bevolking van Efeze trok naar het binnenland. De nieuwe nederzetting die werd gesticht, heet sinds 1914 Selçuk. Selçuk is vooral bekend om het museum van Efeze. Alle vondsten die in Efeze werden gedaan, zijn in dit museum tentoongesteld. In het plaatsje zelf, is ook ontzettend veel uit de oudheid te vinden.
Mariahuisje: Selçuk en ook Efeze zijn niet alleen op cultureel gebied bekend maar ook door de religieuze betekenis voor het christendom én de Islam. Hier bevindt zich namelijk het huis van de heilige maagd Maria, haar laatste verblijfsplaats. Maria vluchtte dus, zoals ik al eerder had verteld, samen met Johannes vanuit Jeruzalem naar Efeze. Zij is hier tot haar dood gebleven. De Paus verklaarde het huis van Maria in 1961 tot pelgrimsoord. In de jaren daarna maakten verschillende pausen een pelgrimstocht naar het heilige oord. Het is ook een bedevaartplaats voor moslims, zij zien Maria als de moeder van de profeet Isa (Jezus). Isa is dus eigenlijk een moslim-jezus. Johannesbasiliek Net zoals Maria is ook Johannes tot zijn dood in Efeze gebleven. Het graf van Johannes, waarover een grote koepelkerk werd gebouwd. De tempel van Artemis. Echter de grootste publiekstrekker van Efeze is de Artemis-tempel. Deze is ter ere van de godin Artemis gebouwd. De tempel is door de eeuwen heen verscheidene malen verwoest. Het is bijvoorbeeld een keer in brand gestoken door Herostratus die hierdoor heel graag beroemd wou worden. Maar gelukkig is de tempel toen ook weer opgebouwd. Van de tempel is er tegenwoordig nog maar één zuil over. Toen geloof in Artemis afnam en de christenen in Efeze een meerderheid kregen, hebben zij de tempel compleet afgebroken. De tempel is, vanwege de enorme omvang die ze ooit had, één van de zeven wereldwonderen. Efeze nu (slot): Efeze is vandaag de dag, evenals in de oudheid, een bedevaartsplaats. Er komen tegenwoordig per jaar wel miljoen toeristen een kijkje nemen. In het grote theater worden nu nog regelmatig concerten gegeven, ook een paar jaar geleden van Sting. Maar nu zijn het meer festivals omdat door het sterke geluid het monument kan worden beschadigd. Het is echt de moeite de waard om hier eens rond te wandelen en je een voorstelling te maken hoe het er vroeger uitgezien moet hebben. Dus áls je nog ook op vakantie gaat naar Turkije, is een bezoekje aan Efeze zéker de moeite waard!!