ANW
1.4 Ruimtevaart
Satellieten bevinden zich buiten de dampkring en worden dus niet afgeremd (ze hebben geen last van luchtwrijving).
Ze worden door raketten in de ruimte gebracht.
Satellieten: -temperatuurmeting (infrarood)
- wolkenverplaatsing
- communicatie
Astronauten in satellieten worden vaak ziek omdat hun evenwichtsorgaan in de war raakt. Ook verslappen de spieren door de gewichtloosheid.
3.1 Ziek & gezond
Bloed gaat bij elke hartslag via slagaders, haarvaten en aders in 30 seconden terug naar het hart. Het brengt zuurstof en voedingsstoffen naar alle delen van het lichaam. Het meer behoefte aan zuurstof, hoe sneller het hart slaat. 1 hartslag = 30-60 gram bloed in slagaders gepompt. Bloed heeft een snelheid van 7 meter per seconde.
Epidemiologen: medische rekenmeesters die cijfermatig materiaal gebruiken. Nadelen: dat B na A komt, betekent niet dat B het gevolg van A is.
3.2 Ziekte als raadsel
Wetenschappelijk onderzoek Semmelweis:
--------hypothese verworpen <-
V ^
Probleem -> hypothese -> voorspelling -> experiment -> resultaat -> hypothese bevestigd.
Semmelweis ontdekte dat kraamvrouwenkoorts wordt veroorzaakt door slechte hygiëne en etterende verwondingen van levenden.
3.3 Ziektekiemen
Rond 1600 geloofden mensen Kepler: zweet van honden en mensen wordt in luizen en vlooien veranderd.
Antonie van Leeuwenhoek zag in 1683 met een microscoop de eerste micro-organismen.
Pasteur bewees dat schimmels en bacteriën niet in de rottende massa ontstaan, maar van buitenaf komen.
Koch in 1876: één bepaald micro-organisme veroorzaakt één ziekte. Hij bewees dat de ziektekiemen niks anders waren dan bacteriën.
In 1882 ontdekt Koch de tuberkelbacil (tuberculose).
Postulaten van Koch (bewijs voor ‘’1 organisme veroorzaakt 1 ziekte’’):
• Op de zieke plek is het micro-organisme ongewoon veel aanwezig
• Het micro-organisme kan bij elke patiënt met deze ziekte worden gevonden
• Een proefdier met dezelfde besmetting als de patient krijgt ook dezelfde ziekte.
Lister vond het kiemvrij opereren uit. Hij verhitte zijn instrumenten in kokend water en gebruikte chemische middelen om bacteriën in het operatiegebied to doden (later bleek dit bijwerkingen te hebben).
Daarna werd het steriliseren van operatie-instrumenten, verband en operatiekleding in een stoomketel uitgevonden. In 1892 opereerden chirurgen voor het eerst met gummihandschoenen, 1897 hadden ze mondmaskers.
Pasteuriseren (= voedsel of drank enkele minuten sterk verhitten en daarna luchtdicht afsluiten) doodde de bacteriën in bv. wijn.
Cholera: gevolgen: uitdroging
Oplossing: water door infuus; waterzoutoplossing drinken.
In 1879 doet Pasteur een belangrijke ontdekking: 2 weken oude bacteriën waren niet in staat ziekte te veroorzaken, en bij de 2e keer inbrengen was het afweersysteem er al tegen bestand.
Afweer bacteriën en virussen: 1. huid, huidzweet, speeksel, zuur maagsap
2. witte bloedcellen (T-cellen & B-cellen)
T-cellen: herkennen besmette/geïnfecteerde lichaamscellen en ruimen ze op. Ook activeren ze B-cellen om antistoffen te produceren.
B-cellen: kan slechts 1 ziekteverwekker herkennen. Ze vermenigvuldigen zich en maken antistoffen aan. Die markeren de indringer waarna macrofagen hem opruimen. Daarna transformeren sommige cellen zich in geheugencellen, die nog jaren in het bloed circuleren en de ziekteverwekker herkennen. Zo krijgt de verwekker geen kans je ziek te maken -> immuun.
Falende afweer door:
• bv leukemie (aanmaak B- en T-cellen verstoord)
• bv chemo (medicijnen tasten afweersysteem aan)
• bv aids (virussen vernietigen afweersysteem)
Bezwaren vaccinatie:
• ‘je moet je niet verzetten tegen de wil van God’
• Het maakt de natuurlijke afweer verzwakt
In de jaren 70 bleek dat de strijd tegen infectieziekten nog niet gestreden was. Sommige bacteriestammen kunnen beter tegen antobiotica dan andere. Artsen roeien zo de tamste bacteriën uit, maar de sterksten overleven. Als die zich vermenigvuldigen ontstaat er een resistente bacteriestam. Bacteriën die bestand zijn tegen meerdere antibiotica heten multiresistent.
4.3 Kleurstof
Indigo: komt uit de bladeren van de wede (in Europa). Deze planten zijn groen. Na oogst worden de bladeren gekneusd en in water gelegd tot ze gaan rotten. Er ontstaat een geelkleurige oplossing van de stof indigowit. Als je daar textiel in dompelt hecht dit wit aan de vezels. Buiten het verfbad verandert de kleur van geelwit naar groen, naar indigoblauw.
In 1865 begon de Duitse chemicus Alfred von Bayer met het onderzoek naar de fabrieksmatige bereiding van indigo:
1. Opheldering van moleculaire structuur
2. Moleculen proberen na te bouwen uit chemische grondstoffen.
In 1856 mislukte bij William Perkin een experiment. Wat er overbleef was een paarsblauwe prut, die geschikt bleek te zijn als verfstof.
De kleur hechtte goed aan textiel en verkleurde niet in zonlicht. Hij noemde het mauveïne en ging het op grote schaal produceren.
In 1878 ontdekte von Bayer de structuurformule van indigo.
In 1896 werd de eerste synthetische indigo geproduceerd.
4.4 Penicilline
Micro-organismen: organismen die je met het blote oog niet kunt zien (bv bacteriën, gisten)
Alexander Fleming ontdekte in 1928 dat er rondom een schimmel in een petrischaaltje geen bacteriën groeiden. Hij dacht dat de schimmel een stof produceerde die giftig was voor de bacteriën. Hij noemde deze stof penicilline. Hij dacht dat dit misschien bacteriën in het menselijk lichaam zou kunnen doden -> bruikbaar tegen infectieziekten. Het probleem was dat schimmel maar een klein beetje penicilline produceert, en het dus nog niet op mensen kon worden getest. In 1938 ging Florey hier op door. Hij bouwde een fabriek en produceerde 100 mg bruin poeder (onzuivere penicilline). De test op muizen was succesvol, en na 3 jaar intensief werk werd de eerste patient van de dood gered in 1942.
Schimmels kweken die penicilline maken in 3 stappen:
1. Kleine hoeveelheid schimmel in voorkweektank -> vermenigvuldiging -> kweek gaat door in grotere reactor, daarna in bioreactor gevuld met voedingsvloeistof en alle schimmel -> gevormde penicilline os opgelost in kweekvloeistof
2. Penicilline in zuivere vorm verkrijgen door: schimmels en vloeistof worden gescheiden door filtratie. Daarna ondergaat de vloeistof extratie, kristallisatie, filtratie en wassing.
3. Vriesdroging: het water wordt met een pomp als damp verwijderd. Wat overblijft is zuivere penicilline in de vorm van witte kristalletjes.
Penicilline verhindert de opbouw van de celwanden van bacteriën.
REACTIES
1 seconde geleden