Bron: wikipedia met eigen aanpassingen.

Tijd, perspectief en ruimte. Het is chronologisch geschreven met een gesloten eind. Aan het eind weet Anton wat hij wil weten over het hoofdonderwerp ‘de aanslag’ om dit deel van zijn leven af te sluiten. Veel wordt aangekondigd door de alleswetende verteller: Saskia wordt zijn eerste vrouw genoemd, hij zal dus scheiden en hertrouwt, Anton zal de oorlog overleven en vader worden en er wordt vermeld dat Anton een catastrofe zal meemaken terwijl hij dat nog niet weet. Dit alles speelt zich grotendeels af in Haarlem en Amsterdam. Waarom? De schrijver zelf vindt oorlogsgebeurtenissen uit deze steden vast interessant omdat hij zelf veel ervan heeft meegemaakt en net als Anton eerst in Haarlem heeft gewoond en daarna in Amsterdam. Het verhaal speelt zich af vanaf 1945 tot 1981. De tijd van de Tweede Wereld oorlog, de opbouw, de modernisering van de maatschappij, de oorlog in Korea en de Koude Oorlog. Deze maatschappelijke gebeurtenissen zijn de oorzaken waar het verhaal op leunt en bepaald met het toeval(dobbelsteen) wat Anton meemaakt.

Moeilijk: 1981-1945=36 jaar, wordt verteld in 254 bladzijden.

254:36~7,5 jaar beschreven per bladzijde(tijdverdichting)

De vertelde tijd wordt in weinig verteltijd verteld. Maar Anton besteed die volle 36 jaar niet alleen aan de aanslag. Dus die bijzaken schrappen we waardoor er niet per pagina over 7,5 jaar wordt gepraat maar ongeveer over het hoogtepunt over de aanslag per 7,5 jaar(tijdverruiming), want…

36:7,5=4,8~5 er zijn vijf episodes ☺

Makkelijk: verteltijd is 254 bladzijden en de vertelde tijd: 36 jaar.

Personages: Ik vind dat Anton het enige personage is dat een karakter heeft. Bij de bijfiguren ging het meer om de rol die zij speelden, niet om het karakter en hun verschijning, verder dan een soort typetje kwamen ze niet over op mij. Ik vond hun karakters ook niet van belang voor het verhaal.


Hoofdpersoon: Anton Steenwijk is een neutrale en rustige jongen/man. Voor mij heeft hij geen zeer uitgesproken karakter. Hij heeft een rol die iedereen zou kunnen hebben, hij is het slachtoffer en dit is hem toevallig* overkomen. Hij laat de oorlog eerst voor wat het is, later gaat hij de confrontatie aan totdat hij alles weet wat hij nodig heeft. Naast dat ik hem neutraal vind is hij totaal niet spannend, hij kiest de niet-avontuurlijke weg doordat hij verkeerde ervaringen met spanning heeft gehad. Aan de vele opmerkingen die hij erover krijgt weet je dat zijn uiterlijk in de loop der jaren niet is veranderd.

Bijfiguren:

Fake Ploeg junior: degene die in het eerste opzicht het tegenovergestelde van Anton is, het kind van de boef. Maar uiteindelijk zitten ze in hetzelfde schuitje. Bij toeval ouder(s) verloren, een moeilijke gebeurtenis. Hij vraagt zich net als Anton af wie er schuld heeft. Is een grove harde jongeman geworden, blijkbaar uit verdediging omdat hij zoveel verwijten naar zijn hoofd heeft gehad.

Meneer en Mevrouw Steenwijk: de ouders van Anton verdwijnen snel en leer je niet goed kennen. Alleen dat het zorgzame ouders waren en van schrik niet direct hebben gehandeld bij de aanslag.

Peter Steenwijk: De enige die direct besefte in welke situatie het gezin was gekomen en wist hoe hij moest handelen. Hij hield van het leven en wilde ervoor vechten. Helaas wordt hij neergeschoten door de Duitsers. Anton’s zoon heet ook Peter, misschien wel ter ere van Anton’s heldhaftige broer.

Saskia: De eerste vrouw van Anton en moeder van Sandra Steenwijk. Saskia kwam sterk overeen met Truus Coster. Anton was op slag verliefd omdat zij op Truus leek. Truus betekende voor hem troost, warmte en licht. Waardoor hij dat blijkbaar ook bij Saskia voelde.

Liesbeth: De tweede vrouw van Anton en de moeder van Peter Steenwijk. Van haar karakter weet je niets en dat is ook niet belangrijk. Zij bestaat ter informatie over zijn levensloop, niet over de aanslag.

Sandra Steenwijk: De dochter van Anton en Saskia, ze komt weinig naar voren maar maakt wel een groot deel van Anton’s ontwikkelingen mee. Ze heeft wel interesse voor de oorlog, ze wilde het graf van Truus Coster bezoeken. En na de scheiding van haar ouders kan ze nog steeds goed met haar vader opschieten.

Karin Korteweg: Heeft zonder een keus te hebben gehad verplicht gehandeld bij de aanslag. Hierdoor heeft ze haar hele leven schuldgevoelens tegenover Anton, omdat ze zich verantwoordelijk voelt voor de dood van zijn familie. Ze heeft geen partner of kinderen en is eenzaam. Zo kan degene die in jou ogen de dader is er zelf ook het slachtoffer van worden.

Cor Takes: Hij was in de oorlog een verzetsheld. Gebaseerd op de verzetsheld Jan Bonekamp. Er is niets bekend over een eerbetoon aan hem in ‘de Aanslag’ maar alle acties van Cor Takes komen overeen met die van Jan Bonekamp. Hij is getrouwd en gescheiden. Zijn liefde Truus Coster is in de oorlog omgekomen. Hij kan geen verschil maken tussen het liefdesverdriet en de oorlog waardoor de oorlog nooit voor hem is afgelopen.

Truus Coster: Een eerbetoon aan Hannie Schaft (meisje met de rode haren), een verzetsheldin. Zij is voor Anton het licht wanneer de nacht meer dan nacht is.

Thematiek

*Toeval: Op de avond van de aanslag speelt de familie Mens-erger-je-niet. Anton had net de dobbelsteen in zijn handen en vindt die later ‘bij toeval’ terug in zijn handen. Deze dobbelsteen benadrukt extra hoeveel invloed het toeval op zijn leven heeft. Dat hij toevallig met een aanslag te maken kreeg, toen ze net het spel speelde dat om geluk en toeval gaat, en van alle bezittingen die hij kwijt is heeft hij alleen nog de dobbelsteen.

Anton neemt naar een feestje van een medestudent een cadeau mee. Het is het boek ‘het meisje met het rode haar’ geschreven door Theun de Vries. Het boek gaat over het leven van Truus Coster. (Hannie Schaft)

Toeval en schuldvragen: Bij toeval komt Anton alle mensen tegen die hij nodig heeft om de puzzel in zijn hoofd op te lossen. Cor Takes verteld hem veel over de aanslag zelf en dankzij hem weet Anton wie Truus Coster is. Hij komt toevallig Truus Coster tegen die vlak daarvoor nog zelf de aanslag pleegde. Hij komt Fake Ploeg junior tegen, hij zorgt dat je de situatie vanaf een andere kant bekijkt. Ik ging meteen twijfelen aan de schuldvragen. Misschien kun je niemand de schuld geven. Oorlog verandert een mens altijd, soms nogal extreem en onverwacht. Niemand is te vertrouwen en houd zich bezig met andere zaken, uiteindelijk is de oorlog zelf de oorzaak. Voor de aanslag kan niet één persoon verantwoordelijk zijn. Misschien was het Fake Ploeg, moest hij maar aardiger zijn. Of Cor Takes of Truus Coster, ze hadden geen actie mogen ondernemen in het bijzijn van andere burgers. Later komt Anton ook Karin tegen (toeval!, Toeval!). Toevallig is Anton’s puzzel helemaal opgelost maar kun je niemand als ‘de dader’ aanwijzen. Harry Mulisch wilde vast duidelijk maken dat het toeval uitermate veel van je leven bepaalt of dat je lot al is vastgelegd.

Thematiek

*Toeval: Op de avond van de aanslag speelt de familie Mens-erger-je-niet. Anton had net de dobbelsteen in zijn handen en vindt die later ‘bij toeval’ terug in zijn handen. Deze dobbelsteen benadrukt extra hoeveel invloed het toeval op zijn leven heeft. Dat hij toevallig met een aanslag te maken kreeg, toen ze net het spel speelde dat om geluk en toeval gaat, en van alle bezittingen die hij kwijt is heeft hij alleen nog de dobbelsteen.

Anton neemt naar een feestje van een medestudent een cadeau mee. Het is het boek ‘het meisje met het rode haar’ geschreven door Theun de Vries. Het boek gaat over het leven van Truus Coster. (Hannie Schaft)

Toeval en schuldvragen: Bij toeval komt Anton alle mensen tegen die hij nodig heeft om de puzzel in zijn hoofd op te lossen. Cor Takes verteld hem veel over de aanslag zelf en dankzij hem weet Anton wie Truus Coster is. Hij komt toevallig Truus Coster tegen die vlak daarvoor nog zelf de aanslag pleegde. Hij komt Fake Ploeg junior tegen, hij zorgt dat je de situatie vanaf een andere kant bekijkt. Ik ging meteen twijfelen aan de schuldvragen. Misschien kun je niemand de schuld geven. Oorlog verandert een mens altijd, soms nogal extreem en onverwacht. Niemand is te vertrouwen en houd zich bezig met andere zaken, uiteindelijk is de oorlog zelf de oorzaak. Voor de aanslag kan niet één persoon verantwoordelijk zijn. Misschien was het Fake Ploeg, moest hij maar aardiger zijn. Of Cor Takes of Truus Coster, ze hadden geen actie mogen ondernemen in het bijzijn van andere burgers. Later komt Anton ook Karin tegen (toeval!, Toeval!). Toevallig is Anton’s puzzel helemaal opgelost maar kun je niemand als ‘de dader’ aanwijzen. Harry Mulisch wilde vast duidelijk maken dat het toeval uitermate veel van je leven bepaalt of dat je lot al is vastgelegd.

Verdoving: Anton’s moeder verdoofd haar kiespijn met kruitnagel. Anton gebruikt later dezelfde oplossing en wordt anesthesist. Hij voelt zich gemakkelijker met minder spannend werk. Bij de aanslag waren er twee soorten reacties. Peter ondernam actie, de rest was verdoofd/verstijfd van angst. Verdoving staat symbool voor de tweede reactie.

Ontploffing: ’direct na de aanslag, huis in vlammen. Bij de ontmoeting met Fake Ploeg junior, de kachel ontploft. Bij de ontmoeting met Cor Takes, de asbak brandt. Want… ‘, de aanslag was een moment om nooit meer te vergeten en bij de ontmoetingen kwam het weer aan bod. ‘het was een ontploffing van heftige emoties’. Deze ontmoetingen waren confrontaties met andermans gevoelens voor Anton. De ontploffingen staan voor de diepe gevoelens die een mens moet uiten of er na het tikken van de klokken uit springen.

het volgende citaat vond ik bijpassend:

Laat maar vallen want

Het komt er toch wel van

Het geeft niet of je rent

Ik heb jou nooit gekend

Wil weten wie jij bent

Doe Maar – De Bom

Plaatsing in de literatuurgeschiedenis: Harry Mulisch was een van de meest gewaardeerde literatuurschrijvers in Nederland. Samen met Gerard Reve en Willem Frederik Hermans. Buiten deze twee andere schrijvers viel er voor hem niet veel te concurreren. Hij wordt gezien als een meester die je niet zou kunnen overtreffen. Zijn oeuvre is zo groot dat anderen het in decennia verdelen waarvan ‘de aanslag’ een toppunt genoemd mag worden. Frans de Rover, voorname Mulisch-onderzoeker, stelt vast: ’Met ‘de aanslag’ staat Mulisch op het toppunt van zijn schrijfkunst. Literair lijkt hij alles te kunnen.’’ Dit boek heeft bij mij een diepe indruk achter gelaten en dat is de rede dat ik met het citaat instem, zijn oeuvre ken ik niet goed genoeg om het er volledig mee eens te kunnen zijn. Het boek werd wereldwijd verkocht, verfilmd en de film ontving een Oscar.

Mijn mening/beoordeling: Het is een goed boek mag ik concluderen, vooral omdat het me liet nadenken over mensen zoals je dat ook doet in het echte leven. Ik begrijp nu beter wanneer een boek literair is. Namelijk als het meer dan tien keer moeilijker is dan een tinatopper, als het dus echt origineel of als je erdoor meer leert over een realistisch personage. Dit is in mijn eigen woorden wat ik van het boek heb geleerd. De Tweede Wereld Oorlog is toch wel een spannend onderwerp voor latere generaties. Via dit boek komen de verhaaltjes van mijn eigen overgrootmoeder tot leven. Je kunt je persoonlijke kijk eraan vast koppelen doordat het niet schematisch is naverteld maar je over de schouder van de deelnemer meekijkt, als een soort stage. Het boek begon voor mij pas interessant te worden toen ik een boekverslag moest gaan maken. Vooral het onderzoek doen, me verdiepen in Hannie Schaft, Jan Bonekamp en Theun de Vries zorgde dat ik nog meer respect kreeg voor Harry Mulisch manier om de waarheid en die illusie te combineren.