Heldendroom door Inez van Dullemen

Zakelijke gegevens Eerste druk: mei 2007 (gebonden) Gebruikte druk: 2e
Aantal bladzijden: 223
Uitgever: De Bezige Bij te Amsterdam Gegevens voorkant Op de voorkant staat de afbeelding van een jongen in een winters landschap met een mand op zijn rug.. Het gaat om een oorlogssituatie en de jongen is Onno. Het boek is heel fraai, gebonden uitgegeven. Genre De roman is een psychologische roman over de zoektocht naar het waarom van het foute verleden van de broer van de schrijfster. Het gegeven berust op ware feiten, maar toch heeft Inez van Dullemen gekozen voor de fictie en niet voor een autobiografie. Daardoor ontstaat er natuurlijk toch enige literaire vertekening. De flaptekst Toen Inez van Dullemens broer in 2003 overleed en zijn enige dochter op de hoogte raakte van zijn oorlogsverleden, vroeg zij Inez de geschiedenis van haar vader te beschrijven. Heldendroom is het onthutsende portret van een in wezen tragisch mens en de beklemmende en suggestieve weergave van de familiegeschiedenis van een geliefd auteur. Mijn mening Een goed gecomponeerde roman over een fout verleden. In de structuur van een raamvertelling vertelt Van Dullemen het verleden van haar in de oorlog foute broer. Het is een helder concept en ze probeert aannemelijk te maken waarom Onno zich tot de Duitse ideologie heft bekeerd en daarvoor bereid was de familieband te doorbreken. Van Dullemen kan schrijven. Misschien was het voor de lezer ook leuk geweest hoe het met Onno in de periode tussen 1945 en 2003 was gegaan. Die keus biedt ze echter niet aan. Mijn inziens ontbreekt er daarom iets aan de roman. Niettemin een mooi nummer voor de literatuurlijst van

eindexamenleerlingen van havo en vwo die het thema van de Tweede Wereldoorlog in al zijn facetten willen belichten. Door de fraaie uitgave en de ruime bladspiegel kost het leven van deze roman bovendien niet al te veel tijd. Een waardering van 2 punten op de literatuurlijst van schjolieren.com Motto en opdracht De roman is geschreven ter nagedachtenis aan de overleden broer Ronald van Inez van Dullemen. Hij wordt opgedragen aan “Caroline” omdat die de schrijfster heeft aangemoedigd tot het schrijven van de roman. Er is geen motto. Structuur en verhaalopbouw Er zijn drie delen in de roman te onderscheiden: - Afscheid van mijn broer (blz. 7-16) - De geschiedenis van mijn broer (blz. 19-208) - De nalatenschap (blz. 211-223) - In het eerste en derde deel is Onno overleden en is zijn zus Vera de vertelster. In het tweede deel wordt verteld ober de situatie voor en tijdens de oorlog toen Onno de nazistische ideeën van Hitler aanhing. Dit deel wordt onderverdeeld in een aantal kleine hoofdstukken die allemaal een titel hebben. Dan weer is er sprake van een ik-verhaal, dan weer van een personaal verhaal. Soms wordt geput uit een dagboek van Johanna (Onno’s moeder) etc. Aangezien de delen 1 en 3 in 2003 spelen en deel 2 vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog is er sprake van de structuur van een kadervertelling. Perspectief Zoals hierboven vermeld hebben deel 1 en 3 een ikvertelster Vera: zij is de zus van Onno. Ze vertelt over de begrafenis in deel 1 en over de vondst van de nagelaten papieren in deel 3. In het grote middenstuk van deel 2 zijn er diverse vertellers: zowel in de ikvorm (Onno, Johanna , Arnold, Vera, als in de zijvorm.) Ook is er in enkele hoofdstukken sprake van een alwetende verteller. Er is dus een meervoudig perspectief in deze roman. Maar dat is niet moeilijk te volgen, omdat de naam verteller boven het hoofdstuk een indicatie voor de vertellersfiguur is. Titelverklaring De titel is niet moeilijk te verklaren. Onno loopt achter de ideeën van het nazisme aan: hij is er werkelijk van overtuigd dat die ideeën beter zijn dan die waarin zijn ouders geloven. Hij ziet zich in zijn dromen als een held worden vereerd. Tijd en decor Het is duidelijk dat deel 2 vrijwel geheel in de Tweede Wereldoorlog speelt: vanaf het uitbreken van de oorlog wanneer Onno zijn fascinatie voor de uniformen van de Duitsers laat merken tot aan
In deel 1 en deel 3 wordt de periode aangegeven van Onno’s dood en begrafenis: Inez’ echte broer Ronald sterft in 2003. Concrete aanwijzingen voor een jaartal geeft de schrijfster echter niet. Het is een buitentekstueel gegeven uit de flaptekst.
Samenvatting van de inhoud Deel 1: Afscheid van mijn broer Vera loopt achter de kist van haar broer op de begraafplaats Oud Eijk en Duinen in Den Haag. Vroeger was ze echt een leuk speelkameraadje van haar broertje, maar in de oorlog was er veel veranderd. Bij het graf ziet ze de drie vrouwen die een rol in Onno’s leven hebben gespeeld: zijn dochter, zijn laatste minnares en zijn kleinkind. Deel 2: De geschiedenis van mijn broer Onno is in 1925 geboren. In 1932 gebeurt er iets wat de aanleiding is voor zijn pro-Duits gevoelens. Er komen vreemdelingen aan de deur die schilderijen verkopen. Onno mag er één kiezen en zoekt een schilderij uit met zielige, hongerige kinderen. Laster beweert hij dat het kiezen voor de underdog zijn politieke belangstelling heeft gewekt. Als jongetje heeft hij al vroeg last van astma. Daardoor is hij eigenlijk en zwak jongetje: zijn zusje Vera is fysiek sterker en springt ook voor hem in de bres wanneer hij wordt gepest. Eigenlijk vindt Onno dat niet leuk. In de dertiger jaren raakt hij gefascineerd door een optocht met bruinhemden (NSB’ers) zeker wanneer ook zijn favoriete tuinman Adolf aan het hoofd van die stoet loopt. Johanna schrijft in een aantal episodes in haar dagboek van 1935-1930 dat Onno steeds moeilijker wordt om mee om te gaan; zijn ouders kunnen maar moeilijk overweg met zijn fascinatie voor de oorlog. Hij gaat ook steeds in discussie met zijn vader omdat hij vindt dat die zich laat indoctrineren door de Engelse berichtgeving. Bij het uitbreken van de oorlog wil zijn vader naar Engeland vluchten, Vera wil wel mee maar Onno zeker niet. Wanneer de Duitsers Nederland binnentrekken, staat Onno aan de kant van de weg om te juichen. Zijn ouders schamen zich voor hem. Steeds meer dingen worden voor joden verboden en Onno heeft daar in tegenstelling tot de rest van zijn familie geen problemen mee. Onno maakt plannen om weg te gaan en de Duitsers te dienen en Vera merkt op een keer dat ze zijn bed opmaakt een exemplaar van “Mein Kampf “ onder zijn matras. Vlak voor zijn 18e verjaardag meldt Onno zich aan bij de Jeugdstorm en in het gesprek waarin hij dat aan zijn vader vertelt vliegen er wederzijds verwijten over de indoctrinatie van de mening. Niet lang daarna loopt Onno in uniform door Scheveningen. Hij loopt dan ook langs het gebouw van de Rudolf Steiner Kliniek , waar hij vroeger voor zijn astma is behandeld. Hij voelde die zwakheid als een vernedering. In de Jeugdstorm heeft hij ook een andere naam aangenomen: hij laat zich voortaan Lodewijk noemen. Het instituut waar hij hand -en spandiensten verricht wordt niet lang daarna weer opgedoekt en Lodewijk gaat zich nu opmaken voor een vertrek naar het oosten van het land om de Duitsers te kunnen helpen. Op zijn tocht daarheen komt hij veel vluchtelingen tegen en hij gaat in dienst bij de Duitsers als hulp. Hij gaat naar Arnhem. Johanna die ook een rebelse aard in zich heeft, denkt dat Onno dat van haar geërfd heeft. Ze hoopt wel dat ze hem na de oorlog zal terugzien om de situatie met elkaar te kunnen bespreken. De SS valt binnen in het huis om de vader op te pakken, maar die is bijtijds ondergedoken. In zijn plaats worden enkele collega’s opgepakt en geëxecuteerd. Arnold denkt op zijn onderduikadres na over het verraad van zijn zoon : hij heeft daarnaast schuldgevoelens over het feit dat iemand anders in zijn plaats is doodgeschoten (blz. 155: “ ik loop in de schoenen van een dode “) Een derde kind, het jongere broertje Tristan, volgt zijn eigen strijd in zijn eigen wereldje. Hij heeft op hun eigen stoep een leus geklad over het verraad van Onno. ( Onno is NSB) Onno gelooft nog steeds in zijn eigen gelijk: hij gaat vol in de strijd. Op een spiegel schrijft hij met chocolade “Mein Ehre”op een spiegel. Het geeft zijn gevoel voor zijn eigen waardigheid weer. Hij is overtuigd van zijn goede bedoelingen. De andere overlopers bezoeken in Arnhem regelmatig hoeren, maar hij heeft zijn zinnen gezet op een aardig meisje. Wanneer ze afspreken kan hij zijn hormonen niet meer bedwingen en hij wil met haar vrijen. Hij komt veel te snel klaar en het meisje schrikt erg van zijn onstuimigheid. Hij ziet haar daarna niet meer. Johanna denkt in een hoofdstuk na over de tweespalt die Onno in het gezin heeft gebracht. Was hij soms een reïncarnatie van een gedode Duitser uit de Eerste Wereldoorlog? Ze hoopt dat zijn ogen ooit eens worden geopend. Onno hallucineert in Arnhem dat hij zijn moeder ziet, maar het blijkt slechts een paspop te zijn. Hij komt in de problemen doordat de Rijndijk is doorgebroken en de tropen moeten vluchten voor de Geallieerden. Hij wil eigenlijk mee naar Duitsland maar hij wordt teruggestuurd naar huis. Onno is niet bang voor de dood : hij ziet zichzelf als een martelaar (blz. 196) Hij wordt opgenomen in een noodhospitaal van waaruit hij wordt ontslagen om naar Amsterdam terug te gaan. Hij beschouwt dat als een nederlaag: hij voelt zich een enorme loser. Terug in Amsterdam ergert hij zich aan de mensen die juichen voor de bevrijding. Dan klinkt een salvo en wordt een gedeelte van de feestvierders neergeschoten. Wanneer een kogel hem raakt, zou hij ook slachtoffer zijn in plaats van foute man. Een slachtoffer dat op bevrijdingsdag is gevallen. Deel 3: De nalatenschap Vera zit bij de kist waarin Onno ligt. Ze beschouwt hem als een broertje dat afscheid van haar heeft genomen zonder iets te zeggen. Omdat Onno’s vriendin niet in het huis bij een dode durft te verblijven, heeft Vera zich opgeworpen om de dodenwacht te doen. Ze onderzoekt Onno’s kamertje en snuffelt in zijn bureau. Ze vindt een koffertje met daarin papieren uit de nazi-tijd. (blad Blut und Ehre en Lieder der Hitlerjugend) Vera wordt boos om het feit dat hij alles heeft bewaard. Ze leest dat het gaat om een wereldbeschouwing tegenover een andere wereldbeschouwing. Ze leest “Die Fahne is mehr als der Tod “ (De vlag is meer dan de dood) Ze leest uit een brief dat Onno’s houding voor de Duitsers te maken heeft met de komt van de twee vreemdelingen die een schilderij verkochten. De opbrengst kwam ten d=goede aan hongerende kinderen. Dat had zijn politieke belangstelling gewekt en hij had zich willen verzetten tegen de opvoeding van zijn ouders die hem dociel hadden willen maken. Hij had zich daarvan willen bevrijden. Alles heeft hij bewaard in de koffer (bonkaarten zijn ID-bewijs en zelfs de muts die hij bij zijn uniform droeg) Die koffer had hij zijn hele leven met zich meegenomen: van het huis van de ene minnares naar dat van de ander. Ook vindt ze het insigne van de Stormmeeuw (het symbool van de Jeugdstorm) Vera weet niet waarom hij het allemaal heeft bewaard: had hij zijn dochter ooit van zijn verleden op de hoogte willen brengen. Wilde hij uiteindelijk gekend worden ? (blz. 223) Thematiek en symboliek Het belangrijkste motief is eigenlijk dat van het koekoeksjong: nl. het kind dat het zwarte schaap van de familie is. Het wordt uit het ouderlijk nest geworpen en de hele familie vraagt zich af waarom iemand zo’n afwijkend gedrag vertoont en de band van de familieleden voorgoed verbreekt. Het is natuurlijk een mooi moment om na de dood van zo’n familielid op zoek te gaan naar een mogelijke herleiding van de waarheid. Vera gaat na de dood van Onno na hoe het gekomen is dat hij zich tot de ideologie van de Duitsers aangetrokken voelde. Waarom zet hij zich af tegen de normen en de waarden van het gezin waarin hij is opgegroeid? Is het het gevoel erkenning te willen krijgen? De motieven die een rol spelen zijn derhalve: - De Tweede Wereldoorlog en de verwerking ervan - Het verraad in oorlogstijd - Het verbreken van de familiebanden: het koekoeksjong - Het kiezen voor het martelaarschap (vgl. de zelfmoordterroristen die bereid zijn hun leven te geven voor hun ideaal) - Het gevoel erkenning te willen hebben - Het Calimero-gevoel: ze zijn groot en ik ben klein
Recensies Elsbeth Betty in NRC van 1 juni 2007 vraagt zich af of fictie wel de goede formule voor deze roman is: “Heldendroom is echter geen literaire non-fictie, maar gefictionaliseerde werkelijkheid. Het plaatst mij voor de vraag of een roman over bestaande of recent bestaand hebbende personen, die ook gemakkelijk geïdentificeerd kunnen worden, het juiste voertuig is voor een realistische reconstructie, aangezien er uiteindelijk te veel vragen open blijven die een schrijver van non-fictie wél zou hebben beantwoord. […….]Dat mededogen brengt ze goed over, maar mijn nieuwsgierigheid naar de figuur Ronald van Dullemen, aan wiens nagedachtenis het boek is opgedragen, wordt niet gestild. Misschien dat dit type verhalen zich toch beter leent voor literaire non-fictie dan voor bellettrie. De romanvorm werkt in dit geval eerder verhullend dan verhelderend. In De Volkskrant van 1 juni 2007 bespreekt Daniëlle Serdijn de roman: Een Hoeks kind met Kabeljauwse neigingen, een socialistentelgje dat zich ontpopt als skinhead, een moslimpuber met doorgeslagen libertijnse opvattingen; dwarse kinderen zijn van alle tijden. Evenals de zorgen die ouders om zo’n kind hebben. In Heldendroom vertelt Inez van Dullemen (1925) over het nazi-verleden van haar broer. In deze autobiografische roman tracht de schrijfster een verklaring te vinden voor het afwijkende gedrag van dit ene gezinslid. Verfictionaliseerd tot het personage Vera van Hoffen blikt ze terug op die paar cruciale jaren in het verleden. […]Dan blijkt dat Onno al die jaren verknocht is gebleven aan z’n koffertje met nazi-parafernalia. Verhuizing na verhuizing heeft hij het met zich meegesleept. ‘Die Fahne ist mehr als der Tod’, luidt de handgeschreven opdracht op het schutblad van een boekje met strijdliederen. Vanzelf denk je aan zelfmoordterroristen, die een vergelijkbare doodsverachting aan de dag leggen. Op dit soort momenten sluit Van Dullemens roman naadloos aan op de actualiteit. Pubers die zich afkeren van de normen die ze thuis meekrijgen, zich organiseren in extremistische (religieuze) groepjes, of zich zo fanatiek misdragen dat ze het Journaal ermee halen; het is geen zeldzaamheid. In dezelfde beweging grijpt dit boek achterwaarts, de geschiedenis in, en omvat het, waar het de moraal betreft, al die andere koekoekskinderen. Heldendroom maakt duidelijk dat het afwijken van de huismoraal er altijd geweest is, wat beslist een troost is, zij het een schrale. Over de schrijfster Bron: website : De Bezige Bij. Inez van Dullemen werd op 13 november 1925 geboren en groeide op in Amsterdam. Haar vader was procureur-generaal. Haar moeder, Jo de Wit, genoot bekendheid als schrijfster en verkeerde in de kringen van Bloem en Nijhoff. Kort na de oorlog ging Van Dullemen als au pair naar Engeland. In Essex kwam ze terecht bij een voormalig minnares van de beroemde D.H. Lawrence. Hier wordt zij zich bewust van haar schrijverschap. Zij debuteert in 1949 met 'Ontmoeting met de andere'. De ontmoeting met de andere mens staat in al haar werk centraal, zoals later ook de confrontatie met andere landen en culturen. Dankzij een reisbeurs voor de novelle 'Het wiel' (1950) verbleef Van Dullemen vervolgens een jaar in Spanje en Parijs. In de Franse hoofdstad leerde ze de theatermaker Erik Vos kennen, met wie ze in 1954 trouwde. In 1965 ging Van Dullemen met haar gezin voor twee jaar naar de Verenigde Staten. Voor de Volkskrant schreef ze reisbrieven over de Amerikaanse samenleving. Die ervaring leidde ook in haar literaire werk tot groter geëngageerdheid en soberheid. Tegelijkertijd begon ze zich voor haar romans nauwkeurig te documenteren. Een voorbeeld daarvan is de roman 'Luizenjournaal' (1969), over de vlucht van de in de negentiende eeuw vervolgde Mormonen naar Saltlake City. In 1976 verscheen 'Vroeger is dood', over de neergang en dood van haar ouders. Met dit boek brak Van Dullemen door naar een groter publiek. Zij ontving de Jan Campertprijs en enkele jaren later werd het boek door Ine Schenkkan verfilmd en bekroond met een Gouden Kalf. In de jaren tachtig maakte de schrijfster reizen door Kenya, Alaska, Mexico, India, Nepal en Japan. Over die reizen schreef ze uitvoerige reportages, die gebundeld werden in o.a.: 'Een zwarte hand op mijn borst' (Kenya), 'Eeuwig dag eeuwig nacht' (Alaska). Mexico, dat centraal staat in 'Viva Mexico!' (1988) keert terug als plaats van handeling in de in 1994 voor de Librisprijs genomineerde roman 'Het land van rood en zwart', gebaseerd op het leven van Gertrude Blom, die al in de jaren '70 streed voor behoud van de regenwouden. In 1996 werd dit boek bekroond met de Henriëtte Roland Holstprijs 'vanwege zijn literaire kwaliteit en sociale bewogenheid'.
Bibliografie Ontmoeting met de andere (1949) Het wiel (1950) Het verzuim (1954) De schaduw van de regen (1960) Een hand vol vonken (1961) Op zoek naar de olifant (1967) Luizenjournaal (1969) Bacchanten (1971) Logeren op een vulkaan (1971) Vroeger is dood (1976) Een ezelsdroom (1977) De vrouw met de vogelkop (1979) Eeuwig dag, eeuwig nacht (1981) Een zwarte hand op mijn borst (1983) Na de orkaan (1983) Het gevorkte beest (1986) Huis van ijs (1988) ¡Viva Mexico! (1988) Schrijf me in het zand (1989) Het land van rood en zwart (1993) De pijn van het scheppen (1996) De rozendief (1998) Maria Sibylla, een ongebruikelijke passie (2001) Heldendroom (2007)