Afkomst door Michel Krielaars

Auteur: Krielaars, M
Titel: Afkomst
Uitgave: A'dam/Antwerpen, 2003. Motto Geen motto. Opbouw Er zijn 2 ik-figuren: Lies en Benno. Om en om vertellen zij een gedeelte van het verhaal. Er wordt ook heen en weer gesprongen in de tijd. Dus het duurt even voordat je begrijpt waarover het gaat. Het verhaal wordt als terugblik verteld. Lies is nu in de zestig en Benno een jaar of vijf en twintig. Samenvatting Hieronder een chronologische samenvatting, die helemaal geen recht doet aan de opbouw van het boek. De moeder van Benno, Lies, is opgegroeid tijdens WO II, in een arm gezin; haar vader overleed aan het eind van de oorlog. Lies heeft 1 zus, Greet, de moeder van Linda. Broer Leo is ook in de oorlog overleden.. Linda is het gevolg van een liefde tussen Greet en een Canadese soldaat die na de oorlog terug ging naar Canada en haar over wilde laten komen. Maar de Moeder hield alle brieven achter. Lies is 16 als de oorlog uitbreekt, er is geen jongen te bekennen. Vlak na de oorlog komt ze op straat in contact met een kunstenaar, Gerard Vaandrager, die haar laat poseren in ruil voor een paar nieuwe schoenen. Natuurlijk moet het naakt, en natuurlijk wordt ze verliefd. Helaas is hij getrouwd en heeft een kind. Ze neemt een baantje om G. te vergeten: koffiejuffrouw bij een antiquariaat. Zo komt ze bij ene Vink thuis, die zijn boeken wil verkopen; hij heeft er zoveel op zolder dat er een scheurtje in de buitenmuur is ontstaan. Verzamelen is zijn baan (behalve boeken verzamelt hij van allerlei rommel). Lies heeft medelijden, gaat nog eens langs, blijft slapen en trekt bij hem in. Eerst verwent hij haar, maar daarna zwerft hij weer het land door, waardoor L. eenzaam wordt. Ze komt Gerard tegen die haar vraagt op zijn kinderen te passen omdat zijn vrouw naar een sanatorium moet. Vink reageert schouderophalend. Dit is de kat op het spek binden, en L raakt zwanger. Vink accepteert de situatie. Het kind (Leo) sterft als het 3 mnd. oud is. Ze gaat weg bij Vink en terug naar haar Moeder, die hatelijk doet. Greet, met de 3 jr. oude Linda woont daar ook, mét haar nieuwe liefde Eli. Hij heeft geld en neemt de familie vaak mee naar circus en dancing; is de grote verzoener in het koude gezin. Greet en hij verhuizen naar een nieuwe buurt, eigen winkel. Linda blijft bij haar oma en Lies, zogenaamd omdat Greet te druk is met het opzetten van de eigen zaak. Ze laat 2 mnd. niks van zich horen. Eli neemt Benno regelmatig mee naar de winkel, laat dan alle apparatuur werken en samen bekijken ze het foto-album. Ze verhuren een kamer aan een Spaanse gastarbeider, Javier, en Greet kan het niet laten met hem aan te pappen, hoewel ook hij getrouwd is. De Moeder verhuist met Linda naar een kleinere flat, zodat er voor Lies geen plaats is. Zij blijft alleen in het oude huis. Lies neemt weer een baantje, ditmaal op een notariskantoor. Op het kantoor hangt het naaktschilderij dat Gerard van haar heeft gemaakt. Ze ontmoet hem weer, voor het kantoor, maar het is allemaal te verdrietig voor haar; om hem van zich weg te houden, besluit ze terug te gaan naar Vink. Gerard laat haar niet los; rijdt regelmatig door de straat, eerst met fiets, later met auto. Ze wordt zwanger van hem: Benno. Als die 4 jaar is overlijdt zijn 'vader' na een motorongeluk, waarbij hij tegen een vuilnisauto knalt. 2x per week komt Gerard vrijen met Lies, en B bekijkt dit door een bovenraampje. Met zijn drieen hebben ze het gezellig. Als hij 13 jr is ontdekt hij het overlijdensbericht van broertje Leo. Lies vertelt dat Gerard de vader is, ook van hem en daardoor valt Benno uit het paradijs: G is geen leuke oom meer, maar een vervelende, opdringerige man. Hij neemt G nu van alles kwalijk, en voelt zich bedrogen, want G heeft hem zijn echte vader, Vink, afgepakt. Op school voelt hij zich buitenstaander, en om het 'oude' leven te vergeten, meet hij zich een nieuw aan: hij liegt de boel bij elkaar, bv dat zijn moeder een concentratiekampverleden heeft, maar nu de loterij gewonnen en dus rijk, liegt over vakantiebestemmingen, steelt geld van een oude vrouw - zeer populair bij klasgenoten. Als hij in de examenklas zit overlijdt Eli en erft Benno 1100 paraplu's en het foto-album. Voelt zich nu helemaal verlaten. Zakt voor examen. Inmiddels heeft hij een vriend, Erik, met chique ouders en 2 mooie zussen. Erik weet van zijn leugens.
"….. zo langzamerhand maakte de mythe die ik over mijn moeders leven had gedrapeerd deel uit van mijn zelfgeschapen en gekoesterde identiteit die ik nodig had om adem te kunnen halen.(…) Ik wilde nu eenmaal dat iedereen ervan doordrongen raakte dat er iets vreselijks met mij aan de hand was.(….) Ze moesten beseffen dat er niet zo maar iemand voor hen stond " (blz 163). In de vakantie fietsen de twee jongens naar Frankrijk, naar het 2e huis van Eriks ouders. Na een week krijgt B. een verhouding met Mieneke, de moeder. Later zal Erik zeggen dat ze hem gewoon gebruikt heeft. In Ned. zetten ze de relatie voort, maar M breekt hem af ("de kinderen") Benno heeft M aan zijn moeder voorgesteld en de twee vrouwen worden vriendinnen. B. gaat rechten studeren, maar heeft aan het eind van zijn eerste studiejaar nog geen tentamen gehaald. Hij woont dat jaar nog thuis. Linda, die hij in geen jaren heeft gezien en die 12 jaar ouder is, komt op bezoek maar wordt door moeder Lies genegeerd omdat ze als hoer haar geld verdient Ze gaan samenwonen, en zij onderhoudt hem ("ik was in staat bij haar mijn lot te accepteren omdat ze zich een nog grotere verschoppeling voelde dan ik" blz 187.) In het tweede jaar van zijn rechtenstudie voert hij al niets meer uit. B. leert Pieter Zuiderveld kennen die advocaat wordt; hij doorziet B. maar liegt mee, dat Benno een eigen kantoor in Delft zou hebben. Dankzij de uitgebreide boekenkast van zijn vader kan B. over alles meepraten. Tien jaar lang houdt hij het ziekelijke fantaseren en liegen vol. Gerard is vaak in zijn gedachten en dromen, op een negatieve manier. Dan komt er een baan vrij op Pieters kantoor, en Benno krijgt hem. Het gaat hem prima af, zonder enige kennis van zaken. Daar werkt ook Sabine, zus van Erik. Ze vrijen, B. biecht haar alles op, en zegt zijn baan op voordat hij door de mand zal vallen. Doet navraag bij het Bevolkingsregister naar Gerard: dood. Tot zijn eigen verbazing moet hij huilen en verlangt naar zijn moeder: "En voor het eerst besefte ik dat we uit zoveel meer bestaan dan alleen de dingen die ons zijn overkomen. Ik voelde me ineens verbonden met het kleine jongetje van de foto, mijn broertje Leo,dat amper had geleefd en geen enkele aanspraak kon maken op het bestaan. We hadden dezelfde afkomst, daar kon niemand iets aan veranderen."(213). Pas na een maand gaat hij echt; " … en voelde me weer klein worden. Ik ging naar mijn moeder, zoals ik naar haar toe ging voordat oom Gerard in Gerard veranderde. Al die tussenliggende jaren waren opgelost in de mist die door het openen van de brief (..)was opgetrokken." Personages Dit boek gaat meer over personen dan over gebeurtenissen. Als je alle personages uitgebreid onder de loep neemt, zie je goed waarover het boek eigenlijk gaat. Op de voorgrond staan Lies en Benno, zus Greet (en Linda) en de moeder van beide vrouwen. Benno. Eigenlijk is hij de hoofdpersoon. Het gaat er om dat, toen hij dertien jaar was, voor hem de hele wereld instortte, op het moment dat hij ontdekte dat Vink niet zijn echte vader was. Voor die tijd was hij dol op Gerard. Hij wantrouwt de wereld vanaf dat moment en hult zich in een tweede huid, een leugenaar en fantast, die overal lak aan heeft en niets presteert. Hij zakt voor zijn eindexamen, haalt niet eens zijn eerste studiejaar. Dat wijt hij ook aan het feit dat het uit is met de moeder van zijn vriend, die voor hem betekenis aan het leven gaf. Onderhuids vreet het verlies van de gezelligheid van vroeger aan hem, hij was toch ook aan Gerard gehecht. Eindelijk, als hij verneemt dat Gerard dood is, kan hij zich aan zijn verdriet overgeven. Een eerste stap in de richting van ontdooien is al gezet toen hij luisterde naar Sabine, en zijn baan opzegde. Haar vertrouwde hij dus. Eerder had hij nooit vriendinnetjes, alleen met zijn nicht Linda kan hij opschieten. Lies, moeder van Benno. Zij heeft nooit veel liefde ondervonden van haar moeder, ook niet toen ze al volwassen was. Hoewel ze zegt dat voor haar een kind op de eerste, en een man/vader op de tweede plaats komt, lijkt dat in het verhaal toch niet altijd zo te zijn. Ze is weerloos tegenover Gerard, alles accepteert ze van hem. Ze wil een kind dat op hem leek en dat ze altijd bij zich kan houden - dat wordt Benno. Uiteindelijk, als Benno achter de waarheid is gekomen, en nogal onhandelbaar wordt, kiest ze voor hem, en stuurt ze Gerard, haar grote liefde, weg.. Omdat zij de helft van het verhaal vertelt, lees je ook, hoe zij lijdt onder de koude sfeer in haar ouderlijk huis. Ze wil lang niet altijd de werkelijkheid accepteren: zo wil ze niet zien dat Greet het aanlegt met Javier. En de laatste zinnen van het boek : "Dood?" vulde ik hem aan. Benno kwam op me af en nam me in zijn armen. En het waren niet de balsemende armen van mijn zoon, maar die van Gerard die me vastpakten. Greet, de zus van Lies, een egoïstisch kreng: haar dochtertje laat ze helemaal aan haar eigen moeder over, ze trouwt met een doofstomme man omdat ze dan onder de pannen is, vrijt met de kamerhuurder, en ze kan Lies niet luchten of zien. Ze is gedeeltelijk zo geworden omdat ze zich in de steek gelaten voelde door haar verdwenen Canadees, terwijl ze zwanger was. Linda, de onwettige dochter. Eigenlijk opgevoed door haar oma. Greet laat zich niets aan haar gelegen liggen. Zij wordt hoer, en Benno is haar grote liefde - hij is de enige die ze vertrouwt, en ze wil een kind van hem. (Benno weigert). Ze heeft woede-uitbarstingen of is melancholiek en slikt dan pillen. Aan het eind van het verhaal gaat L haar Canadese vader opzoeken, maar die blijkt vrouw en kinderen te hebben, en ze benadert hem niet. (
"te pijnlijk, zo'n harmonieus bestaan") De moeder van de meiden is eigenlijk de grote boosdoener: ze is hard, kent geen liefde. Een mogelijke oorzaak ligt in haar eigen verleden: in het verhaal is sprake van een oude liefde die op bezoek komt, Nico de Boer. Ze waren zo goed als verloofd toen hij als officier naar Nederlands-Indië vertrok, en zij van haar ouders niet mee mocht. Nico vertelt dat ze vroeger heel vrolijk was, en altijd grapjes uithaalde. Lies herkent in deze beschrijving haar moeder niet, die over deze Nico nooit iets verteld heeft. Ze doen met zijn drieën nooit aardig tegen elkaar, het is altijd vitten. In de oorlog is haar enige zoon,Leo, gesneuveld, van wie ze vreselijk veel hield. Ook haar man is overleden. Bovendien zijn ze straatarm.. Ze is bang dat Greet haar Canadees (een bevrijder) achterna zal gaan, en verstopt zijn brieven, waardoor ze haar eigen dochter een gelukkig leven ontneemt. Want in die tijd werd je met de nek aangekeken als ongehuwde moeder. Dan krijgt ze als het ware kleindochter Linda in de schoot geworpen, en daar zorgt ze met veel liefde voor
Op het tweede plan staan drie mannen. Over hen kom je wat minder te weten. Vink, de vader van Benno. Zijn boeken beschouwde hij als zijn kinderen. Ze waren hem dierbaarder dan al het andere dat hij bezat - althans volgens Benno. Verder lijkt hij alles best te vinden. Dat blijkt ook wel uit zijn houding tegenover Lies: hoewel hij snapt van wie ze zwanger is, stuurt hij haar niet weg. Als ze weer bij hem terug is, waardeert hij dat wel, en verwent haar. Gerard, de kunstschilder. Hij kan Lies niet loslaten, hij is steeds degene die weer contact zoekt. Maar hij wil niet scheiden, en Benno verwijt hem dan ook, dat hij nooit met hen op vakantie ging. Gerard is op zijn 20e getrouwd omdat hij een meisje zwanger had gemaakt, maar hij hield niet van haar. (toch 3 kinderen!). Eli, een Joodse jongen uit Amsterdam die het concentratiekamp overleefde dankzij het feit dat hij kleermaker was en uniformen mocht maken voor de Duitsers. Hij is doofstom. Hij heeft vrouw en kind verloren in het kamp, bezit alleen nog een fotoalbum, en trekt zich later, als hij een eigen winkel heeft, regelmatig terug met dat album om te huilen. Hij is charmant en zorgt ervoor dat de ruzies niet te hoog oplopen. Houdt van uitgaan en neemt beide meiden mee. Kan goochelen, maar is ook winkeldief - als een soort wraak op de wereld. Nog verder naar achteren staat het gezin Van Waveren; met zoon Erik raakt Benno in de examenklas bevriend. Hij beschouwt ze als een ideaal gezinnetje, rijk, beschaafd, modern. De vader, Lucas, psychiater. Twee mooie dochters, Sabine en Maaike. Op het vakantie-adres in frankrijk blijkt het tegendeel waar: de vader heeft absoluut geen contact met zijn gezin, de moeder is doodongelukkig en verleidt Benno, Erik zondert zich zoveel mogelijk af en de zusjes zijn kattig. Later zegt Sabine tegen Benno dat haar moeder nooit van iemand van het gezin heeft gehouden Ook hier schijnt het verleden een belangrijke rol te spelen: haar vader was in de oorlog directeur van een ziekenhuis en moest zijn joodse patiënten aanwijzen om te laten deporteren. Hij deed dat, want hij moest "aan zijn gezin denken" .(Als lezer weet je niet of dit klopt, want Benno heeft haar en haar man voorgelogen, dat zijn ouders in een concentratie-kamp hadden gezeten) Haar man, Lucas, is vroeger mateloos verwend Na een feest heeft hij Mieneke zwanger gemaakt, terwijl hij getrouwd was. Ze heeft nooit van hem gehouden. Wil niet scheiden, vanwege de kinderen. Met dat argument maakt ze het later ook uit met Benno. Nog later gaan zij en Lucas uit elkaar. Sabine haat haar familie. Thema Op de achterflap van het boek wordt gesproken over "misverstanden, die leiden tot tragi-komische situaties". Ik ben het daar niet mee eens. Het gaat niet over "misverstand", want dat woord betekent dat iemand per ongeluk iets verkeerd begrijpt, en daar is in dit boek geen sprake van. Ik vind de gebeurtenissen ook niets komisch hebben, het in feite een intrieste familiegeschiedenis, waar niemand een gelukkig leven met een vaste partner heeft. Het gaat dus over Liefde (als gevoel voor anderen, niet als sexuele liefde),. Maar dat is een erg groot onderwerp. De auteur laat zien hoe Liefde vaak verbonden is met het eigen verleden: wie zelf teleurgesteld is, of te kort gekomen, is vaak niet in staat een goede relatie op te bouwen, en gelukkige kinderen voort te brengen (de moeder, haar dochter Greet, en háár dochter Linda; Mieneke en haar dochter Sabine) Vandaar de titel "Afkomst" . Dit aspect van liefde staat dus centraal. Daarnaast staat, lijkt het, de opvatting dat liefde nooit is zoals je zou willen. Hij kan alleen clandestien beleefd worden (Lies en Gerard, Benno en Mieneke, Linda en Benno) of wordt vernietigd door de oorlog (Eli). De hunkering naar warmte en liefde kan zo sterk zijn dat je jezelf verlaagt( Linda). Vink tenslotte, heeft zich geheel afgekeerd van anderen, en houdt van Dingen. Niemand in het boek is echt gelukkig. Tegenover Liefde stelt de schrijver het begrip "oorlog": de Tweede Wereldoorlog, die maakte dat Leo stierf en zijn moeder depressief raakte, dat Greet zwanger werd, die Lies haar jeugd ontnam (zoals ze zelf zegt), en Eli beroofde van zijn geluk, en die bovendien veel armoede meebracht. Er is ook 'psychische oorlog', strijd, tussen Greet en Lies, Benno en Gerard, Benno en zijn moeder, Lucas en Mieneke. Mooi gebruik ook van de film Bonanza, een strijd tussen helden en boeven, in de scène waarin Lies het met haar zoon heeft over haar relatie met Gerard. Je mag wel concluderen dat de schrijver een redelijk pessimistische kijk heeft op een onderwerp waar we allemaal mee te maken hebben of willen hebben, en dat centraal staat in veel levens. Als je dit boek zou uitkiezen om zijn voorkant, een foto van een gelukkige vrouw in een sportautootje naast een tevreden man, dan kom je bedrogen uit.