Algemene gegevens De titel van het boek is het bittere kruid, geschreven door Marga Minco. De ondertitel is een kleine kroniek, wat staat voor een kleine samenvatting. De eerste druk komt uit mei 1957, het boek wat ik heb gelezen is de 40e druk uit maart 1995. Lay out Voorin het boek staat een gedichtje: Er rijdt door mijn hoofd een trein vol joden, Ik leg het verleden als een wissel om… Geschreven door Bert Voeten
Het boek is opgedragen aan haar familie: haar ouders, Dave en Lotte, Bettie en Hans. Het zijn kleine getitelde hoofdstukjes, en de inleiding staat achterin. Ook bevat het boek een epiloog
UITTREKSEL Op een dag
Nadat de familie van Marga Minco moest evacueren komen ze weer thuis in Breda. Als Marga en haar vader met de mensen uit de buurt praten ontdekt ze dat iedereen het nogal somber inziet met de bezetting. De Kloosterlaan
Marga vertelt hoe de buurtkinderen ermee omging dat ze een joodse was. Ook lees je dat er steeds meer verboden wordt voor de joden. Wanneer haar ouders verhuizen naar Amersfoort komt ze in een ziekenhuis te liggen waar ze minder van de bezetting merkt dan thuis. De sterren
In het huis in Amersfoort woont Marga bij haar broer en zijn vrouw. Marga's vader komt thuis met de jodensterren die goed zichtbaar, links op borsthoogte genaait moeten worden
Het flesje
Marga's vader en broer Dave moeten gekeurd worden voor het werkkamp. Door het innemen van een bruin drankje uit een flesje maakt Dave zichzelf ziek. Hij en Marga's vader worden afgekeurd door de dokter. De foto's
Veel joden lieten een portret met hun gezin maken als aandenken. Als Marga's moeder haar foto aan mevrouw Zwagers wil laten zien, blijkt dat deze familie ondergedoken is. Dit is de eerste ondergedoken familie uit de buurt. Het gebeurde
De familie Minco krijgt een telegram uit Amsterdam, waar Marga's zus Bettie woont. Om meer te weten te komen belde Marga's vader op en hij kreeg te horen dat Bettie weggevoerd is. Kampeerbekers
Als ze een oproep krijgen begint de familie Minco druk met inpakken. Dave en Marga gaan samen kampeerbekers kopen. Als ze terugkomen worden ze aangesproken door meneer Zaagmeier die hen verteld dat hij er met een kennis voor kan zorgen dat Marga en Dave niet weg hoeven, omdat ze nooit meer terug zouden komen. Dave begrijpt niet waarom iedereen ze zo bang loopt te maken, want het lijkt hem wel avontuurlijk om wat van de wereld te zien. Verzegeld

Dave en Marga krijgen een attest, wat wil zeggen dat ze niet weg hoeven wegens ziekte. Lotte, de vrouw van Dave, mag blijven om ze te verzorgen. De ouders van Marga moeten naar Amsterdam omdat ze ouder zijn dan 50 jaar. De douane komt de koffers van tevoren verzegelen. In bewaring
Het buurmeisje van Marga komt langs om haar racket te lenen. Eenmaal op haar kamer ziet t meisje veel meer leuke dingen, waaronder een tasje, waarvan Marga zegt dat het meisje ze mee mag nemen, omdat ze toch snel weg zal gaan. Thuiskomst
Als Marga weken in bed heeft gelegen wil ze naar Amsterdam, naar haar ouders. Eenmaal daar aangekomen is iedereen in het huis verbaast en vol vragen over het feit dat een Marga in de trein is gestapt, waar absoluut geen joden mochten komen. In het souterrain
Op een gegeven moment als Marga in het souterrain zit, komt haar eraan en zegt dat ze snel d'r jas aan moet trekken. Het huis rechts van hen wordt leeggehaald. Sabbat
De gang van zaken op Sabbardag wordt uitgebreid beschreven en er wordt besproken of ze toch gaan onderduiken. Het meisje
Tantje Kaatje, de tweelingzus van Marga's oma komt op visite. Als Marga wat boodschappen gaat doen en boterkoek halen voor tante Kaatje, wordt ze aangesproken door een man die op zoek is naar een meisje. Eenmaal thuis aangekomen hoort Marga dat tante Kaatje niet komt, het ouderengesticht is leegegehaald. De Lepelstraat
Als Marga naar de slager gaat ziet ze dat de Lepelstraat wordt leeggehaal. Een soldaat zegt haar dat ze ook in moet stappen, maar uiteindelijk hoeft ze niet omdat ze in een andere straat woont. Als ze de volgende dag gaat kijken is heel de straat leeg. De mannen
Tijdens het tennisen slaat Marga een bal over de schutting. Als ze hem gaat halen komen zij en haar vader erachter dat het best een goede schuilplaats is. Zodra de mannen hen komen halen, gaat Marga er via de achterdeur vandoor. Het bittere kruid
Na haar vlucht komt Marga weer bij Lotte en Dave terecht, die zijn ondergedoken in Amsterdam. Omdat de soldaten haar persoonsbewijs hebben moet Marga haar uiterlijk veranderen. Alledrie bleken ze hun haar maar als de vrouw van wie het huis is dat maar verdacht vindt, worden ze eruit gegooid. Uit elkaar
Dave, Lotte en Marga willen de trein naar Utrecht nemen om daar onder te duiken bij een kennis. Eenmaal op het perron besluiten ze alle drie een andere weg te nemen, en elkaar te zien in de trein. Als Marga in de trein zit komt Dave binnen, zet zijn tas naast haar neer en gaat weer weg. Eenmaal in Utrecht aangekomen hoort Marga dat Lotte niet door de controle was gekomen en dat Dave met haar mee was gegaan. Ze kan niet blijven slapen. Het kruispunt

Via een kennis uit Amsterdam, Wout, komt Marga terecht bij oom Hannes, waar ze eet en drinkt. Ook hier kan ze niet blijven slapen, dus ze moet weer verder. Oom Hannes zegt tegen dr dat ze bij de kruising een jongen ziet die dr de weg zal wijzen. Het bed
De jongen brengt haar naar een ander, nogal ongastvrij gezin. Daar krijgt ze te horen dat er geen bed is, maar de man zal wel bij zijn kinderen gaan slapen zodat Marga bij zijn vrouw in bed kan. De tol
Nadat ze 's middags is gaan roeien heeft Marga in het dorp met Wout afgesproken in een café. De kinderen zijnd aar met tollen aan het spelen, en die van een meisje wordt geplet onder een vrachtwagen
Een ander
Omdat haar geld op was geraakt, moest Marga weer ergens anders heen. Wout had een nieuw persoonsbewijs voor haar gemaakt, met haar foto met blond haar. Het was alsof ze aan zichzelf werd voorgesteld. Eenmaal bij het nieuwe huis kwam een meisje naar haar toe waaraan ze zich voorstelde, met haar nieuwe naam. Epiloog De halte
Na de bevrijding ging Marga vaak bij haar oom en tante op bezoek. Haar oom leed aan een ziekte, totdat hij uiteindelijk stierf. Hij had elke dag bij de halte gestaan, wachten tot Marga's vader uit zou stappen. Maar Marga geloofde daar niet meer in. Ze zouden nooit meer terugkomen, haar vader, moeder, Dave, Lotte en Bettie niet.