A. Administratief 1. Wie heeft deze bespreking gemaakt? De bespreking is gemaakt door Hannah Post
2. Wat is de precieze titel van het boek? De titel van het boek is ‘Het bittere kruid: een kleine kroniek.’ 3. Noteer naam schrijfster. Marga Minco is het pseudoniem van Sara Menco. Ze gebruikte ook de pseudoniemen Marga van Hoorn, Hus, J. Rebel en Marga de Wit. 4. Welk land schrijfster afkomstig? Marga Minco komt uit Nederland. 5. Wanneer is het boek voor het eerst gepubliceerd en welke druk heb jij gelezen? Het boek is voor het eerst gepubliceerd in 1957 in mei. Het boek wat ik heb gelezen is in september 1995 uitgegeven. De druk die ik heb gelezen is de eenenveertigste druk. 6. Welke uitgeverij heeft het geproduceerd? Bert Bakker Amsterdam is de uitgeverij van het boek. 7. Hoeveel bladzijden telt het boek? Het boek heeft 90 bladzijden. 8. Wat is de inleverdatum en bij welke docent lever je het in? In week 46 moet het worden ingeleverd en ik lever het bij meneer van den Elzen in. 9. Welke bronnen heb je geraadpleegd? Ik heb internet gebruikt: http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/view.php3?id=4943
http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/view.php3?id=1808
http://huiswerk.scholieren.com/uittreksels/view.php3?id=4521
http://www.cling.gu.se/~cl7mnybe/nl/marga_minco.html
Ik heb natuurlijk ook het boek zelf gebruikt. Marga Minco, Het Bittere Kruid: een kleine kroniek.41e druk 1995.
B. Samenvatting. Marga komt met haar ouders en zus terug in Breda, nadat ze zijn gevlucht voor de Duitsers. Haar vader vindt het nog niet nodig om voor de Duitsers onder te duiken, omdat hij denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen. Vroeger al werd Marga lastig gevallen door kinderen omdat ze joods was, en ook kan ze zich herinneren dat er altijd afstandelijk en bang werd gereageerd als ze bijvoorbeeld iemand uitnodigde om binnen te komen. Ze vindt het ook moeilijk dat alles onder de bezetting verboden wordt. Als Marga het eerste jaar van de oorlog ziek wordt, verhuist de familie naar Amersfoort en trekken bij haar broer Dave en zijn vrouw Lotte in. Marga moet kuren ondergaan in het ziekenhuis. Op een dag komt haar vader thuis met de sterren die goed worden ontvangen door iedereen en haar vader en Dave krijgen een oproep voor het werkkamp, maar beiden worden afgekeurd. Vader vanwege een huidaandoening en Dave nadat hij een mysterieus drankje heeft ingenomen waardoor hij er ziek uit gaat zien. Een niet joods buurmeisje ontpopt zich als een waar roofdier die allemaal spullen leent van Marga en ze daarna niet meer terugbrengt Marga is ziek en gedoogt dit allemaal. Om Marga heen duiken steeds meer mensen onder maar Vader vind dat nog steeds niet nodig, ondanks dat er Razzia’s gehouden worden. Tijdens een van die Razzia’s wordt haar zusje Bettie opgepakt en verdwijnt ze naar een concentratiekamp. Als Lotte, Marga en Dave een oproep krijgen komen ze daar onderuit omdat Dave en Marga nog officieel ziek zijn en dat Lotte ze moet verzorgen, zo krijgen ze van de dokter een attest zodat ze zich nog niet hoeven melden. Margas’ ouders moeten in het Getto van Amsterdam gaan wonen. Op een dag besluit Marga haar stoute schoenen aan te trekken en met de trein naar Amsterdam te reizen, dit is heel gevaarlijk want de trein is streng verboden voor joden. Na een emotioneel onthaal in Amsterdam gaat ze na 3 dagen terug naar Amersfoort. Na een tijdje besluiten Dave en Lotte ook onder te duiken en vertrekken ze met Marga naar Amsterdam om daar buiten het Getto te gaan wonen. Op een avond, als Marga bij haar ouders op bezoek is wordt er een Razzia gehouden en worden haar ouders gevangengenomen en zij kan net ontsnappen naar het huis van Dave en Lotte. Ze moet wel een enorme metamorfose doorstaan omdat ze haar identiteitskaart in het huis van haar ouders heeft laten liggen en de Duitsers dus weten hoe ze er uit ziet. Dave vind het in Amsterdam toch niet veilig en besluit ergens in Utrecht te gaan onderduiken. Op het perron wordt Lotte opgepakt en Dave besluit haar niet alleen te laten Marga reist dus alleen af naar Utrecht. Als haar geld opraakt besluit ze naar Heemstede te gaan om daar onder te duiken tot het eind van de oorlog. Na het eind van de oorlog gaat ze naar haar oom in Zeist die niet is opgepakt omdat hij een niet joodse vrouw heeft. Haar oom zit nog dagelijks bij de tramhalte en wacht daar op haar vader, haar moeder, Dave of Lotte. Maar noch haar ouders noch Bettie, Dave of Lotte zouden terug komen. C. Analyse 1a. Titel, ondertitel en verklaring van beide. De titel is ‘Het bittere kruid’ er staat ook nog ‘een kleine kroniek’ bij. Dat staat echter niet op de voorkant, dus weet ik niet echt of het een ondertitel is. Bittere kruiden zijn kruiden die worden gegeten ter herdenking van de slavernij en bevrijding van de Joden in Egypte. In de tweede wereld oorlog lijdden de Joden natuurlijk ook. De titel symboliseert eigenlijk wel de bittere tijden die de hoofdpersoon mee maakt. Ook heeft dat kruid een lange nasmaak, wat gezien kan worden dat er ook een lange nasmaak is van de oorlog, herinneringen, en natuurlijk de pijn die de hoofdpersoon heeft. ‘Een klein kroniek’ is de ondertitel. Dat betekent dat in het verhaal zelf staande feiten in chronologische volgorde staan. En het boek is eigenlijk een korte vertelling over oorlogsbelevenissen, in dit geval dus van de hoofdpersoon. 2. Genre van het boek? Het boek is in proza geschreven. Dat is te zien aan de breedte van de bladzijden, dus het getypte verhaal. Er kan worden gezegd dat het een psychologische oorlogsroman en een novelle is. Het boek is realistisch, omdat Marga Minco in het boek haar familie kwijt raakt en dat kon ‘natuurlijk’ gebeuren in de oorlog. Het boek is psychologisch, omdat Marga Minco er natuurlijk nog steeds moeite mee heeft, omdat ze haar familie kwijt is geraakt. Het is een novelle, omdat het op zich een kort verhaal is; het boek heeft maar 90 bladzijden. Het boek heeft op zich best dialogen. Maar ik denk niet dat je van een drama kan spreken. Dus van ‘Het bittere kruid’. 3. Personages
Marga is de hoofdpersoon van het boek. Je krijgt eigenlijk het meeste over haar te weten, omdat het in de ik-persoon geschreven is. Marga is een joods meisje. Ze heeft eigenlijk rechtstreeks te maken met de jodenvervolging. Marga had eerst bruin haar, maar later bleekt ze het, omdat ze niet herkend mag worden. Marga komt op zich wel naar voren als een tiener, die weet wat ze wil. Maar misschien toch wel onzeker is. Je weet erg veel van haar en is dus een karakter. Marga’s vader is een traditionele Joodse vader die een echte optimist is. Door zijn optimisme blijft zijn gezin erin geloven dat de oorlog en alles snel afgelopen is en dat het zal meevallen. Hij is het hoofd van de familie. In het hoofdstuk ‘Verzegeld’ staat een goede karakteromschrijving van hem.'”Hij had zo'n onverwoestbaar optimisme, dat het aanstekelijk werkte. Ik vroeg geregeld wat hij van de toestand dacht, alleen omdat ik al bij voorbaat wist dat ik iets te horen zou krijgen dat me geruststelde.”' De vader is een type, een bijpersoon. Je weet niet echt veel van hem. De moeder van Marga is een zorgzame vrouw. Ze is streng, maar dat is goed. Ze laat het laatste oordeel altijd aan haar man over zodat het een beetje lijkt op haar mans wil is wet. Marga’s moeder is ook een bijpersoon, type. Je weet haar gedachtes niet. Dave is de oudere broer van Marga en is erg verstandig en erg moedig. Hij gelooft er niet in dat alles op z’n pootjes terecht komt, hij weet goed wat hem komen zal gaan en hij duikt daarom onder. Ik denk ook wel dat hij best wel een beetje ontdeugend/koppig is, omdat hij bijv. op een dag naar buiten gaat zonder ster, terwijl dat moet. Je komt ook erg weinig over hem te weten. Dus is Dave ook een bijpersoon. En dus een type. Lotte is de vrouw van Dave. Lotte heeft op zich wel een beetje en karakter van een moeder; zorgzaam etc. Lotte is een bijpersoon, omdat je ook erg weinig van haar te weten komt. Bettie is de zus van Marga. Ze wordt al erg vroeg in het boek opgepakt en dus komt je vooral van haar erg weinig te weten over Bettie zelf. Uit Marga’s herinneringen kan je wel opmaken dat ze wel dapper was. Zij is ook een bijpersoon, type. 4. Tijd
Het verhaal heeft zich in de tweede wereld oorlog afgespeeld. Het zal dus ongeveer 5 jaar hebben geduurd. Het boek begint denk ik enkele dagen voor de inval van de Duitsers en eindigt niet lang na de bevrijding. Het verhaal is in een chronologisch geschreven. Eigenlijk is het verhaal een grote flashback, want je leest over vroeger. En er komen in het boek geen flashbacks naar een nog verder verleden terug. 5. Vertelsituatie
Het verhaal beleef je door de ogen van de ik-persoon, dat is in dit geval Marga Minco zelf. Ik denk eigenlijk dat het en de ik-vertelsituatie, de alwetende vertelsituatie en de personale vertelsituatie is. Je ziet het verhaal door de ogen van Marga Minco, de ik-persoon. Zij weet ook alles, wat er gebeurd is en wat er ook komen gaat, alwetend dus. Het is ook persoonlijk, want Marga Minco is de ik-persoon zijn. En dus heeft zij zelf ook alles beleefd wat er in het boek gebeurt. 6. Ruimte
Het verhaal speelt zich op verschillende plaatsen af. In het begin van het boek zijn ze in Breda met Marga’s familie. In het eerste oorlogsjaar moest Marga naar het ziekenhuis in Utrecht voor kuren wegens een ziekte. Haar ouders verhuisden ondertussen naar Amersfoort; ze gingen daar inwonen bij Dave en Lotte [De zoon en de vrouw daarvan]. Bettie en haar man wonen op dat moment in Amsterdam. Omdat de ouders van Marga over de 50 zijn, moeten ze naar Amsterdam. Daar moeten ze op kamers gaan wonen aan de Sarpathistraat. De rest blijft in Amersfoort wonen, maar Marga gaat na een tijd ook naar Amsterdam. Als het Joodse rusthuis naast hen wordt leeggehaald verbergen Marga en haar ouders zich in het souterrain. Als twee mannen een inval doen in hun huis rent Marga naar de Weteringschans, waar Dave en Lotte ondergedoken zijn. Als ze worden gedwongen hun huis te verlaten gaan ze naar een adres in Utrecht. Daar hadden ze geen plaats voor Marga en ze gaat terug naar Amsterdam, waar ze in de boerderij van oom Hannes in het Haarlemmermeer overnacht. Omdat ze daar geen plaats hebben gaat ze naar een landarbeidersgezin, ook daar is ze tot last dus ze vertrekt naar Heemstede naar een laag huis aan een smalle vaart. Na de bevrijding gaat ze nog op bezoek bij haar oom, de broer van haar vader, in Zeist. Er zijn eigenlijk heel veel beschrijvingen van ruimte. Er worden vaak straatnamen vernoemt, gestichten/rusthuizen, beschrijvingen van bijv. huizen; lage huis etc. En natuurlijk namen van de steden waar het verhaal zich afspeelt. In het boek speelt het weer geen rol. Het wordt allemaal erg sober en triest beschreven en dat ‘past’ er natuurlijk bij, want het was oorlog. 7. Opbouw
Het verhaal heeft ongeveer 20 hoofdstukken en die hoofdstukken hebben allemaal een titel. Er is ook een epiloog in het boek te vinden. Het wordt zelfs aangegeven waar het begint. Op zich eindigt het boek best wel open, want er wordt op het laatst gezegd ‘Zij zouden nooit terugkomen, mijn vader niet, mijn moeder niet, Bettie niet, noch Dave en Lotte’. Je weet het eigenlijk niet 100% zeker of ze wel of niet terug komen. En je kunt natuurlijk gaan ‘kijken’ hoe het verder gaat, want dat weet je ook niet. Waar ze gaat wonen, bij wie etc. Ook kan het een gesloten einde zijn, want je kan eigenlijk er wel zeker van zijn dat Marga’s familie nooit meer terug komt. Maar voor mij is het meer een open einde. 8. Thema

a. Het centrale thema is eigenlijk dat je met een meisje ’mee kijkt’ dat in de oorlog leeft en die haar hele familie kwijt raakt. Het gaat over de jodenvervolging in de Tweede Wereld oorlog. b. Het gaat op zich ook over een familie die in de oorlog leeft. Die het hele land afreizen voor schuilplaatsen. Een familie die uiteen valt en elkaar verliest. 9. Taal
Eigenlijk lijken alle alinea’s wel een beetje op elkaar. Het is niet zo dat in de ene alinea het makkelijk is om het verhaal te lezen en in de andere alinea véél moeilijker. Het blijft gewoon gelijk en dat is in dit geval makkelijk taalgebruik. Ik heb daarom een stukje gekozen waarin veel Joodse woorden erin gekozen. Citaat: ‘…Ik volgde zijn glimmende hoge hoef en zijn wijde talles, die bij het lopen een beetje achter hem aan wapperde. Hij beklom de treden van het almemmor, waar uit de thora gelezen werd en waar hij opgeroepen was om mitswes uit te delen. Tussen de zangerig-gezegde hebreeuwse teksten hoorde ik dan plotseling onze namen noemen. Ze klonken erg mooi in het Hebreeuws. En ze waren langer, omdat de naam van mijn vader er bij werd getrokken. Mijn moeder keek dan ook door het hekwerk naar benenden en glimlachte naar mijn vader. De vrouwen op de galerij knikten naar mijn moeder ten teken dat ze het gehoord hadden en wachtten of hun echtgenoten hun ook een mitswe zouden geven, zodat mijn moeder weer naar hèn zou kunnen knikken. Het was een gewoonte van de bredase kille.’ Ik heb dit stukje gekozen, omdat hier toch veel Hebreeuwse woorden in voorkomen en dat is toch wel logisch voor een boek wat over Jodenvervolging gaat. D. Informatie over de schrijfster Er ligt zeker een verband tussen het verhaal en de schrijfster. Dat is omdat de ik-persoon in het boek, Marga Minco zelf is. Ze heeft het zelf ook allemaal zo meegemaakt en dat beschrijft ze dus. Het verhaal en Marga Minco staan in een direct verband met elkaar. Je kan het als het ware door haar ogen ‘zien’ wat ze heeft meegemaakt. Al is het geen autobiografie. E. Mening Ik vind het onderwerp belangrijk, omdat bittere kruiden worden gegeten ter herdenking van de slavernij en bevrijding van de Joden in Egypte. En ‘Het bittere kruid’ gaat toch over jodenvervolging. Je moet wel weten wat die bittere kruiden nou eigenlijk zijn, want anders dan kan je ook zeggen dat het er niks mee te maken heeft, al staat het wel in het boek wat het zijn. De titel is denk ik dus alleen echt boeiend als je er ook de betekenis van weet. Ik vond dat de belangrijkste personen in het boek [Marga, haar vader en moeder, Dave, Lotte en Bettie] net levensecht waren. Natuurlijk had ik af en toe van, ‘zo zou ik het gedaan hebben’, maar ik weet niet hoe het is in tijden van oorlog. Je leeft eigenlijk wel echt mee met de familie en daarom lijkt het zo echt. Ik vond dat vooral Marga, vader en Dave het meest op de voorgrond stonden. Op zich zouden ‘de anderen’ ook wel wat meer naar voren mogen komen, om hen wat beter te ‘leren kennen’. Want nu had ik een beetje een vaag beeld van ze en dat vond ik best wel jammer. Ik vond de beslissingen van de personen begrijpelijk, omdat het toch een vreselijke situatie was. Alleen af en toe had ik wel van, dit zou ik nooit hebben gedaan. Bijv. als Marga ergens niet kan blijven, dus voor onderdak, dan zegt ze van ‘Ik zoek wel een andere plaats’. Dat zou ik nooit hebben gezegd, want je hebt het slecht in die tijd en dan laat je het allemaal over je heen lopen. Maar ik kan het deels wel begrijpen natuurlijk, ook omdat Marga de mensen niet tot last wilde zijn. De gebeurtenissen vond ik niet echt spannend, maar dat was omdat ik het boek niet echt geweldig vond om te lezen. Meestal vind ik dit soort boeken interessant, maar deze was een beetje veel van het zelfde. De gebeurtenissen ook. Ze vluchten van hier naar daar etc etc. Het is een makkelijk boekje om te lezen. Geen moeilijk taalgebruik. Er stonden wel watJoodse woorden in, maar achter in het boek stond een lijst met die woorden vertaald in het Nederlands. Alles was goed te volgen, dus ook de lange stukken. Misschien was het zelfs iets te makkelijk, want ik dacht op het begin ook dat dit boek niet zou mogen, want ik vind het echt een boek wat ik in de 2e klas zou lezen. Het begin ging over de inval van de Duitsers. Dus het begin van de oorlog in Nederland. Ik zou zo ook het boek begonnen zijn. Het slot is een paar weken na de bevrijding. Het loopt dus van begin tot eind. Dat vind ik logisch. Het had natuurlijk ook niet chronologisch gekund. Ik vind het misschien wel een beetje simpel, dus doordat het chronologisch is. Het boek zet me eigenlijk, om heel eerlijk te zijn, niet zo heel erg aan het denken. Natuurlijk vind ik het heel erg wat ze hebben mee gemaakt. En natuurlijk denk ik er wel aan van dat het erg is als ik zelf in zo’n situatie zou zitten, maar ik heb niet dat ik er echt diep over ga nadenken. Ik kende het boek eigenlijk niet zo heel goed. Mijn moeder raadde het boek aan. Ik vond ‘Het bittere kruid’ in het algemeen niet echt heel erg bijzonder. Eigenlijk vond ik het een beetje een saai verhaal, omdat het gewoon een verhaal is en ik heb niet het idee dat ik heel erg in het verhaal word gesleept. Dat vind ik heel erg jammer, want vind het wel leuk dat ik echt een beeld voor me heb van wat er gebeurt. Dat heb ik nu ook wel, maar niet zo sterk. Ik zou het denk ik niet echt aan iemand aanraden, ja misschien, omdat het een dun makkelijk boekje is. Ik zou het dus aanraden aan kinderen van mijn leeftijd, maar ook jonger. Het was een best aangrijpend boek, maar misschien een beetje standaard.