Hella S. Haasse, Oeroeg, Amsterdam 1998 (44e druk) Opmerking: De eerste druk in 1948 verscheen als boekenweekgeschenk. In 1993 is 'Oeroeg' verfilmd door Hans Hylkema . Beschrijving
Het verhaal wordt verteld in het ik-perspectief, maar ik noem de ik-persoon bij zijn naam die hij in de film heeft gekregen, Johan. Johan is de zoon van een Nederlandse administrateur, die vriendschap heeft gesloten met een Indische jongen, Oeroeg. Ondanks de verschillen tussen oosterling en westerling, die al in hun jeugdperiode zijn op te merken, gaat het heel goed. Ze zijn allebei geboren in Kebon Djatih, Indonesië. De vader van Johan wil liever niet dat hij met Oeroeg om gaat, omdat Oeroeg geen fatsoenlijk woord Nederlands spreekt. Voortaan zal Johan naar school gaan en les krijgen van meneer Bollinger. Oeroeg ziet het allemaal zwijgend aan. Op een avond gaat de vader van Johan, Johan zelf, en een aantal vrienden, naar Telaga Hideung, het Zwarte Meer. Deppoh, de vader van Oeroeg, gaat ook mee. Ze gaan varen op een vlot. Plotseling scheurt het bamboe van het vlot en Johan valt. Als Johan wakker wordt hoort hij dat Deppoh hem heeft gered, maar dat hij bij zijn reddingspoging zelf is overleden. Oeroeg heeft geen vader meer en komt bij Johan als huisjongen inwonen. Hij zal ook naar school gaan. Als hij in de vierde klas zit gaan de ouders van Johan scheiden. Vader wil dat Johan naar de HBS in Nederland gaat. Johan wil dat niet, hij wil bij Oeroeg blijven. Vader wordt dan boos en zegt dat Johan een Europeaan is. Later krijgt vader verlof. Hij wil gaan reizen, en Johan moet naar Lida, een voormalig verpleegster, die een pension heeft in Soekabami. Oeroeg en Johan blijven elkaar bezoeken. Lida vindt Oeroeg aardig. Na een jaar komt vader terug. Hij heeft een nieuwe vrouw. Lida gaat met Oeroeg naar Batavia om daar een ander pension over te nemen en Johan wil mee, om daar naar de HBS te gaan. Vader vindt dat goed. Lida houdt van Oeroeg. Ze zorgt ervoor dat hij naar een internaat kan. Vanaf dat moment komt er steeds meer afstand tussen Johan en Oeroeg. Na de MULO gaat Oeroeg naar een artsenschool in Soerabaja. Johan gaat naar de vierde klas van de HBS. Hij hoort alleen nog dingen over Oeroeg via Lida. Zij gaat, evenals Oeroeg, naar Soerabaja. Johan slaagt voor zijn eindexamen en vertrekt naar Delft, maar voor die tijd neemt hij nog afscheid van Oeroeg en Lida. Als de oorlog komt wil Johan terug naar Indië. Hij doet dat tijdens de politionele actie. Johan kan Oeroeg niet vinden. Tijdens een patrouille gaat Johan terug naar Telaga Hideung, er is niets veranderd. Plotseling staat er een inlander achter Johan, het is Oeroeg. Hij staat voor hem met een getrokken revolver. 'Ga weg', zegt hij in het Soedanees, 'ga weg, anders schiet ik. Je hebt hier niets te maken.' Is het werkelijk Oeroeg? Johan weet het niet. Oeroeg zal hij nooit meer ontmoeten. 'Ik kende hem, zoals ik Telaga Hideung kende - een spiegelende oppervlakte. De diepte peilde ik nooit.' Uitgewerkte persoonlijke reactie
Onderwerp

Het onderwerp van de tekst is de vriendschap tussen Johan en Oeroeg en het verloop daarvan. De schrijver geeft dit goed weer en daarom is het makkelijk om mezelf in die situatie te verplaatsen. Ik had al verwacht dat de vriendschap niet helemaal goed afliep, omdat ik dat had gehoord. Mijn verwachtingen zijn dus wel uitgekomen. Ik heb wel vaker boeken over vriendschappen en het mislukken ervan gelezen, maar in dit boek kwamen ook nog andere thema's aan de orde, zoals cultuurverschillen tussen Nederlanders en Oost-Indiërs. Ik heb wel eens een film gezien met hetzelfde soort onderwerp, dat was namelijk de verfilming van het boek Oeroeg. Ik vind het boek persoonlijk beter dan de film, want ik kon me beter inleven in het boek. Gebeurtenissen
De belangrijkste gebeurtenis vind ik het overlijden van de vader van Oeroeg, want dit is de aanzet tot verdere gebeurtenissen in het boek. De gevoelens van de personen en de gebeurtenissen zijn goed in verhouding. De gebeurtenissen zijn uitvoerig, ontroerend en herkenbaar geschreven. Hierdoor is het niet moeilijk om verbanden te leggen , zover dat nodig is. De gebeurtenissen vloeien logisch uit elkaar voort. Dit boek heeft me wel aan het denken gezet, ik begrijp niet hoe de buitenwereld twee vrienden zover uit elkaar kan drijven. Personages
De belangrijkste persoon is Johan en dat is geen held, hij is namelijk een doodnormale jongen. Hij kan niet goed met zijn ouders opschieten. Zijn karakter wordt niet duidelijk beschreven in het boek, maar je kunt bepaalde dingen er wel uit op maken. Johan maakt veel herkenbare dingen mee, zoals het verwateren van een mooie vriendschap. Ik denk dat ik ongeveer hetzelfde als hij gereageerd zou hebben op bepaalde situaties. Met Oeroeg krijg ik niet echt een band als ik het verhaal lees, hij reageert heel anders dan ik zou doen en ik vind hem ook niet erg sympathiek, zeker niet als de persoon die Johan wegstuurt echt Oeroeg is. Opbouw
De opbouw is heel simpel, het is namelijk één grote flashback, maar dan wel in chronologische volgorde. In die flashback zitten weer kleine terugblikken, deze zorgen voor de nodige spanning. De opbouw past heel goed bij het verhaal, het geeft in mijn ogen de vriendschap perfect weer. Je maakt alles door de ogen van één personage mee, namelijk Johan. De gebeurtenissen bevatten, onder andere door de goede opbouw, weinig onduidelijkheden. Ik vond het verhaal eigenlijk al vanaf het begin boeiend, omdat Johan vertelt dat hij een verslag wil schrijven van zijn jeugd. De lezer weet dus al dat dat een bijzondere jeugd was, en dan wil je er graag meer van weten. Taalgebruik
Het taalgebruik in het verhaal is niet moeilijk, maar de schrijfster heeft er voor de afwisseling een Indisch woord ingezet. Ik vind dit heel bijzonder, omdat het boek dan voor een klein gedeelte in een andere taal is geschreven. Dit past heel goed bij de personages, de hoofdpersoon is namelijk ook tweetalig. Er waren meer beschrijvingen dan dialogen, maar dat was niet storend, omdat de schrijfster heel goed beschrijft hoe het landschap er uitziet. Verdieping
Verwachtingen: In de omslag van het boek staan de thema's : Cultuurverschillen, Jeugdervaringen en Nederland Oost-Indië. En alledrie de thema's spreken mij heel erg aan, dus ik had verwacht dat het een heel leuk boek zou zijn. Die verwachting is zeker uitgekomen, het is op een heel aparte manier geschreven die je erg raakt. Ik had er niet op gerekend dat het een ontroerend boek zou zijn, wat wel zo was. Fabel en sujet: De fabel is verschillend van het sujet. Johan vertelt het verhaal zelf, vandaar dat het ook in het ik-perspectief is geschreven. Hij vertelt zijn hele verleden en op het eind zegt hij dat hij niets anders wilde doen dan een verslag schrijven van zijn jeugd, om zijn verleden vast te leggen omdat het nu zo spoorloos voorbij is. Ik vind dat wel bijzonder, een boek dat als een soort verslag is geschreven. Tijd: Het verhaal dat Johan vertelt is chronologisch, de gebeurtenissen worden weergegeven in de volgorde waarin ze in de tijd plaatsvonden. Het verhaal is niet-continu, een voorbeeld hiervan is: ''De ontmoeting met Eugenie in Den Haag, haar heftige en hysterische afwijzing van het land vol gruwelen daarginds, konden mijn vreugde om terug te gaan niet dempen. Mijn aankomst in Batavia viel ongeveer samen met het uitbreken.....'' (blz.114) Je merkt dat hij het ene moment met Eugenie praat en het andere moment is hij opeens in Batavia. De reis er naar toe wordt niet beschreven, omdat dat onbelangrijker is dan de andere gebeurtenissen. Als die allemaal beschreven zouden worden dan zou een boek heel langdradig worden. Eigenlijk bestaat het hele boek uit één grote flashback, want de wat oudere Johan vertelt alle gebeurtenissen uit zijn jeugd, en daar gaat het hele boek over. Er zijn weinig vooruitwijzingen in het verhaal, dit komt omdat het een verslag is. Als je een verslag schrijft schrijf je alles chronologisch op, en dan gebruik je meestal geen vooruitwijzingen. De verteltijd is korter dan de vertelde tijd, het verhaal beschrijft zeker niet meer dan 30 jaar, en het boek bestaat uit 122 pagina's (zo'n 3 uur lezen). Het verhaal speelt zich af voor de Tweede Wereldoorlog. Er is niet echt een duidelijke passage aan te wijzen die dat doet blijken, maar er rijden al trucks, treinen en op het moment dat Johan naar weer naar Indonesië terugkeert, breekt de politionele actie net uit. Personages: Johan, de ik-persoon: Blanke jongen, in Indonesië geboren. Hij ziet geen verschil tussen oosterlingen en westerlingen. Pas later komt hij erachter dat hij en Oeroeg tot een ''andere wereld'' behoren. Van het nationalistische streven begrijpt hij niets. Johan is extravert, hij juicht en schreeuwt snel, maar hij leest wel heel graag. Hij heeft bijna geen contact met zijn ouders. Oeroeg: Donkere jongen, eveneens geboren in Indonesië. In tegenstelling tot Johan is hij verlegen, beheerst en stil. Hij kan goed tekenen. Eerst probeert hij zo veel mogelijk te verwesteren, wat voor een deel neerkomt op het nabootsen van sport- en filmhelden. Als hij op een internaat terechtkomt, ontwaakt in hem het nationaal bewustzijn. Hij studeert ijverig, zijn onverschilligheid verdwijnt. Hij wil het liefst zijn land moderniseren. Oeroeg ziet op het laatst niets anders meer in Johan dan de blanke, dus de vijand. Lida: In het begin is ze een echte Hollandse huisvrouw. Ze hecht zich aan Oeroeg omdat ze bang is voor eenzaamheid. Ze bemoedert hem ook graag. Ze gaat mee met Oeroeg naar Soerabaja, en ''verindischt'' helemaal. Gerard Stokman: Hij is de vervanger van Bollinger, onder de employés is hij een zonderling. Hij houdt van Indonesië en van de eenzaamheid. Hij jaagt veel en oefent een bijzondere aantrekkingskracht op de jongens uit, omdat hij zelf nog zo'n jongen is gebleven in zijn zucht naar avontuur. Hij is het met Johan eens dat Oeroeg niets anders is dan de Europese jongens. Relaties: Johan en Oeroeg waren vroeger beste vrienden. Doordat ze allebei veranderden, vooral Oeroeg, is hun vriendschap in een dal terechtgekomen, en dat komt waarschijnlijk ook nooit
meer goed. Johan krijgt les van Bollinger, maar die krijgt een verhouding met zijn moeder en gaat voor onbepaalde tijd op reis met haar. Gerard Stokman is zijn vervanger. Hij gaat met zowel Johan als met Oeroeg op dezelfde manier om. Dan gaat vader op reis en Johan gaat naar Lida, die een pension heeft. Lida en Oeroeg worden hele goede vrienden. Door het plotselinge zelfbewustzijn van Oeroeg wordt hij meer trots op Lida, en gaat hij in Johan steeds meer de vijand zien. Rollen: Johan heeft veel tegenstanders om zijn eerste doel te bereiken. Oeroeg is de grootste tegenstander van Johan. Dit is eigenlijk best raar omdat Johan's doel is om de vriendschap
met Oeroeg weer op te bouwen, en dan is zijn doel gewoon zijn tegenstander! Ook is Lida een tegenstander van Johan, al doet ze dat niet bewust. Oeroeg toont steeds meer respect voor Lida, en steeds minder voor Johan. Omdat Lida er voor zorgt dat Oeroeg naar een internaat kan, krijgt Oeroeg het nationale zelfbewustzijn en heeft hij kritiek op buitenlandse culturen. Dat is een van de redenen dat Oeroeg en Johan uit elkaar groeien. Vader was EIGENLIJK een tegenstander, omdat hij het helemaal niet goedkeurde dat Oeroeg en Johan met elkaar omgingen. Maar door verschillende omstandigheden is vader een helper geworden. Omdat hij zo vaak weg is kunnen Oeroeg en Johan toch heel vaak met elkaar omgaan. Als vader van zijn vakantie terugkomt, keurt hij meteen goed dat Johan mee gaat naar Batavia om daar de HBS te gaan doen. Doel: Johan heeft eigenlijk twee doelen. In het verhaal over zijn jeugd zelf is het doel om de vriendschap met Oeroeg weer op te bouwen, maar dat mislukt duidelijk. Hij bereikt zelfs het tegengestelde; Oeroeg is nu zijn vijand. Het doel van Johan over de gehele tekst is het opschrijven van zijn hele verhaal, dat zie je aan deze citaat: ''Ik heb niet anders willen doen dan een verslag neerschrijven van onze gezamenlijk doorgebrachte jeugd.'' (blz.122) Dit doel is hem dus gelukt. Karakters of typen: Oeroeg en Johan zijn allebei karakters,. Tijdens het verhaal kom je erachter dat Oeroeg en Johan veel verschillende karaktereigenschappen hebben. Er wordt veel aandacht geschonken aan de psychologische ontwikkeling van hen allebei. Hun karakter verandert ook tijdens het verhaal, vooral die van Oeroeg. Hij verandert in een paar jaar tijd meer dan een gemiddeld mens in zijn leven doet, hij heeft een totaal ander wereldbeeld aangenomen! In het begin zijn Johan en Oeroeg zorgeloze kinderen, ze zien geen verschil tussen zwart en wit, oosten en westen, hoge rangen en lage rangen. Maar als Oeroeg naar het internaat gaat en gaat studeren voor arts, verandert zijn wereldbeeld. Hij ontdekt het verschil tussen de verschillende rangen en gaat zich vijandig gedragen tegenover buitenlanders, zo ook tegen Johan. Johan merkt het verschil in rang ook wel, maar dat doet voor hem niets af voor zijn vriendschap met Oeroeg. Identificatie: Ik herken mezelf het best in Johan, dat heeft niets te maken met het feit dat ik ook blank ben, maar ik heb meestal dezelfde gedachten als hij heeft. Ik zou het ook niet kunnen begrijpen dat een vriend van mij mij zo erg zou kunnen laten vallen door verschillende omstandigheden. Misschien begrijp ik ook wel iets van Oeroeg als ik zijn kant van het verhaal zou weten. Je stelt je als buitenlander toch snel beschermend, en daardoor misschien agressief op, omdat je toch meestal in de minderheid bent en er is al zoveel discriminatie in deze wereld. Als je daar eerst niets van af weet, maar daar door je opleiding achterkomt, dan schrik je daar denk ik heel erg van en dan ga je je ook anders gedragen, ook al doe je dat dan onbewust. Evaluatie
Ik vind het een mooi, ontroerend en vooral bijzonder boek. Een boek dat in verslagvorm is geschreven, zonder dat je dat tijdens het lezen doorhebt, is toch wel speciaal. Een mooie vriendschap bloeit op, maar door druk van buitenaf gaat deze vriendschap kapot. Mijn eerste, aanvankelijke mening is iets veranderd door de verdiepingsopdracht. Toen ik het boek net uit had, speelde bij mij de gedachte dat ik Oeroeg zo gemeen vond, om zo een vriend te laten vallen. Maar nu ik er dieper over nadenk, geef ik Oeroeg ook wel een beetje gelijk (zie 'identificatie').