Titel
Onder ijsbergen

Over het boek
Uitgegeven in Groningen en in Deurne
In het jaar 1997
Wolters-Noordhoff, Lijsters 1997/1
Eerste uitgave in 1981
Boek bevat geen illustraties

Op de omslag staat een bierblikje van het Deense merk Tuborg, dat is waarschijnlijk een link met Jakob Olsen, want die was ook Deens en begon ook te drinken.

Het boek telt 138 bladzijden.

Het is uitgegeven in een Lijsters serie 1997/1

Over de schrijver
J. Bernlef (of Hendrik Jan Marsman) is geboren in 1937 in het Noord-Hollandse Sint Pancras. Na de lagere school doet hij de hbs, eerst in Haarlem dan in Amsterdam. Als twaalfjarige raakt hij al in de ban van de Jazz, wat zijn hele leven zo zal blijven.

In 1958 richt hij samen met G. Brands, K. Schippers en Frits Jacobsen het tijdschrift 'Barbarber' op. Ze doen dit omdat ze de bestaande literaire tijdschriften zo ontzettend saai vonden, zo 'gespeend van enige humor'. Het tijdschrift blijft tot 1971.
Hij debuteert in 1960 met zowel poëzie als proza. Zijn schrijfstijl is nuchter, beheerst en registrerend. Een definitieve betekenis of oplossing wordt in de verhalen niet gegeven, dus dat moet de lezer dan voor zichzelf uitmaken.
Zijn eerste verhalenbundel is Kokkels, deze en de latere bundel Stenen spoelen worden in 1959 bekroond met de Reina Prinsen Geerligsprijs.
Zijn eerste roman is De overwinning uit 1962. Steeds terugkerende thema's van Bernlef in zijn poëzie en proza zijn waarnemen, vergeten en verval.
In de jaren '70 wordt zijn werk ernstiger van toon, in zijn poëzie krijgt Bernlef meer aandacht voor vorm en compositie, zijn proza wordt juist kaler, zoals Onder ijsbergen, Sneeuw (1973) en Meeuwen (1975). Een ander typisch Bernlef thema is sneeuw, dat vind je ook in Onder ijsbergen terug. In de jaren '70 begint Bernlef ook te schrijven voor het toneel, zoals Sterf de moord (1973), In verwachting (1974) en Nachtrit.
Bernlef had tot zijn boek Hersenschimmen uit 1984 een klein maar trouw publiek weten te veroveren, maar na dat boek wordt dat anders, want Hersenschimmen zou een grote bestseller worden.Andere bekende romans van hem zijn: Publiek geheim (1987), Vallende ster (1989) en De witte stad (1992).Je kunt zeggen dat de boeken van J. Bernlef behoren tot de ready-mades, dat houdt in dat de schrijver genoegen neemt met het weergeven van de werkelijkheid, dat vind je ook terug in Onder ijsbergen.

Genre, motto en opdracht
Onder ijsbergen vind ik een psychologische misdaadroman. Dat vind ik omdat het feit dat Jakob Olsen daar eenzaam op Groenland zit is psychologisch, hij gaat onder andere daarom steeds meer drinken. De misdaad is duidelijk, de moord op Karin Esbjerg door Jón Eira, en de moord op Jakob Olsen door Umanatsiaq.
In dit boek staat ook een spreuk, dat is:

Klein zijn de stranden
van kleine meren.
Klein is de mensen geest;
niet alle mensen
zijn even verstandig;
heel de mensheid is half.

Ik denk dat het betekent als iets in de trant van dat niet alle mensen gelijk zijn, en dat je ze in hun waarde moet laten. De Denen willen de Groenlanders aan hun gewoonten laten leven en aan hun wetten.


Het boek is aan niemand opgedragen.

Samenvatting
Jakob Olsen, lid van het Hooggerechtshof, gaat als waarnemer naar Groenland om daar een onderzoek in te stellen naar Jón Eira, die zijn grootmoeder vermoorde. Jón Eira kreeg 7 jaar cel maar na 2 jaar hing hij zich op in zijn cel. De Inuit (eskimo's) waren zeer verontwaardigd, zij vonden dat Jón Eira niet alleen aansprakelijk kon worden gesteld voor deze moord omdat ze met z'n allen besloten hadden Karin Esbjerg te doden en hem er voor aangewezen hadden. Maar aangezien de Deense rechtspraak geen regels kent voor collectieve schuld werd hij alleen veroordeeld tot gevangenisstraf.
In het vliegtuig ontmoet hij Nick Morello, New Yorker van Italiaanse afkomst, die in hetzelfde hotel als waar Olsen heen gaat, pianist wordt Als Olsen naar huis belt vertelt zijn vrouw hem dat zijn vader, die ernstig ziek was en in het ziekenhuis lag, overleden is. De volgende morgen kijkt hij het dossier nog eens goed na om zeker te weten dat alle kleinigheden in zijn hoofd zitten. Hij moet vandaag allerlei bezoeken afleggen, o.a. aan Åke Tass, die hem het hele verhaal vertelt. Hij vertelt dat de grootmoeder van Eira krankzinnig was geworden en daarom naar een eiland was verbannen. Toen later het eten dat naar het eiland werd gebracht wel steeds weg was maar Karin Esbjerg nooit meer at dachten de Inuit dat de boze geest in haar het opat en dat nu toch het moment wel was gekomen om haar van haar geest te bevrijden. Zodoende zou haar naam ook weer vrij komen. De Inuit geloofden namelijk dat wanneer er iemand stierf, zijn naam zolang in de lucht bleef hangen tot er weer een baby'tje geboren werd. Die kreeg dan de naam.Andere bezoeken legt Olsen af aan de gevangenisdirecteur, de burgemeester en de politiecommissaris.!

Olsen krijgt Lina Krog als tolk toegewezen. Lina Krog was vroeger de schooljuffrouw in Jakobshavn en leidt nu de plaatselijke toneelvereniging.
's Avonds komt Lina Jakob afhalen in het hotel, waar ze Nick Morello ontmoet van wie ze dacht dat hij in New York was. Van die tijd kennen ze elkaar ook. Nadat ze in een restaurant gegeten hebben gaat Olsen nog even met Lina mee naar huis. Als hij weg is draait ze een plaat die ze van Nick heeft gekregen en ze denkt aan hem hoe ze hem voor het eerst ontmoet heeft.
Olsen gaat terug naar het hotel waar hij met Nick nog even wat drinkt. Voor het eerst in al die dagen zitten ze even in de schemering, het wordt daar namelijk niet donker. Nick vertelt dat hij heimwee heeft naar New York.
De volgende dag zal Marius Sivertsen (rechter-commissaris) bij hem op bezoek komen. Hij denkt nog even aan hoe deze de eskimo's verhoord heeft, maar daar kwam niet veel uit. "Ik weet niet" en "misschien" waren veel gebruikte woorden van de Inuit. Uitgebreide beschrijvingen over het weer e.d. maar zodra de moord ter sprake kwam werd het allemaal vaag.
Olsen zoek Lina Krog op bij haar repetitie. Ze gaan koffiedrinken waarbij Olsen Lina wat nuttige suggesties geeft voor het toneelstuk. Daarna gaan ze naar Nystrup (de garnalenfabriek) waar de meeste Inuit nu werken. Lina zal dan proberen een afspraak te maken. Dat lukt: de volgende avond. Als Lina thuiskomt is Nick daar ook. Hij wil met haar naar bed, maar ze wil niet. Hij heeft zoveel gedronken dat hij dan ook direct in slaap valt. Dan gaat ze toch maar naast hem liggen. Olsen gaat de hele zaak nog eens na met Sivertsen maar daar komt hij niks verder mee.
Als hij 's avonds weer op zijn kamer is schrijft hij zijn brief aan Inge (zijn vrouw) af. Als Olsen enveloppen gaat kopen wordt hij op de terugweg meegesleurd door een oud vrouwtje. Hij koopt een beeldje met een grote symbolische waarde van haar, het is wel twee keer zo duur als in de winkel.

Uit de ontmoeting die Olsen en Lina met de mensen uit Eqe (stad waar Jón Eira woonde) hebben komt niets. 't Enige wat ze doen is bier drinken. Hij spreekt af dat hij de volgende dag met een Inuit meegaat naar Eqe, om de plaats te zien waar het allemaal begonnen is. De Inuit wonen niet meer in Eqe omdat de temperatuur van het zeewater gestegen is en zodoende een groot deel van hun woonplaats ondergelopen is. Eén van de Inuit spreekt redelijk goed Deens, dus Lina hoeft deze keer niet mee.
De volgende dag gaat Olsen eerst naar Eqe, daarna naar het eiland waar Karin Esbjerg naar verbannen was. Hier steekt Umanatsiaq hem dood (een Inuit).
Als Lina die avond het cassettebandje met het gesprek met de Inuit naar Olsen wil brengen ontmoet ze daar politiemannen die haar vertellen dat Olsen vermoord is. Ze vindt een niet afgeschreven brief van Jakob Olsen aan zijn vrouw Inge, waaruit blijkt dat hij speciale gevoelens voor Lina had.
Het toneelstuk waar ze gedurende Jakob Olsens aanwezigheid het grootste gedeelte van gerepeteerd had was een groot succes en het slot werd door iedereen uiterst verrassend genoemd. Olsen had meegewerkt aan dit slot.

Titelverklaring
Wat de titel Onder ijsbergen betekent, zal ik proberen uit te leggen. Bij een ijsberg steekt altijd maar een klein stukje boven het water uit, maar het grootste gedeelte zie je niet, want dat zit onder water. De waarheid op de moord op Karin Esbjerg kwam Jakob Olsen ook niet te weten, want dat zat onder de oppervlakte, hij zag alleen het topje van de ijsberg.

Tijd
De gebeurtenissen in het verhaal spelen zich in het verleden af.
De vertelde tijd is van woensdag 2 juli tot zondag 6 juli 1974, dus vijf dagen. Onder ijsbergen is een chronologisch verhaal, de kloktijd in het verhaal wordt nergens onderbroken door een flashback of door een flashforward.
Er zijn geen opvallende zaken m.b.t. de tijd, de verteltijd blijft het hele verhaal bijna gelijk.

Ruimte
Het verhaal speelt zich af in het vliegtuig van Denemarken naar Groenland, in de helikopter van het vliegveld naar Jakobshavn, Jakobshavn zelf waaronder het hotel, het huis van Lina Krog en Nystrup. Het speelde zich ook nog af in Eqe, op de vissersboot.
Jakob Olsen zelf behoort waarschijnlijk tot de hogere sociale klasse, omdat hij lid is van het hooggerechtshof. Het verhaal zelf speelt zich niet af in een bepaald milieu, Jakob Olsen komt met verschillende mensen in aanraking, van een visser tot een politiecommissaris, van een oud-lerares tot een pianist.

De plaats van handeling heeft zeker invloed op de gebeurtenissen, doordat het zich op Groenland afspeelt voelt Jakob Olsen zich eenzaam, hij spreekt de taal niet wat op zich hinderlijk is, hoewel hij wel een goede tolk heeft en de cultuur van de Inuit is zo verschillend met de Deense cultuur dat de rechtspraak ook niet van toepassing is op de Inuit. Als de Deense rechtspraak wel op de Inuit toegepast kon worden dan was de moord duidelijk en hoefde Jakob Olsen er niet eens heengezonden te worden.
Er is in het verhaal sprake van een symbolische ruimte. Het feit dat Jakob Olsen in Groenland zit is al symbolisch, zo'n leeg land waar de mensen hem niet begrijpen en waar hij de mensen ook niet begrijpt. Het komt overeen met hoe hij zich voelt, beetje eenzaam en heimwee.
Wat ook symbolisch is als hij voor die ijsbergen staat en niet uit de auto gaat, omdat hij ze zo ook wel zien kan. Hij voelt zich daar klein en nietig vergeleken bij die enorme ijsbergen. Het feit dat het daar altijd licht is kun je ook in verband leggen met de zaak Jón Eira, hij schiet niets op.

De personages
De hoofdpersoon in dit verhaal is natuurlijk Jakob Olsen, hij is immers bij bijna alle gebeurtenissen in het verhaal betrokken.
Jakob Olsen is een dynamisch verhaalfiguur.
De voornaamste bijfiguren in dit verhaal zijn Lina Krog (dynamisch verhaalfiguur), Nick Morello (dynamisch verhaalfiguur), Jan Bastiansen (statisch verhaalfiguur), Åke Tass (statisch verhaalfiguur), Bjørn Pedersen (statisch), Oskar Jespersen (statisch), Marius Sivertsen (statisch).

Jakob, Lina en Nick hebben een round character.
De rest zijn flat-characters
Er komen geen types in voor.


De hoofdpersoon
Jakob Olsen, lid van Hooggerechtshof in Denemarken, getrouwd met Inge. Rustige, nuchtere en intelligente man van middelbare leeftijd, ± 55 jaar.

Perspectief
Het verhaal wordt verteld vanuit de personale-ik-verteller, je ziet het verhaal door de bril van Jakob Olsen, hij maakt zelf deel uit van de gebeurtenissen dus personale-ik-verteller. Echter, niet in het gehele verhaal wordt daar gebruik van gemaakt bijvoorbeeld in regel 76, 77, 78 en 79, waar ze met Nick in bed ligt.

Het heeft in zoverre invloed dat het een bepaalde vorm van spanning opwekt, omdat je bijna niets weet, maar je intuïtie zegt dat er meer aan de hand is. Het geeft ook extra droevigheid mee in het verhaal, omdat je weet hoe Jakob Olsen zich voelt.

Structuur
Het boek is onderverdeeld in vijf hoofdstukken, die weer in een soort paragrafen zijn verdeeld. Het begin van het verhaal is ab ovo, je krijgt direct een flinke portie informatie, over wie Jakob Olsen is en waarom hij naar Groenland moet.
Dit vind ik een mooi voorbeeld van een open einde, omdat nog niet alle spanning uit het verhaal is, over de dood van Jakob Olsen ga je echt nadenken en afvragen waarom hij dood ging.

Motieven
De voornaamste verhaalmotieven zijn:
-dood (vader van Jakob)
-kleuren
-eenzaamheid en leegte
-drank
-ontluikende liefde
-cultuurbarriëre

Literair-historische motieven daarvan vond ik de dood.

Thema
Het thema vond ik cultuurbarriëre, omdat daar het verhaal om draait, daarom moest Jakob Olsen ook naar Groenland toe, anders was er nooit onduidelijkheid ontstaan in de zaak Jón Eira.