Lijmen / Het been door Willem Elsschot

Frans Laarmans is ontevreden met het kantoorbaantje dat hij heeft. Het brengt bovendien weinig geld op. Op een gegeven moment ontmoet hij Karel Boorman die directeur is van het Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen. Boorman, een echte zakenman, biedt Laarmans aan om voor hem te komen werken. Laarmans neemt het aanbod aan en wordt door Boorman ingewijd in de kunst van het lijmen. Dat houdt in dat mensen overgehaald worden om zoveel mogelijk exemplaren van het wereldtijdschrift te kopen. In het Wereldtijdschrift staat dan een prachtig verhaal over hun bedrijf, waardoor ze geneigd zijn om veel exemplaren te bestellen. Tijdens een lijmtocht komen Laarmans en Boorman terecht bij een keukenliftenfabriekje, de firma Lauwereyssen. De bazin van dit bedrijf heeft een ernstige beenkwaal. Ook mevrouw Lauwereyssen wordt gelijmd: ze bestelt honderdduizend exemplaren van het wereldtijdschrift. Naderhand probeert ze nog op alle mogelijke manieren van de bestelling af te komen, maar Boorman zorgt ervoor dat dat niet lukt. Laarmans, die wat gevoeliger van aard is dan Boorman, heeft nogal wat problemen met de gang van zaken. Hij vindt het dan ook een ramp om iedere keer bij mevrouw Lauwereyssen langs te moeten om een termijn te incasseren.

Het been

Enige jaren later lopen Boorman en Laarmans samen over de markt. Boorman loopt een vrouw met een houten been omver. Het is mevrouw Lauwereyssen. Als blijkt dat de keukenliftenfabriek failliet is gegaan krijgt Boorman schuldgevoelens. Hij denkt namelijk dat hij de oorzaak is van het faillissement en dat mevrouw Lauwereyssen daarom geen geld had om een goede dokter voor haar been te betalen. Boorman voelt zich dus verantwoordelijk voor het houten been en zal niet rusten voordat hij mevrouw Lauwereyssen volledig heeft terugbetaald. Ze wil echter geen geld van Boorman accepteren en pas na tussenkomst van een neef van Laarmans, die een verzoeningsbijeenkomst organiseert, pakt ze het geld van Boorman aan. Deze is nu "van het been verlost". Deze tekenen van zwakte bij Boorman hebben ertoe geleid dat Laarmans weer zo aan het twijfelen is gebracht over de juistheid van het hele gelijm dat hij er mee stopt en weer gewoon als kantoorbediende gaat werken. Boorman gaat alleen door met het wereldtijdschrift.

Perspectief / Stijl

Het boek wordt verteld vanuit twee ik-figuren, de ene daarover wordt weinig tot niks medegedeeld. Die ik-persoon komt in aanraking met Laarmans. De tweede ik-persoon is Laarmans zelf als hij in een geschiedenis zijn verhaal verteld aan de eerste ik-figuur. Daarnaast is het ook een boek dat redelijk traag leest. Er vinden vele beschrijvingen van bedrijven plaats, waar de lezer zelf niet zo heel veel aan heeft. Ook zijn er veel Franse passages, wat op zijn beurt weer aantoont dat het een boek van zijn tijd is. (...) Het boek behoort tot de schrijfstijl nieuwe zakelijkheid die getypeerd wordt door een eerder beschrijvende en afstandelijk stijl. Door deze stijl geraakt de lezer meteen in het standpunt van het hoofdpersonage dat op zich ook een redelijk ijzig persoon geweest moet zijn.

Nu mijn critiek, sans pitié natuurlijk, zoals je me vroeg. Voor mijn gevoel heeft deze novelle één fout, die ik nogal belangrijk acht en die je wellicht zelf ook zult constateren. N.I.: de fixatie van Boorman aan het been blijft voor mij eigenlijk ongeloofwaardig. Het wordt mij niet voldoende aannemelijk gemaakt, dat de Boorman van ‘Lijmen’, een Draufgänger van den handel, onder invloed van die toevallige ontmoeting met mej. L. plotseling in een door caritas geplaagd mensch verandert.

Het boek is in een beschrijvende en afstandelijke stijl geschreven en er komen veel Franse gedeeltes in het boek voor, waar je als lezer niet zo veel aan hebt. Daarnaast twijfelden mensen aan de reden voor Boorman zijn schuldgevoelens.

Thema / motieven

Dat metamorfosen van alle tijden zijn, blijkt duidelijk als je op een zomeravond kikkertjes uit het poeltje ziet kruipen waar ze tot even voordien als dikkopjes rondzwommen, en het thema is fascinerend genoeg om ook nu nog in de populaire cultuur op te duiken. (…) In tegenstelling tot die vaagheid geeft Willem Elsschot in Lijmen wel een heel duidelijke beschrijving van een metamorfose, zowel van het resultaat als van de manier waarop ze tot stand wordt gebracht.

Een terugkerend element in het boek waren de metamorfosen. Laarmans, “ik had hem gekend als een haveloze voorvechter, met lang haar dat de kraag van zijn jas vettig maakte..” (Elsschot & Bruijn, 2010) naar een keurige zakenman. En Boorman van een harde, amorele, zakelijke zakenman naar een zakenman die last kreeg van zijn geweten. Daarnaast was schuld ook meerdere malen aanwezig, Boorman en Laarmans krijgen allebei berouw van hun werken en Laarmans stopt hierdoor ook met zijn baan. Hij is niet opgewassen voor het harde zakendoen zoals Boorman dat kan.

Conclusie

De dubbelroman Lijmen /Het been met als thema de terugkerende elementen schuld en de metamorfosen. Een rechtdoorzee boek, zonder achtergehouden informatie. Het verhaal is chronologisch verteld en alles wordt in hetzelfde tempo geschreven. Ook wordt alles duidelijk omschreven wat ervoor zorgt dat spanning in het boek niet echt voorkomt. Het boek is geschreven in de stroming nieuwe zakelijkheid. De literatuur van de nieuwe zakelijkheid kenmerkt zich vooral door een koele, beschouwende houding van de verteller (als reactie op het pathos van het expressionisme). Verder doet de literatuur afstand van formele experimenten en krijgt een eerder documentair karakter. Zo genieten zowel reportages, gebaseerd op bewijsbare feiten, als kritische essays en op wetenschappelijke bronnen steunende historische romans de voorkeur. Daarnaast kenmerkt de nieuwe zakelijkheid zich door korte, zakelijke zinnen en een nuchtere, duidelijke manier van schrijven, waarbij weinig gebruik wordt gemaakt van bijvoeglijke naamwoorden. De schrijver waagt zich niet aan emoties en gevoelens en wil de werkelijkheid zo objectief mogelijk weergeven. Inhoudelijk gaat het vaak over zaken, het moderne leven en sociale bewogenheid.

Dit boek heeft weinig duidelijke invloed gehad op de hedendaagse tijd, het is een wat recenter boek dan Reinaert de vos en het behoort tot de stroming nieuwe zakelijkheid. Alle boeken die in die stroming zijn geschreven zullen dezelfde kenmerken aanhangen en gelijk zijn in schrijfstijl. Emotieloos, zakelijk, weinig poespas. Dit boek op zichzelf heeft geen recentere schrijvers beïnvloed.

In conclusie, dit boek door Willem Elsschot is een nieuwe zakelijkheid aanhangend boek. Een boek dat niet veel invloed heeft gehad op de hedendaagse tijd. “De Brusselse Laarmans gaat in de leer bij Boorman, een meesteroplichter die slechts één keer berouw krijgt.”