Feitelijke gegevens

• 2008
• 89 pagina's
• Uitgeverij: Stichting Collectieve Propaganda voor het Nederlandse Boek (hardcover)

Flaptekst

Eerste zin

De eerste drie jaar van zijn leven sprak Thomas Boender geen woord.

Samenvatting

Thomas Boender is de enige zoon van Tjitske en Jelle Boender: twee norse ouders die alleen het hoogst noodzakelijke tegen elkaar zeggen. Daardoor begint Thomas ook heel laat te spreken. Op zijn vierde begint hij eindelijk te praten, maar het blijft beperkt tot een aantal woordjes. (“Honger”; ”Koek”). Ze wonen in een klein Fries dorp, vlak bij de stad D (is dit Drachten?). Er is een klein schooltje op het dorp en de juf van de eerste twee klassen heet Jenny Vreeland. Ze trekt zich vanaf het eerste begin dat hij op school komt zijn lot aan en is bereid hem extra lessen te geven. Dat doet ze bij haar thuis en daar staat een piano. Ze leert hem dus ook pianospelen en dat kan hij na een half jaar beter dan zijzelf. Thomas komt de laatste twee jaar bij meester Schaafstra terecht en die besteedt niet veel tijd aan hem. Daarna gaat hij naar het vmbo en weer na twee jaar gaat hij werken in een fietsbandenfabriek. Op zijn achttiende merkt hij dat zijn vader maar een zwijgzaam mens is en hij besluit het ouderlijk huis met 500 € te verlaten. Hij gaat dan met de trein naar Amsterdam.

In Amsterdam, die grote gevaarlijke stad, ontmoet hij al snel een Engels meisje dat in zilverkledij een standbeeld is. Zo haalt ze geld op om van te leven. Thomas is ervan onder de indruk en zij troont hem mee: ze laat hem voor het eten betalen en slaapt met hem in een jeugdherberg. Daar ontmoeten ze twee Amerikaanse jongens die hen wel willen meenemen naar Parijs wanneer Thomas de helft van de benzine betaalt. Dat gebeurt en ze nemen plaats in de auto. Thomas spreekt maar heel gebrekkig Engels. Het is voor hem een schokkende maar aan de andere kant ook plezierige evaring, wanneer Jim hem op het toilet van een benzinestation bevredigt. 

Jenny Vreeland heeft gemerkt dat Thomas verdwenen is uit het dorp en gaat bij de ouders op bezoek. Ze ervaart hun zwijgzaamheid en hoort bovendien dat ze geen aangifte gaan doen bij de politie. Ze kan nu niets uitrichten en Thomas is uit haar leven verdwenen.

In Parijs worden ze afgezet door de Amerikanen: Chris en Thomas moeten geld gaan ophalen met het standbeeldverhaal en ze verblijven in een goedkoop hotel op kosten van Thomas. Chris wil wel seks met hem maar Thomas wijst dat af en Chris vraagt of hij homo is. Hij zegt van wel en wil dat Chris een soort zusje voor hem is.

Jenny Vreeland volgt in D. een cursus pedagogiek waar ze een andere onderwijzer Adze ontmoet. Ze laat hem meegaan naar haar huis; wanneer hij de piano ziet, vertelt ze hem over Thomas en zijn zwijgzame ouders. Adze zegt dat dit een teken van verzet tegen de snelle moderne wereld is. Het lijkt er op dat hij wel verliefd op Jenny is. 

Wanneer het gaat regenen wil Chris naar Engeland vertrekken. Ze gaan eerst met de trein naar Calais en dan met de boot naar Dover. Het is de eerste keer dat Thomas op een boot vaart. Wanneer ze aan de overkant zijn, vraagt Chris zijn paspoort en wanneer hij even later uit het toilet komt, is ze verdwenen. Hij is nu helemaal alleen en begint een beetje te zwerven. Hij mag meerijden met een vrachtwagenchauffeur en hij wil naar het noorden. Zijn Engels is niet al te best en hij wordt afgezet in Sheerness. Hij loopt wat in het rond en in de haven gaat hij aan boord van een bootje. Hij gaat de volgende dag in zee en wanneer hij eruit komt, wordt hij gespot door een politieagent. Thomas besluit op alle vragen te zwijgen. Daardoor komt hij in een psychiatrisch ziekenhuis terecht waar dokter Mc. Laren zich over hem ontfermt. Hij praat geen woord, maar wanneer hij een piano ziet staan, begint hij erop te spelen, namelijk alle nummers die hij van Jenny heeft geleerd. Daarom wordt hij de pianoman genoemd en er komen advertenties in de krant en op internet om te weten te komen wie hij is. Er komen de eerste weken veel berichten over de geheimzinnige man, maar na een tijdje verdwijnt de media-aandacht weer.

Meester Schaafstra herkent in de krant de foto en gaat daarmee naar Jenny die hem ook herkent. Jenny belt naar Engeland en haar wordt verzocht naar Engeland te komen om Thomas te identificeren. Dat doet haar denken aan het bericht over de vader van Thomas die in het donker in een vaart is gestapt en verdronken is. Ze reist naar Sheerness af en ze herkent Thomas en hij haar. Hij spreekt haar naam uit. Ze mag Thomas meenemen naar huis en op de terugreis vertelt ze hem dat zijn vader verongelukt is. Thomas zegt dat hij voor zijn moeder zal zorgen. Met het vliegtuig en de trein gaan ze terug naar het geboortedorp van Thomas. In het huis van Jenny ontmoet hij Adze. Dan ervaart hij dat Jenny hem net als Chris verraden heeft. Evenmin als Chris zijn vrouw kan zijn zo kan Jenny zijn moeder niet vervangen. Hij besluit naar huis te gaan. Hij denkt dat zijn vader zelfmoord heeft gepleegd maar zijn moeder ontkent dat. Hij gaat ook weer gewoon aan het werk in de fietsbandenfabriek waar hij nog altijd de “stille“ wordt genoemd. Hij zwijgt ook tegenover een journaliste. Hij weet niet meer wat er gebeurd is.

Personages

Thomas Boender

Thomas is de zoon van Tjitske en Jelle Boender, en groeit op in Friesland. Zijn ouders zijn extreem zwijgzaam, en daardoor groeit hij zelf ook op tot een jongen van weinig woorden. Op zijn achttiende wordt hij echter wel daadkrachtig, en verlaat hij zomaar zijn ouders. Hij ontmoet Chris en reist met haar door Europa, tot ze hem verlaat, en hij zonder paspoort in Engeland zit. Dan verliest hij zijn daadkracht weer, en gaat hij weer over tot zwijgen, tot zijn oude lerares hem vindt. Hij keert terug naar huis, en (behalve de dood van zijn vader) lijkt er weinig veranderd te zijn.

Chris

Chris is het meisje dat Thomas ontmoet in Amsterdam. Ze werkt daar als 'levend' standbeeld, iets dat natuurlijk goed bij de teruggetrokken Thomas past. Ze lijkt wel wat in hem te zien, en wil op een gegeven moment ook seks met hem, maar Thomas wijst dat af omdat hij homo is. Dan steelt ze zijn paspoort en verdwijnt uit zijn leven.

Jenny Vreeland

Jenny is de oud-lerares van Thomas, die hem ook piano heeft leren spelen. Ze heeft zich altijd over hem ontferm, en is dan ook enigszins ongerust als hij uit het dorp verdwenen is. Zij is het ook die hem signaleert in het nieuws, en hem gaat opzoeken en weer naar huis haalt. Ze is een erg zachtaardige vrouw, voor wie Thomas warme (moeder)gevoelens koestert.

Quotes

"Parijs. Het enige wat Thomas over Parijs wist, stond in het aardrijkskundeboek waaruit hij op school had geleerd. De Eiffeltoren, de Seine, de Notre-Dame." Bladzijde 26

"Thomas zweeg. Ook de chauffeur leek de poging een conversatie te voeren nu op te geven. Zijn handen leken klein op het grote stuur. Ze draaiden de vierbaansweg op. Vreemd dat ze hier links reden." Bladzijde 50

"'Raar,' zei ze. 'Die vrouw reageerde alsof ik haar voor zat te liegen. Ze klonk bijna afwerend. Maar halverwege draaide ze bij. Ze vroeg of ik naar Engeland kon komen om hem de identificeren. Zo zei ze het, identificeren. Alsof hij dood was.'" Bladzijde 72

"'Where are you from. Which country?' 'Nederland.' 'You don't speak English?' 'Little,' zei hij. 'And you're going north?' 'North, yes.' 'Okay.'" Bladzijde 50

Thematiek

Sociale problemen

Bernlef heeft zich in zijn werk al eerder beziggehouden met het thema van de taal, de herinnering, het geheugen enzovoort. Dat gebeurde o.a. in de romans “Hersenschimmen” (dementie) “Eclips” (geheugenverlies) en “De onzichtbare jongen" (zwijgzaamheid). In de stof voor zijn boekenweekgeschenk heeft het thema van de waar gebeurde geschiedenis van de pianoman in 2005 hem aangetrokken. Hij kiest daarvoor als personage de jonge Thomas Boender die in een zeer zwijgzame familie opgroeit, waardoor hij pas op zijn vierde gaat spreken en dan alleen nog maar de meest noodzakelijke woordjes. Op school trekt de jonge Jenny Vreeland zijn lot aan en ze leert hem in de bijlessen ook een andere soort taal, nl. die van de muziek. Thomas kan niet langer tegen de harde zwijgzaamheid van zijn vader en vertrekt uit huis. Hij gaat het avontuur tegemoet: eerst in Amsterdam, later in Parijs en Engeland. Hij kan maar moeizaam communiceren met de mensen die hij ontmoet, want ook Engels spreekt hij slecht. Hij wordt door Jim bevredigd en daardoor lijkt het alsof hij homofiel is, want seks met Chris wil hij niet. Die laat hem dan ook in de steek, wanneer ze in Engeland zijn. Wanneer hij in Sheerness zonder paspoort wordt aangetroffen, besluit hij maar helemaal niets meer te vertellen. Vele namen worden aan hem toegewezen en hij laat alleen maar zien dat hij kan pianospelen: het is zijn communicatiemiddel. De meester en de juf lezen later in de krant het bericht over de pianoman en ze herkennen Thomas. Jenny gaat hem ophalen en brengt hem weer thuis, waar gelukkig zijn zwijgzame vader aan zijn einde is gekomen. Jammer genoeg heeft Jenny een relatie in die paar maanden gevonden, duus Thomas besluit terug te keren naar de boerderij van zijn moeder. Hij gaat ook terug naar de fietsbandenfabriek en hij lijkt redelijk gelukkig te zijn na het overlijden van zijn vader. Alsof hij van een last bevrijd is. Het zwijgen in woorden als verzet tegen de harde buitenwereld is dus het thema van deze kleine roman. Wanneer Thomas in Engeland zit, hanteert hij dezelfde methode. Hij zwijgt tegenover de harde buitenwereld die hem allerlei andere namen in de schoenen schuift. Pas wanneer de vertrouwde Jenny hem opzoekt, begint hij weer te praten. Hij zegt tegen haar dat hij wel moest zwijgen, omdat ze hem allerlei andere namen wilden toedichten en om zijn eigen naam (identiteit) te bewaren moest hij wel zijn mond houden. Zwijgen is dus inderdaad “goud” voor hem geworden. “Spreken” blijft zilver (vgl. symbolisch het zilveren standbeeldmeisje Chris, die hij in eerste instantie zwijgend ontmoet: "Ze stond daar roerloos en zwijgend" blz. 19). Opvallend is verder dan ook het aantal keren dat het woord 'zwijgend' in de kleine roman wordt genoemd. Van de onderwijzer Adze hoort Jenny dat zwijgen een reactie van de mensen in het dorp is om zich te hechten aan het vroegere leven. Het lijkt of ze niet kunnen meekomen in de maalstroom van het nieuwe leven. (blz. 41). Ook wanneer hij terugkomt uit Engeland, blijft hij voor de andere mensen over de ware toedracht zwijgen. Op de plek waar zijn vader stierf, ervaart hij echter een vreemde lichtheid en hij roept de namen van Chris, Jenny en mama, die drie vrouwen die zijn leven tot dan toe hebben beheerst.

Motieven

Homoseksualiteit

Thomas geeft aan Chris toe dat hij homo is als ze daarnaar vraagt. Hij heeft ook een seksuele ervaring met Jim op het toilet van een benzinestation.

Coming of age

Thomas wordt volwassen in het boek. Hij verlaat dan ook het ouderlijk huis en gaat zelf op 'avontuur': eerst naar Amsterdam, en vanuit daar naar Parijs en Engeland. Ook ontmoet hij een meisje van zijn leeftijd waarmee hij bevriend raakt, en heeft zijn eerste seksuele ervaring (met een jongen).

Opdracht

“Voor Eva “

Trivia

Het boekje was het boekenweekgeschenk in 2008.

Bernlef baseerde zich voor Thomas op de autistische trekjes van zijn jongere broer.

Titelverklaring

“De pianoman” werd de drenkeling genoemd die maar bleef zwijgen in het Engelse Sheerness en van wie men niet wist wie hij was. In dit geschenkje is het Thomas Boender die in Engeland terecht is gekomen en daar net doet alsof hij geen Engels verstaat. Hij kan echter wel heel mooi piano spelen. Daarom werd de vondeling destijds in Engeland ook “De pianoman”genoemd.

Structuur & perspectief

Het verhaal is opgebouwd in 14 korte hoofdstukken die beginnen met de geboorte van Thomas en eindigen met zij terugkeer in het Friese dorp na het maken van een reis door West-Europa. Het is een chronologisch verteld verhaal met twee verhaaldraden: de ene draad volgt Thomas op zijn vlucht van huis en de andere is de lijn die zijn schooljuffrouw Jenny volgt om hem op te halen.

Er is sprake van een impliciet auctoriaal perspectief: er is een onzichtbare verteller die a.h.w boven de personages zweeft . Hij geeft geen expliciet commentaar op de handeling, maar je voelt als lezer dat er een vertelinstantie is die buiten de personages om vertelt. Hij vertelt in de o.v.t. 

Decor

Er worden geen expliciete geven over data en jaartallen genoemd. Maar het is wel een actueel verhaal. Bernlef is geïnspireerd door het bericht over de mysterieuze pianoman in Sheerness. Dat verhaal speelde in het jaar 2005. Er wordt ook verwezen naar actuele elementen: het bestaan van de € , mobiele telefoons etc. Het lijkt dus logisch om het verhaal in 2005 te laten spelen. Het verhaal neemt enkele maanden in beslag. In het eerste hoofdstuk wordt de groei van Thomas beschreven, tot aan zijn 18e jaar. Zijn vlucht duurt enkele maanden, voordat hij weer terugkeert naar het Friese dorp waar hij werd geboren.

De eerste jaren van zijn leven slijt Thomas Boender in een klein en (achtergebleven?) Fries dorp. Op zijn achttiende besluit hij weg te vluchten van huis en hij maakt een reis naar Amsterdam en Parijs om vandaar uit naar Engeland te gaan met een opgeduikelde vriendin Chris. In Engeland laat die hem in de steek en hij komt in Sheernes terecht. Daar wordt hij later opgehaald door juffrouw Jenny die hem weer naar huis brengt in het Friese dorp, waar zijn vader inmiddels overleden is. Eigenlijk is er dus sprake van een soort queeste:
- begin en einde van het verhaal eindigt op dezelfde plek
- de opdracht/ het avontuur wordt op vreemd terrein beleefd
- na afloop is de opdracht vervuld met een goede afloop.
Thomas is weer terug in zijn geboortedorp in Friesland.

Slotzin

'Vertel me wat je die weken hebt gedaan, waar je bent geweest.' Hij knikte. Hij begon.

Beoordeling

Een mooi symbolisch boekje van Bernlef over de functie van taal, muziek en zwijgen. Het is behalve een typisch Bernlef-thema ook in een typische Bernlef-stijl geschreven: helder, zakelijk taalgebruik dat zich ook in zijn andere romans laat zien. Gemakkelijk te begrijpen voor een grote groep lezers: ideaal dus voor een boekenweekgeschenk. Niettemin zijn er spannender geschenken geschreven.
Amusementswaarde: 6 Waardering in scholieren.com punten: 1 (net als alle andere boekenweekgeschenken van de laatste jaren)

Recensies

"Bernlefs novelle De pianoman is meer dan een verhaal – het is een vertoog over taal. Met als conclusie: een mens kan zonder woorden, maar niet zonder gedachten." http://www.vn.nl/Standaar...ernlef.htm

"Bernlefs verklaring biedt je een fijne leesavond. In zijn versie van dit verhaal is de pianoman Thomas Boender, een jongen die zich niet goed in taal kan uitdrukken." http://recensieweb.nl/rec...an-spelen/

"Bij deze schrijver zie je meestal meer dan alleen de ontwikkeling van de hoofdpersoon: je ziet ook hoe anderen reageren op iemand die afwijkt van de groep. In die zin is De pianoman ook interessant, want blijkbaar verklaren wij iemand die niet reageert op woorden bij voorbaat voor gek. Iemand die zwijgt, is verdacht. Dat zegt iets over de macht die woorden hebben in maatschappij die bol staat van de communicatie. Een mooi geschenk derhalve." http://www.tzum.info/2013...-pianoman/

Bronnen

Website van de schrijver

http://www.bernlef.net/