Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2017
• 318 pagina's
• Uitgeverij: Prometheus

Flaptekst

Eerste zin

Hij had er drieënveertig jaar over gedaan om erachter te komen, maar hij was niet gemaakt om zich schrap te zetten.

Samenvatting

In 'Het beste wat we hebben' gaat rechter Lucas de confrontatie met zijn leven en verleden aan door naast een brug te gaan wonen waar elk jaar veertien en een halve mensen vanaf springen.

Lucas is de rechtszaal uit gerend naar een brug waar elk jaar tientallen mensen zelfmoord plegen. Hij lijkt ook zelfmoord te willen plegen. De vorige dag had hij thuis een etentje met zijn vrouw Isabelle en vier van haar goede vrienden. Hij had het gevoel dat ze hem vooral tolereerden, voelde niet de behoefte zich echt te mengen in het gesprek en stikte van de jeuk. De volgende ochtend had hij nog steeds jeuk, hij werd bijna gek van het geluid van de airco en in iedere zaak greep hem aan. Uiteindelijk stond hij dus op en liep weg. Nu op de reling van de brug besluit hij niet te springen. Hij koopt een huis in de buurt van de brug en neemt drie maanden verlof. Voortaan loopt hij rondes over de brug en spreekt mensen aan als ze zelfmoord willen plegen.

Na twee weken staat Isabelle onverwacht voor zijn deur. Ze wil weten wat zijn plannen zijn maar dat weet Lucas zelf ook niet goed. Als Lucas haar vraagt hem te zeggen wat ze nu echt van hem vindt, krijgt hij een hoop verwijten te horen. Isabelle blijft hem in de loop van het verhaal opzoeken en opbellen. Lucas voelt zich in het begin verplicht haar berichtjes en telefoontjes te beantwoorden maar negeert haar steeds meer. Op een gegeven moment vermoedt hij dat ze een affaire heeft en als hij haar hiernaar vraagt, speelt ze een spelletje met hem dat hij niet kan waarderen. Ze voelen zich steeds ongemakkelijker als ze bij elkaar in de buurt zijn.

Lucas ziet voor het eerst iemand aan de reling van de brug staan: de elfjarige Riley. Het is de sterfdag van zijn moeder: ze is twee jaar geleden gesprongen. Zijn vader komt regelmatig zijn bed niet meer uit en hij zorgt voor zijn zusje van zes. Lucas nodigt hem bij hem thuis uit voor een maaltijd en in de loop van het verhaal zal Riley vaker langskomen om samen te koken en bij Lucas enigszins zijn hart te luchten, ze gaan zelfs samen naar een zwemparadijs. Hij durft de brug eigenlijk niet meer achter te laten nu maar gaat toch zijn zus Suzanne opzoeken in de instelling waar zij verblijft. Suzanne heeft last van een bepaalde stoornis waardoor ze soms aanvallen krijgt en niet zelfstandig kan wonen.

Lucas ziet zijn eerste springer: de 80-jarige Georgette die gediagnosticeerd is met Alzheimer en dat haar man Etienne niet aan wil doen, juist omdat ze zo gelukkig samen zijn. Lucas weet haar van de reling te praten en rijdt haar naar huis. Vervolgens voorkomt hij ook een tweede keer dat er iemand springt, een man nu, maar hij moet geweld gebruiken. De man wordt naar het ziekenhuis afgevoerd, zelf houdt hij er een gebroken neus aan over. De volgende dag doet alles pijn en als ook de kachel het niet doet, krijgt hij een wanhopig gevoel over zijn eigen situatie: wat moet hij doen? Een paar dagen later wordt hij gebeld dat Suzanne weer een aanval heeft en verdwenen is. Dit is in het verleden vaker gebeurd en ze kunnen alleen afwachten.

Lucas ontmoet een derde springer: Amber. Ze heeft genoeg van haar angsten en heeft niet het gevoel iets voor iemand of het leven in het algemeen te betekenen. Lucas praat best lang met haar, maar dan geeft ze hem een hand en laat zich voorover vallen. De volgende dagen is hij erg van slag, ook omdat haar lichaam niet wordt gevonden en niemand haar als vermist opgeeft.

Suzanne is inmiddels al vier dagen weg en hij moet bij de instelling komen voor verdere stappen. Daar blijkt ook zijn moeder te zijn die hij al achttien jaar niet gezien heeft en hij schrikt maar besluit vanwege Suzanne te blijven. Suzannes begeleider vertelt eigenlijk niet meer dan dat er een zoektocht georganiseerd wordt. Zijn moeder vraagt of Lucas haar naar huis kan brengen en hij zwicht omdat hij niet meer de slechte zoon wil zijn. Ze krijgen echter in de auto al ruzie – Lucas verwijt zijn moeder haar dochter niet beschermd te hebben tegen haar man - en als Lucas bij zijn ouderlijk huis aankomt, komt zijn vader net naar buiten. Tegen beter weten in gaat hij de auto uit en het huis in. Hij loopt door het huis en komt uit bij zijn vaders slaapkamer, waar hij terugdenkt aan die keer dat zijn vader zijn onderbroek naar beneden trok. Hij stormt naar beneden en bedenkt dat de enige manier om wraak te nemen het doorbreken van het geheim is: hij vertelt aan alle buren wat zijn vader gedaan heeft.

Onderweg naar huis wordt hij gebeld dat Suzanne is gevonden: ze is in de war en heeft een beenbreuk. Als Lucas haar ziet vertelt hij wat hij gedaan heeft en Suzanne is hem dankbaar. Er komt een arts die hem vraagt even op de gang te wachten en daar ziet hij zijn moeder weer die boos op hem is vanwege de buren. Lucas wordt niet boos maar omhelst haar en zegt dat ze hem moet bellen als ze ooit voor zichzelf kiest.

Isabelle heeft hem uitgenodigd voor een chique diner in een van hun favoriete restaurants. Hij besluit eerst even langs Rileys vader te rijden om kennis te maken maar die wordt woest als hij begrijpt dat dit de nieuwe vriend is over wie zijn zoon het steeds heeft en hij suggereert dat Lucas een pedofiel is. De situatie eindigt vrij dramatisch en Lucas komt drijfnat van de regen en somber in het restaurant aan, ook omdat hij al bij voorbaat weet dat hij niet over dit soort dingen kan praten met Isabelle. Zijn vermoeden blijkt te kloppen en als hij toch probeert te vertellen over wat hij de afgelopen dagen heeft meegemaakt, dwingt Isabelle hem steeds in de verdediging. Uiteindelijk zegt hij dat ze beter niet meer samen kunnen zijn. Niet veel later laat Isabelle al zijn spullen bij hem bezorgen. Lucas hoopt dat hij zijn verlof kan verlengen. Hij gaat de brug weer op en heeft verder geen plan.

Personages

Lucas

Hij is opgegroeid in een groot huis vol geschiedenis, 43 jaar, rechter, achttien jaar getrouwd met Isabelle en een stiefdochter – Pippa (reist door Zuid-Afrika) -, ziet zijn moeder al achttien jaar niet meer, praat tegen zichzelf, typische nice guy: conflictvermijdend, zegt niet wat hij zou willen zeggen, probeert zo aardig mogelijk te zijn om mensen voor zich in te nemen, vindt het lastig om eigen ruimte in te nemen. Hij is rechter geworden uit idealisme en is menselijker dan zijn collega’s. Als hij bij de brug woont, verslonst hij een beetje. Lucas ontdekt in dit verhaal dat de pijn uit het verleden die hij dacht weg te kunnen stoppen, toch zijn leven voor een groot deel bepaald heeft. Pas als hij dat erkent en het verdriet toelaat, kan hij verder met zijn leven.

Isabelle

Ze vindt haar uiterlijk belangrijk, heeft een eigen bedrijf, dochter Pipa uit haar vorige huwelijk, gaat altijd voor de confrontatie, rappe tong en snelle geest, sterk, snel een oordeel klaar, assertief, aanvaardt geen ‘nee’, oerkracht, ontembaar. Isabelle vindt terugkijken naar het verleden tijdsverspilling (haar motto is ‘het leven is te kort om te talmen’) en kan dus geen gevoel opbrengen voor het proces waar Lucas doorheen gaat. Lucas wil bewust stilstaan, zij wil keihard vooruit.

Suzanne

Ze is de zus van Lucas, jonger, frêle, dissociatieve identiteitsstoornis, heeft last van aanvallen waarbij ze niet weet wat ze doet en bijvoorbeeld de straat op kan gaan om te zwerven, woont vrijwillig in een instelling waar ze niet opgesloten zit, praat heel aarzelend en langzaam. ‘Ze zat vast in dat vagevuur van wel en niet te willen: spreken, vergeten, geloven, vertrouwen, durven, leven.’ (p. 65) Kan concentratie leggen in de kleinste handelingen, elk goed moment is een cadeau. Lucas vindt haar zowel een weekdier als een leeuw, hij vindt haar gehavend, slim, optimistisch en moedig.

Quotes

"Hij wou dat herinneringen konden vervliegen, zoals geuren en hoop doen, soms. " Bladzijde 11

"Dat we wennen aan de dingen is gevaarlijk, want we kunnen wennen aan alles, dat wist hij al heel lang. " Bladzijde 31

"Het was zo moeilijk te geloven, ook al wist je het al eeuwen, dat ouders niet alleen niet waren wie ze moesten zijn, maar dat ook nooit zouden worden, zelfs niet heel even, niet één moment in één gesprek. " Bladzijde 172

"‘”Vindt gij dat genoeg? Dat ge werk hebt, en geld, of ja, ik niet eens zoveel, maar zeker genoeg om van te leven. Dat ge collega’s hebt tegen wie ge vriendelijk zijt zonder meer? Dat ge elke middag een broodje eet met kaas en groenten? Dat ge twee keer in de week gaat zwemmen, wat ge niet echt goed kunt, en niet echt graag doet, maar ge vindt toch dat ge moet bewegen? Dat ge uw kamerplant na twee jaar nog altijd niet dood hebt gekregen, wat een record is? Dat ge wel eens mensen ziet, vrienden, waar ge dan mee naar de film gaat, of naar een restaurant, en toch keert ge meestal terug naar huis zonder van elkaar te weten wat de ander echt bezighoudt. Vindt gij dat genoeg?" Bladzijde 217

"Verdriet liep voor hem uit als een hond die zelf de weg weet. " Bladzijde 224

"Het is niet omdat een gebaar niet wordt gezien dat het niet telt. " Bladzijde 315

Thematiek

Incest

Het thema van deze roman is incest, in het bijzonder het geheim houden van dergelijke trauma’s omdat niet de daders maar de slachtoffers zich schamen voor wat er gebeurd is. ‘Waarom vrezen zoveel slachtoffers de dader te zijn geweest, of toch tenminste de schuldige? Waarom organiseren zo veel slachtoffers hun leven zo dat ze zichzelf als dader kunnen blijven beschouwen, terwijl het hun zo in de weg zit.’ (p. 156) De vader van Lucas en Suzanne heeft Suzanne jarenlang misbruikt. Toen Suzanne in de puberteit kwam, hield het op en ze ervoer dat als een afwijzing. Ineens wilde haar vader haar niet meer, werd hun bijzondere relatie verbroken. Door schaamte over wat er gebeurd was en over haar gevoelens daarover zweeg ze en door het constante gevoel van onveiligheid werd ze min of meer gek. Ook Lucas zweeg: zijn vader wilde dat hij het met zichzelf deed en als hij dat niet doet, wijst zijn vader hem af. Ook heeft hij zijn vader en zus een keer samen gezien en ’s nachts hoorde hij geluiden, maar hij heeft nooit iets gedaan. Hij heeft het gevoel tekort te zijn geschoten, zoals hij ook tekortschiet als hij niet kan voorkomen dat Amber springt. Waar Suzanne door haar gekte wat er gebeurd is, niet geheim kan blijven houden, daar probeert Lucas dat wel: hij stopt alles weg en denkt zijn leven te kunnen leven. Diep van binnen ervaart hij echter een groot verdriet en het lukt hem steeds minder dat in te houden. ‘En er bestaat niet zoiets als vergeten. Dat waarnaar niet wordt gekeken, verschuilt zich in de schemerzone waar keuzes worden aangestuurd en verdriet zich niet weg laat wuiven.’ (p. 314 – zie ook het motto) Pas als hij het geheim doorbroken heeft door alles aan de buren te vertellen, breekt het verdriet los en hij realiseert zich dat Isabelle hetzelfde effect op hem heeft, als vroeger zijn ouders: kleineren, negeren en dan weer opeisen. Hij breekt met Isabelle en gaat alleen verder. Op de Beeck heeft ook in een interview gezegd dat ze een pleidooi wil houden voor een cultuur van openheid, voor het durven uiten van lelijke gevoelens en het confronteren met onwenselijkheid. (NRC, 30 september 2017)

Motieven

Zelfmoord

De brug zelf is onderdeel van dit motief (zie decor en tijd). Lucas wil zelfmoord plegen maar o.a. zijn hekel aan water weerhoudt hem en hij besluit te proberen andere springers te helpen. Vervolgens maken we kennis met vier springers: Ryans moeder, Georgette, een gewelddadige man en Amber, die alle vier een andere groep zelfmoordenaars zouden kunnen voorstellen. Lucas probeerde dus uit zijn leven weg te vluchten, net als de zelfmoordenaars, maar hij zet in plaats daarvan zijn leven stil en gaat de confrontatie met zijn verleden aan.

Liefde

Lucas is op zoek naar echte liefde, liefde zoals in zijn ogen Georgette en Etienne die beleven, liefde waar Isabelle een beetje schamperend op reageert. Dit is wat hij over zijn relatie met Isabelle denkt: ‘Wat deelden ze echt? Behalve een leven? Wisten ze van elkaar wat ze ten diepsten dachten, vreesden, wat hen uit de slaap hield, waar ze niet overheen raakten, waar ze zich over schaamden, wat ze hadden meegemaakt, lang geleden, en hoe dat nu voelde? Wanneer had ze hem nog eens een echte vraag gesteld waarop ze ook uitgebreid het ware antwoord wilde weten? Wanneer had hij haar nog eens echt met iets geholpen, wat zij dan ook toeliet? Was dat leven samen liefde? Of een soort broederschap? Of nog iets anders waar hij geen woord voor wilde bedenken?’ (p. 167) In zijn ogen zou liefde dus geen soort van zakelijke overeenkomst moeten zijn waar je maar in blijft hangen omdat het verbreken van de relatie nog enger is dan ermee doorgaan, maar zou het de ander echt moeten (willen) kennen moeten zijn. Ook Amber wenst zo’n relatie en heeft een hekel aan de oppervlakkigheid die ze ervaart in de contacten die ze nu met mensen heeft. Ze heeft niet het gevoel voor iemand bijzonder te zijn en vanuit dat gemis wil ze een einde aan haar leven maken. Later blijkt dat ze dat waarschijnlijk goed aanvoelde omdat niemand haar als vermist opgeeft: ‘De eenzaamheid van niet gemist te worden moet zo heftig zijn voor wie dat kan vermoeden.’ (p. 275)

Ouder-kindrelatie

Lucas is zelf niet misbruikt maar hij is wel degene die zijn moeder niet meer ziet. Hij verwijt haar haar dochter niet beschermd te hebben tegen haar man. Uiteindelijk speelt hier vooral zijn eigen schuldgevoel een rol en als Suzanne hem vertelt dat hij net zo machteloos was als zijzelf, kan hij zijn moeder omhelzen. Suzanne ziet haar moeder zelf nog wel vanwege een gevoel van eenzaamheid. In een interview zegt Op de Beeck over de gevolgen van incest op de ouder-kindrelatie: ‘Je moet je inbeelden dat je als kind van vijf moet proberen een band te krijgen met ouders die totaal onbetrouwbaar blijken te zijn. Je ontwikkelt vertrouwen in een omgeving waar mensen je volledig in de steek laten. Je moet een gevoel van eigenwaarde kweken terwijl je alleen het signaal krijgt dat je ten dienste staat van anderen en er zelf niet mag zijn. Je moet jezelf troosten in een omgeving die geen enkele troost biedt. Je moet met je lichaam leren omgaan terwijl je lichaam een object is waar mensen mee doen wat ze willen – en dan nog wel de mensen die je zouden moeten beschermen.’ (NRC, 30 september 2017) Dit is echter niet de enige ouder-kindrelatie in het boek: ook Ryan wordt door zijn ouders in de steek gelaten en Pipa vindt dat Isabelle haar niet vrij laat en probeert te manipuleren. Ze denkt bindingsangst gekregen te hebben door de situatie thuis: ieder op zijn eigen eiland. Suzanne zegt dat ‘de titel ‘moeder’ een ereteken [zou] moeten zijn dat kinderen in jaren van volwassenheid wel of niet toekenden.’ (p. 230-231)

Motto

De enige gevaarlijke en ongezonde verdrieten zijn diegene die we in onszelf begraven en stil met ons meedragen om ze te verdringen in het lawaai van het leven daarbuiten, als ziektes die oppervlakkig behandeld worden en zich alleen maar even terugtrekken om na een tijdje des te heftiger opnieuw uit te breken. Verdriet als ongeleefd leven, verworpen verleden, verloren gelopen emotie, dat is leven waar we aan kunnen sterven.

Rainer Maria Rilke, ‘Brieven aan een jonge dichter’

Dit motto slaat op het geheim houden van dingen als incest, waardoor het verdriet en de pijn alleen maar groter worden. Zie hiervoor het thema.

 

To leave the world a little better than you found it. That’s the best een man can ever do.

Paul Auster, ‘Timbuktu’

Dit motto slaat op de beslissing van Lucas om voorlopig met zijn werk als rechter te stoppen en op de brug te proberen te voorkomen dat mensen zelfmoord plegen. Hij heeft het gevoel met zijn werk als rechter te laat te zijn om mensen echt te kunnen helpen en wil iets concreters bijdragen aan het welzijn van de wereld.

 

’t Is al wa da j’aan doen woart

Gelik wa da j’aan ’t doen woart

Doe me voert

Het Zesde Metaal, ‘Naar de wuppe’

Lucas luistert naar dit liedje op de dag nadat hij met geweld heeft kunnen voorkomen dat een man van de brug sprong en zelf een gebroken neus heeft opgelopen. Hij noemt het zelf een kwaad liedje en het gaat over dat mensen liever om de hete brei heen blijven draaien dan dat ze echt de confrontatie met zichzelf of anderen aangaan. De tekst is in het Vlaams en veel ervan kan ik redelijk begrijpen maar de hier geciteerde regels eigenlijk het minst. Hier vind je de volledige tekst: https://muzikum.eu/nl/123-2204-521612/het-zesde-metaal/naar-de-wuppe-songtekst.html

Titelverklaring

Isabelle begrijpt weinig tot niets van Lucas’ besluit om zijn leven stil te zetten en bij de brug te gaan wonen om springers tegen te houden. ‘”Vindt gij het dan niet belangrijk om …” Hij dacht na over het vervolg van zijn zin. […] “Om te durven stilstaan bij wat we hebben”, hij aarzelde even, “en wat we niet hebben.” (p. 109)

Later twijfelt Lucas of hij die zelfmoordenaar wel met geweld van de reling had moeten slepen. Suzanne vult dan het wat we hebben uit het vorige citaat verder in, terwijl je van haar dit optimisme misschien het minst zou verwachten: ‘”Le- leven, is, is, is, nog altijd, het, beste, wat we, heb-, hebben.”’ (p. 175) Dit boek gaat dus over het leven en hoe dat zinvol te maken.

Structuur & perspectief

Het lijkt alsof het verhaal begint met een soort ondertitel: ‘Wat wordt gewist blijft even waar’. Daarna volgen 38 hoofdstukken waarvan de nummers zijn uitgeschreven. Het verhaal wordt niet-chronologisch verteld, in het eerste hoofdstuk staat Lucas bijvoorbeeld op de brug en in het tweede hoofdstuk spring je terug in de tijd.

Het verhaal wordt verteld in een personaal perspectief: je leest mee met de gedachten en gevoelens van Lucas. In de andere twee boeken die bij deze trilogie horen, krijg je een ander perspectief op dit thema. Lucas is de hoofdpersoon terwijl zijn zus misbruikt is, dus er wordt niet geschreven vanuit de persoon die het misbruik ervaren heeft. Ik vraag me af of Op de Beeck dat in een van de andere boeken wel zal doen.

Decor

Het belangrijkste aspect van het decor is de brug: 81 meter hoog, elk jaar springen er veertien en een halve mens af. Je springt in een rivier waardoor al je botten verbrijzelen, die vervolgens vitale organen doorboren, of je verdrinkt alsnog. Uit onderzoek onder de overlevers bleek dat 90 procent van hen op het moment van loslaten, dacht alsnog te willen blijven leven. Ter preventie zijn schotten neergezet. Lucas woonde in een mooi huis in de stad maar gaat in een eenvoudig huis met uitzicht op deze brug wonen. Zijn vorige leven draaide om comfort en luxe en hier neemt hij de eenvoudige en gedateerde inboedel van de vorige overleden bewoonster over.

De tijd is het heden: het is winter en er is sprake van een referendum, waarschijnlijk is dat het referendum over de Brexit. De vertelde tijd is ongeveer drie maanden: de tijd van het verlof dat Lucas gekregen heeft.

Stijl

'In Het beste wat we hebben is ze opnieuw kwistig met het beproefde elixir van goedkope emotie en opzichtig effectbejag. In geforceerd aandoende en soms lang uitgesponnen scènes is de subtiliteit ver te zoeken. Het principe 'show, don't tell' is nooit aan Op de Beeck besteed geweest. Maar al te vaak voel je de gebeurtenissen op je klompen aankomen, nog aangezwengeld door flashbacks uit de troebele jeugd van Lucas. Slordigheden en vreemde anomalieën ontsieren de flow van het verhaal.

De literaire vorm lijkt voor Op de Beeck bij momenten slechts bijzaak, zeker in ellenlange dialogen in onopgesmukte spreektaal vol 'ge' en 'gij' die voor 'sappig Vlaams' moeten doorgaan. Veel zinnen kronkelen en meanderen als een op hol geslagen bergriviertje. Ze willen zich maar niet tot iets fraais formatteren, ondanks de acrobatische metaforiek: 'Toen ze 40 minuten later op hun rug lagen, starend naar het plafond, verspreid over het bed als de twee laatste mikadostokjes van het spel, en zij haar voeten nonchalant op zijn been legde, voelde het alsof het balletje van de roulette op het getal viel waar hij al zijn geld op had ingezet.'' (Leyman 2017)

 

Slotzin

Hij liep heen en weer op zijn brug. Hij had geen plan, behalve hier zijn. Hij stelde zich geen vragen. Hij maakte rechtsomkeer voor de volgende ronde. Hij richtte zijn blik op de verte, daar waar alle beter lag te wachten, misschien.

Bijzonderheden

Op 25 september 2017, vlak voor het verschijnen van dit boek, onthulde Op de Beeck bij 'De wereld draait door' zelf ook incestslachtoffer te zijn. Die uitzending of fragmenten daarvan kijk je hier: https://dewerelddraaitdoor.bnnvara.nl/gasten/griet-op-de-beeck Ze krijg hierna een stortvloed van reacties, vooral negatieve, over zich heen.

Beoordeling

Sinds haar eerdere boeken en haar optreden bij 'Zomergasten' ben ik een groot fan van Griet op de Beeck als persoon: ze durft over de vervelende dingen in het leven te praten en is daar duidelijk een gezonder mens van geworden. Die open- en eerlijkheid zie je ook in dit boek terug en ik heb genoten van de mooie zinnen en passages waarin ze haar ideeën daarover verwerkt. Het verhaal zelf viel mij gelukkig niet zwaar: vanwege alle publiciteit eromheen had ik verwacht dat het een somber boek zou zijn maar dat viel mee. Ik vond vooral de ontwikkelingen tussen Isabelle en Lucas interessant, de verwijzingen naar de incest lagen er wel een beetje te dik bovenop. Ik denk dat je dit boek moet lezen als je zelf geïnteresseerd bent in de (on)mogelijkheid van de maakbaarheid van het leven, omdat je wat deze personages meemaken dan als een soort experiment bij die vraag kunt beschouwen. Als je daar niets mee hebt, dan is dit boek niet voor jou geschikt.

Recensies

"Zoveel is zeker: deze roman zal de kloof tussen de diehardfans én de Op de Beeckhaters enkel maar vergroten." https://www.volkskrant.nl...~a4518702/

"Toch raakt het verhaal van Lucas je. Wellicht komt dat door de sterke dialogen tussen Lucas en Riley of Suzanne, wellicht is het de manier waarop Lucas brugspringers Georgette en Amber van de brug wil overtuigen van het leven. Misschien ligt het meer in de passages waarin Lucas Riley laat zien wat liefde kan zijn. Centraal staat echter de enorme kilte in het leven van de personages. Relaties zijn niet hartelijk, Lucas’ leven lijkt niet écht en Riley is een jongen om je zorgen om te maken. Dat intrigeert." https://www.tzum.info/201...-beste-we/

"Griet Op de Beeck lijkt met Het beste wat we hebben te impliceren dat hoge nood is uit te bannen of zelfs te voorkomen. Dat wil ik valse troost noemen, een onwaarheid. " https://www.nrc.nl/nieuws...7-a1576184

Bronnen

Hard bewijs ontbreekt en dat knaagt nog, ook bij Griet Op de Beeck zelf

https://www.nrc.nl/nieuws...0-a1575426