Geschiedenis van de literatuur

Antwoorden Teksten en opdrachten Engels vwo Voorgeschiedenis (tot circa 1100) opdracht 1 a Het Angelsaksische Engeland kende de gehele periode het comitatus-systeem in plaats van het feodale systeem dat zich op het vasteland (Frankrijk) ontwikkeld had. Angelsaksische poëzie is veruit de vroegste van de bewaard gebleven West-Europese poëzie. De Angelsaksen waren de meest gerenommeerde metaalbewerkers in Europa en blonken uit in decoratieve metaalbewerking, waarbij ze gebruikmaakten van geometrische en abstracte patronen. Diezelfde patronen werden ook gebruikt in de Angelsaksische illustraties van manuscripten. b Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen indruk te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. c Persoonlijk. opdracht 4 a Een gevecht met blote handen, een gevecht van man tot man. Beowulf heeft veel meer kracht in zijn handen (‘the monster soon found that never before had he felt / in any man in all the earth / a mightier handgrip...’). b De dichter beschrijft de nederlaag van Grendel met opzichtig leedvermaak. Hij toont geen enkel medeleven met het verschrikkelijk verminkte monster. Beowulf wordt afgeschilderd als de bedwinger van het (universele) kwaad en als een soort ‘verlosser’. c Persoonlijk. Denk eens na over de omstandigheden waarin jij opzwepende strijdliederen gepast zou vinden of je erdoor zou laten meeslepen.
opdracht 6 a Persoonlijk. b Het kan zijn dat Byrhtnoth wist dat de Vikingen hoe dan ook een keer in een echte veldslag aangepakt zouden moeten worden om het gevaar van zich steeds maar herhalende plunderingen en strooptochten te bezweren. Wellicht koos hij ervoor om de beslissende confrontatie dan maar op dat moment aan te gaan ‘to have it over and done with’. Een ander argument zou kunnen zijn dat een spectaculaire overwinning in een echte veldslag en roemrijke gevechten van man tot man alle Angelsaksen langs de bedreigde kust zou motiveren voor eens en voor altijd af te rekenen met de Vikingen. c Persoonlijk. Betrek bij je overwegingen hoe jij zelf reageerde op bijvoorbeeld de ‘laffe’ aftocht en overgave van Dutchbat in Srebenica. d Denk bijvoorbeeld aan de Texanen en hun verzet tot de laatste man tegen de Mexicanen die het Texaanse fort The Alamo belegerden of aan het doorvechten tot de laatste man van Generaal George Armstrong Custer en zijn Zevende Cavalerie in het gevecht met de Sioux van Sitting Bull in de slag van Little Big Horn. Je kunt ook het gedicht The Charge of the Light Brigade van Alfred Lord Tennyson (zie hoofdstuk 5 De negentiende eeuw) in je overwegingen betrekken of een epische film als Braveheart van en met Mel Gibson. opdracht 8 a Persoonlijk. b Persoonlijk. Je mening hangt af van hoe je aankijkt tegen mensen die willens en wetens en vrijwillig hun leven riskeren ter wille van hun eer, hun reputatie, hun vaderland of mensen in nood. De een heeft daar bewondering voor, de ander ziet die ‘helden’ als psychotische en suïcidale gekken. Een moderne uitwas van de verheerlijking van de krijger-held is het voetbalvandalisme waarin groepen ‘supporters’ tegen elkaar ten strijde trekken in een soort primitieve stammenoorlog. 2 De late Middeleeuwen (circa 1100–1500) opdracht 1 a De builenpest kostte in Engeland het leven aan de helft van de bevolking (elders in Europa aan eenderde). De grote Arthurromans in het Engels verschenen later dan elders in Europa en worden gekenmerkt door een kritische houding ten opzichte van de Franse hoofse idealen. De romans geven op die manier blijk van een typisch Engelse nuchterheid, afkeer van hoogdravendheid en verbondenheid met een eigen, meer volkse en aardse traditie. b Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen indruk te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. c Persoonlijk. opdracht 3 a Zij is agressief (ze kan het niet hebben als een andere vrouw vóór haar naar het altaar gaat en wordt dan zo kwaad dat zij helemaal niets meer aan liefdadigheid doet en niets meer op de offerschaal legt); zij is wellustig (zij is vijf keer getrouwd geweest en weet alles van de liefde af – ‘she coude of the art the olde daunce’); zij is spraakzaam en kwebbelt er lustig op los (‘in felawship wel coude she laughe and carpe’). b Zij heeft een rood en blozend gezicht, hetgeen op wellust en hartstocht wijst. Zij heeft een spleetje tussen de tanden, hetgeen op een avontuurlijke aard wijst (denk daarbij aan al haar pelgrimstochten, een hele prestatie voor een vrouw alleen). Zij is mollig en heeft stevige heupen (‘hir hipes large’), ook dat wijst op een amoreuze en hartstochtelijke natuur. c Persoonlijk. Denk aan volkswijsheden als: ‘dikke mensen zijn gezellig’ of gezegdes als: ‘gekrulde haren, gekrulde hersenen’. Denk ook aan vooroordelen die samenhangen met de huidskleur en het ras van medemensen. d Persoonlijk. e Persoonlijk. Je kunt in je overwegingen betrekken dat het moderne denken en de moderne wetenschap (DNA, erfelijke en genetische eigenschappen) het middeleeuwse denken eigenlijk bevestigt in het toekennen van meer invloed aan nature (erfelijkheid, genetische eigenschappen) dan aan nurture (opvoeding, sociale omgeving, onderwijs) als het gaat om de eigenschappen en vaardigheden van de mens. opdracht 7 a Guinevere. Zij voelt zich persoonlijk verantwoordelijk voor de dood van Arthur (‘my most noble lord’) en voor de ondergang van de Ronde Tafel (‘the flower of kings and knights’). In zijn antwoord geeft Lancelot op geen enkele manier blijk van enig schuldgevoel over de teloorgang van Arthur en de Ronde Tafel. b Guinevere wordt verscheurd door schuldgevoelens over wat hun verhouding heeft aangericht. Zij trekt zich terug in het klooster om boete te doen en haar leven te beteren. Lancelot zou het liefst zijn verhouding met Guinevere voortzetten en haar meenemen naar zijn eigen rijk. Omdat zij dat niet wil, gaat hij uit loyaliteit tegenover Guinevere ook een leven in afzondering leiden. Guinevere kiest voor een leven in afzondering in een poging weer in Gods genade opgenomen te worden (= Middeleeuwen). Lancelot verkiest een leven in afzondering op grond van zijn loyaliteit aan de mens Guinevere en zijn lotsverbondenheid met Guinevere (= Renaissance).
opdracht 9 a Persoonlijk. b Persoonlijk. Op de een of andere manier wordt de moderne mens gefascineerd door de Middeleeuwen. Is dat omdat de moderne mens verlangt naar de (veronderstelde) saamhorigheid en kleine, hechte gemeenschappen van de Middeleeuwen en/of naar de religieuze en culturele zekerheden en eenvormigheid in de Middeleeuwen? Of is het een soort sciencefictionachtige belangstelling voor een geheel ander tijdperk en cultuur, die heel ver van onze tijd en cultuur afstaan? 3 De Renaissance (cirac 1500–1700) opdracht 1 a Vanwege de geïsoleerde positie van Engeland ten opzichte van de rest van Europa, ontwikkelde zich de Renaissance in Engeland op een geheel eigen wijze. Engelse kunstenaars veroorloofden zich meer vrijheden dan kunstenaars op het vasteland met de strenge regels voor bijvoorbeeld het sonnet en het toneel. In tegenstelling tot het theater op het vasteland was het Renaissance-theater in Engeland op de eerste plaats volksvermaak en afgestemd op de behoeften en wensen van alle klassen. Toneelschrijvers waren afkomstig uit het gewone volk en hadden voeling met wat er onder de gewone mensen leefde. b Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen ‘indruk’ te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. c Persoonlijk. opdracht 5 a In de vorm: niet twee kwatrijnen en twee terzetten, maar drie kwatrijnen en een couplet. Dit is het Shakespearesonnet. Het rijmschema van abab cdcd efef gg kent zeven in plaats van de vijf rijmwoorden van het petrarkistische sonnet. In dit couplet zit de climax van het sonnet. b Het afschilderen van de geliefde als een vrouw van bovenmenselijk en bijna goddelijke schoonheid in stereotiepe vergelijkingen en beelden als ‘ogen die stralen als de zon’, ‘lippen die rood zijn als koraal’, ‘huidskleur die blank is als sneeuw’ , ‘blosjes op de wangen als rozen’, ‘een adem die bedwelmt als parfum’, enzovoort. De geliefde in het sonnet van Shakespeare is een normale vrouw van vlees en bloed, dus bereikbaar, verleidbaar en (lichamelijk) beminbaar. c Nee. Hoewel zij een normale vrouw van vlees en bloed is, hoewel zij normaal loopt en niet voortschrijdt als een godin, is ze toch (en wellicht juist daarom) voor de minnaar in het sonnet even uniek en prachtig als al die onwerkelijke, geïdealiseerde droomvrouwen, die alleen in de verbeelding van kunstenaars bestaan. d Persoonlijk. opdracht 7 a Als voormalig veldheer en opperbevelhebber van de Yorkisten, heeft hij niets meer te doen in vredestijd. Hij is te lelijk en te misvormd om zich in amoreuze avonturen te storten. b Nee, hij had zich bijvoorbeeld op de wetenschap kunnen richten, poëzie kunnen gaan schrijven of ontdekkingsreizen kunnen gaan maken. opdracht 8 a Constant brengt hij Anne in verwarring door ronduit en laconiek zijn schuld te bekennen, door allerlei woordspelingen en woordgrappen te maken, door haar te vleien en te doen alsof hij de moorden op haar man en schoonvader uit blinde liefde voor haar heeft gepleegd. Ten slotte daagt hij haar uit ofwel hem neer te steken ofwel met hem te trouwen. Hij slaagt erin haar keuzes te reduceren tot ‘take up the sword’ (om hem te doden) ‘or take up me’ (om met hem te trouwen). Hij slaagt erin haar ervan te overtuigen dat een weigering hem neer te steken automatisch betekent dat zij akkoord gaat met zijn huwelijksaanzoek. b Hij loopt wel degelijk gevaar. Anne is onevenwichtig, gestresst, emotioneel labiel, door verdriet overmand en bevindt zich naast het bloedende lijk van haar door Richard vermoorde schoonvader. Haar acties zijn dus onvoorspelbaar en zij zou hem dus best in een opwelling kunnen neersteken. Richards uiteindelijke doel is met list, bedrog en moord de kroon te bemachtigen. De eerste stap op die weg is de verovering van Anne. Richard gokt bewust en zet heel hoog in. Of zij steekt hem neer en dan is alles voorbij (maar doorgaan zou sowieso zinloos zijn als hij in Anne zijn meerdere zou moeten erkennen), of zij accepteert hem en dan kan niets of niemand hem meer tegenhouden. c Hij doet net of dit de enige keuze is die zij heeft, dat zij hem ofwel moet neersteken ofwel moet huwen. Hij vermeldt geen andere mogelijkheden, bijvoorbeeld ‘steek mij neer of laat mij gewoon aan mijn lot over’. d Persoonlijk. Richard is in ieder geval trots op zijn prestatie om onder deze omstandigheden en ondanks zijn lichamelijke misvormdheid deze vrouw voor zich te winnen. De scène bewijst overigens dat Richard zichzelf te laag inschat (bewust of onbewust?), wanneer hij in zijn eerste speech zegt: ‘since I cannot prove a lover’. De scène laat zien dat Richard een uitnemend verleider is. e Persoonlijk. Dat Anne zich laat verleiden door een moordenaar is niet geheel onvoorstelbaar, als je bedenkt dat een seriemoordenaar als Ted Bundy in de gevangenis stapels liefdesbrieven kreeg. f Een goed voorbeeld van een seksueel aantrekkelijke schurk is Robert de Niro in de thriller Cape Fear (Martin Scorcese, 1991). De Niro slaagt erin de jonge en naïeve dochter te verleiden van een echtpaar dat hij terroriseert en met de dood/verkrachting bedreigt. opdracht 10 a De hele laatste speech, van het moment dat de klok 11 uur slaat tot het moment waarop Faustus door de duivels wordt afgevoerd, telt 58 regels, min of meer één versregel per minuut die Faustus nog te leven heeft. b Marlowe trekt 31 regels uit voor het eerste halfuur en 19 regels voor het tweede halfuur tot het moment waarop de klok 12 uur middernacht begint te slaan. De tijd loopt dus ‘sneller’ in het tweede halfuur. Tijdens zijn laatste momenten heeft Faustus min of meer één regel per klokslag (= seconde) en dan lijkt het even of de tijd zich in slowmotion afspeelt. Marlowe gebruikt dus bijna filmische technieken om de tijd desgewenst normaal, sneller of langzamer te laten lopen. c Faustus legt eerst nog de schuld bij anderen (zijn ouders, Lucifer) maar zoekt ten slotte de schuld enkel en alleen bij zichzelf. Dit is typisch voor de Renaissance en de overtuiging dat de mens zelf verantwoordelijk is voor wat er met hem gebeurt. d de films Frankenstein met Kenneth Branagh en Robert de Niro of The Devil’s Advocate met Al Pacino en John Cushack of, wat langer geleden, Rosemary’s Baby van Roman Polanski.
opdracht 12 a De wereld van de rede en de wetenschap (meetkunde, passer) en de wereld van de liefde (hartstocht, emotie). B Persoonlijk. c Persoonlijk. Gaat je voorkeur uit naar Donnes ‘intellectuele’ liefdespoëzie of naar romantische liefdespoëzie, zoals bijvoorbeeld het My love is like a red, red rose van Robert Burns? opdracht 14 a Eerst twijfelt ze of ze haar pas vergaarde kennis met Adam zal delen (door hem ook van de appel te laten eten) of juist die kennis voor zich zal houden om zo Adams meerdere te kunnen worden. Vervolgens bedenkt zij wat er zou kunnen gebeuren indien God haar actie van ongehoorzaamheid gezien heeft en haar met de dood straft. Adam zal dan een nieuwe Eva vinden en gelukkig (voor eeuwig) met die Eva verder leven. Die gedachte kan Eva niet verdragen. Dan moet Adam ook maar van de appel eten en ofwel gelukkig met haar verder leven ofwel met haar sterven. Ja. Met het weergeven van Eva’s egoïstische en kwaadaardige overwegingen toont Milton aan dat het eten van de appel Eva’s karakter, dat voorheen weliswaar impulsief maar wel onschuldig was, kwaadaardig en zondig heeft gemaakt. b Nee. Zij mag zichzelf dan wel overtuigen dat zij tot dit besluit komt uit liefde voor Adam en omdat zij alles met hem wil delen (‘in bliss or in woe’), maar in feite is zij uit jaloezie (en dus uit eigenbelang) bereid Adam met de dood te laten boeten voor haar eigen beslissing in te gaan tegen de wil van God. opdracht 15 a Nee. Hij weet dat Eva dom gehandeld heeft, maar houdt zoveel van haar dat hij bereid is met haar te sterven omdat hij zonder haar niet kan leven. Eva handelt uit jaloezie en egoïsme, Adam uit onbaatzuchtige, ‘echte’ liefde voor Eva. De vraag is of jij, net als Adam, bereid bent jouw eigen geluk op te offeren voor een geliefde, die een foute en zelfzuchtige beslissing met enorme kwalijke gevolgen heeft genomen. b Miltons versie. De bijbel vertelt het verhaal op een feitelijke wijze: ‘en toen gebeurde dit en vervolgens gebeurde dat’. Milton geeft een psychologische verklaring voor de gebeurtenissen door de verdorven en egoïstische redenering van Eva te laten zien. Satan heeft ook heel bewust ervoor gekozen om Eva, verstandelijk de zwakkere van de twee, te benaderen omdat hij weet dat hij met zijn drogredenen geen kans zou maken bij Adams superieure intellect. Milton ziet Eva als de hoofdschuldige van de zondeval, de oorsprong van alle menselijke ellende. Eeuwenlang heeft Miltons versie van de zondeval het (mannelijk) denken over de vrouw negatief beïnvloed en ertoe bijgedragen dat tot ver in de twintigste eeuw de vrouw gezien werd als een emotioneel wezen dat strakke, rationele richtlijnen van de man nodig had om haar tegen zichzelf en haar natuurlijke neiging tot het kwaad te beschermen. opdracht 16 a Persoonlijk. b Persoonlijk. Antwoorden Teksten en opdrachten Engels vwo 4 De achttiende eeuw opdracht 1 a Engeland liep voorop in het ontwikkelen van de romanvorm en van romangenres als de sentimentele roman en de Gothic novel. Een verklaring hiervoor is de grotere rol die de middenklasse (de doelgroep van de roman) in economisch en cultureel opzicht in Engeland speelde in vergelijking met bijvoorbeeld de middenklasse in Frankrijk. In Engeland was het relatief gemakkelijker om via kennis en belezenheid op te klimmen naar en in de middenklasse en vanuit de middenklasse, bij financieel succes, in een paar generaties door te stoten naar de hogere klassen. De romans met hun (verzonnen) verhalen over de successen van leden van de middenklasse hadden dus enige basis in de Engelse werkelijkheid, zeker toen Engeland een koloniale wereldmacht werd en de koloniën allerlei mogelijkheden boden aan ondernemende leden van de middenklasse. Engeland begon voorop te lopen in handels-economisch, koloniaal en industrieel opzicht, zodat vele, ‘moderne’ ontwikkelingen zoals de Industriële Revolutie en de romantiek, hun bakermat in Engeland hadden. b Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen indruk te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. c Persoonlijk. opdracht 2 a ‘And now unveiled, the toilet stands displayed, / Each silver vase in mystic order laid.’ Ja, de twee versregels rijmen (displayed-laid ), elke regel kent tien lettergrepen, elke regel kent vijf beklemtoonde lettergrepen en het ritme is jambisch: een afwisseling van onbeklemtoond-beklemtoond. b Woorden als ‘unveiled’, ‘mystic’, ‘adores’, ‘heavenly’, ‘priestess’, ‘altar’, ‘sacred rites’, ‘goddess’, ‘wonders’. Belinda wordt getransformeerd van een ‘nymph’ (onbetekenend, ondergodinnetje) tot een ‘goddess’ (heuse godin). Zij wordt steeds mooier en indrukwekkender. c ‘The various offerings of the world’ worden twee regels verder ‘the glittering spoil’ (‘spoil’=‘oorlogsbuit’) genoemd. ‘Spoil’ verbindt de toiletartikelen met oorlog, roofzucht, hebzucht en moordpartijen. Grote en majestueuze dieren als de reuzenschildpad en de olifant worden afgeslacht en slechts een deel van die dieren (stukken van het schild, de ivoren slagtanden) wordt gebruikt en omgevormd tot toiletartikelen (‘transformed to combs, the speckled and the white’). De rest wordt niet gebruikt en als nutteloze rotzooi weggegooid. Er is in de loop der jaren weinig veranderd als je bedenkt wat er nu nog gebeurt met walvissen, zeehondjes, enzovoort. d Nee, dit is geen toeval. Met deze associaties wijst Pope erop dat het zogenaamd onschuldige toiletritueel oorlogen veroorzaakt (om de toilettafel te voorzien van de vereiste luxeartikelen) en talloze, niet alleen dierlijke, maar ook menselijke slachtoffers eist. e Persoonlijk. Ben jij zelf bereid aanzienlijke financiële, psychische (dieet, therapie) of lichamelijke (plastische chirurgie) offers te brengen voor je uiterlijk, of het milieu schade toe te brengen (dierlijke/plantaardige preparaten, vivisectie, luchtvervuiling (sprays)?
opdracht 5 a Met de in hoofdletters gezette woorden ‘strange’, ‘surprizing’, ‘adventures’, ‘pyrates’ speelt Defoe in op de tijdloze belangstelling van de meeste mensen voor het vreemde en het exotische en voor spannende avonturen. Met het benadrukken van de naam ‘Robinson Crusoe’ en het vermelden van diens geboorteplaats (‘York’) en beroep (‘mariner’) geeft Defoe aan dat de held van deze avonturen een gewone, sterfelijke man is met een normale achtergrond en beroep (en dus geen magische, sprookjesachtige ‘knight in shining armour’ die je in door de protestantse middenklasse verfoeide ridderromans aantrof). b Met de toevoeging (en leugen) ‘written by Himself’ (terwijl Defoe toch de schrijver van het hele boek is!) doet Defoe net alsof het verhaal zogenaamd echt gebeurd is, dat Robinson Crusoe echt bestaat en eigenhandig zijn wonderlijke maar waargebeurde avonturen heeft opgeschreven. Defoe liegt door net te doen alsof hij dit echte verhaal alleen maar voor publicatie bewerkt heeft. Met deze leugen neemt Defoe de vrees weg bij de protestantse lezers voor het verdoen van hun tijd (een zonde!) met het lezen van een gefantaseerd verhaal. De lezer kan dus zonder schuldgevoelens genieten van spanning en sensatie en er nog iets van opsteken ook. c Persoonlijk. opdracht 8 a Gulliver is zo overtuigd van het grote ‘goed’ van buskruit dat hij zich niet kan voorstellen dat een beschaafd iemand niets met buskruit te maken wil hebben. Het verwerpen van buskruit kan volgens Gulliver alleen maar het gevolg zijn van domheid en een ‘confined education’ (een gebrekkige en beperkte opvoeding). Guliver is zo arrogant en zelfingenomen dat hij aanneemt dat elke ontwikkelde lezer hetzelfde denkt als hijzelf. Afwijkingen van zijn eigen ideeën ziet hij dus als gevolgen van gebrekkig onderwijs, als domheden. Hij kan zich niet voorstellen dat beter onderwijs of een betere houding tegenover de mensheid ook wel eens zouden kunnen leiden tot verwerping van zijn eigen ideeën. b De koning van Brobdignag is de spreekbuis voor Swifts verontwaardiging over oorlog in het algemeen en het gebruik van vernietigingswapens (zoals buskruit) in het bijzonder. c Zijn enthousiast uitweiden over de voordelen van buskruit, dat hij als een grootse uitvinding ziet (‘an invention ... lay waste all before them’). Met bewondering beschrijft hij de enorme ravages die buskruit kan aanrichten zonder ook maar een seconde stil te staan bij het menselijk leed dat hiervan het gevolg is. d De beschuldiging stoelt op de begrijpelijke maar onterechte neiging van (onervaren) lezers om de ideeën van de ik-verteller in een verhaal te vereenzelvigen met de ideeën van de schrijver van het verhaal. De beschuldiging is dus niet terecht. opdracht 9 Persoonlijk. Leuke boeken om ideeën voor deze opdracht op te doen zijn: Colin White & Laurie Boucke, The UnDutchables (3e editie, 1995), J. Vossestein, Dealing with the Dutch (1997) en Buitenspiegels (1998), een Novib-uitgave waarin buitenlandse immigranten hun (eerste) ervaringen in Nederland beschrijven. opdracht 13 a Hiermee zegt Blake dat Londen een stad is die volledig in kaart is gebracht, geordend is en het middelpunt is van commerciële activiteiten. Ondanks of juist dankzij die ordening, planmatige aanpak en commerciële activiteiten is het een stad vol ellende en droefenis. b De mens wordt in zijn vrijheid van denken, handelen en uitdrukken van gevoelens beknot door systemen = ‘manacles’ (boeien, bijvoorbeeld godsdiensten) die hij zelf bedacht heeft = ‘mind-forged’. De beperkingen met hun rampzalige gevolgen zijn dus niet van nature gegeven of een onontkoombaar onderdeel van het menselijk bestaan. c ‘Hearse’ = lijkwagen. Met de ‘marriage hearse’ associeert Blake het huwelijk met de dood en gaat hiermee (ironisch) in tegen de traditionele koppeling van het huwelijk en het produceren van nieuw leven. d Het positieve van de ‘mind-forged manacles’ is dat deze ‘boeien’ door de mens zelf bedacht of gemaakt zijn en dus ook door de mens zelf kunnen worden afgedaan of afgeworpen, mits de mens zijn denkbeelden (bijvoorbeeld de eenzijdige gerichtheid op het rationalisme) verandert. e Persoonlijk. f Persoonlijk. Denk aan de evergreen The Streets of London van Ralph McTell of de treurige song Christmas in Washington van Steven Earle. opdracht 14 a/b/c Persoonlijk.
5 De negentiende eeuw opdracht 1 a Groot-Brittannië werd de machtigste mogendheid ter wereld. In het Britse Rijk ging de zon nooit onder. Ook in industrieel opzicht nam Groot-Brittannië een voorsprong op de rest van Europa. Amerika begon zich te ontwikkelen tot een grootmacht en maakte een culturele en historische ontwikkeling door die wezenlijk verschilde van die van Europa. Dat verschil werd veroorzaakt door het fanatieke geloof in de American Dream, de belofte van een nieuwe start in een klasseloze maatschappij met gelijke kansen voor iedereen. Later dan de andere westerse grootmachten schafte Amerika de slavernij af, hetgeen gepaard ging met een gruwelijke burgeroorlog. In tegenstelling tot Europa kende Amerika in de negentiende eeuw nog een echte wildernis en had het te maken met echte ‘wilden’, de Amerikaanse indianen. b Persoonlijk. c Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen indruk te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. opdracht 2 a Collins is een hypocriete huichelaar, die naar boven likt en naar onderen trapt. Het is duidelijk dat hij van zijn adellijke beschermvrouwe Lady de Bourgh het bevel heeft gekregen zo snel mogelijk te trouwen. Hij ziet die opdracht niet (zoals de lezer die ziet) als de kwalijke bemoeizucht van een arrogante dame. Hij verwacht zelfs van Elizabeth dat zij onder de indruk is van het feit dat een hooggeplaatste dame zich de moeite neemt hem te commanderen. Hij beweert dat hij niets om geld geeft (‘to fortune I am perfectly indifferent’), maar weet tot op de cent nauwkeurig hoe groot (of hoe klein) het inkomen van Elizabeth zal zijn na de dood van haar ouders. Hoewel hijzelf het leeuwendeel van Elizabeths familiebezit zal erven, zegt hij grootmoedig toe dat hij Elizabeth nooit zal verwijten dat zij maar zo’n kleine bruidschat inbrengt (‘no ungenerous reproach shall pass my lips’). Hij is zich bewust van zijn machtspositie en zo overtuigd van zijn onweerstaanbaarheid als huwelijkspartner vanwege de ‘belangstelling’ van Lady Catherine de Bourgh, dat hij zich niet kan indenken dat Elizabeth zijn aanzoek zou kunnen weigeren (‘as I must then conclude...’). b Zij is niet verliefd op Collins en houdt niet van hem: ‘My feelings in every respect forbid it.’ Elizabeth verzet zich tegen de pogingen van haar moeder om haar koste wat het kost aan de man te brengen, waarbij het enige dat telt het inkomen van de man is. Wat Elizabeth al of niet voor die man voelt, doet er niet toe volgens haar moeder. c Collins pleegt een verachtelijk soort chantage en beledigt Elizabeth, wanneer hij laat doorschemeren dat zijn aanzoek waarschijnlijk het enige en laatste aanzoek is dat Elizabeth in haar leven zal krijgen, vanwege haar armzalige, financiële vooruitzichten: ‘It’s by no means certain...’ d Persoonlijk. Ligt hierin misschien een verklaring voor de enorme populariteit van Jane Austen in de jaren tachtig en negentig? Het is zelfs mogelijk de thematiek en situaties van een roman van Jane Austen om te zetten naar een volledig eigentijdse setting zoals gedaan is in de film Clueless (1996), een eigentijdse bewerking van Jane Austens roman Emma. opdracht 6 a Om twintig minuten voor negen, jaren geleden (‘a long time ago’) op haar huwelijksdag. Miss Havisham draagt nog steeds haar bruidsjurk (‘bridal dress’). b Voor Miss Havisham is de tijd en eigenlijk het leven blijven stilstaan op haar huwelijksdag om twintig voor negen. Sindsdien leidt zij een bestaan als een levende dode. Alles in haar omgeving, haar kleren en zijzelf zijn doods en in verval (‘yellow’, ‘faded’, ‘withered’, ‘shrunk’, ‘sunken’, ‘decayed’, ‘shroud’, enzovoort). Zij leeft in donkere, geblindeerde kamers en ziet geen daglicht meer. Zij is geobsedeerd door het verleden en kan zich niet losmaken van het haar toen aangedane onrecht: het breken van haar hart (ze is in de steek gelaten op haar huwelijksdag). c Het is onwaarschijnlijk dat een vrouw die volledig in het verleden leeft en alleen maar kan denken aan het haar aangedane onrecht en aan wraak (op mannen) belangstelling heeft voor de toekomst, laat staan voor de toekomst van een haar tot nu toe onbekende weesjongen, die voor een smid werkt. opdracht 7 a Dracula. Bertha gedraagt zich als een vrouwelijke vampier (‘the lunatic sprang and grappled his throat, and laid her teeth to his cheek’). Mocht je belangstelling hebben voor het gedrag van vrouwelijke vampieren, bekijk dan Bram Stoker’s Dracula (1992) van Francis Ford Coppola. b Persoonlijk. c Hij walgt van haar en ziet haar als een duivels schepsel (‘mouth of hell’, ‘gambols of a demon’). Hij beschrijft haar met sarcasme (‘I must shut up my prize’). d Persoonlijk. Het is in ieder geval duidelijk dat Bertha verteerd wordt door hartstocht en woede, fysiek sterk is en zelfs de mannen angst aanjaagt, iets waar vele Victoriaanse vrouwen wellicht in het geheim van droomden: eens een keer toegeven aan het uitdrukken van opgekropte woede en volledig ‘uit het dak’ gaan en uit de rol stappen van het engelachtige, zorgzame huismoedertje dat zichzelf volledig wegcijfert. opdracht 9 a Met verachting. Hij ziet Isabella en Edgar als verwende ‘watjes’. b Rebels, krachtig, opstandig. Hij trekt zich niets aan van zogenaamd beschaafde normen en gedragsregels. Hij is de man van de woeste, primitieve natuur. Een hond is voor hem niets meer dan een ‘heap of warm hair’. c De buldog bijt haar in haar enkel (= achilleshiel). Cathy wordt door de bedienden het huis in gebracht en komt zo in aanraking met de beschaafde wereld van de Lintons. De buldog is een symbool van het tirannieke, vrouwonvriendelijke, Victoriaanse systeem, dat de mannen in staat stelde vrouwen te onderdrukken en in een slachtoffersrol te duwen. ‘His huge, purple tongue hanging half a foot out of his mouth’ zet de buldog neer als een symbool voor angstwekkend en wreed mannelijk gedrag. Het systeem is erop uit jonge meisjes als Catherine te ‘vangen’ en te onderwerpen: ‘Skulker has caught a little girl, sir’. d Persoonlijk.
opdracht 16 a Denk bij je antwoord aan het gegeven dat Hester wel de ‘scarlet letter’ kan afdoen, maar zich niet kan ontdoen van haar dochter Pearl, het levende bewijs en product van haar zonde in het verleden. b Persoonlijk. Wat is erger: in het openbaar aan de schandpaal genageld worden voor een begane zonde of in volslagen eenzaamheid door schuldgevoelens verteerd worden, terwijl de omgeving je als een modelburger ziet? c Nee. Het afdoen van de ‘scarlet letter’ veroorzaakt een ‘crimson flush’ op haar wangen, een teken van hevige (en gevaarlijke) hartstocht. d De natuur reageert met instemming en blijdschap: de zon begint te schijnen (‘forth burst the sunshine’) en alles in het bos wordt in een gelukzalige gloed gezet. e De wildernis is in moreel opzicht een gevaarlijke omgeving (‘never subjugated by human law, nor illumined by higher truth’) en kan de mens verleiden de werkelijkheid door een roze (en misleidende) bril te bezien: ‘Had the forest still kept its gloom, it would have been bright in Hester’s eyes.’ opdracht 18 Persoonlijk. Vind je het bijvoorbeeld moeilijk of makkelijk om je aan een mediafenomeen als de Oranje(voetbal)koorts te onttrekken? opdracht 19 a Het is Gods wil dat je je medemens behandelt zoals je zelf behandeld wil worden. Ishmael wil dat Queequeg met hem meedoet in het beleven van Ishmaels godsdienst; derhalve kan Ishmael Queequegs verzoek om mee te doen met Queequegs godsdienstritueel niet weigeren. b Het gevolg is vreedzaamheid, broederschap en het begin van een hechte vriendschap tussen Ishmael en Queequeg. c Het pleidooi is gebaseerd op het principe dat je alle medemensen moet behandelen zoals je zelf behandeld wil worden. Als je zelf de vrijheid wilt genieten om te leven naar je eigen godsdienst of cultuur, dan zul je ook anderen die vrijheid moeten gunnen, ook al komen hun godsdienst of cultuur niet overeen met de jouwe. Dus als je het eens bent met bovenvermeld principe, ben je per definitie voor verdraagzaamheid en tegen racisme of discriminatie. d Persoonlijk. e De relatie tussen Ahab en Moby Dick is gebaseerd op haat, wraak en onverdraagzaamheid, die tussen Ishmael en Queequeg op vriendschap, wederzijds respect en tolerantie voor elkaars geloof en cultuur. opdracht 22 a Het geweten van Huck is gevormd of beter gezegd misvormd door de christelijke en racistische cultuur van het zuiden. Zijn geweten gebiedt hem Jim te verraden. Hucks hart is ‘sound’, in die zin dat Huck in staat is om, ondanks de racistische vooroordelen, Jim als persoon te waarderen en een echte vriendschap met hem op te bouwen. Op het moment dat Huck besluit Jim niet te verraden, wint zijn hart het van zijn geweten. b De zuidelijke (religieuze) opvoeders en opvoedsters. c Vriendschap op basis van gelijkheid, opofferingsgezindheid en oprechte genegenheid. d Huck is bereid zijn zielenheil (een eeuwig en gelukzalig leven in het paradijs) op te geven voor een eeuwig leven in hel en verdoemenis, in ruil voor Jims vrijheid in dit leven. Hij is bereid het grootste offer te brengen dat een christelijk opgevoede jongen zich kan indenken. e Er is niets christelijkers dan de bereidheid je (eeuwige) leven op te offeren voor een medemens. Desondanks wordt Hucks bereidheid om dat offer te brengen voor een zwarte slaaf door het Amerikaanse zuiden (ook door Huck zelf) gezien als het ergste dat een christelijke jongen kan doen. opdracht 26 a Het gedicht gaat over het effect van de natuur op het innerlijk en de gevoelens van de mens. b Op het moment dat hij niet meer in staat is beïndrukt en beïnvloed te worden door de natuur c De ontwikkeling van het kind is bepalend voor het karakter en de persoonlijkheid van de volwassene. d Een bijna godsdienstige beleving en verering van de natuur. e Persoonlijk.
opdracht 27 a Er is geen logische verklaring voor het neerschieten van de albatros. De matroos schiet de albatros ‘zo maar’ neer, omdat onredelijke vernielzucht en de neiging zinloos kwaad te doen nu eenmaal onderdeel uitmaken van de menselijke natuur. b Je kunt je alleen bevrijden van deze neiging tot het kwaad door er openlijk voor uit te komen, door liefde te ontwikkelen voor ‘all things great and small’ en die liefde uit te dragen. c Zijn verhaal heeft in ieder geval effect op de bruiloftsgast, die een ‘sadder and wiser’ mens wordt en zich bewust is geworden van het kwaad in de mens. d Persoonlijk. e Bijvoorbeeld de AA (‘Alcoholics Anonymous’). opdracht 34 a Als mens ben ik een onlosmakelijk onderdeel van de hele mensheid. Als ik spreek, spreek ik dus ook voor de hele mensheid. John Donne, Meditation XVII, in hoofdstuk 3 De Renaissance. b De eenzame 28-jarige vrouw die de zwemmers vanachter het raam gadeslaat. Zij voegt zich in haar verbeelding bij de zwemmers. c In haar verbeelding ontsnapt de vrouw aan haar eenzaamheid en beleeft zij fysiek geluk. d Persoonlijk. Denk je dat dit soort poëzie ‘vanzelf’ uit de pen van de dichter komt rollen? opdracht 35 a Het verlangen om bekend te zijn en door de massa bewonderd te worden (vergelijk de drang van vele Nederlanders om ‘een bekende Nederlander’ te worden). b Het moeras weerkaatst automatisch en kritiekloos het constante en irritante gekwaak van de kikker. De vergelijking geeft uitdrukking aan het element van narcissisme (= zelfverheerlijking) in het beleven van plezier aan kritiekloze verheerlijking door de domme massa. Bekendheid betekent dus eigenlijk niets. c ‘Don’t tell! They’d advertise-you know!’ d Persoonlijk. opdracht 36 a Persoonlijk. b Persoonlijk. c Persoonlijk. 6 1900–1940 opdracht 1 a Persoonlijk. b Persoonlijk. Na de Eerste Wereldoorlog worden de Verenigde Staten de leidende wereldmacht. De Verenigde Staten onderscheiden zich van Europa door de drooglegging (the Prohibition) en door het openlijk tolereren van geïnstitutionaliseerde rassenscheiding in de zuidelijke staten. De Verenigde Staten worden toonaangevend op het gebied van de populaire cultuur en massamedia (film, muziek, radio) en in snel tempo omgevormd tot een consumptiemaatschappij (lopendebandproductie, opkomst van de auto en van het autobezit, kopen of afbetaling, elektrische huishoudelijke apparaten). Met de onafhankelijkheid van Ierland begint het proces van de geleidelijke afbrokkeling van het Britse wereldrijk. Het modernisme vindt in Groot-Brittannië en de Verenigde Staten vooral literaire uitdrukkingsvorm, in tegenstelling tot het Europese vasteland, waar ook de beeldende kunsten een prominente rol vervullen in het modernisme. c Persoonlijk. Laat je bij je keuze leiden door je eigen voorkeur en interesse. Probeer geen indruk te maken met het kiezen van materialen en onderwerpen waar je zelf eigenlijk niets voor of niets bij voelt. opdracht 2 a Weergave van de ‘diepere’ denk- en gevoelswereld van de personages (Marlow en de accountant). Gebruik van een exotische locatie. Filmische weergave van die locatie. b Waarschijnlijk niet meer, omdat de ‘backbone’ van de accountant bij nader inzien geen ‘backbone’ blijkt te zijn, maar een obsessie met cijfertjes en een volledig gebrek aan medemenselijkheid. c Waarschijnlijk walgde de vrouw van alles wat met het lichaam van de accountant te maken heeft (dus ook zijn wasgoed) en moest zij met geweld gedwongen worden deze taak te verrichten. Het komt niet bij de accountant op dat zijn ‘witheid’ bij inboorlingen wel eens afkeer zou kunnen oproepen. d Persoonlijk. De mentaliteit van de accountant ligt dicht bij die van de nazi’s, die in staat bleken elk gevoel van schuld of mededogen uit te schakelen en hun slachtoffers alleen maar als ‘namen’ en ‘cijfertjes’ te zien.
opdracht 4 a Kerstrmis is een familiefeest dat in het teken van vrede en christelijke naastenliefde dient te staan. Dit kerstfeest verdeelt de familie in twee kampen en wordt gekenmerkt door een explosie van haat en een gebrek aan naastenliefde. b Dante en Mrs Dedalus versus Mr Casey en Mr Dedalus. Stephen bevindt zich instinctief in het kamp van de rebelse Mr Casey (‘as the spoken words thrilled him’), omdat hij op deze leeftijd nog bewondering heeft voor mannelijke volwassenen. De Kerk had vooral macht en invloed bij de vrouwen in Ierland en kon zo indirect de politieke en vaak anti-kerkelijke activiteiten van de mannen dwarsbomen. c Persoonlijk. Zou jij je twee jaar volledig met een en hetzelfde boek bezig kunnen houden? Denk ook eens aan mensen die hun hele leven wijden aan de bestudering van de bijbel, de koran of de talmoed. opdracht 5 16 juni, 1904, de dag dat Joyce Nora Barnacle voor de tweede keer ontmoette, haar mee uit wandelen nam en verliefd op haar werd. opdracht 10 a De stream of consciousness verteltechniek. Persoonlijk. b Het slaan van de Big Ben en het oversteken van Victoria Street. Zij maken Mrs Dalloway bewust van Londen en het dagelijkse leven in Londen en zetten haar gedachtestroom in gang over leven en dood, het einde van de oorlog en de lente: het begin van nieuw leven. c Een vrouw die van het leven houdt, die aandacht besteedt aan en compassie heeft voor de medemens van hoog (Mrs Foxcroft, Lady Bexborough) tot laag (de zwervers). opdracht 11 a Nee. Hij raakt gewond als hij aan het eten is, dus niet tijdens een heldhaftige actie of een gevecht van man tot man. Hij hoort zichzelf schreeuwen. b Vanwege het warme bloed dat uit zijn gewonde knie over zijn been en in zijn schoenen loopt. c Eerst geeft Hemingway een korte en bondige beschrijving van de actie zonder enig verhelderend of bespiegelend commentaar. De beschrijving wordt gevolgd door de emotie die de actie oproept. Ook de emotie wordt kort en bondig beschreven. d Angst. De laatste drie woorden van het fragment (‘and was very afraid’). e Persoonlijk. De Hemingway-stijl wordt ook voor niet-literaire doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld in de thriller en in het ‘private-eye’-genre. f Persoonlijk. opdracht 12 Zijn ervaring als correspondent voor de Toronto Star. Hij moest zijn berichten over de telegraaf doorsturen. Vanwege de hoge kosten moesten die berichten zo kort en bondig mogelijk zijn. Deze telegraafstijl, het zogenaamde ‘cabelese’, was de voorloper van de Hemingway-stijl.
opdracht 13 a Ja. Tom en Daisy houden misschien niet meer van elkaar, maar zij zijn wel met elkaar vergroeid en horen bij elkaar. De twee vormen een besloten en gesloten gemeenschap. De keuken is bij uitstek de plaats waar tijdens het gezamenlijk gebruik van de maaltijden uitdrukking wordt gegeven aan dit gevoel van saamhorigheid en verbondenheid. b Tijdens hun gesprek heeft Tom, bijna achteloos of als een soort automatisme, zijn hand op die van Daisy gelegd. Zij ervaart dit als volkomen natuurlijk. c De gordijnen zijn dicht. Zij praten niet over elkaar of over elkaars gevoelens, maken geen ruzie, maar smeden samen een plan om Daisy’s schuld aan het ongeluk op iemand anders (= Gatsby) te schuiven en zo het leven dat zij hebben in stand te houden. d Het leven van Tom en Daisy is een ‘leeg’ leven, dat wordt bepaald door egoïsme en wederwijds eigenbelang. Gevoelens voor elkaar en zeker voor anderen tellen niet, het enige wat telt is het handhaven van de status quo, ook als dat ten koste gaat van anderen. Daisy stelt dus eigenlijk niets voor in termen van idealen en hogere of diepere gevoelens. In zijn verbeelding en dromen heeft Gatsby haar tot een ideale vrouw gemaakt, terwijl zij in werkelijkheid een hol en nietszeggend persoon is. opdracht 17 a Zij zijn naakt. Daarom kunnen ze niet proberen weg te rennen om te ontsnappen. Ze kunnen ook niet rond of in het water blijven, dus in de nabijheid van de vrouw blijven, want dat zou door blanken onmiddellijk als een poging tot verkrachting uitgelegd worden. b Hij besluit zijn kleren te pakken (om dan weg te kunnen rennen). De vrouw ziet dit als een ‘aanval’ op haar persoon en raakt in paniek. Eerst verstijft zij van angst en vervolgens begint ze hysterisch te schreeuwen. Wat zou jij in Big Boys situatie gedaan hebben? c ‘Black and naked, Big Boy stopped three feet from her’. d Eigenlijk niemand in het fragment. De situatie en het dodelijke geweld zijn het onvermijdelijke gevolg van eeuwenlang racisme en (wederzijdse) vooroordelen. e Persoonlijk. opdracht 18 a Vanachter het beslagen glas van zijn gasmasker neemt de ik van het gedicht zijn omgeving waar als in een dikke, groene mist, die je wel eens op zee aantreft. b ‘My friend’ is de patriot die niets van de gruwelijke werkelijkheid van de oorlog afweet, maar wel verhalen opdist over de glorie van de oorlog en de plicht om heldhaftig voor het vaderland te sterven. c Schoolkinderen, pubers die zich makkelijk laten meeslepen door verhalen over roem, heldenmoed en roemrijk sterven. d De gedetailleerde beschrijving van de gruwelijke manier waarop het slachtoffer van de gifgasgranaat sterft logenstraft de mythe van ‘hoe zoet en gepast’ het is om voor het vaderland te sterven. e De pity zit in de regels waarin Owen de afschuwelijke dood van de soldaat beschrijft en tevens beschrijft hoe het beeld van de stervende soldaat hem in zijn dromen/nachtmerries achtervolgt. f Persoonlijk. opdracht 21 a De politieke en sociale betrokkenheid van de dichter, die duidelijk een boodschap wil overbrengen. b Intellectuelen (‘clever’) hadden allerlei grote verwachtingen voor de jaren dertig, waarin zij dachten dat hun idealen zouden uitkomen. De werkelijkheid was anders. Het was een periode van verraad (‘dishonest’) en van de triomf van de laagste gevoelens (‘low’). c De vernederende manier waarop de Duitse natie na de Eerste Wereldoorlog door de overwinnaars was behandeld. Duitsland was belust op wraak: ‘those to whom evil is done, do evil in return’. d De leugen dat er een staat is (die voor de mensen zorgt) en dat de mens verder als eenling kan overleven. De mensen kunnen alleen overleven door elkaar lief te hebben. e Persoonlijk. opdracht 22 a aaba bbcb ccdc dddd. In de eerste drie strofen zijn drie van de vier rijmwoorden hetzelfde, in de laatste strofe zijn alle vier de rijmwoorden hetzelfde. Het geheel heeft een hypnotisch effect, dat voortkomt uit het gebrek aan variatie en de monotonie. Eenzelfde hypnotische werking gaat op de ik van het gedicht uit van de besneeuwde bossen. b De sneeuw en de stilte van de bossen hebben een grote aantrekkingskracht op de ik van het gedicht. Hij zou niets liever doen dan een worden met de bossen (= toegeven aan het verlangen naar slaap en de dood). De ik van het gedicht heeft echter ook nog verplichtingen aan anderen (‘promises to keep’): vrouw, kinderen, familie en vrienden. Vanwege die verplichtingen kan hij niet toegeven aan de hypnotische verlokkingen van de bossen. c De ik van het gedicht moet nog een lange weg afleggen (= heeft nog veel verplichtingen of heeft nog een heel leven voor zich) voor hij kan gaan slapen (= toegeven aan het verlangen naar afzondering, eenzaamheid en de dood). De herhaling geeft echter aan dat de ik van het gedicht al bezig is in slaap te vallen. De ik zal waarschijnlijk kiezen voor toegeven aan zijn verlangen naar rust en niet voor het nakomen van zijn verplichtingen aan anderen. d PERSOONLIJK.
opdracht 26 a Muziek, zang, dans en poëzie. b ‘knight’ en ‘night’. Hij gebruikt ze als positieve onderdelen van een vergelijking: ‘me and my song’ zijn als de ‘black knight’ (= ‘gentle’) en de ‘black night’ (= ‘kind en quiet’). In de westerse, blanke literatuur worden de ‘zwarte ridder’ en de ‘donkere nacht’ doorgaans gebruikt voor negatieve vergelijkingen. c De ‘body’ en de ‘song’ zijn beide sterk en zwart als het ijzer dat voor het eerst in Afrika gesmolten werd, zij zijn beide donker als de nacht en zijn beide het product van de donkere, Afrikaanse aarde. d ‘Black out of Africa’. De regel slaat zowel op de ‘body’ als op de ‘song’, op de ‘me’ (het lichaam van Hughes) en op de ‘song’ (de poëzie van Hughes). opdracht 27 Persoonlijk. opdracht 28 Persoonlijk.