Rhapsody in Blue van George Gershwin

Hoofdstuk 1 : De componist George Gershwin
George Gershwin werd geboren op 26 september 1898 in New York. Hij was een Amerikaan. Zijn vader was een joodse immigrant, die oorspronkelijk Gersjovits heette en zijn naam veranderde in Gershwin. Alhoewel George al toen hij kind was, geïnteresseerd was in de muziek, begon hij pas op 12-jarige leeftijd piano te studeren, o.a. bij de bekende pianist Charles Hambitser. Zijn muzikale aanleg bleek al spoedig en hij besloot zich geheel aan de muziek te wijden. Toen hij 15 was stopte hij met studeren en ging werk zoeken in de muziekbusiness. De beste job die hij in het begin vond was muziekverkoper. Ondertussen vond hij een betrekking als pianist, in dienst van een muziekuitgeverij, gevestigd in het beroemde Tin Pan Alley, hét hoofdkwartier van de Amerikaanse amusementsmuziek. Hier ontmoette hij veel bekende mensen : Berlin Irving, Kern Jerome, Romberg Sigmund, enz. Weldra begon hij zelf een paar liedjes te componeren, die verschenen in de jaren 1917 en 1918, o.a. het zeer bekende Swanee. De teksten werden geleverd door zijn broer Ira Gershwin die zijn voornaamste medewerker zou blijven. Hierna trad George Gerswin in dienst bij de uitgeverij Harms. Hier schreef hij zijn eerste operette : La, La, Lucille. Deze werd het eerst opgevoerd in Atlantic City (1919). In hetzelfde jaar lanceerde de bekende zanger Al Jolson zijn Swanee, die hem wereldfaam bezorgde. Van 1921 tot 1924 schreef George Gershwin de muziek voor de beroemde jaarlijkse revue ‘Scandals’, die in New York door George White werd gemonteerd. Een hoogtepunt is ‘Scandals 1922’, waarin het toneel Blue Monday Blues als een voorbode van Porgy and Bess kan worden beschouwd. Een belangrijke datum in de loopbaan van Gershwin was 01.11.1923, toen de Frans-Canadese concertzangeres Eva Gautier zijn liederen op haar programma plaatste, tijdens een gedenkwaardig recital in de Aeolian Hall te New York. Zijn eenvoudige, maar boeiende liedjes hielden stand naast klassieke aria’s en melodieën van Milhaud, Hindemith, Batók en Schönberg. Het beroemde Rhapsody in Blue werd voor het eerst uitgevoerd op 12.02.1924. Dit werd gecomponeerd omdat de bekende Amerikaanse bandleider Paul Whiteman naar een middel zocht om de opkomende jazzmuziek in de concertzaal te introduceren. Hiermee ontstond de symfonische jazz. In februari 1937 werd George Gershwin echter ziek. Later, op 09 juli viel hij in coma en de dokters ontdekten dat hij een tumor had. George Gershwin stierf op 11 juli 1937, op de jonge leeftijd van 38 jaar. Hoofdstuk 2 : Stijl Rhapsody in Blue

Rhapsody in Blue is gecomponeerd in 1924 en is in première gegaan op 12 februari 1924. Het is een voorbeeld van symfonische jazz. Het is een mengeling van klassieke muziek en jazz. Dit stuk heeft jazzy ritmes en een zwoel gevoel. Het heeft verschillende deeltjes die anders zijn. Het is een groot, goed stuk dat de levenslijnen van de Amerikaanse jazz portretteert in die tijd. Dit stuk moet gespeeld worden met emotie en aanwijzend van het blues gevoel. Het stuk is het begin van een nationaal concept in de muziek. De jazz, de moderne Amerikaanse muziek, dat samenvloeide met de muzikale traditie van Europa. George Gershwin stond bekend voor zijn vooruitstrevende composities. Zo vonden de mensen Rhapsody in Blue eerst een schandalige compositie. Ook een reden om deze compositie slecht te vinden was, als er jazz in voorkwam of als deze muziek van de jazz was afgeleid. In die tijd was de jazz muziek van de zwarten, dus slecht. De première van Rhapsody in Blue viel samen met de verjaardag van Abraham Lincoln, de toenmalige president van de USA, die de afschaffing van de slavernij als hoofddoel had in de politiek. MB
Aan de hand van de partituur en het meermaals aandachtig beluisteren  ‘Rhapsody in Blue’, het bestaat uit 3 grote delen. Bijkomende informatie : De term ‘blue’ in de titel verwijst niet naar de blues als muzikale vorm of de ‘blue notes’ die de bluesmuziek typeren. Maar eigenlijk is het een idee van Gershwins broer Ira wanneer hij de titels ‘Nocturne in Blue and Green’ en ‘Harmony in Grey and Green’ tegen kwam op een tentoonstelling van schilderijen van de Amerikaanse impressionist James Whistler. De oorspronkelijke titel ‘American Rhapsody’ werd uiteindelijk ‘Rhapsody in Blue’ door de link met de schilderijen van Whistler. Beide titels bevatten het woord ‘Rhapsody’ om onze aandacht te vestigen op de vrijheid waarmee het stuk gespeeld wordt.  Bezetting : voor piano en symfonisch orkest. Het volledig symfonisch orkest bestaat uit : - eerste viool - tweede viool - een altviool - een cello - een contrabas - twee fluiten - een piccolo - twee hobo’s - twee fagotten - twee klarinetten - een basklarinet - een contrafagot - vier hoorns - drie trompetten - drie trombones - een bastuba - slagwerk
Omdat dit stuk iets te groot is om helemaal te bespreken ga ik het deel vanaf 28 tot 33 bespreken (maat 303 tot 383) : Dit deel is het trage stuk van Rhapsody in Blue. Dit deel is er aan de ene kant om een contrast te leggen met de complex samengestelde delen die er aan voorafgaan; en aan de andere kant om een moment van rust uit te beelden bij de sterk in stijl en formele functies met de delen die volgen.  Maatcijfer : 4/4
Tempo aanduidingen : Andantino moderato, con espressione = gematigd, langzaam met uitdrukking
Grandioso ma non troppo = groots maar niet te veel
Poco rubato = beetje vrij in de maat
Grandioso = groots
Allargando = breed
Legato = gebonden
Con moto, espressivo = met beweging en uitdrukking  Toonaard : Sib groot  Thema’s : De maten 303-324 zijn geïntroduceerd als vast thematisch materiaal, deze zijn niet gestructureerd als de herhalingsmaten. Het thematisch materiaal wordt toenemend meer geconcentreerd. De eerste zin bestaat uit 8 maten (maat 303-310) waarvan 2 maten voorzin (van de hobo’s, klarinetten, saxen en de strijkers) en 6 maten antwoord (van de hoorns). Hier is het piano en nu spelen er nog niet zo veel instrumenten mee. De tweede zin bestaat uit 6 maten (maat 311-316) waarvan 2 maten voorzin en 4 maten antwoord. Dit is eigenlijk een verkorte herhaling van de eerste zin. Hier zijn het nog dezelfde instrumenten en is het nog altijd piano. Dan volgt er een doorwerking van 8 maten (maat 317-324) waarvan 4 maten waarin de voorzin 2 keer gespeeld wordt, maar hoger en waar de hoorns als begeleiding triolen spelen. En 4 maten solo van een hobo of een viool. Hier is het mezzo-forte. Dan krijgen we de derde zin die zoals de eerste zin uit 8 maten bestaat (maat 325-332) waarvan 2 maten voorzin, maar dan hoger gespeeld en 6 maten antwoord gespeeld door piano. Hier spelen meer instrumenten mee of moeten de instrumenten meer spelen vb. trompetten, 3de hoorn, de trombonen en de piano komen erbij. Het is hier dan ook dubbele forte, het klinkt hier dan ook groots en plechtig. De vierde zin bestaat dan zoals de tweede zin uit 6 maten (maat 333-338) waarvan 2 maten voorzin en weer 4 maten antwoord van de piano. Deze 4 maten worden versneld en er is een crescendo die in de 3de maat dubbele forte wordt. Dit is een verkorte herhaling van de derde zin. Hierna volgt er een doorwerking van 4 maten (maat 339-342) waar de voorzin zoals in de eerste doorwerking 2 maal wordt gespeeld met de triolen van de hoorn als begeleiding. Dan speelt de piano een cadens van 4 maten (maat 343-346) als voorbereiding op de solo die hierna volgt. Bij de cadans wordt als speeltechniek staccato gebruikt. De strijkers die dit stukje begeleiden gebruiken hier als speeltechniek pizzicato. In deze solo gebruikt Gershwin de voorzin en de antwoorden die in de vorige zinnen worden gebruikt. Hij gebruikt hier ook deeltjes van de doorwerking in deze piano solo.  Structuur, vorm : De structuur die in dit deeltje gebruikt wordt is 2 keer 8-6-8. Het vormschema van dit deel is A-A-B-A-A-B.  Tempo : Het is een rustig tempo met een versnelling in het antwoord van zin 4 wanneer de piano het antwoord geeft.  Melodie : Dit deel dat ik bespreek is een Broadway-melodie.  Klanksterkte : Deze groeit uit van piano naar mezzo-forte en dan naar dubbele forte. De cadens van de piano als voorbereiding van de pianosolo is piano. Als de solo begint is de klanksterkte dubbele piano, dit evolueert naar piano en dan wordt dit mezzo-forte.  Samenklanken : De samenklank van de strijkers en de hoorn bij de antwoorden en als de hoorn de triolen speelt vind ik zeer mooi en geslaagd, ook wanneer de piano het antwoord geeft. Indrukken Dit deeltje van het stuk heeft me sterk geïmponeerd. Het is precies alsof er een gevoel in dit deel uitgebeeld wordt, maar ik weet niet goed welk. Dit komt door het rustig tempo, de klankschakeringen, de mooie begeleidingen en antwoorden en de grootsheid van de Broadway-melodie.