Hoofdstuk 7

Hoofdstuk 7 Interbellum: periode tussen de twee wereldoorlogen. → beinvloed door de verschrikkingen van de Eerste Wereldoorlog die van 1914 tot 1918 duurde. Duitsland en Frankrijk: waanzin van oorlogen
Voor 1914: kunst die beter past bij (technische) vernieuwingen
Gavrilo Princip → Oostenrijkse aarsthertog Franz Ferdinand + vrouw dood → Princip behoorde tot geheime genootschappen die Groot-Servisch Rijk wilden met Slovenen, Kroaten, Bosniers en Serviers. Franz Ferdinand zou dit tegengaan. Oostenrijk + Duitsland ↔ Servie, Rusland, Frankrijk (+ Engeland) Bloch voorspelde in 1897 gravenoorlog. 1917 duikbotenoorlog met Amerika
11-11-1918, 11.00 uur, einde. Eer, offer, vaderland: enthousiasme voor avontuur: kitchener

Confrontatie met werkelijkheid, catastrofegevoel: alles was waardeloos, het kon geen ramp voorkomen. Weg met taalvervuiling en terug naar elementaire poezie. Vroeger alles natuurgetrouw en levensecht afbeelden, nu bewust misvorming van werkelijkheid. Geen harmonie, geen mooie kleuren en vormen. Geen verfijning maar verschrikkingen. Muziek: schrille klanken: Componist Schonberg (twaaltoonstelsel) Schilder: Picasso
Siegfried Sassoon: slagveld is plaats voor heldendaden toen hij zelf in loopgraven geweest schreef hij anti-oorlogsgedichten tegen legerautoriteiten, regering van London: The General
Thema oorlog (ervaringen WOI): Amerikaan Ernest Hemingway, Franse Louis Ferdinand Celine, Duitser Erich Maria Remarque. Modernisme Nieuwe visie op kunst: modern
Baudelaire, Rimbaud(eigen kunsttaal) en Mallarmé: voorlopers van nieuwe ontwikkelingen →Avant-garde en modernisme → verzamelnaam voor kubisme, expressionisme, dadaisme, surrealisme, futurisme en kubisme. Niet alleen nieuwe taalvorm, ook ander levensgevoel. Wereldbeeld geen eenheid, verplinterdm verbrokkeld. Modernisme in poezie: wisselend gezichtspunt (wie spreekt, welke uitspraak bij wie), dubbelzinnigheid. Martinus Nijhoff: Lees maar er staat niet wat er staat
Bertus Aafjes: Dichters liegen de waarheid. Meer stijlmiddelen, alledaags taalgebruik. Franse Guillaume Apollinaire eerste modernist. T.S Eliot (amerikaan): The waste land: verwijzingen naar wereldliteratuur (ontwikkeld zijn dus). Modernisme in roman: ervaringen uit alledaagse bestaan te ingewikkeld om eenvoudig weer te geven. Geen realisme. 19e eeuw: schrijver richt zicht direcht tot lezer, logisch opgebouwd, lezer zichzelf herkennen. Modernisme: geen alwetende verteller, twijfelt aan zichzelf, personages laten zichzelf nier door en door kennen, standpunten steeds gewijzigd. Techniek om onzekerheden en wisselingen van de menselijk geest weer te geven: Stream of Consciousness, een bewustzijnsstroom, erlebte Rede, monologue intérieur: Beschrijven van psychische gesteldheid, half- en onderbewuste. (meekijken met gevoelens en gedachten zonder dat de schrijver het uitlegt: associatisch en onlogisch) James Joyce, Virginia Woolf. Oostenrijkste psychiater Sigmund Freud grote invloed met leer van de psychoanalyse: Een bewuste gedachtengang en verborgen herinneringen, gedachten en dromen: het onderbewuste. → Engeland: Joyce, Woolf → Frankrijk: Marcel Proust → Duistland: Robert Musil, Thomas Mann → Nederland: Anna Blaman en Simon Vestdijk
Karl Marx ook veel invloed. Expressionisme Expressionisme: reactie op naturalisme en impressionisme. uitdrukken van eigen innerlijk, niet natuurgetrouw maar uitdrukken van gevoelens. Vincent van Gogh, Matisse Cézanne in tijdschrift Sturm. Korte zinnen zonder samenhang met veel beweging en snelheid
Alfred Doblin: Berlin Alexanderplatz
Nederland: Paul van Ostaijen en Hendrik Marsman
Futurisme: Italiaan Marinetti: Manifesto futurista. Alles wat gebruikt was voor vooruitgang van beschaving, techniek en industrie kan dit ook vernietigen: ondergang van beschaving: Oswald Spengler: Der Untergang des Abendlandes. Georg Heym. Thema’s in eerste periode: instinct, roes, drift, razernij
Idealen van humanitaire gezindheid: zoeken naar geluk, vrede en verbroedering.
Dadaisme: Hugo Ball: dada, zonder systeem. Logische verstandelijke overwegingen hadden de westerse beschaving niet veel verder gebracht: klankgedicht. Tristan Tzara: Manifesto: dada betekent niets, geen regels. Marcel Duchamp: ready mades: gevonden voorwerpen. Objet trouvé. Surrealisme: Meer een mentaliteit dan een stroming. André Breton: Manisfeste du surréalisme. Zijn beweging stond op zichzelf: Bureau de recherches surréalistes → hoe leven en kunst een geheel konden worden - onbewuste, dit kon door automatisch dingen opschrijven + associaties, passief zijn: écriture automatiqu - toeval groot maken: collages, bijv. Cadavre exquis, gemaakt door verschillende kunstenaars achter elkaar gewoon dingen opgeschreven zonder het te weten. Surrealisme wilt werkelijkheid doorbreken: Marcel Duchamp: dingen bijeen die niet bijeen horen. Salvador Dali (+ regisseur Louis Bunuel), Migritte en Delvaux: uitdrukkingsmiddel. Nieuwe zakelijkheid→neorealisme → kubisme: Paul Cézanne: alles bestaat uit kegel, bol en cilider (fruitschaal, glas en appels) Wiskundige vormen gebruiken: abstractie, natuur vereenvoudigen. Pablo Picasso: Les demoiselles d’Avingnon: hoekige vormen of facetten. →Abstractie: Piet Mondriaan (tijdschrift Stijl opgericht door Theo Doesburg) ideeen van de ‘stijlgroep’ beinvloeden kunst, architectuur, literatuur etc. Ook in teksten: zakelijke directe benadering: functioneel zonder versieringen (form follows function) F. Borderwijk, Willem Elsschot en in Duitsland Alfred Doblin. Nederlands: Paul van Ostaijen: na WOI schoon schip maken en nieuwe taal en vormgeving. ‘De feesten van angst en pijn’. Vier periodes: - Music hall: grote stad met ‘gewone woorden’ in bijv Avondlied: tram, venter, auto etc. Iedereen is samen, een groep en unaniem. - Humanisme: verlangen naar universeel broederschap en een nieuwe beschaving: het sienjaal - Formeel expressionisme: Na WOII, bezette stad, verschillende typografie - Kindergedichten: associaties door klank: odica
Van Ostaijen : beweging van 50. Hendrik Marsman → Verzen: het rode boekje. Kosmisch expressionisme: vitalisme (levensdrift, drang om gevaarlijk,vurig en intens te leven) Felle flitsende gedichten: weerbaar, snel koel, soepel. Martinus Nijhoff → Geen eenheid in de wereld. De bundel Vormen: traditionele gedichten en juist gedichten zonder regels van metrum en rijm. Dichter mag zijn eigen gevoel niet uitdrukken. Het gedicht moet een eigen bestaan hebben: autonoom, zelfstandig. Veel moderne dingen komen voor zoals stad in Nieuwe gedichten, Awater. Motieven van Nijhoff: moeder, kind/onschuld/fantasie, soldaat (gemanipuleerd), pierrot en christus-figuur. Gerrit Achterberg: Gebruikt feiten uit eigen leven. (auto)biografisch. Maar ook excistentiele ervaringen: van mensen van vroeger. Had zichzelf iets aangedaan, werd niet vervolgd maar kwam in een inrichting. Thema: tot leven wekken van gestorven liefde. Simon Vestdijk (koperen tuin): → Samen met Du Perron en Ter Braak redacteur van het tijdschrift Forum: tegen ‘normale’ boerenroman maar voor kosmopolitische gezindheid. Teksten moesten kwaliteit hebben : talent, oprechtheid en oorspronkelijkheid. Realiteit kan niet in woorden omschreven worden. Vestdijk was ook: dichter, muziekcriticus & schrijver van essays over uiteenlopende onderwerpen: psychologie, filosofie, religie, astrologie. Zijn werken kun je indelen in: - autobiografisch - half-autobiografisch - contemporaine/psychologische romans - historische romans - fantastische romans
F. Borderwijk: Bint: alles streng op school: parodie op Hitlers idealen: overdrijven. Borderwijk schrijft binnen nieuwe zakelijkheid: zonder versiering. Blokken, ‘Karakter, roman van zoon en vader’ Willem Elsschot (Alfons de Ridder) →Ontdekt door Forum. Villa des Roses: nuchter en zakelijk zonder versieringen
Nescio = Gronloh
Was helemaal niet bekend door stijl(?) Verhalen over jonge mensen die werk niet als enige doel in het leven zien (’60 en ‘70)