Art Nouveau

Wat? Art nouveau is een stijlrichting die een synthese zoekt tussen verschillende stijlen en periodes. Art nouveau komt vooral tot uiting in de bouwkunst, binnenhuisinrichting en nijverheid. Deze richting wil evolueren naar een eenheidsstijl, zo vertoont deze stijlrichting kenmerken van middeleeuwse, Keltisch en oosterse kunst. Beelden, schilderijen, meubels en deuren, behangpapier en gordijnen, lusters, eetgerei en kandelaars: het complete interieur ademt een sfeer van verfijning uit. Een art-nouveauwoning is ‘af’ tot in de kleinste details. Art nouveau is niet de enige naam voor deze stijlrichting, de term Art Nouveau wordt vooral gebruikt in België en Frankrijk en in Duitsland spreekt men van Jugendstil, dit zijn de twee meest voorkomende termen. Verder wordt in bijna elk land een andere naam gebruikt: Sezessionstil in Oostenrijk, Nieuwe Stijl in Nederland, Lyberty Style in Engeland, Stile Libery in Italië en Modernisme in Spanje. Wanneer? In de grote centra zoals Brussel ontstaat de stijl even na 1890. Hij kent een korte bloeiperiode, die bij het begin van de Eerste Wereldoorlog reeds afgelopen is. In kleinere centra duikt de art nouveau pas op rond 1900 en is de nawerking langer. Soms zijn er uitlopers tot 1930, maar dan is er meestal al stijlvermenging. Eerst domineert de florale art nouveau, gekenmerkt door een grote ambachtelijkheid, unieke motieven en een sterk golvende, dynamische lijnvoering. Op deze florale tendens volgt de geometrische art nouveau. De massaproductie neemt toe en de lijnvoering ondergaat wijzigingen. De dansende motieven uit de begintijd ondergaan een steeds sterkere stilering en worden meer en meer herleid tot eenvoudige vormen als cirkels en vierkanten. Het decoratieve effect is nu alleen nog terug te vinden in het geometrische lijnenspel. Zo evolueert de art nouveau tot een versoberde stijl, die rond 1915 aanleiding heeft tot art deco.
Waarom? Art nouveau is een reactie op de negentiende-eeuwse imitatiestijlen. De art nouveau wil opnieuw een architectuur vol originaliteit en fantasie. Ook de lelijkheid en de vervuiling van de industriële wereld krijgen een veeg uit de pan. Voor de art nouveau worden een herbronning in de natuur en een herwaardering van de ambacht en verfijning de kernmotieven. Aan de basis van art nouveau ligt een nieuwe visie op architectuur. Het kan worden gezien als een reactie op de opkomende massaproductie, die in de ogen van de aanhangers, de schoonheid uit het voorwerp had weggenomen. Als het voorwerp weer op de natuur werd gebaseerd, dan kon de schoonheid weer deel van het leven worden. Kenmerken? De art nouveau wil een totaalkunst bieden: een synthese van verschillende kunsttakken in één omgeving. Het uitgebreide decoratieve programma van de art-nouveaukunstenaar is ontleend aan de natuur. De flora is een haast onuitputtelijke bron van inspiratie: stengels en ranken, bloemen en tropische slingerplanten. Uit de fauna komen elegante vlinders en libellen, zwanen, pauwen, slangen, schelpen, … Verder gebruikte men ook slanke vrouwenfiguren met lang, golvend haar. De motieven worden gestileerd tot sierlijke lijnen die een gevoel van groei en beweging creëren. (zweepslaglijn) De art nouveau wil een zo boeiend mogelijk straatbeeld realiseren. De idee van kunst in de straat voor de voorbijganger, staat centraal. Dit resulteert in een grote zorg voor de afwerking van gevels. Symmetrie en uniformiteit wijken voor asymmetrie en differentiatie. Veelvoorkomend zijn de hoefijzerboog, de korfboog of de afgeplatte boog. De architect wil zelfs de interactie tussen de gebruikte materialen weergeven. De materie leidt als het ware een eigen leven. Vaak streven de kunstenaars naar kleureffecten door de combinatie van meerdere steensoorten. Typisch voor de art nouveau zijn sgraffiti. Een sgraffito is een fresco dat met ingekraste lijnen benadrukt wordt. Deze lijnen verhogen de leesbaarheid van de taferelen die vaak van op grote afstand bewonderd moeten worden. Wat betreft de binnenhuisinrichting kan men zeggen dat de inrichting volledig afhangt van de noden en de eisen van de bewoner. Overal duikt de zorg op om de ruimten af te stemmen op hun functie: een overzichtelijke inkomhal, een heldere keuken, slaapkamers met weinig lichtinval,… Niet alleen de structuur is functioneel, maar ook de buitengevel, hij staat niet meer op zichzelf, maar is de directe afspiegeling van de binnenruimte. Met de industriële revolutie zijn de toepassingen van ijzer drastisch toegenomen. De art nouveau wil het ijzer niet wegmoffelen achter muren, maar laat het volledig zichtbaar. Het benadrukt de rationele, heldere structuur van het gebouw en is tegelijk decoratief. Maar door het hoge prijskaartje van de ambachtelijke productie blijft de stijl het domein van de welgestelde burgerij. Uiteindelijk moet de art nouveau nog meer toegevingen doen en wordt het dure smeedwerk meer en meer vervangen door goedkoper gietijzer. Wie? Een belangrijke vertegenwoordiger was de Belgische architect Victor Horta. Ook de Belg Henri van de Velde was niet ongekend. In Frankrijk werd Hector Guimard bekend, met name door zijn gietijzeren ingangen voor de Parijse metro. In Nederland werd wel gesproken over 'Slaoliestijl' naar aanleiding van een reclameposter van 'Delftsche slaolie' van Jan Toorop. In Spanje, met name in Catatonie, floreerde de art-nouveau stijl door het werk van Antonio Gaudi y Cornet en zijn volgelingen. Zij noemden het Art Nouveau "Modernisme'. Emile Galle en andere ontwerpers aan de Ecole de Nancy produceerden opvallend meubilair en glaswerk in de art-nouveau stijl. Verder heb je nog Charles Rennie Mackintosh in Schotland, Otto Wagner en Jozef Hofmann in Oostenrijk, Peter Behrens in Duitsland en in De verenigde staten Louis Sullivan. Een staaltje art nouveau Dit is één van de beroemde Parijse metro-ingangen, ontworpen door Hector Guimard. Ze laten een breed spectrum van florale motieven zien. De plantaardige vormen van gietijzer van de uit het plaveisel groeiende zachtgroene lampen, traliehekken en glazen daken verzoenen de wereld van de techniek, die het dagelijks bestaan steeds meer beheerste, met de schijnbare natuur.