Hoofdstuk 2, Duitsland 'Sonderweg'?

Hst 2 Duitsland ‘Sonderweg’? §1 De Weimar-republiek In 1871 kwam er een einde aan de verdeeldheid van Duitsland. Vanaf nu: het Duitse Keizerrijk. Duitsland won de Frans- Duitse oorlog (o.l.v Otto von Bismarck), en Frankrijk moest Elzas-Lotharingen aan Duitsland afstaan. De contacten raakten verstoord. Wilhelm I werd als keizer benoemd, maar Bismarck had veel meer macht. Invloed van de Rijksdag was beperkt, de afgevaardigden werden gekozen door de mannelijke bevolking van 25 jaar en ouder. Ze hadden beperkte invloed. Toch werd het geringe democratische gehalte geaccepteerd. O.a. door de snelle industrialisatie, met een sterke economische groei als gevolg. Junkers (conservatieve adellijke grootgrondbezitters uit Pruisen) kregen de belangrijke taken binnen de regering. De industriële arbeidersklasse was minder tevreden over het autoritaire bewind. De SPD (Sociaal- democratische Partij van Duitsland) was de politieke partij van de arbeiders. Deze werd als ‘rijksvijandig’ beschouwd omdat ze dreigde met geweld. De nieuwe keizer Wilhelm II streefde naar gebiedsuitbreiding in de vorm van koloniën. Duitsland verloor de Eerste Wereldoorlog. De Amerikaanse president Wilson was tijdens de vredesbesprekingen voor een parlementaire democratie. Op 9 november 1918 werd Friedrich Ebert (sociaal- democraat) de nieuwe rijkskanselier. In Weimar werd onderhandeld over de totstandkoming van een vredesverdrag en het opstellen van een nieuwe grondwet. In het verdrag van Versailles werd Duitsland herstelbetalingen, verlies van alle koloniën en erkenning als aanstichter van de oorlog opgelegd. Duitsland was woedend, maar had weinig keus. In de nieuwe grondwet werd uitgegaan van democratische principes. President werd elke 7 jaar door het volk gekozen. Hij benoemde de rijkskanselier, maar die moest het vertrouwen hebben van het parlement. De rijksdagafgevaardigden werden nu gekozen door mannen en vrouwen vanaf 20 jaar. Artikel 48 was een zwak punt in de grondwet. Het rommelde binnen de regering, en niet iedereen was het met de democratie eens. Duitsland kreeg in 1922 met een economische crisis te maken, en in 1923 bezetten de Belgische en Franse troepen het Ruhrgebied omdat de Duitsers achterbleven met herstelbetalingen. Op 25 maart 1925 werd Paul van Hindenburg tot president gekozen. Duitsland wist de crisis te overleven. O.a. door het Dawes- plan. Dit plan was vooral gericht op kredietverlening uit Amerika om Duitse bedrijven weer gezond te maken. Zo zouden de herstel betalingen weer kunnen worden betaald. In oktober 1925 werden in Locarno afspraken gemaakt tussen Duitsland en haar buurstaten, waarbij een vriendschappelijke en vreedzame regeling van mogelijke conflicten in de toekomst centraal stond. Datzelfde jaar trokken de troepen terug uit het Ruhrgebied en trad Duitsland toe tot de Volkenbond. De economische wereldcrisis (1929) maakte abrupt een einde aan de korte periode van welvaart en stabiliteit. De crisis trof Duitsland hard, omdat de leningen (dawes- plan) uit Amerika werden stopgezet. Toenemende werkloosheid en ontevredenheid over de democratie waren de gevolgen. Adolf Hitler werd op 30 januari 1933 als rijkskanselier gekozen, met het idee dat hij zo weer weg zou zijn… §2 De Duitse Dictatuur Het benoemen van Hitler was op geheel democratische wijze gebeurt. Veel Duitsers meenden dat de NSDAP de crisis wél kon aanpakken. Brand in het Rijksdaggebouw op 27 februari 1933 was voor rijkspresident von Hindenburg aanleiding om Artikel 48 in werking te laten treden. Hitler wist via de Machtigingswet zijn positie in het parlement te versterken. Er werd democratisch gestemd voor het regeren buiten het parlement om. De dictatuur was gevestigd. De SA (Sturmabteilung) bepaalde het straatbeeld, ze was aangesloten bij de NSDAP en gebruikte geweld. De vakbonden werden vervangen door het Deutsche Arbeitsfront, staken was vanaf nu verboden. Voor de arbeiders werd de nationaal- socialistische gemeenschap ‘Kraft durch Freude’ opgericht, om de arbeiders buiten werktijden bezig te houden. Vanaf juli 1933 was het verboden een nieuwe partij op te richten. Het Volksgerichthof (nazi- rechtbank die in april 1934 werd opgericht) legde je een straf op als je dat wel deed. Op 2 augustus 1934 overleed president Paul von Hindenburg. Na de definitieve vestiging van de dictatuur was ook de gelijkschakeling bijna voltooid. Alles was onder de controle van de NSDAP geplaatst. De doeltreffende propaganda van Joseph Goebbels deed de rest. De staat was verbonden met het bloed van eigen het eigen volk en geworteld in de eigen bodem: de Blut und Boden gedachte. Het aanzien van de dictatuur steeg door de nagenoeg verdwenen werkloosheid en het herstel van het nationale zelfvertrouwen. Voor elke bevolkingslaag was er wel iets positiefs aan het nazi- regime. Fabrieken maakten winst, arbeiders hadden werk en ‘Kraft durch Freude, het boeren bestaan werd verheerlijkt en zij waren het die de Blut und Boden gedachte het sterkst vertegenwoordigden. De Junkers waren tevreden met de vaderlandsliefde en militaristische waarden. In de zomer van 1933 werd er een concordaat met de paus gesloten. (onderlinge vriendschappelijke betrekkingen, en vrije uitoefening van het katholieke geloof. Dit concordaat werd niet nageleefd door Hitler en in 1937 veroordeelde de paus het Hitler- regime. Jongeren moesten verplicht lid worden van de Nazi- partij sinds 1 december 1936. Voor jongens de Hitler Jugend en voor meisjes de Bund Deutscher Mädel. De Gestapo (geheime staatspolitie) schakelde doeltreffend tegenstanders uit. Er was ook verzet tegen het nazi regime. Communisten, schrijvers en kunstenaard waarschuwden tegen Hitler. De protestants -evangelische kerk (Bekennende Kirche) was ook in verzet. De dominee Martin Niemöller werd opgepakt wegens zijn anti- nazi preken. Die Weisse Rose was een van de bekendste oppositie bewegingen, bestaande uit een groep jonge studenten en kunstenaars uit München. Grootschalige herbewapening en instelling van de algemene dienstplicht (1935) waren aanwijzingen van oorlogsvoorbereidingen. Dit was niet verwonderlijk want Hitler wilde nog altijd Versailles ongedaan maken en meer Lebensraum creëren. Vooral voor de Joden had het nationaal- socialisme rampzalige gevolgen. De Ariërs stonden boven alles, in het rassenleer van Hitler. De joden waren ‘de grootste rasvergiftigers aller tijden’, die het zwaar te verduren kregen. De grootschalige massamoorden (holocaust) vonden plaats tijdens de Tweede Werelsoorlog en waren vooral het werk van de SS (Schutzstaffeln) Heinrich Himmler was hoofd van de SS, en verantwoordelijk voor de Endlösung (eindoplossing van het joodse vraagstuk).
§3 Een socialistische boeren- en arbeidersstaat Er werd na de oorlog (1945, Potsdam) besloten om Duitsland te verdelen in 4 bezettingszones: Een Russische zone in het oosten en een Amerikaanse, Britse en Franse zone in het westen. Ook Berlijn werd op deze manier verdeeld. Er was een Geallieerde Controleraad ingesteld voor zaken die heel Duitsland aangingen en het was de bedoeling dat het als land een ‘economische eenheid’ zou worden. Er ontstond al snel onenigheid tussen de SU en het westen. Winston Churchill (Brits politicus) zag de SU als toekomstig gevaar. De politiek van de Russen was volgens hem gericht op gebiedsuitbreiding. Het onderlinge wantrouwen over heerste en al snel werd Duitsland verdeeld in 2 gebieden: en kapitalistisch west Duistland en een communistisch oost Duitsland. De Bondsrepubliek Duitsland (BRD) werd in mei 1949 opgericht en de Duitse Democratische Republiek (DDR) in oktober 1949. De Sozialistische Einheitspartei Deutsland (SED) werd de door de SU gesteunde partij in de DDR, die niet via democratische verkiezingen aan de macht kwam. DDR was socialistisch in de zin dat de productiemiddelen in handen van de regering waren en democratisch in de zin dat het Duitse volk elke 5 jaar leden van de Volkskammer (parlement) mocht kiezen. Er waren ook andere partijen, maar deze erkenden de leidende rol van de SED. De werkelijke macht lag bij het Politbureau en het Centrale Comité van de SED. De secretaris van de partij was de hoogste baas, van 1950 tot 1971 was dat Walter Ulbricht. De economie werd centraal geregeld via de planeconomie. In juni 1953 kwamen de arbeiders massaal in opstand tegen de SED. Er werd onder het communistische bewind in Duitsland veel aandacht geschonken aan de jeugd. Je kon je aanmelden bij de Jugendpioniere (v.a. 6 jaar) en daarna bij de Freie Deutsche Jugend (FDJ). Op school werd veel aandacht geschonken aan ‘ideologische training’ en vaderlandsliefde. Het volk werd permanent gecontroleerd door Staatssicherheitsdienst (Stasi). Maar dat nam niet weg dat de dictatuur bekritiseert werd (door dissidenten). Mensen mochten nog wel naar de kerk, maar er mocht niet over de politie gepraat worden door de pastoors en dominees. Economisch gezien ging het in de jaren vijftig en zestig goed net de DDR. Maar ondanks die relatieve welvaart kreeg het regime in Oost- Duitsland begin jaren zestig te maken met de grootste crisis in haar bestaan: De Muur. In 1961 werden West en Oost Duitsland gescheiden, dit was nodig om de chaos en onrust te onderdrukken en de enorme vlucht van mensen uit de DDR te stoppen. In 1971 werd Erich Honecker secretaris van de SED. Onder zijn leiding zette de economische groei door. In 1985 komt Michael Gorbatsjov in Rusland aan de macht. Het was oorspronkelijk zijn bedoeling het socialisme in zijn land te versterken via hervormingen (perestrojka) en openheid (glasnost), maar het volk in Oost- Europa rook de kans op meer vrijheid en democratie. De volksopstanden tegen de communistische dictaturen sloegen over naar de DDR. Honderd duizenden DDR burgers probeerden naar West- Duitsland te vluchten. De Berlijnse Muur, symbool van onderdrukking, had nu geen betekenis meer en wankelde. Honecker trad op 18 oktober 1989 af. In de nacht van 9 op 10 november was het gedaan met de DDR. §4 Het succesverhaal van de West-Duitse Bondsrepubliek In de nieuwe grondwet van 1949 kreeg de Bondsdag (parlement) meer macht ten koste van de president, die geen beroep meer kon doen op Artikel 48. De leden van de Bondsdag (gekozen door mannen en vrouwen vanaf 21 jaar) benoemden de Bondskanselier voor een periode van 4 jaar. De kanselier kon tussentijds afgezet worden, echter met als voorwaarde dat het parlement reeds voor een opvolger had gezorgd die op een meerderheidssteun kon rekenen. Alleen partijen konden in het parlement komen die ten minste 5 % van de stemmen hadden gekregen. Bij de eerste verkiezingen in 1949 werd CDU (Christelijk Democratische Unie) politicus Konrad Adenauer tot Bondskanselier gekozen. Hij koos voor een coalitie met de FPD (Vrije democratische partij) en de conservatieve Duitse partij. Adenauers politieke programma in de jaren vijftig was vooral gericht op economische wederopbouw en intensieve samenwerking met het vrije en kapitalistische Westen. Die samenwerking en wederopbouw werd door het machtige Amerika via het Marshall- plan financieel ondersteund. De Koude Oorlog was in volle gang en een stabiel West Duitsland kon een sterke barrière vormen tegen verdere invloed van de SU. In 1955 werd de BRD lid van de NAVO (Noord Atlantische Verdragsorganisatie). De DDR werd lid van het Warschau-Pact, het militaire antwoord van het communistische Oostblok op de NAVO. In de Hallstein doctrine uit 1955 kwam neer op een verbreking van diplomatieke betrekkingen door de BRD, indien een land de DDR erkende als souvereine staat. In 1956 werd de KPD (communistische partij) verboden in de BRD. West Duitsland ontwikkelde zich tot een zeer welvarende staat, er werd gesproken van het Wirtschaftswunder (economisch wonder). In 1969 werd SPD’er Willy Brandt Bondskanselier. Hij probeerde het begrip van de jongere generatie te krijgen. Veel burgers sloten zich aan in de Ausserparlamentarische Opposition (buitenparlementaire oppositie), en, vanaf de jaren zeventig, in de beweging Bürgerinitiativen Regering Brandt kondigde in 1972 het Radikalenerlass (radicalenbesluit) aan. Een beroepsverbod voor leden van een extreem rechtse of linkse partij (O.a voor leden van de NPD). Gewelddadig verzet kwam van de extreem linkse Rote Armee Fraktion, begin jaren ‘70. De burgers waren bang voor de RAF. De politiek van Willy Brandt was ook gericht op de DDR. De eerste Duits- Duitse ontmoeting vond in 1970 plaats tussen minister president Willy Stoph (DDR) en Willy Brandt (BRD). De contacten werden intensiever en de BRD ontwikkelde economische hulpprogramma’s, en er werden akkoorden ondertekend. Het Radikalenerlass werd in 1979 ingetrokken. Economisch gezien ging het de BRD in de jaren tachtig, onder CDU- kanslier Helmu Kohl, voor de wind. Bij de verkiezingen van 1983 en 1987 kwamen Die Grünen in het West- Duitse parlement. 9 november 1989 valt de Berlijnse Muur. De voormalig DDR burgers dachten dat er een gouden toekomst op hen zat te wachten, maar dat was niet waar. De twee deling bleef bestaan. In 1996 en 1997 kwam Duitsland, mede door de nasleep van de hereniging, in een economische crisis terecht. Nu is het een van de machtigste landen van Europa.