Hoofdstuk 5: Het Romeinse Rijk

Samenvatting hoofdstuk 5: Het Romeinse rijk

par. 1: Van dorp tot imperium
Waar en wanneer ontstond Rome?
- Bij een doorwaarbare plaats in de rivier de Tiber, voor de 7e eeuw v. Chr.

Hoe zat de samenleving in elkaar?
- Patriciërs: rijke families, bezaten alle ambten
- Plebejers: alle andere vrije Romeinen
- Slaven: onderste laag
- Bij geboorte stond vast in welke laag je zat
- Rijke plebejers wilden op een gegeven moment ook meebesturen

Hannibal over de Alpen


Wie was Hannibal?
- Hannibal Barkas was een Carthaagse generaal.

De tocht van het Carthaagse leger over de Alpen duurde 15 dagen.
Zo maakte ze een weg:
1. Ze velden bomen,
2. Ze maakten van de takken een enorme houtstapel
3. staken die in brand toen de wind opstak.
4. Door over de gloeiend geworden rots azijn te gieten konden zij die met houwelen bewerken.

De Romeinen bleven ook na hun overwinning op de Carthagers bang voor Hannibal. Dat bleek toen zij 17 jaar later hoorden waar de gevluchte Hannibal zich schuil hield.

Hannibal verbleef in het fort in Bithynië (nu Istanbul). Toen heeft Hannibal vergif ingenomen.

Rome verovert het vasteland van Italië

Hoe verliep de verovering van Italië en wanneer gebeurde dat?
- 750 - 275 v. Chr. verovering geheel Italië

- 280 v. Chr. oorlog tegen Griekse koning van Epirus, Pyrrhus
- Pyrrhus zette ook olifanten in en wist grote overwinningen te halen
- Pyrrhus won de oorlog maar verloor zoveel manschappen dat hij Italië tot moest prijsgeven: Pyrrhusoverwinning

Rome verovert het Middellandse Zeegebied

Hoe verliep de verovering van het Middellandse Zeegebied en wanneer gebeurde dat?
- 1e Punische oorlog: 264 - 241 v. Chr. tegen Carthago (Puniërs), stad in Noord-Afrika. Gewonnen door de Romeinen daardoor kregen ze Sicilië
- 2e Punische oorlog: 218 - 201 v. Chr. tegen Carthago
- Hannibal trekt met olifanten Italië in en verovert vele steden
- Hannibal durft het niet aan Rome aan te vallen
- Na nederlaag in Noord-Afrika trok Hannibal zich terug uit Italië

De Romeinen verlaan de Carthagers:
- Carthago verloor al zijn gebieden buiten Afrika
- Carthago moest zijn oorlogsvloot vernietigen en mocht geen oorlog meer voeren zonder toestemming van Rome
- 200 - 0 v. Chr. uitbreiding van het rijk, ontstaan van het Imperium Romanum
- Imperium: een rijk dat bestaat uit de oorspronkelijke staat en een verzameling onderworpen staten.


Het Romeinse bestuur

De Romeinen noemden hun regeringsvorm ‘res publica’.
Twee consuls voerden het leger aan: zij waren 1 jaar consul, en hadden het recht van veto ten opzichte van elkaar. De Romeinen hoopten zo te voorkomen dat één man alle macht in handen kreeg.

Voor de ambten van consul en volkstribuun en voor enkele andere ambten werden jaarlijks verkiezingen gehouden.

Er was ook een volksvergadering deze was door het grote aantal inwoners in verschillende afdelingen gesplitst.

De senaat doet twee dingen:
- Geeft raad aan ambtenaren en de volksvergadering.
- Bepaalde of een voorstel aan de volksvergadering werd voorgelegd.

Oorzaken waardoor de Senaat de meeste macht kreeg in Rome:
- De senaat bestond uit zeer ervaren mensen. Alleen mensen die de hoogste ambten in Rome of in de provincies hadden vervuld, konden lid worden van de senaat.
- De senatoren bleven hun leven lang lid van de senaat.

De vrouwen en de slaven hadden geen invloed op het bestuur van Rome


§2
Europa

Europa was een beeldschone prinses. Zeus was verliefd op haar en veranderde zich in een stier. Hij zocht in die gedaante Europa op. Toen Europa op zijn rug ging zitten, ging hij er met haar vandoor.

Invoering van provincies
- Het veroverde gebied buiten Italië werd in provincies verdeeld. Er kwam een Romeins bestuur.

Sterke invloed van de Griekse cultuur

Er werd gesproken van een Grieks-Romeinse cultuur.

Welke gevolgen kwamen er doordat de Griekse cultuur werd overgenomen en verbreid in het Romeinse Rijk?
- De Griekse godsdienst smolt samen met de Romeinse:
Zeus Jupiter
PoseidonNeptunus
AphroditeVenus
- Het is ook te zien in beeldhouwwerken, wandschilderingen, bouwkunst, literatuur, toneel en wetenschap.

Er ontstaat een nieuwe benedenlaag van proletariërs

Het Romeinse leger bestond uit dienstplichtige boeren. Door de vele veroveringstochten bleven de boeren langer dan vroeger van huis.

Wat waren de gevolgen ervan?
- Achtergebleven familieleden konden het werk niet meer aan en moesten het land verkopen, het geld raakte kwijt en hadden geen inkomsten meer.
- Daardoor trokken ze naar andere steden, voornamelijk Rome

- Er ontstond een bevolkingslaag van zeer arme Plebejers en vroegere boeren; de Proletariërs
- Patriciërs en rijke Plebejers vormden een nieuwe bevolkingslaag: de Nobiles
- Proletariërs deden tijdelijk werk, zoals bouwvakker

Beroepssoldaten nemen plaats in van dienstplichtige burgers

Hoe zag een Romeins leger eruit?
- Alleen mannen die hun eigen wapenuitrusting konden betalen
- Geen proletariërs

Het werd daardoor moeilijk voldoende soldaten te vinden, het beroepsleger werd ingevoerd

Het aantal rijke mensen groeit

Gevolgen van een veldtocht:
- Veel goud, zilver, sieraden enz. voor de Romeinse legeraanvoerders
- Romeinse belastingophalers in de provincies zorgden ervoor dat ze ook veel geld voor zichzelf ophaalden.

Slaven nemen in aantal toe

Gevolgen van veroveringen:
- De Romeinen kregen veel slaven in bezit
- Tussen 200 en 150 voor Chr. ± 250.000 krijgsgevangenen naar Italië gevoerd.

- De krijgsgevangenen namen het werk over van de boeren die als proletariërs naar de steden trokken.

Slaven
Slaven vonden overal in de Romeinse samenleving een plaats. Vaak ontstonden er goede betrekkingen tussen slaven en meesters. Veel slaven kregen na verloop van tijd de vrijheid. Maar vooral in de mijnen en op het platteland was de werksituatie slecht. Vluchtgevaarlijke slaven kregen halsbanden om. Herhaaldelijk vonden er kleine en grote opstanden plaats. De bekendste is die van Spartacus.


§3 Julius Caesar
Na ±130 voor Chr. waren er in het romeinse rijk veel burgeroorlogen. Bevolkingsgroepen en bevelhebbers streden met elkaar om de macht.

Een van hen was Julius Caesar

Hoe begon Julius Caesar?
- In 58 voor Chr. werd hij legeraanvoerder van het Romeinse leger Gallië
- Hij vocht daar met veel succes tegen opstandige Gallische volken
- In 9 jaar tijd bracht hij heel Gallië onder Romeins bestuur, daardoor werd hij erg populair bij soldaten.
- Soldaten waren trouwer aan hem dan aan de Romeinse bestuursleden, want hij verdeelde de buit bij veroveringen

- In 49 v. Chr. trok Caesar zich met zijn leger naar Rome om zich te laten kiezen als Consul
- Sommige mensen in Rome waren bang voor zijn macht.

- De Senaat besloot dat Caesar alleen zonder leger naar de verkiezingen in Rome mocht komen.
- Caesar deed dat niet en stak met zijn soldaten de Rubicon over en trok opweg naar Rome.
- Er brak een burgeroorlog uit die 4 jaar duurde, Caesar versloeg al zijn tegenstanders in het Romeinse rijk.
- In Egypte bleef hij enkele maanden vanwege de charmes en politiek inzicht van Cleopatra.
- Cleopatra liet zich door Caesar op de Egyptische troon plaatsen.

Na zijn terugkeer in Rome heeft hij nog 7 maanden geleefd.

In die korte tijd zorgde hij ervoor dat hij ook in staat was het rijk goed te besturen:

De hervormingen van Caesar:
- Arme mensen kregen de kans om ergens anders in het rijk als boer te leven, daardoor verlieten 80.000 mensen Rome, ook oude soldaten gaf hij land.
- Hij gaf burgers van de provincies de mogelijkheid burgerrecht te verkrijgen.
- Hij wijzigde de kalender, die wij nu nog steeds gebruiken met 365 dagen en om de 4 jaar een schrikkeljaar

Caesar had de leiding flink genomen toch liet hij een aantal dingen bestaan;
- De Senaat

- De ambten
- De volksvergadering

Ook schakelde hij zijn tegenstanders niet uit. Dat zou spoedig zijn dood kunnen beteken.



§4 Onder leiding van Augustus komt het Keizerrijk tot stand.
Octavianus komt als winnaar uit burgeroorlog tevoorschijn

Wat gebeurde er na de burgeroorlog en de dood van Julius Caesar?
- De moordenaars kregen geen steun van de Romeinse burgers, ze kregen wel steun van de Senaat.
- Er ontstond weer een burgeroorlog: De geadopteerde achterneef van Caesar, Octavianus tegen de belangrijkste onderbevelhebber van Caesar, Antonius.
- Met steun van de Senaat versloeg Octavianus en zijn leger Antonius.
- Antonius vluchtte naar Gallië naar zijn vriend Lepidus, waar hij een leger bijeen had gebracht.
- Snel kreeg Octavianus ruzie met de Senaat, en sloot een verbond met vroegere vijanden: Lepidus en Antonius
- Door steun van de volksvergadering kwamen er 300 senatoren en 2000 andere tegenstanders van het driemanschap om het leven

- Lepidus kreeg Noord-Afrika, Antonius het Oosten en Octavianus het Westen.
- Octavianus was niet tevreden en wilde alleenheerschappij. Eerst versloeg hij in een oorlog Lepidus, daarna Antonius.

Octavianus wordt als Augustus eerste Romeinse keizer

Hoe ging het verder met Octavianus?
- Na de overwinning veranderde Octavianus zijn naam in Augustus (verhevene) Caesar
- Hij wilde boven alle partijen staan.
- Het Nederlandse woord keizer is afgeleid van Caesar.
- Augustus ging voorzichtig te werk en liet de oude staatsinrichting bestaan: de Senaat, de volksvergadering, de Ambten van Consul en volkstribuun.
- Hij gaf zich de naam ‘priceps’ dat betekent de eerste burger.
- Hij wilde geen alleenheerser lijken, maar hij wilde het wel zijn.
- In 27 voor. Chr. bood hij de Senaat aan alle macht uit handen te geven, maar wist van te voren al dat hij dan juist meer macht zou krijgen, omdat de Senatoren bang voor hem waren, wilden ze geen tegenstanders lijken.

Augustus organiseert het rijk goed


Hoe organiseerde Augustus zijn rijk?
- Hij lette goed op en had een uitgebreid bestuursapparaat nodig, ambtenaren, rechters, belastingophalers.
- De senatoren hadden geen macht meer, de soldaten waren trouwer aan hun bevelhebbers dan aan de bestuurders.

De soldaten bleven trouw omdat:
- Na 16 jaar dienst kregen soldaten betere grond of meer geld
- Augustus benoemde leden van Romeinse families die hem trouw waren tot bevelhebbers.

Hoe werd de Middellandse Zee beschermt?
Door een vloot, die heeft 2 eeuwen lang zeeroverij onmogelijk gemaakt. Vanaf de 19de eeuw zou de Middellandse Zee pas weer vrij van zeerovers zijn.

Augustus stierf in 14 na Chr.

Bron 1
In het oosten bezweek Antonius, net zoals eerder Caesar, voor de charmes van Cleopatra. Om met haar te trouwen scheidde Antonius van zijn vrouw, een zus van Octavianus.
In 31 voor Chr. aan de kust van Griekenland versloeg de vloot van Octavianus de vloot van Antonius en Cleopatra. Antonius en Cleopatra gaven de strijd toen op en pleegden zelfmoord.

Bron 2

Augustus wilde niet de eerste Romeinse keizer zijn. Toch is men hem zo gaan noemen. Daartoe heeft hij zelf veel bijgedragen. Hij liet zich in het hele rijk met standbeelden vereren. Er is er zelfs één in India gevonden. In het Midden-Oosten vereerden de mensen Augustus als een god, net zoals hun oude koningen.
Augustus bevorderde deze verering overal in zijn rijk, behalve in Italië. De maand waarin hij zijn grootste overwinningen had behaald, liet hij naar zichzelf noemen.



§5 De Pax Romana(31 voor Chr. tot 192 na Chr.)
Tussen 31 voor Chr. en 12 na Chr. heerste er overal in het Romeinse rijk vrede. Pax Romana betekent Romeinse vrede.

Augustus stierf in 14 na Chr.

Gevolgen na de dood van Augustus:
- Zijn opvolgers regeerden op dezelfde manier als Augustus. Ze hadden bovendien geluk dat er in deze tijd geen sterke vijanden het Romeinse rijk aanvielen.

Landbouw, handel en nijverheid bloeien, steden groeien

Het overgrote deel van de bevolking bleef in de landbouw werkzaam. De meeste grond was in handen van grootgrondbezitters.
- Zij lieten hun land door plaatsvervangers beheren.
- Ze lieten door slaven en vrije pachters bewerken.
- Zelf woonden ze meestal in de stad.
- En ze bekleedden vaak een functie in het bestuur

De meeste mensen van de bevolking op het platteland behoorde tot de vrije boeren, die kleine boerderijen hadden. Het waren vroegere soldaten en proletariers, die door de keizers aan land waren geholpen

De handel kwam tot grote bloei:

- Overal werden vuurtorens gebouwd, havens verbeterd en wegen aangelegd.
- Overal kon men met dezelfde munt betalen
- De handel bleef niet beperkt tot het Romeinse rijk. Vooral met Azië waren belangrijke handelscontacten ontstaan
- Chinese handelswaar kwam op Romeinse markten terecht.
- Gezanten van vorsten uit India bezochten Rome
- Ook met Afrika ten zuiden van de Sahara werd handel gedreven.
- Het ging meestal om kleine hoeveelheden.

Veel handwerkslieden hadden voordeel van de handel. Overal in het rijk werden bedrijfjes van handswerklieden opgericht. Die bewerkten ingevoerde grondstoffen:
- Zijde
- Wol
- Katoen
- Linnen
- Leer
- Glas
- Koper
- Goud
- Zilver enz.

Al die bedrijfjes bij elkaar noemt men de nijverheid.

Steeds meer mensen vonden werk in handel en nijverheid.

Het aantal inwoners in steden nam toe, omdat daar handel en nijverheid plaatsvonden. Ook ontstonden er nieuwe steden. De grootste van alle steden was Rome.

De andere steden werden altijd naar het voorbeeld van Rome gebouwd en bestuurd. In alle steden vind je een forum en dezelfde soort gebouwen.


Romanisering
Er waren grote verschillen tussen de bewoners van het Romeinse rijk. Maar ze stonden allemaal onder de bescherming van één regering.

Deze regering verleende in de loop van de jaren aan steeds meer inwoners het Romeinse burgerrecht. Als een inwoner werd:
- Viel hij vanaf dat moment onder de Romeinse rechtspraak.
- Ook had hij kans op een plaats in het Romeinse bestuursapparaat

Voordat het bergerrecht aan bepaalde personen, volken of soms hele provincies werd verleend, moesten deze volken voldoende ‘geromaniseerd’ zijn.

Toch drongen de Romeinen hun cultuur niet op. Het belangrijkste voor hen was dat het rustig bleef.

Als zij een bepaald gebied veroverden:
- Lieten zij bestaande besturen
- Gewoonten en wetten werden zo veel mogelijk onveranderd.

Vooral de Romeinse legers droegen bij tot de romanisering:
- Niet-Romeinen konden in dienst gaan in het Romeinse leger en werden bij het verlaten van de dienst Romeins burger.
- De legerkampen brachten Romeinse gewoonten, voorwerpen en ideeën in de provincies

Veel provincies namen de taal van de Romeinen over, het latijn. Vele talen zijn ontstaan uit het Latijn.

De zuil van Trajanus

De Pax Romana was een periode van vrede in het Romeinse rijk. Maar aan de grenzen werd af en toe gevochten. Een voorbeeld daarvan is de strijd tussen de Romeinen en de Daciërs (Nu de bewoners Roemenië).

Allerlei voorvallen uit de veldtocht van keizer Trajanus tegen de Daciërs staan afgebeeld op een zuil in Rome. Romeinse keizers hadden de gewoonte roemrijke gebeurtenissen in een zuil af te beelden. Deze 30 m. hoge zuil van Trajanus is het bekendste voorbeeld.

De reliëfband is ruim een meter hoog en loopt spiraalvormig naar boven over de lengte van ongeveer 200 m. Binnenin de zuil leidt een wenteltrap naar de top van de zuil.

Vroeger stond er een beeld van Trajanus op, nu een apostel van Petrus.

De zuil is één van de belangrijkste bronnen voor onze kennis van het Romeinse leger. Het was een soort strip.

Bron 3
Een Romeins oorlogsschip, heeft onder de waterlijn een vooruitstekende punt gedeeltelijk zichtbaar. Daarmee kon men een vijandelijk schip rammen. Duidelijk kan je de commandobrug zien. De soldaten staan op het dek. Binnenin zitten de slaven aan de roeiriemen. Boven de riemen zijn lanspunten zichtbaar. De krokodil is het beschermdier van de Romeinse vloot in Afrika. Er is een reliëf van gemaakt in de 1ste eeuw na Chr.

Bron 4
Een camee is een bewerkte edelsteen. Er valt heel wat op te zien. Het is 19 bij 23 cm.


§ De Romeinen botsen met de Bataven.
De Romeinen vestigen zich in ons land
Toen Caesar in 58-51 voor Chr. Gallië veroverd, kwam ook een deel van Nederland in de handen van de Romeinen. De Rijn was de grens. Ze bouwden in een soort lijn allemaal legerkampen. De Romeinse soldaten hebben veel Romeinse gewoonten en producten in ons land ingevoerd. In musea zijn veel voorwerpen te zien.

In Heerlen zijn nog steeds de overblijfselen van een Romeins badhuis te bezichtigen.


Nijmegen werd in de Romeinse tijd de belangrijkste plaats van ons land.

Vanaf 69 na Chr. was daar het Tiende Legioen gelegerd. Dit leger moest het Romeinse rijk beschermen tegen aanvallen vanuit het noorden. Op een terrein van 4 bij 1 km lag een legerkamp met barakken, officierswoningen, pakhuizen, werkplaatsen, een markthal, een amfitheater en begraafplaatsen.

Met de komst van de Romeinen begint de geschiedenis van ons land. De Romeinen Caesar en Tacitus schreven als eersten over de in ons land wonende volken zoals de Bataven, de Cananefaten en de Friezen.

De Bataven, Cananefaten en Friezen komen in opstand.
Na de dood van keizer Nero in 68 ontstond een strijd om de opvolging tussen de legeraanvoerder Vespasianus en Vitellius. Vespianus vroeg om hulp aan de Bataaf Julius Civilis. Als de Bataven onder leiding van Civilis een opstand begonnen tegen de Romeinen, dan zou Vitellius troepen moeten sturen en in Rome de steun van veel soldaten kwijt raken. Civilis en de Bataven deden vat Vespasianus vroeg. Met hulp van de Cananefaten versloegen ze Rome tweemaal.

Ondertussen was het Vespasianus gelukt Vitellius van de troon te stoten. Hij vroeg Civilis nu op te ouden met de opstand. Maar daarvan kwam niets terecht. De opstandelingen wilden niets meer weten van het Romeinse gezag. Het is niet zeker of Civilis zelf wilde doorgaan of dat hij zijn troepen niet meer in de hand had.

Rome stuurde nieuwe troepen om de opstand te bedwingen. Onder leiding van Civilis boden Bataven en Cananefaten, nu ook gesteund door de Friezen, fel verzet.

Tenslotte werd met de Bataven, Cananefaten en de Friezen een verdrag gesloten:
- Zij hoefde geen belasting te betalen
- Ze moesten alleen mannen leveren voor het leger.

Sindsdien behoorden de Bataven tot de trouwste onderdanen van de Romeinen.

Latere verheerlijking van de Bataven.
De opstand van de Bataven zou later vaak worden verheerlijkt. De Bataven werden tot voorbeeld genomen tijdens de opstand tegen Spanje (de Tachtigjarige Oorlog). In die tijd(1613) schilderde Otto Veen twaalf schilderijtjes van de Bataafse opstand.

De hoofdstad van Nederlands-Indië(nu Indonesië) werd Batavia genoemd. Eind 18de eeuw werd ons land zelfs voor korte tijd de Bataafse Republiek genoemd.



§6 Godsdienst, recht, onderwijs, literatuur, bouwwerken en beeldende kunsten
De godsdienst
Als de inwoners van het Romeinse Rijk deel namen aan de officiële godsdienstige plechtigheden, dan mochten ze daarnaast ook een andere godsdienst belijken. Voor de Romeinse bestuurders hoorden de verering van de Romeinse goden en trouw aan Rome bij elkaar.

Het Recht
Ook het Romeinse recht zorgde ervoor dat inwoners van het rijk zich Romein voelden.

Belangrijke Romeinse ideeën over de rechtspraak zijn:
- Alle rechten en plichten van mensen moeten in de wetten worden vastgelegd
- Alle wetten moeten voor iedereen gelijk zijn

Belangrijkste Romeinse regels op het gebied van rechtspraak zijn:
1. Een verdachte moet als onschuldig worden gezien totdat zijn schuld bewezen is.
2. Een verdachte moet een kans krijgen zich tegen de aanklacht te verdedigen.
3. Als er twijfel is bij de rechter moet de verdachte worden vrijgesproken.
4. De rechter moet afhankelijk zijn van de regering (anders zou een burger in een conflict met de regering altijd verliezen).
5. Niemand mag worden gestraft voor wat hij/zij denkt

6. Niemand mag voor hetzelfde fijt twee maal worden veroordeeld.
7. Als een daad niet door de wet wordt verboden, mag die daad niet worden bestraft.

Het onderwijs
De regering bemoeide zich niet met het onderwijs. In het begin van de Romeinse tijd kregen kinderen thuis les van hun vader. Later kwamen de scholen in de steden.
• Op het platteland was geen onderwijs.
• Onderwijs was er alleen voor jongens van rijke ouders.

Ze leerde dat ze het vaderland lief moesten hebben en dat ze dapper en gehoorzaam moesten zijn.

De literatuur
De bekendste schrijvers werden tijdens de Pax Romana in het hele Romeinse rijk gelezen.

Bekende schrijvers:
• Vergilius een epos over Aeneas gaat over de schepping van het Romeinse rijk
• Livius  geschiedschijver over de geschiedenis van Rome
• Tacitus over de Romeinen in Nederland
• Plutarchus (schreef niet in Latijn maar in Grieks) over Caesar
• Suetonius over Caesar

Latijn werd hier voor gebruikt:

• Lang na het einde van het Romeinse Rijk werd het Latijn nog steeds in het grootste deel van Europa gebruikt door geleerden en geestelijken
• Latijn werd tot de 19de eeuw op de meeste universiteiten gesproken en geschreven
• Latijn werd de taal van de christelijke Kerk.
• In de rooms-katholieke Kerk wordt nu nog steeds Latijn gebruikt.
• Op het gymnasia (in alle westerse landen) leren kinderen(wij!!) nog steeds Latijn(en Grieks) en lezen o.a uit de werken van Vergilius, Livius en Tacitus

Bouwwerken, beeldende kunsten
De romeinen namen veel over van de Grieken. De Romeinen namen bijv. de boog en de koepel in hun bouwwerken toe.

Over in het rijk werden allemaal ingerichte elementen(aquaducten, theaters, amfitheaters, badhuizen, tempels, paleizen en gerechtshoven) gebouwd, die erg op elkaar leken.

Verschil tussen de Romeinen en Grieken:

Romeinen Grieken
Romeinse beeldhouwers probeerden de mensen er precies als in de werkelijkheid uit te laten zien. Griekse beeldhouwers gaven het menselijk lichaam een mooiere (geïdealiseerde) vorm.

Bron 5

Trier is in de tijd van de keizers hoofdstad van het noordelijk deel van het Romeinse rijk geweest. In de stad en in de omgeving is nog veel van de Romeinen te zien.

Bron 6
De Venus van Milo is misschien wel het bekendste beeld uit de Grieks-Romeinse geschiedenis. Het beeld is te zien in het Louvre (Parijs). De armen zijn afgebroken. Venus is de Romeinse naam van de Griekse godin Aphrodite. Het beeld is genoemd naar de vindplaats: het eiland Milo. De Venus van Milo is talloze malen en op allerlei verschillende manieren nagebootst.

Een Romeins echtpaar, samen maar niet gelijk.
Romeinse meisjes huwden als zij 12 tot 14 jaar oud waren. Jonger mocht ook. Daarbij hadden ze geen inspraak. Bij het sluiten van een huwelijk gin het de Romeinen niet in de eerste plaats om liefde. Kinderen en een bruidsschat werden belangrijker gevonden. Er waren twee soorten huwelijksregelingen. Volgens de oudste kreeg de man de bruidsschat van de vrouw. En alleen de man kon het huwelijk beëindigen. Later kwam er een regeling waarbij de vrouw onder het gezag van haar vader bleef. Zowel man als vrouw konden echtsscheiding besluiten. De vrouw kreeg dan haar bruidsschat terug.

Vrouwen hadden de taak voor het huishouden en voor de kinderen te zorgen. Vrouwen hadden geen politieke rechten.

In de keizertijd kregen zij wel meer vrijheid en zelfstandigheid. Geen vader kon toen zijn dochter nog dwingen tot een huwelijk. Anders dan in Griekenland was het gewoon dat vrouwen ook aan de maaltijden deelnamen als er gasten waren. En zij waren minder aan het huis gebonden.


§7 De ondergang van het West-Romeinse rijk
Splitsing in een West- en Oost- Romeins rijk

Keizer Constantijn besloot in de 4e eeuw de hoofdstad van het Romeinse Rijk te verplaatsen van Rome naar Byzantium. Byzantium gaf hij een nieuwe naam: Constantinopel.

Omdat, het oosten welvarender was en beter verdedigd kon worden. De stad was een belangrijk knooppunt van handelswegen.

In 395 na Chr. Werd het Romeinse Rijk in tweeën gesplitst. Het Oost- en West-Romeinse rijk. Het Oost-Romeinse rijk kreeg een keizer en het rijk werd voorgezet. Dit rijk is in 1453 ten val gekomen en het West-Romeinse rijk was 1000 jaar eerder(453) ten val gekomen.

Volken vallen het Romeinse rijk binnen.

Heel vaak vielen indringers het Romeinse rijk binnen, soms zelfs op verschillende plaatsen tegelijk. Vaak kochten de romeinen de indringers om, zodat ze zich terug trokken. Soms mochten ze zich in het Rijk vestigen.

Romeinse legers en vloot worden steeds zwakker
Het lukte de Romeinse regeringen niet meer om leger en vlot te bemannen met genoeg Romeinse burgers, dus werden soldaten buiten het romeinse rijk en zelfs krijgsgevangenen aangetrokken. Zij deden het niet voor het Romeinse Rijk, maar voor de hogere loon.

De Romeinen kunnen de steeds hogere belastingen niet meer betalen

De belastingen werden voor de meeste Romeinse burgers ondraaglijk hoog, waarom?
1. Vele indringers werden omgekocht om het rijk te verlaten soms lukte dat niet en moest er veel oorlog moeten gevoerd, dat kost ook veel geld.
2. De soldaten wilden en kregen steeds een hogere loon
3. Er waren vaak burgeroorlogen na de dood van de keizer. Alles moest weer op orde worden gesteld en kostte ook veel geld.

Er komt minder handel en nijverheid door toenemende onveiligheid.

Hoezo?

Het lukte de vloot niet meer de Middelandse zee vrij van zeerovers te houden. De wegen werden onvoldoende onderhouden.  Er stopten veel handelaren met hun handel op en zochten een ander beroep.

De handelaren die doorgingen moesten hun prijzen verhogen. Ambachtslieden konden daardoor moeilijker aan grondstoffen konden komen en ze hun producten moeilijker kwijt raakten.

Geen vertrouwen meer in het West-Romeinse rijk, alleen zorg over de eigen omgeving.


De Romeinse legers niet langer in staat bleken de inwoners van het West-Romeinse rijk te beschermen ze raakte het vertrouwen kwijt in Rome.

Men ging zich alleen maar zorgen maken over de eigen omgeving. In 476 kwam er een eind aan het West-Romeinse rijk omdat een Germaanse generaal de keizer van de troon stootte.

De invallen van de Hunnen
In 375 drong een volk uit Midden-Azië Europa binnen: de Hunnen. Zij trokken als nomaden te paard door Azië en Europa. Ze plunderen grote gebieden en bedreigen hierdoor zowel het Oost- als he West-Romeinse rijk. Tientallen jaren lang veroorzaakten zij grote angst in Europa. Onder leiding van Attila bouwden de Hunnen vanaf 448 een rijk dat zich uitstrekte van de Wolga tot de Rijn.

In 448 wist de Oost-Romeinse keizer door omkoping Attila zo ver te krijgen dat de Hunnen zich uit zijn gebied terugtrokken. Kort daarop trok Attila Gallië binnen. Hier werd hij door een leger onder leiding van de Romeinse veldheer Aëtius tot de terugtocht gedwongen. Attila viel toen Italië binnen en bedreigde de stad Rome. Volgens een verhaal heeft de paus Attila er persoonlijk van overtuigd dat hij Italië moest verlaten.

Kort daarop overleed Attila. Na zijn dood vil zijn rijk uiteen, doordat zijn zoons onderling ruzie maakten. Veel volken die werden overheerst door de Hunnen, kwamen in opstand. Zo verdwenen de Hunnen weer uit (de geschiedenis van) Europa. Over de Hunnen bestaan veel wilde verhalen. Wat er van waar is, is moeilijk te achterhalen. De Hunnen kenden geen schrift. Wat we van hen weten, is door hun tegenstanders opgeschreven.


§8 Het Christendom
Het Jodendom
Wie waren dat?
De bewoners van Palestina.

Wat is een verschil tussen waarin de joden geloofden en de andere volken?
De Joden geloofden in 1 almachtige god en dat God de enige ware was en dat zij het uitverkoren volk waren, andere volken vereerden veel goden.

In het Oude Testament staat dat God aan Mozes de opdracht gaf om de Tien Geboden aan de mensen door te geven.

De Joden geloofden dat God hun een grote staat zouden geven,

Deze door God gezonden verlosser, zou hun staat bevrijden van vreemde overheersers. Jezus van Nazareth werd door sommige Joden als de verlosser gezien.


Jezus van Nazareth
Hij is geboren in de tijd van keizer Augustus in Bethlehem in Palestina. Hij begon op 30-jarige leeftijd te prediken. Hij zei dat alle mensen gelijk waren en dat er een koninkrijk in het bezit zou komen van armen en vervolgden.

Hij gaf mensen hoop op een beter leven na de dood. Hij spoorden hen aan tot goed gedrag. Na hun dood zouden ze dan beloond worden met eeuwig geluk.

Toen sommige Joden hem als hun verlosser ging zien, klaagden Joodse leiders hem aan. Zij waren bang hun leiderschap te verliezen.

De volgelingen van Jezus zeiden dat hij een goddelijk wezen was, zoon van God. Hij kreeg ook de naam Christus. De aanhangers van Jezus werden christenen genoemd. Volgens zijn aanhangers was Jezus na zijn dood weer levend geworden en 40 dagen later de hemel opgestegen.

Sinds de eerste mensen ongehoorzaam waren geweest aan god, was er een breuk met God ontstaan. Door de dood van Jezus aan het kruis kwam de weg naar God weer vrij.

Zolang de christenen op het Koninkrijk van God wachtten, moesten zij proberen zich van het kwaad te ontdoen en goed te leven. De ideeën van Jezus werden door zij apostelen verder onder de mensen verbreid.

Het christendom vastgelegd in de bijbel.

De bijbel werd ongeveer 200 na Chr. als boek samengesteld

Het bestaat uit het Oude en Nieuwe testament.

Het Oude Testament, het heilige boek van de Joden, werd opgenomen in de bijbel. In het Nieuwe Testament staan vier verhalen over het leven van Jezus. En over wat hij predikte. Ze zijn geschreven door volgelingen van Jezus.

De verbreiding van het Christendom.

Tijden de Pax Romana:
• Was het hele Middellandse Zeegebied één groot rijk met goede verbindingen

• Overal kon men zich verstaanbaar maken met Latijn ideeën konden daardoor vlug vorden verspreid.

Armen en onderdrukten voelden zich tot het christendom aangetrokken want Jezus predikte dat alle mensen gelijk waren voor God. Veel rijke Romeinen raakten vooral onder de indruk door de aansporingen tot goed gedrag en regels als de Tien Geboden. Andere godsdiensten hadden die niet.

Vervolgingen van het christendom.
De Romeinse overheid was altijd er verdraagzaam tegenover andere godsdiensten. Maar de keizers merkten dat ze trouwer waren aan het christendom dan aan de Romeinse regering. Het Christendom werd verboden en vervolgingen begonnen. Een groot deel moest eerst niets van de christenen hebben. Het werd hun kwalijk genomen dat zij zich anders gedroegen. Maar de ideeën werden langzamerhand bekend. Veel Romeinen begonnen hun houding tegenover de christenen te veranderen.

De triomf van het christendom.
De keizers merkten dat de vervolgingen niet hielpen. En zij zagen hoe de aanhang groeide. In 313 bepaalde keizer Constantijn dat christenen goede burgers konden zijn. Bovendien werd hij zelf christen. Aan het eind van de 4de eeuw bepaalde keizer Theodosius zelfs dat het christendom de neig toegestane godsdienst was. De tempels werden gesloten, het orakel van Delphi, de Olympische Spelen en verder alles wat met de oude godsdienst te maken had, werden afgeschaft. De christenen gingen alle mensen die een andere godsdienst hadden, ook ketters, werden vervolgd. En ander problemen ontstonden doordat keizers en kerkelijke leiders met elkaar in botsing kwamen. Keizers gingen zich bemoeien met de leiding van de christelijke Kerk. En kerkelijke leiders met de leiding van de staat.

Bronnen:
Veroveraars en veroverden
Al in de 2de eeuw voor Chr. hadden de Romeinen een groot deel van Zuid-Frankrijk veroverd (tegenwoordig de Provence). IN de jaren 58-51 voor Chr. veroverde Caesar de rest van het gebied.

Het Romeinse Amfitheater: Doden voor plezier.
Overal bouwden Romeinen amfitheaters. Het bekendste amfitheater is het Colosseum in Rome.
Twee van de meest bekroonde speelfilms zijn Spartacus en Gladiator.

Gladiatoren waren slaven die opgeleid waren tot vechters, om het publiek te vermaken.


Een gladiator die als wapen een net droeg werd een retiarius (netdrager) genoemd.

Een gladiator met een schild en een zwaard werd een hoplomachus (zwaargewapende) genoemd.

Gladiatorengevechten zijn eeuwenlang gehouden. Maar pas vanaf de 1ste eeuw na Chr. in amfitheaters. Uit een tunnel kwamen gladiatoren en wilde dieren de arena binnen. In het amfitheater was wel plaats voor 20.000 toeschouwers.

De gevechten waren georganiseerd door politieke leiders. Die wilden stemmen winnen bij verkiezingen. Of populair worden bij de bevolking. Ook wilden ze de bevolking rustig houden. Wie genoeg geweld zag in het amfitheater, zou zich erbuiten rustig gedragen. Hoopten ze.

Spartacus- een slavenopstand verfilmd
Filmmakers kunnen om allerlei redenen een historische speelfilm maken. Sommigen willen daarmee alleen de kijkers boeien en zoveel mogelijk geld verdienen.

Anderen willen meer:
- Mensen aan het denken zetten
- Mensen ergens van overtuigen

Iemand die velen uit later tijd heeft geboeid en tot daden heeft aangezet, is Spartacus. Spartacus was leider van een grote slavenopstand. Over hem is een beroemde speelfilm gemaakt.

Spartacus kwam uit Thracië (nu het grensgebied van Griekenland, Bulgarije en Turkije) en hoorde misschien tot een koninklijke familie. Het is niet bekend hoe hij als slaaf op de gladiatorenschool in Capua is terechtgekomen. Daar maakte hij met 200 andere gladiatoren een plan om te vluchten. Dat lekte uit. Slechts ongeveer 70 man wisten te ontsnappen.

Onder leiding van Spartacus en Krixos trokken de gladiatoren naar de Vesuvius. Onderweg plunderden ze landgoederen en lieten ze slaven vrij. Twee legers werden op de opstandelingen gestuurd.


De slaven versloegen één van deze legers. Het andere leger brachten ze ernstige verliezen toel. Spartacus en Krixos trokken naar Metapontum in het zuiden en vandaar weer naar het midden van Italië. Onderweg sloten veel andere slaven zich bij hen aan. Tegen de wil van Spartacus werd een stad, waar een grote makrt werd gehouden, overvallen.

Na enige tijd scheidde Krixos zich me een deel van het slavenleger af van de hoofdmacht. Hij werd kort daarop verslagen door een Romeins leger. Krixos werd gedood, net als de meeste van zijn mannen. Spartacus was van plan om over de Alpen Italië te verlaten. Hij trok met zijn aanhang naar het noorden. Bij Mutina(Modena) versloeg hij opnieuw een Romeins leger. De weg naar de Alpen lag open. Zijn troepen wilden echter liever Italië plunderen. Daardoor werd Spartacus gedwongen om te keren en weer naar het zuiden van Italië te trekken. Weer versloegen de slaven een Romeins leger. De Romeinen gaven toen Crassus he opperbevel.

Spartacus probeerde met zijn mensen naar Sicilië over te steken. Daarvoor had hij Cilicische zeerovers gehuurd(Cilicië is een streek in Klein- Azië). Maar de zeerovers lieten hem in de steek. De Romeinen omsingelden eht slavenleger. Dat wist echter door de omsingeling heen te breken. Opnieuw scheidde een deel van het slavenleger zich af van de hoofdmacht. Ook dit deel werd door de Romeinen verslagen. Nog eenmaal slaagde Spartacus een veldslag te winnen.

Maar in 71 voor Chr. vond de laatste slag plaats. Voor het begin van de strijd doodde Spartacus zijn paard als teken dat hij nie zou vluchten, maarsamen met zijn volgelingen zou winnen of sterven. Bijna allen sneuvelden, ook Spartacus. Zijn lijk werd niet gevonden. 6000 ovelevende slaven werden langs de weg van Capua naar Rome gekruizigd.

Hoe Romeins is deze rechtszaak?
Basiliek= Romeins gerechtsgebouw.

In het gerechtsgebouw op het Forum stond de jonge dichter Ofinius terecht. Bij de jeugd was hij erg populair door zijn gedichten over de liefde. Hij werd aangeklaagd voor het bederven van de jeugd.

Hij werd ook aangeklaagd wegens het ‘bedreigen van de keizer’. Hij aou tijdens een gevecht in het amfitheater geschreeuwd hebben: Keizer, doe je duim omhoog of het zal je duur te staan komen. Er was geen wet dat hij gedichten over de liefde mocht schrijven. Eerst werd hij voor de gedichten vrijgesproken. Daarna werd hij voor de uitroep, mocht hij zich nooit meer in het amfitheater vertonen en zijn rechten als Romeins burger werden ontnomen, omdat er geen bewijs was maar het te ernstig was.

De keizer werd van de vonnis op de hoogte gebracht. Hij was niet tevreden over deze uitspraak. De rechtszaak moest overnieuw. Nu werd Ofinius veroordeeld tot verbanning naar een uithoek van het Romeinse rijk. Toen heeft hij Rome nooit meer teruggezien en schreef hij daar treurige gedichten.


Op of in veel(vroegere) gerechtsgebouwen in Nederland en de rest van de westerse wereld staat een beeld van Justitia (=rechtvaardigheid), Romeinse godin van de rechtspraak. Ze heeft een weegschaal en een zwaard in haar handen.

Waarom werden christenen vervolgd?
In het Romeinse rijk bestond over het algemeen een grote verdraagzaamheid voor andere godsdiensten. Een van de weinige godsdiensten waartegen de Romeinse overheid, was het christendom.

Vooral onder keizer Nero werden de christenen gruwelijk vervolgd. Veel mensen werden gekruisigd of op de brandstapel gegooid. Dat gebeurde ook in het amfitheater



§ Wandelen door Romeins Xanten
De oprichting van het Archeologisch Park
Het Archeologisch Park Xanten bestaat vanaf 1977. In het park kunnen zowel Romeinse opgravingen worden bekeken als op ware grootte nagebouwde Romeinse monumenten. Het park ligt op het grondgebied van het vroegere Colonia Ulpia Traiana.

Geschiedenis van Romeins Xanten
Keizer Augustus besloot de Rijn als noordgrens van het Romeinse rijk te nemen. Langs de Rijn werden legerkampen opgericht, waarin legioenen werden gelegerd. Bij die kampen ontstonden steden als Noviomagnus (nu Nijmegen). Keizer Trajanus gaf ±100 na Chr. aan de vestiging de naam Colonia Ulpia Traiana. Er leefden ongeveer 10.000 mensen.

In de 5de eeuw trok het Romeinse leger zich terug van de noordgrens tijdens oorlogen tussen Franken en Romeinen. De bewoners van Colonia Ulpia Traiana verlieten de stad.

De stad is later niet herbouwd. Xanten ontstond in de Middeleeuwen iets ten zuiden van de verlaten Romeinse stad.