Operatie Market Garden

Inleiding. Aan het eind van de jaren 30 werd door de Duitsers en Russen het idee ontwikkeld om parachutisten achter de vijandelijke linies te droppen om zo strategische punten te bezetten voor de hoofdmacht. Duitsland was de eerste die bewees dat dit in de praktijk uitvoerbaar was tijdens de aanvallen op Polen, Noorwegen, Nederland en België in 1940 en bij Corinthe en Kreta in Griekenland in 1941. Volgens enkele Amerikaanse officieren hadden de Amerikanen al in de eerste wereldoorlog een plan om een groot deel van een infanteriedivisie bij Metz achter de Duitse linies te werpen, maar door de wapenstilstand had dit plan nooit doorgang gevonden. Toch was dit idee gebleven en door het Duitse succes gestimuleerd werden er door de geallieerden ook luchtlandingsdivisies gebouwd. Tijdens D-day (de landing in Normandië) werden ze met succes gebruikt maar dit keer was het alleen om de flanken te beschermen. Operatie market garden ging van start en zou een tragische gebeurtenis blijken te zijn. Ik heb mezelf een aantal vragen gesteld om de oorzaken van de mislukking te achterhalen. Voor dit onderzoek heb ik zelf altijd veel gehoord over de negering van de inlichtingendiensten door de bevelhebbers. Ik denk dat die factor samen met de factor overmoed de mislukking heeft veroorzaakt. Was de voorbereiding aan geallieerde zijde adequaat? Veldmaarschalk Montgomery had de situatie van de Geallieerde legers in september 1944 goed bestudeerd. Gedurende deze periode waren de diverse legers over een breed front op weg naar de Rijn. Deze "breed front" theorie kwam uit de koker van generaal Eisenhouwer. Montgomery was het daar eigenlijk niet mee eens. Hij was voorstander van een aanval op een smal front, om met extra sterke eenheden snel een doorbraak te forceren en van daaruit achter de vijandelijke linies te komen. Hij had daar succes mee geoogst in Noord-Afrika en wilde dezelfde strategie toepassen in Europa. Montgomery had de mening toebedeeld dat bij een geslaagde operatie de weg naar Berlijn open lag en dat ze dan in feite zo wel even door zouden stoten. Om deze aanval uit te voeren zou gebruik gemaakt worden van het Geallieerde luchtlandingsleger.De operatie kreeg de naam: "MARKET-GARDEN". Tijdens een gesprek met Montgomery vroeg Browning (bevelhebber van de Britse luchtlandingstroepen) hoe lang hij de brug zou moeten houden, Montgomery antwoordde 2 dagen. Het historische antwoord van Browning was toen: " We kunnen hem 4 dagen houden maar ik denk dat we wel eens een brug te ver zouden kunnen gaan. In de week na 17 september was er geen of nauwelijks maanlicht dus was het niet moeilijk om te beslissen dat de landing overdag zou moeten plaatsvinden. Dit kon alleen maar doordat de geallieerden het luchtoverwicht op de Duitsers al behaald hadden. De volgende opgave was om de transportvliegtuigen te verdelen over de troepen. De luchtvloot kon slechts 16.500 man per keer vervoeren, minder dan de helft van de totale macht. Er waren 2 tegenstrijdige adviezen: generaal majoor van de 38e RAF group was bereid om zijn bemanning 2 keer op 1 dag te laten vliegen, waarbij ze de eerste keer in het donker zouden moeten opstijgen. Generaal-majoor Williams van het 9de Troop carrier command zei echter dat zijn vliegtuigaantal de afgelopen maand verdubbeld was zonder dat er nieuw grondpersoneel was bijgekomen. Daardoor was er niet genoeg tijd voor onderhoud en reparatie. Brereton ( hoofd luchttransport)volgde dit advies op; er werd maar 1 vlucht per dag uitgevoerd. Het gevolg hiervan was dat de aanvoer van troepen over 3 dagen verspreid werd. Volgens Browning moest het grootste deel van de luchtmacht aan het zuiden toegewezen worden omdat die bruggen eerst veroverd moesten worden. Als gevolg hiervan besloot Urquhart (commandant van de eerste Airborne divisie) dat de eerste dag meer materialen en zware wapens aangevoerd moesten worden en minder manschappen. Als hij ervoor had gekozen de komst van zijn veldartillerie uit te stellen en als Browning niet 36 van de beschikbare vliegtuigen gebruikt had om zijn eigen hoofdkwartier over te vliegen had bijna de hele infanterie van de 1e airborne divisie mee kunnen komen. Het derde probleem voor Urquhart was dat er vanuit de Nederlandse ondergrondse berichten binnenkwamen over een snelle opbouw van afweergeschut (vast en mobiel) rond Arnhem. Hierdoor kwam het landingsgebied 13 km ten westen van de 3 bruggen (1 verkeersbrug en 2 spoorbruggen) te liggen, op open heide en landbouwgronden. Het

voordeel hiervan was dat er tijdens de landing weinig tegenstand te verwachten zou zijn. Er is niet in het drassige gebied vlakbij de brug geland omdat men dacht dat dit niet geschikt was voor zweefvliegtuigen, later heeft men deze fout echter ingezien. Tijdens de voorbereiding van deze operatie heeft er een soort machtsstrijd voorgedaan tussen Montgomery enerzijds en Eisenhouwer anderzijds. Er is waarschijnlijk uitgegaan van een absolute superioriteit van het eigen leger. Deze overmoed heeft tot mijns inziens onnauwkeurigheid geleid bij de planning van deze hele operatie. Ook de euforie die was ontstaan na de recente successen van e geallieerden heeft bijgedragen aan deze overmoed. Naar mijn mening kan daarom deze overmoed aan geallieerde ( en dan met name Engelse zijde) worden gerekend tot de oorzaken van de mislukking. Hoe succesvol waren de zware bombardementen voorafgaand aan de landing van de paratroepers geweest? Vanaf 22 vliegvelden stegen 17 september 1534 transportvliegtuigen en 491 zweefvliegtuigen (gliders) op. Van tevoren, in de nacht van 16 op 17 september werden er door verschillende bommenwerpers, waaronder veel Lancasters 1395 vluchten uitgevoerd, beschermd door 1240 jagers. Er werden enkele belangrijke "flak" opstellingen (Duits afweergeschut) getroffen en nog 5 vliegvelden, waaronder een vliegveld met de eerste straaljagers: de Messerschmidt 262. De volgende morgen kon geen enkel vliegtuig opstijgen om de landing lastig te vallen. Op de dag van de landing (Zondag!) werden er nog verschillende flakopstellingen aangevallen. Dit was allemaal zo opgezet dat de Duitsers niet het vermoeden zouden krijgen dat er een landing aankwam. Er werden bijvoorbeeld tegelijkertijd ook bombardementen uitgevoerd op andere plaatsen. Alleen bij Wesel kwam de transportcolonne 15 Focke-Wulfs tegen, die werden snel aangepakt door de escorterende vliegtuigen. 18 transportvliegtuigen met pathfinders waren de colonne voorafgegaan. De pathfinders (in sommige boeken vertaald met padvinders) hadden alle landingsplaatsen en dropzones van tevoren gemarkeerd zodat het voor de soldaten die uit de vliegtuigen sprongen net een grootschalige training leek. Alleen bij Eindhoven (zuidroute) was nog zwaar luchtafweer. De bombardementen waren daar niet effectief geweest, er werden daar zelfs verscheidene burgers gedood door de bombardementen doordat de Duitsers onverwacht mannen hadden opgeroepen voor graafwerkzaamheden (tijdens kerkdienst. Er werden daar ook verscheidene vliegtuigen geraakt die nog vol met paratroepers zaten. In de meeste vliegtuigen die neerstortten zaten de piloten nog aan de knuppel omdat zij net zo lang wachtten met springen totdat alle paratroepers eruit waren. Toch waren er die dag zeer weinig verliezen terwijl er verliezen tot 40 % verwacht werden. Dit komt waarschijnlijk doordat er mannen achter het luchtdoelgeschut zaten die net van school geplukt waren of zo. In ieder geval durfden ze veel minder te schieten als er jagers in de buurt waren die tegenaanvallen zouden uitvoeren. De conclusie die dus getrokken mag worden is dat de bombardementen gematigd positief waren. De Duitsers hadden immers veel vliegtuigen verloren en bovendien waren meerdere vliegvelden beschadigd. Iets wat ook als een overwinning gezien mag worden zijn de geringe verliezen die de Engelsen geleden hebben op die eerste dag. Het doel van deze aanvallen was echter maar gedeeltelijk bereikt, er waren dan wel grote verliezen toegebracht aan de Duitsers, maar ze waren er niet in geslaagd om het zware afweergeschut uit te schakelen. Dit zou dus nog tot grote problemen leiden bij de landing van de paratroepers. Hoe goed waren de geallieerden geïnformeerd over de sterkte van het Duitse leger, dat zich bevond in het gebied van Operatie Market Garden? Wat zijn nou de feiten over de inlichtingen van de geallieerden op het moment van de planning voor de slag? De inlichtingendienst had al voor een eerder operatie gegevens verzameld over de Duitse troepen die in Nederland gelegerd waren. Deze gegevens bleken te melden dat er ongeveer 50 tot 100 tanks in heel Nederland waren. Op basis van deze gegevens is door Browning (hoofd luchtlandingstroepen) de planning voor de slag gemaakt en niet op de later verkregen gegevens van ULTRA, het supergeheime systeem waarmee de geallieerden de Duitse boodschappen konden ontcijferen. In dat nieuwe verslag werd echter wel melding gemaakt van de aankomst van de 9e en 10e SS-panzerdivisies. Toen de geallieerden in het gebied aankwamen bleek dit laatste verslag correct te zijn geweest. Een ander groot probleem was dat deze divisies net van nieuwe tanks werden voorzien vanuit Duitsland. Dit was echter niet meegedeeld door ULTRA en waarschijnlijk ook niet te voorzien. Of Browning nu wel of niet een gedeelte van de inlichtingen achtergehouden heeft of dat Browning die gegevens helemaal niet had is dus nog steeds een groot raadsel. Hoewel Montgomery wel degelijk op de hoogte was van de gegevens dat er Duitse SS-pantserdivisies in Nederland waren heeft hij de slag toch door laten gaan. Montgomery zag het in feite zo: het risico was onnoemelijk groot, maar was er zo van overtuigd dat het zou gaan lukken, dat hij het bevel tot uitvoer toch gegeven heeft. Als de operatie helemaal gelukt was hadden de geallieerden waarschijnlijk inderdaad zo door kunnen lopen naar het hart van Duitsland en zo de oorlog met maanden kunnen verkorten. Daarvoor kunnen de opperbevelhebbers het leven van een paar duizend parachutisten wel in de waagschaal stellen. De voorspelling van de inlichtingendienst was dat de landingstroepen voor Arnhem (de Brits 1e divisie en de Poolse brigade) tegenover een even sterke tegenstander zou komen te staan, zij het dat de Duitsers nog 50 tanks ter plekke hadden. Ook deze belangrijke berichten werden door de Engelse bevelhebbers gewoon genegeerd en zo werden ook deze landingstroepen in een gebied gedropt, waar ze geen schijn van kans hadden. Eigenlijk was Operatie Market Garden al de tweede grote operatie waarbij gebruik gemaakt werd van landingstroepen in Nederland. Eerder was namelijk operatie Comet al geen groot succes geworden. Ondanks dat waren de generaals allemaal veel te optimistisch over de slechte moraal van het Duitse leger. Ze dachten dat deze door de vele nederlagen van de afgelopen tijd, geen spirit meer zouden hebben om tot het uiterste te gaan. Ze vergisten zich echter ernstig in de vechtlust van het Duitse leger. Toen kwamen er echter gegevens binnen van Ultra en het Nederlandse verzet, die zeer alarmerend waren. Hierin werd vermeld dat er enkele Pantserdivisies waaronder de 9e waffen SS- panzerdivisie naar Nederland waren gestuurd om op adem te komen. Deze laatste gegevens, net als dus eerdere gegevens werden ook niet opgenomen in het aanvalsplan. Hier ligt een belangrijke oorzaak van de mislukking van de hele operatie. De Engelsen en dan met name Browning en Montgomery negeerden zo ongeveer systematisch ieder verslag over de sterkte van het Duitse leger in Nederland. Ze hadden zich dus veel beter kunnen voorbereiden op deze slag, als ze de verslagen hadden gelezen en hadden verwerkt in hun aanvalsplan. De inlichtingen over het gebied waren dus heel erg goed, maar ja als je er dan vervolgens niets mee doet heb je er nog niets aan. De fout lag in dit geval dus wederom bij de bevelhebbers en zeker niet bij de inlichtingendiensten, die goed werken hebben geleverd. Hoe goed was de communicatie binnen het leger van de geallieerden? In de opzet van de slag was Browning's aandeel beperkt en het was dan ook veel beter geweest als hij in Engeland was gebleven om over het inzetten van versterkingen te beslissen. In de zweefvliegtuigen die hij nu gebruikte om zijn hoofdkwartier over te vliegen hadden dan de broodnodige troepen mee kunnen vliegen. De afloop van de strijd om de brug in Arnhem had ook heel anders kunnen zijn als de radio's goed gewerkt hadden en Urquhart niet een tijd lang was afgesneden van zijn troepen in een kritieke fase van de slag, bovendien had hij niet goed voor een plaatsvervanger gezorgd zodat er veel twijfel en onduidelijkheid ontstond toen hij zoek was. De problemen met de radiotoestellen waren van tevoren al bekend en toch kreeg de divisie geen nieuwe doordat er in de korte tijd van de planning gewoon geen tijd was om voor zulke dingen te zorgen. Er zijn ook nog andere dingen die Urquhart verweten kunnen worden zoals het over het hoofd zien van het Drielse veer dat gebruikt had kunnen worden om de brug vanuit het zuiden aan te vallen en later ook nog
gebruikt had kunnen worden om een bruggenhoofd te vormen voor het tweede leger. De communicatie binnen het leger van de geallieerden was dus ronduit slecht te noemen. Als alles beter geregeld was had dit de mislukking misschien wel voor een deel kunnen voorkomen. Mislukte deze operatie door toedoen van grootschalig verraad of spionage? Was het toeval dat de Duitsers de Duitse pantserdivisies in het gebied van Market Garden concentreerden en de hoeveelheid flak in de laatste dagen voor D-Day sterk toenam? Of was er verraad in het spel? Een onderzoek naar het leven van Christiaan A. Lindemans, bijgenaamd King Kong vanwege zijn forse postuur, kan daarop het best antwoord geven. Hij werkte bij het uitbreken van de oorlog voor de Britse spionagedienst, hij gaf scheepsberichten uit Rotterdam door, bracht in 1941 vluchtelingen naar veilig gebied in Frankrijk en speelde een leidende rol in verzetsgroepen, als chauffeur in dienst bij de Luftwaffe reed hij regelmatig van Rijsel naar Parijs, zodat hij de mogelijkheid had goed werk te verrichten voor de geallieerden. In maart 1944 werd echter zijn broer gearresteerd en bood Lindemans zijn diensten aan de Duitsers aan om zo zijn broer te redden. Hij kreeg van de Sicherheitsdienst een document dat hij in geval van nood als bewijs zou kunnen tonen dat hij in Duitse dienst stond. Intussen bleef hij ook actief in het verzet. Tijdens een bijeenkomst van de sabotagegroep deed de Gestapo een inval, die Lindemans zelf had voorbereid. Toen hij zijn papier uit zijn borstzak wilde halen werd hij neergeschoten door de Duitsers die niet wisten dat hij de verklikker was. Zwaar gewond kwam hij in het ziekenhuis terecht. Daar werd een plan door hem beraamd om hem door het verzet te laten "verlossen," van de 50 man die hier aan meededen lieten er 47 het leven doordat ze in een hinderlaag van de Gestapo liepen. Hierdoor was het vertouwen van het verzet in Lindemans wel verminderd. Op 2 september moest Lindemans in Brussel de komst van de geallieerden afwachten en enkele dagen later verslag uit brengen aan de Belgisch-Nedelandse grens. Hij was toen ook nog commandant van de sabotagegroep "de Witte brigade". Hij schoot bij straatgevechten in Antwerpen 2 Duitsers neer en kwam zo in een goed blaadje te staan bij de Britse Security Service. Hij werd toen met een belangrijke opdracht opgezadeld; hij moest door het front dringen en de commandant van de ondergrondse strijdkrachten in Eindhoven berichten dat ze moesten klaarstaan om te helpen bij een gewichtige operatie die de bedoeling had om door te stoten naar het IJsselmeer. Hij lichtte de Duitsers in die hem opdracht gaven om zijn missie te vervullen maar de ondergrondse vertrouwde hem niet meer en sloot hem op in een kelder, het is dus hoogstwaarschijnlijk dat de Duitsers toen voorzorgsmaatregelen gingen treffen. Nadat de Britten Nijmegen bevrijd hadden bevrijdden ze ook "hun" spion. In oktober 1944 werden er aan het Brabantse front echter 2 Duitse spionnen gegrepen: Cornelis (Joop) Verloop en Tony Damen die om hun leven te redden King-Kong het verraad van King-Kong verklikten die op dat moment voor held aan het spelen was in Brussel. Op 28 oktober 1944 zou men hem daar arresteren maar omdat King-Kong altijd zwaargewapend op pad ging moest men voorzichtig te werk gaan. Men zei dat hij was uitgenodigd voor een ceremonie om een paar decoraties in ontvangst te nemen en dat het bij dergelijke ceremonies verboden was om wapens te dragen. Lindemans deed zijn wapens af en werd gearresteerd door de militaire politie. Hij legde volledige bekentenissen af. Op 6 december werd Lindemans aan de Nederlandse regering overgeleverd en in de gevangenis in Scheveningen opgesloten, daar kreeg hij T.B.C. en werd naar de ziekenzaal overgeplaatst. Vlak voor de zaak voor zou komen bij het hoger gerechtshof nam hij tachtig slaappillen in die hij met behulp van een verpleegster had weten te bemachtigen. Ook de verpleegster nam slaappillen in maar haar poging tot zelfmoord werd eerder ontdekt en voorkomen maar Lindemans stierf. Zijn dood maakte het houden van een proces voor altijd onmogelijk en hij draagt het mysterie van het verraad van de slag om Arnhem in zijn graf mee. Het is dus niet echt duidelijk of de spionage van Lindemans van doorslaggevend belang was. Bovendien weten wij toch niet hoeveel er nou echt gespioneerd is en wat de gevolgen daar van waren. Daarom vind ik dat je voorzichtig moet zijn om spionage een oorzaak van de mislukking te noemen. Persoonlijk zou ik het graag een waarschijnlijke oorzaak willen noemen. Was de operatie Market Garden nou uiteindelijk een succes of een complete mislukking? Montgomery schreef over september 1944 dat Market Garden voor 90 % een succes was. Maar hoe kan dat nou? Als je alleen kijkt naar het te veroveren grondgebied heeft Montgomery gelijk. Het 2e leger heeft ongeveer 90 % van het grondgebied dat het moest veroveren ook daadwerkelijk veroverd. Als je kijkt naar de tactische doelen kan de slag alleen maar een totale mislukking zijn of een briljant succes. Het werd een totale mislukking. Een springplank voor een onmiddellijke pantserstoot naar het hart van Duitsland werd niet gemaakt. Men was nog niet om de Westwall heengetrokken, het Duitse 15e leger was niet afgesneden en het Roergebied was niet omsingeld. Bovendien was het beoogde effect op de Duitse legers; totale ineenstorting niet bereikt. Wat was er dan wel bereikt? De geallieerden hadden een linie van ongeveer 90 kilometer door Nederland die nergens toe leidde. Gedurende de 8 dagen strijd had het luchtlandingcorps van Browning 11000 man verloren, een totale divisie en evenveel als de geallieerden op de eerste dag van de landing verloren. Ik ben het eens met het oordeel van brigadegeneraal Hackett: als men niet alle bruggen in handen kreeg was het niet de moeite er op af te gaan. De 101e divisie kon niet voorkomen dat de brug bij Son opgeblazen werd. In feite hadden ze het wel kunnen voorkomen, maar in de veronderstelling dat een andere eenheid die brug al zou hebben veroverd was de eenheid die de brug moest veroveren de omgeving gaan uitkammen. Dit gaf de Duitsers gelegenheid om alles in gereedheid te brengen om de brug te vernietigen, want eigenlijk stond het detonatieapparaat aan de verkeerde kant van de brug. Het was alleen dankzij het Nederlandse verzet dat de Airbornes nog snel een bruggenhoofd konden vormen aan de andere kant, anders had de operatie daar misschien al stukgelopen en waren zowel de Britse 1e als de Amerikaanse 82e divisie helemaal verloren gegaan. Bovendien beheerste de 82e divisie niet eens een oprit van de brug in Nijmegen maar werd dat met behulp van de tanks pas gedaan en werd de brug pas veroverd toen het tweede leger al lang in Arnhem had moeten staan. En zo kan ik nog een tijdje doorgaan. Het enige briljante succes was voor de troepentransportvliegtuigen die de droppingen precies volgens schema op precies de juiste plekken uitvoerden op de eerste dag, met minimale verliezen aan vliegtuigen. Al met al zul je dus toch moeten spreken van een mislukking. Ik kom vooral tot deze conclusie als ik kijk naar het aantal onnodige slachtoffers ( dus door grote fouten) er zijn gevallen aan geallieerde zijde. Een belangrijk succes is natuurlijk wel het terugveroverd gebied. Dat zou je bijna vergeten als je kijkt naar de grote verliezen.
Conclusie Ik heb het in mijn onderzoek vooral gehad over de voorbereiding, de inlichtingen, de communicatie en het eventuele verraad. Ik wil even voorop stellen dat ik vind dat deze operatie compleet mislukt is. En na onderzoek vind ik dat de belangrijkste oorzaak daarvoor de voorbereiding is geweest. De bevelhebbers waren daar gewoon te arrogant en hadden een soort alles verblindende oogkleppen op, waardoor ze het ongelooflijke risico van de operatie niet hebben erkend. Ze zijn daarnaast erg nalatig geweest als het gaat om de aanvalsplannen. Ze hadden veel beter moeten luisteren naar het Nederlandse verzet en naar de mensen van ULTRA. Deze fouten hebben een hoop parachutisten het leven gekost. Ik vind het verraad een oorzaak van veel kleiner belang, ik denk niet dat dit verraad een doorslaggevende factor was in de mislukking, maar dat blijft natuurlijk gissen en speculeren. Wat betreft de communicatie binnen het leger van de geallieerden: deze was ronduit dramatisch en absoluut een oorzaak. Zoals blijkt komen mijn bevindingen over de fouten met de inlichtingen overeen met mijn hypothese. Het verraad had ik duidelijk vooraf zwaar overschat en vind ik nu van minder belang dan andere oorzaken. Bronvermelding 1) www.marketgarden.com
2) www.marketgarden.com.fs2.com
3) www.go2war.com
4) van der klauw, B., Luchtbrug Market Garden. 5) Powell, G., De verloren slag, De bruggen naar ARNHEM. 6) http://home.planet.nl/~jan81951/marketgarden/index-nl.html