Godsdiensten (eindopdracht)

Met onder andere: § Hindoeïsme § Boeddhisme § reïncarnatie § Hiernamaals § de dood § beelden § bidprentjes § overlijdensadvertenties Voorwoord Ik wil graag mijn dank geven aan het Internet, mijn moeder en Clara Bolle. Al deze
bronnen hebben mij op weg geholpen om dit eindresultaat te kunnen leveren. Mijn moeder heeft me geholpen bij het zoeken naar informatie in verschillende boeken en op het internet. Want er waren zo ontzettend veel pagina’s t vinden over een bepaald onderwerp dat we er samen een selectie uit hebben gemaakt. Clara hielp me bij het samenvatten van sommige nogal lange en moeilijk te begrijpen teksten, zodat ik geen overbodige informatie in mijn werkstuk had staan. Bedankt hiervoor! Tamara Coehorst
januari 2002
Inleiding Ik heb een soort van werkstuk gemaakt en daarin alle bepaalde eindopdrachten verwerkt. Daarbij heb ik het geheel geprobeerd te illustreren en naar mijn mening is het ook een mooi geheel geworden. Ik wel verscheidene bronnen gebruikt die u achter in mijn werkstuk ook zult kunnen zien. Deze verschillen van internet tot leerboeken van het tweede en het derde leerjaar. (brugklas) Ik heb verschillende onderwerpen aangesneden en ik hoop dat ze op een goede volgrode staan ingedeeld zodat het een chronologische volgorde heeft gekregen en het dus makkelijk te volgen en te lezen blijft. Ethische krantenartikelen Ik heb vier ethische artikelen gezocht met behulp van het internet. Ik heb vooral gezocht met de volgende zoekwoorden: · Euthanasie · Homo(-huwelijk) · Abortus · (Zelfdoding) Ik heb deze gevonden op de site van onder andere het Brabants dagblad. (www.Brabantsdagblad.nl) Maar ook Bij de site van de Telegraaf (www.telegraaf.nl) en de volkskrant (www.volkskrant.nl) . Ik heb verscheidene artikelen gevonden op deze drie verschillende krantensites maar de selectie die ik heb gemaakt daaruit zijn allemaal afkomstig van het Brabantsdagblad. Ik heb geprobeerd om bij elk ethisch artikel een ethische vraagstelling te bedenken en daar heb ikzelf mijn eigen mening of gegeven, of ik het dus met de vraagstelling eens of oneens ben. Eerste Ethische artikel gevonden met het zoekwoord abortusboot
Artikel uit Brabants Dagblad van 02-07-2001

Inspectie van abortusboot voor vergunning
02 07 2001, DEN HAAG - De Inspectie voor de Gezondheidszorg brengt op 11 juli een bezoek aan 'abortusboot' Aurora van Women on Waves. Het gaat onder meer om inspectie van de portocabin waarin de organisatie abortussen wil uitvoeren. Mede op basis van het advies van de inspectie beslist minister Borst (Volksgezondheid) over een vergunning voor de abortusboot. De abortusboot kwam uitgebreid in het nieuws door een reis naar Ierland, waar Women on Waves voorlichting gaf over abortus en voorbehoedsmiddelen. De Inspectie voor de Gezondheidszorg is afgelopen week ook al op de Aurora geweest. Volgens een woordvoerder van het ministerie van Volksgezondheid zijn daarbij medicijnen in beslag genomen, waarschijnlijk morning-afterpillen. Algemene feiten: Het ethische standpunt van dit krantenbericht is of er überhaupt wel een vergunning mag en moet komen voor zo’n abortusboot. Er zijn dus landen zoals Ierland en landen waar de Islam gehanteerd wordt waar geen abortus gepleegd mag worden. Deze landen handelen vanuit hun geloof. Er zijn echter nog wel steeds vrouwen die ongewenst zwanger raken maar die dus geen abortus kunnen laten plegen vanwege hun geloof. Nu vond men de abortusboot uit. Een boot vol met ongewenst zwangere vrouwen die op zee een abortus zouden kunnen laten plegen. Dit moest wel met een boot op zee, want op zee kun je zo ver afdrijven van het desbetreffende land waar geen abortus gepleegd mag worden zodat daar dus weer andere regels en wetten gelden. Mijn eigen mening: “Ik vind dat dit dus absoluut niet zo moeten mogen en kunnen. De ongewenste zwangere vrouwen moeten gewoon een andere manier zoeken om toch hun ongewenste kind te kunnen laten weghalen. Ik heb niets tegen een bepaald geloof dat bepaalde dingen verbied, maar als vrouwen ongewenst zwanger zijn moet daar toch iets anders op verzonnen worden. Stel nou dat een vrouw haar kind volgens haar geloof niet zou mogen laten weghalen en dat kind wordt dus wel gewoon geboren. Dat kind zal altijd later te horen krijgen dat het eigenlijk ongewenst was en misschien nog wel is. Of de financiële omstandigheden bieden geen uitkomst met een kind erbij. Dat zal dat kind ook wel voelen en zien. Hij/zij zal zich daarom altijd minder voelen dan een ander kind dat wel gewenst is en zich wel in een goede financiële staat bevind. Er zijn dus meerdere redenen waarom ik vind dat de abortus wel moet kunnen. Maar dan wel in hun eigen land en niet op zo’n bijna illegale manier als op een abortusboot.” Tweede ethische artikel gevonden met het zoekwoord homohuwelijk
Artikel uit Brabants Dagblad van 19-01-2001
Pastoors geven homohuwelijk zegen
Door Jan Meulemeesters
DEN BOSCH - Veel Nederlandse pastoors zijn bereid een homohuwelijk te zegenen, ondanks het verzet van de bisschoppen. Ongeveer 215 pastoors lieten de Gay Krant in Best weten daartoe bereid te zijn; bijna honderd wezen dat af en bijna 70 zeiden te twijfelen. In een toespraak tot het (rechtse) bestuur van de provincie Rome bevestigde paus Johannes Paulus gisteren nog eens dat een huwelijk alleen een huwelijk is als het gaat om een relatie tussen man en vrouw. De paus repte niet over Nederland, zijn woorden waren bedoeld als oproep aan de politiek om het gezin als hoeksteen van de maatschappij te blijven beschouwen: "Het huwelijk moet een stabiel verbond zijn tussen man en vrouw en is onverenigbaar met andere vormen van een relatie." De Gay Krant stuurde antwoordformulieren naar 783 pastorieën. Bijna de helft, 385 pastoors, stuurde het formulier terug. Van hen was 55,75 procent bereid een homorelatie in het openbaar in te zegenen, 25,37 procent was tégen, ruim 18 procent twijfelt nog. Tot inzegening privé of in besloten kring was een groter aantal bereid, 83 procent. Het aantal weigeraars zakte hierbij naar 13 en twijfelaars naar 4 procent. Hoofdredacteur Henk Krol van de Gay Krant is blij met de uitslag van de enquête. "We verwachten dat het homohuwelijk in april wordt ingevoerd. De interesse voor kerkelijke inzegening zal dan groeien." Simonis
In een reactie blijft kardinaal Simonis een kerkelijke inzegening van homo- en lesbo-relaties afwijzen, maar hij vindt wel dat de 'pastorale zorg voor homoseksuelen evenwichtig, zuiver en zorgvuldig moet zijn'. De Utrechtse socioloog prof. R.-Tielman noemde de juridische positie van een priester zwak: "De bisschop kan hem zo ontslaan, een rechter zal hem niet steunen. Aan de andere kant is de morele positie sterk: als wapens en auto's mogen worden gezegend, dan toch zeker de liefde tussen twee mensen." Theo Koster van het Werkverband Katholieke Homo Pastores denkt dat het niet zo'n vaart zal lopen. "Tot nu toe worden we wel eens door een bisschop op het matje geroepen, maar er volgen geen maatregelen. Als we maar niet provoceren: daarom weiger ik een homo-relatie voor de tv-camera in te zegenen", aldus Koster. Op de persconferentie in de Orangerie (een voormalige Bossche kerk) was ook een afvaardiging aanwezig van Dignity uit Amsterdam, een groep homoseksuelen die elke maand een kapel huurt voor een katholieke kerkdienst voor alleen homo's in Amsterdam. Die verklaarde dat negen priesters zich tot nu toe bereid hebben verklaard dergelijke diensten te leiden. Algemene feiten: De ethische vraagstelling van het tweede artikel luid heel duidelijk of het Homohuwelijk kan in Nederland. Er zijn verscheidene pastoren in Nederland die dit dus volgens de statistieken niet willen doen. De Paus is het helemaal niet eens met deze “bedoelingen”. Hij vindt: "Het huwelijk moet een stabiel verbond zijn tussen man en vrouw en is onverenigbaar met andere vormen van een relatie." Er zijn dus nog steeds vele mensen die zich nog aansluiten bij de uitspraken van de Paus Johannes Paulus. Mijn eigen mening: “Ik vind persoonlijk dat men best mag trouwen, ook als men van hetzelfde geslacht is, maar helaas is niet iedereen het daar mee eens. Ik moet zeggen dat ik het in het begin ook nogal raar vond. Deze mensen werden en worden nog steeds niet altijd geaccepteerd en men maakt het door hun niet te kunnen laten trouwen het hen nog moeilijker. Ik heb zelf in mijn eigen familie twee lesbische tantes en een daarvan is zelfs één getrouwd met haar vriendin. Dat maakt het misschien ook wel meer aanvaardbaarder. Maar ik kan me ook best voorstellen dat mensen het gewoon niet vinden kloppen voor hun gevoel. Ik denk dat dus veel pastoren zich houden aan wat de Paus en de bijbel zeggen. De bijbel is al heel wat jaren oud maar der tijd tikt door. Ik denk dat ook deze mensen meer met hun tijd mee moeten gaan zodat onschuldige mensen van het zelfde geslacht die willen trouwen niet onder de “oude bijbel” hoeven te lijden.” Derde ethische artikel gevonden met het zoekwoord abortus
Artikel uit Brabants Dagblad van 12-05-2001
Meisje overlijdt na abortus-ingreep
12 05 2001, UTRECHT - Een 17-jarig meisje is na een ingreep in de Utrechtse abortuskliniek Vrelinghuis om het leven gekomen als gevolg van een overdosis van het verdovingsmiddel lidocaïne. Een andere patiënte overleefde een dergelijke overdosis. Directeur A. Querido van het Vrelinghuis bevestigt het fatale incident. Justitie stelt een strafrechtelijk onderzoek in naar de dood van de jonge vrouw. Het ligt voor de hand dat daarbij wordt uitgegaan van dood door schuld. Justitie onderzoekt ook het incident met de andere vrouw. De onderzoeken worden uitgevoerd in samenwerking met de inspectie voor de gezondheidszorg. Het slachtoffer overleed enkele weken na de fatale behandeling op de intensive care in het Universitair Medisch Centrum in Utrecht. Bij het toedienen van de plaatselijke verdoving in het ruggenmerg is vermoedelijk een verkeerde ampul gebruikt. Deze bevatte een dosis lidocaïne die tien keer hoger was dan gewoonlijk bij abortussen. De directeur van de abortuskliniek wil vanwege het strafrechtelijk onderzoek niet verder op de zaak ingaan. Hij laat weten dat in de kliniek eerst intern wordt onderzocht wat zich exact heeft voorgedaan. Miljoen
Jaarlijks zouden in Nederland elf fatale ongevallen met anesthesiologie voorkomen, terwijl meer dan een miljoen verdovingen worden uitgevoerd. Volgens het strafrecht wordt dood door schuld bewezen geacht als een grove onachtzaamheid of nalatigheid is begaan. De maximale straf voor dood door schuld is negen maanden celstraf of een hoge boete. Algemene feiten: Deze ethische vraagstelling luid: is diegene die dat meisje het ampul heeft toegediend schuldig aan de dood van deze jonge vrouw? Mijn eigen mening: “Ik denk dat diegene die dat verdovende middel toegediend heeft zeker wel de schuld heeft aan de dood van het meisje. Het meisje is overleden aan een fout die verkomen had kunnen worden als de desbetreffende arts beter had uitgekeken naar wat hij/zij toegediend had moeten hebben. De straf die de desbetreffende persoon opgelegd zal krijgen vind ik veel te laag. Negen maanden als je iemand van het leven beroofd hebt vind ik echt te laag. En die geldboete slaat nergens op. Daar krijgen bijvoorbeeld de ouders van het kind hun eigen dochter echt niet meer mee terug. Kortom een fout die nooit meer voorkomen mag maar die zeker wel heel goed bestraft moet worden.” Vierde ethische artikel gevonden met het zoekwoord Euthanasie

Artikel uit het Brabantsdagblad van 10-12-2001
Ook gezond mens mag dood
Door Rob Jonquière
Al in 1991 publiceerde oud-hoogleraar Huib Drion een essay waarin hij pleitte voor een middel waarmee oude mensen op een aanvaardbare wijze uit het leven kunnen stappen op een moment dat het hun passend voorkomt. In de volksmond is dit de pil van Drion gaan heten. (Let wel: in tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, bestaat zo'n pil nog niet!) Tot nu toe beperkt de discussie over de pil van Drion zich voornamelijk tot de gevaren die met de verstrekking van zo'n pil gepaard kunnen gaan. Wat de NVVE betreft zou de discussie vooral moeten gaan over de vraag of wij het als samenleving acceptabel vinden dat mensen die niet ondraaglijk en uitzichtloos lijden recht op hulp hebben als zij uit het leven willen stappen. Mensen dus, die niet binnen de medische setting vallen, oftewel bij wie er geen sprake is van ondraaglijk of uitzichtloos lijden zoals in de wet is verwoord. Binnen de NVVE wordt hier al geruime tijd over gesproken. Duidelijk is dat een overgroot deel van onze leden (104.000) vindt dat hiervoor wettelijke mogelijkheden moeten komen. Maar deelt de maatschappij die mening ook? De NVVE vindt het daarom belangrijk dat er eerst een uitvoerig maatschappelijk debat komt. Beroven
Als wij vinden dat er wettelijke mogelijkheden moeten komen voor het bieden van hulp bij zelfdoding, voor wie moet die pil dan beschikbaar komen? Praten we dan alleen over mensen van 75 jaar of ouder, zonder levensperspectief, zoals Drion bedoelt? Of komen ook mensen die niet oud, ziek of depressief zijn, maar het leven niet meer willen meemaken, voor zo'n pil in aanmerking? Voor de NVVE staat de autonomie van het leven voorop. Ik vind dat mensen ongeacht hun leeftijd en levensperspectief recht hebben over hun eigen leven te beschikken. Daarbij hoort ook het recht je van het leven te beroven als je niet meer verder wil. Om de hoek
Een andere belangrijke vraag is of er aan het verstrekken van de pil een procedure gekoppeld moet worden. Het valt niet te verwachten dat het ooit zover zal komen dat zelfdodingmiddelen in de supermarkt om de hoek te koop zullen zijn (zoals sommige voorstanders bepleiten). Volstrekte autonomie lijkt in deze maatschappelijk niet aanvaardbaar. Maar om nu eerst 40.000 drempels op te werpen voordat men in aanmerking komt voor zo'n pil, lijkt mij niet goed. Wel vind ik het legitiem om iemand te vragen er eerst met een deskundige over te praten. Niet vanuit de gedachte dat je je broeders hoeder bent, maar omdat de NVVE vindt dat mensen die dood willen dit niet alleen zouden moeten hoeven doen. Eenzaamheid
Het is daarbij ook belangrijk dat je er van overtuigt dat de hulpvrager eventuele alternatieven en mogelijke hulpverleningsprojecten kent. Maar als iemand na zo'n gesprek (en bijvoorbeeld een bedenktijd) nog steeds zegt: Ik wil gewoon niet meer, wie ben ik dan om iemand de weg te blokkeren naar een vreedzame dood? In Nederland bestaat de curieuze situatie dat de wet zelfdoding toe staat, maar hulp bij zelfdoding buiten de medische setting (in tegenstelling tot in sommige andere landen) strafbaar stelt. Met andere woorden: we vinden dat mensen hun eigen levenseinde moeten kunnen bepalen, maar zeggen daarna: zoek het verder maar uit. Een gevolg daarvan is dat velen zich nu gedwongen zien zich in eenzaamheid op te hangen of voor een trein te springen. De NVVE denkt erover aan het ministerie toestemming te vragen om een experiment te mogen starten met het verstrekken van de pil van Drion. De middelen zouden dan onder strikte voorwaarden bij de NVVE te verkrijgen zijn (zoals indertijd de NVSH toestemming kreeg de anticonceptiepil te verstrekken). De NVVE realiseert zich dat er nog heel wat barrières genomen zullen moeten worden voordat de pil van Drion werkelijkheid zal worden. Belangrijk voor nu is dat we als samenleving leren aanvaarden dat er - ongeacht de kwaliteit van de gezondheidszorg - altijd mensen zullen zijn voor wie het leven, om wat voor reden dan ook, af is. Als je bedenkt dat zich hieronder ook talloze mensen bevinden die geen netwerk hebben om op terug te vallen, dan hoop ik maar dat ze bij mij aankloppen. Rob Jonquière is directeur Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie (NVVE). Algemene feiten: Er kan een pil komen met de naam: de pil van Drion, die er voor kan zorgen dat mensen eigenlijk legaal zelfmoord kunnen plegen. Zichzelf dus van het leven kunnen beroven. Mijn eigen mening: Ik vind dat de mensen die zo erg lijden dat er gewoonweg geen “normaal leven” meer mogelijk is in aanmerking moeten kunnen komen voor zo’n pil. Maar daar moeten wel richtlijnen voorkomen. Mensen die dus alleen met lichamelijke klachten aan komen zetten kunnen dan volgens mijn idee in aanmerking komen voor deze nog niet op de markt gebrachte pil. Alle mensen met geestelijke problemen kunnen zeker voor 80 procent nog geholpen worden door verschillende mensen die daarin gespecialiseerd zijn zoals psychiaters en dergelijke personen. Er moet dus een soort boek komen met daarin allerlei richtlijnen die aangeven waar een dergelijke patiënt eigenlijk aan moet “voldoen” om in aanmerking te komen van zo’n pil. De leeftijd moet geen rol spelen bij het mogen kopen of innemen van deze pil. “Vergelijking tussen twee bekende godsdiensten” Ik heb er voor gekozen om het boeddhisme en het hindoeïsme te gaan vergelijken. Dit ook omdat ik al eens eerder een heel werkstuk over het Hindoeïsme samen met een klasgenoot heb gemaakt. Deze godsdienst boeide me best wel, zodat het me leuk leek om nog een keer verschillende vergelijkingen te maken tussen het Hindoeïsme en een andere godsdienst; Boeddhisme. Ik heb beiden godsdiensten vergeleken om de volgende vier punten: § De dood § Reïncarnatie § Hiernamaals § En de symbolen en de bepaalde gebruiken erbij. Ik wil graag beginnen met de uitvaartrituelen en gebruiken van de dood bij Hindoes. Achtergrond informatie
De 'maksha' is voor Hindoes het moment in het bestaan van de mens. Het is het moment van bevrijding uit de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte. Maar voor die fase is bereikt kan het lichaam keer op keer sterven, maar blijft de 'atman' (ziel) reïncarneren in opeenvolgende levens. De gebruiken beginnen bij het sterfproces. De gebruiken beginnen bij het sterfproces. De familie komt bijeen en door de ontboden priester zal eerst met behulp van gebed getracht worden de stervende te genezen. Tijdens het gebed wordt allereerst een druppel Gangeswater toegediend. Het water symboliseert het leven en de vergankelijkheid. Vervolgens wordt een blad van de tulsaboom (een basilicumsoort) in de mond gelegd. Het blad houdt de ziektekiemen op een afstand. De Pandit (geestelijk leider) leest voor uit de Bhagavad Gita, het lied des heren, waarna de familie meebidt. Na het sterven wordt de overledene thuis opgebaard of overgebracht naar het rouwcentrum. Voor de familie breekt nu een periode van 10 dagen rouw aan. Allereerst geeft de familie bekendheid aan het overlijden via rouwcirculaires in het land en indien mogelijk de radio voor verre familieleden. Tijdens de bezoekuren komt de familie bijeen met de Pandit en worden een aantal rituelen afgewerkt, waarbij de teksten veelal voor de kinderen vertaalt wordt. Het wassen en ‘afleggen’ wordt meestal door familieleden uit andere huishoudens gedaan, maar altijd in aanwezigheid van familieleden uit het huishouden van de overledene. De voorbereiding van de uitvaart

De overledene wordt na de wassing veelal in traditionele dracht aangekleed. De vrouw in een sari en de man in dhoti en pagri. Binnenshuis of in het uitvaartcentrum wordt rondom de kist gezeten en gebeden voor de zielerust. De kist is dan veelal niet gesloten. De plechtigheden worden besloten met rijstballetjes. Deze balletjes symboliseren de elementen waaruit het lichaam is opgebouwd namelijk: § Ether § Water § Aarde § Water § Lucht
Daarnaast wordt door de familie bloemen, reukwerk en rijstkorrels als offer in de kist gelegd, waarna deze wordt gesloten. Dan kan de tocht naar het crematorium beginnen. De uitvaart in het crematorium
De crematie is voor de Hindoes de basis van het uitvaartritueel, want hoe sneller het lichaam vergaat des te sneller kan de ziel vrijkomen, en kan het lichaam terugkeren naar de dingen (elementen) waaruit het is opgebouwd. De rituelen in het crematorium zijn veelal een symbolische afgeleide van de 'gewone' rituelen bij de lijkverbranding. De kist wordt indien mogelijk door 4 mannen op de schouders gedragen. Tijdens het dragen naar de aula van het crematorium wordt de kist 5 maal neergezet en gaat de familie (symbolisch) 5 maal zitten Dan wordt de kist in de aula geopend en versierd met bloemenkransen. De Pandit houdt de voorgeschreven preek uit de Veda. De oudste zoon loopt 5 maal rond de kist en raakt met een aangestoken diya(lampje) wat gevuld is met ghee (soort olie) evenzoveel keren de lippen van de dode aan, wat een symbolisch aansteken van het vuur voorstelt. Dan loopt de familie langs de kist en neemt afscheid door rijstkorrels of bloemblaadjes in de kist te leggen, tot de kist zakt of wegglijdt. Een aantal familieleden is met de Pandit ter overtuiging van de verbranding bij de invoer van de kist in de crematieoven aanwezig. De familie volgt hierna nog een bepaalde rouwprocedure die meestal 10 dagen duurt. Ceremoniële gebruiken bij het overlijden en de uitvaart
Als de vader is overleden, maar het gebeurt vaak als de moeder is overleden, scheren de zonen (en vader indien moeder is overleden) het hoofdhaar (soms op een kort staartje na), snor en baard af. Op de twaalfde of dertiende dag wordt een vuuroffer gehouden. Na de dertiende dag begint het gewone leven weer. Indien mogelijk wordt de as overgebracht naar India en verstrooid in de Ganges. De verstrooiing van de as gebeurt in Nederland echter veelal op zee (deze staat wereldwijd gezien immers in contact met de Ganges) in aanwezigheid van de familie. mond van de overledene. Daarna steekt hij de brandstapel aan. Er zijn vele verschillen te bekennen in vergelijking met de Boeddhisten. Ik ga ongeveer dezelfde onderwerpen beantwoorden maar dan nu over het boeddhisme. Achtergrond informatie
Het Boeddhisme werd reeds in de eerste eeuw na Christus geïntroduceerd in Vietnam, toen Giao Chau geheten. De toenmalige hoofdstad Luy Lau werd al in de tweede eeuw een bloeiend centrum voor het Boeddhisme. Monniken waren uit India gekomen via de zee en brachten Boeddha-beelden en heilige teksten mee. Sutras werden uit het Sanskriet naar het Chinees vertaald door zowel Indiase als Giao Chau (Vietnamese) monniken. Tegenwoordig is ca. 80% van de Vietnamese bevolking Boeddhist, waarvan de meerderheid Mahayana, zowel Puur Land (Tinh Do) als Zen (Thien), en een minderheid Theravada ( het Zuidelijke -Nam Tong- Boeddisme). Door de lange Chinese overheersing is Vietnam, is de invloed van het Chinese Boeddhisme sterk. Door de communistische overheersing in deze eeuw is een tijdlang, vooral in het Noorden van Vietnam het Boeddhisme onderdrukt, maar er is tegenwoordig weer een opleving te zien. Voorschriften van een Boeddhistische uitvaart. Het lichaam mag na het overlijden niet worden aangeraakt. Men gelooft dat de geest, het bewustzijn nog in het lichaam is. Om de geest uit het lichaam te laten ontsnappen, moet men het minstens 8 uur laten liggen, daarna pas wassen en aankleden. Als men in het ziekenhuis overlijdt, moet het lichaam thuisgebracht worden en in huis blijven. Als men aan een ongeluk overlijdt durft men het lichaam niet in huis te nemen en wordt het in een mortuarium opgebaard. Laten begraven of cremeren? De meerderheid kiest voor een begrafenis, zoals dit vroeger gebruikelijk was; tegenwoordig wordt steeds vaker gecremeerd. Boeddhistische monniken bij de uitvaart
Voor en na het overlijden moeten Boeddhistiese monniken worden uitgenodigd. Hoe meer, hoe beter. De hulp en het bezoek en het condoleren
Buren komen op bezoek en helpen met koken. Men moet persé vegetarisch eten. Het is de gewoonte dat familie en vrienden worden gecondoleerd. Nog voor de kist wordt gesloten, is het gebruikelijk het lichaam te zien. Er wordt op verre familie zo lang mogelijk gewacht, voordat de kist dicht gaat. De gebruiken
Bloemen, fruit en voedsel (Dat geen wat de overledene het liefst had) wordt op het altaar voor de overledene geofferd, met water, wijn, thee, wierook en kaarsen. Hierbij buigen de vrouw, de jongeren en de kinderen van de overledene tot op de grond. Kinderen en de hele directe familie moeten witte kleding en een witte hoofdband dragen. Na de uitvaart
De eerste week na het overlijden is er een dienst in de tempel of in huis, met monniken erbij en dan wekelijks tot 49 dagen op 7 weken. Daarna 100 dagen na het overlijden. Dan jaarlijks. Dit wordt ook gedaan voor de grootvader en grootmoeder. De (ongetrouwde) zoon van de overledene moet zijn witte kleding tot 3 jaar na het overlijden bij de herdenkingen, dus als gedenkenis dragen. Bij herdenkingen wordt de Amitabha Sutra (Kin A Di Da) gezongen. Herdenkingsdagen zijn er om elkaar te zien en te ontmoeten, niet de verjaardagen. Verschillen: Er zijn dus vele verschillen te vinden tussen de gebruiken bij het overlijden van een persoon bij het Hindoeïsme en het Boeddhisme. Er zijn een aantal dingen die er dus wel duidelijk uitspringen zoals: § De verschillende heiligen waar de godsdienstige in geloven. § De voorkeur van het Boeddhisme om mensen te laten begraven vabnwege een oud gebruik, terwijl Hindoes hun overledenen liever laten cremeren./ De rest wordt uitgebreid genoeg verteld in de bovenstaande teksten over de dood. Het volgende onderwerp waar ik een vergelijking in wil trekken is dat over reïncarnatie. Reïncarnatie: Het pad van de ziel naar Godheid
De ziel verblijft als het meest innerlijke lichaam van licht en bovenbewuste. In onze bewuste geest denken en voelen wij dat wij een stoffelijk lichaam zijn met een onstoffelijke geest. Maar onze werkelijke identiteit is de ziel die door zijn veelvuldige lichamen fysieke, emotionele en mentale ervaringen opdoet. Als wij dit als werkelijkheid herkennen, weten wij stellig dat het leven niet eindigt met de dood van het biologische lichaam. Bij de dood wordt de ziel zich langzaam volledig bewust van zijn astrale/mentale lichamen en zijn overheersende levens door die lichamen in de astrale dimensie. De ziel functioneert onafgebroken in astrale/mentale lichamen. Het is met deze gevoelige voertuigen dat wij elke nacht tijdens onze slaap dromen of "astrale" werelden ervaren. Bepaalde karma’s kunnen alleen in het aardse bewustzijn opgelost worden omdat de eerste Absolute Werkelijkheid alleen in een stoffelijk lichaam bereikt kunnen worden, en dan gaat onze ziel blij een ander biologisch lichaam binnen. Op de juiste tijd wordt de ziel opnieuw geboren in een vleselijk lichaam dat zijn karmische patroon het best kan vervullen. In dit proces wordt het huidige astrale lichaam - dat een kopie is van de laatste stoffelijke vorm - afgeworpen als een levenloze schil die na verloop van tijd ontbindt en ontwikkelt zich een nieuw astraal lichaam naarmate het stoffelijke lichaam groeit. Dit binnengaan in een ander lichaam wordt reïncarnatie genoemd: "herintrede in het vlees." Tijdens onze duizenden aardse levens ervaren wij een opmerkelijke variëteit van levenspatronen. Hindoes weten dat alle zielen reïncarneren, een lichaam nemen en dan een andere, door ervaring gedurende een lange periode van tijd. Zoals de rups in de vlinder verandert, eindigt ons bestaan niet bij de dood, maar worden wij bevrijd om te streven naar een verdere ontwikkeling. Een hindoe weet dat de inhoud van zijn geest op het moment van de dood grotendeels bepaalt waar hij op het astrale niveau zal functioneren en wat de kwaliteit van zijn volgende geboorte zal zijn. De hindoe weet ook dat de dood op natuurlijke wijze moet komen, op zijn eigen beloop, en dat zelfmoord alleen de intensiteit van het eigen karma verhevigt, onmiddellijk gevolgd door een reeks van mindere geboorten. De ziel heeft verschillende levens nodig om terug te keren naar het punt van het moment van de zelfmoord. Twee andere karmisch gevoelige processen zijn: 1) kunstmatig in leven houden van een totaal ongeschikt stoffelijk lichaam door mechanische processen, medicijnen of intraveneuze voeding; en 2) euthanasie, "genadige dood." Er is een kritiek punt in de doodsovergang. Het stervensproces kan lang lijden inhouden of vredig en plotseling zijn: alles afhankelijk van het betrokken karma. Het kunstmatig in leven houden van iemand met als enige doel instandhouding van de biologische functies van het lichaam heft het natuurlijke tijdstip van de dood op. Het houdt iemands astrale lichaam aardgebonden, gebonden aan een lager astraal gebied dan losgelaten in hogere astrale sferen. Een belangrijke les die hier geleerd moet worden, is dat karma bepaald wordt door intentie. Wanneer een arts een in levensgevaar verkerend persoon ontvangt en hem aan apparatuur koppelt, is zijn intentie zuiver genezing. Als zijn pogingen geen succes hebben en de apparatuur wordt uitgeschakeld, sterft de persoon op natuurlijke wijze en is er geen karma bij betrokken. Er is geen sprake van euthanasie. Echter, wanneer artsen, familie of patiënt besluiten om biologische processen voor onbepaalde tijd te verlengen (gewoonlijk gemotiveerd door het Westerse geloof aan één enkel leven), heeft het volledige karmische gevolgen. Wanneer iemand langdurig kunstmatig in leven wordt gehouden, mag dit slechts duren totdat één of ander natuurlijk biologisch gebeuren of omgevingsfactor de dood brengt. Als hij gedood is door euthanasie, verstoord dit verder het tijdstip van de dood. Als gevolg daarvan worden de tijdstippen van toekomstige geboorten drastisch veranderd. Vaak denken we bij reïncarnatie misschien aan een ziel die een lichaam binnengaat. Het lichaam wordt gezien als vergankelijk en de ziel als onvergankelijk en wanneer we het ene lichaam achter ons laten, gaan we verder in een ander. Boeddhisten in Azië hebben het niet zo op heel erg op reïncarnatie. Ze willen dat het rad van geboorte en dood ophoudt, omdat ze weten dat het eindeloos lijden betekent. Als volksgeloof wordt reïncarnatie zonder nadenken letterlijk genomen, maar naarmate we de leer beter begrijpen en onze beoefening zich verdiept, maakt het idee voor een onsterfelijke ziel plaats voor een andere opvatting ... Als we de leer van Boeddha bestuderen en onze geest observeren, zullen we gaan zien dat er niets blijvends is in wat we ons ’zelf’ noemen. De Boeddha leerde dat een zogenaamde ’persoon’ in feite niet meer is dan vijf elementen (skandha’s) die zich voor een bepaalde tijd met elkaar verbinden : § Lichaam § gevoelend § waarnemingen § gemoedstoestand § bewustzijn

Deze vijf elementen veranderen voortdurend. Geen element blijft langer dan een seconde hetzelfde. Niet alleen het lichaam is vergankelijk, maar ook onze zogenaamde ziel. Die bestaat ook slechts uit elementen gevoelens, waarnemingen, gemoedstoestanden en bewustzijn. ... Het idee van reïncarnatie is er ergens nog wel, maar ons inzicht is veranderd. We zien dar er alleen maar snel veranderende elementen zijn. In het boeddhisme spreken we eigenlijk niet over ’reïncarnatie’ maar over ’wedergeboorte’. Maar ook dat woord is problematisch. Volgens de leer van Boeddha bestaat er ook niet zoiets als ’geboorte’. Geboorte betekent gewoonlijk dat je van niets iets wordt en dood betekent gewoonlijk dat je van iets niets wordt. Maar als we de dingen om ons heen observeren, ontdekken we dat niets uit niets ontstaat. Voordat een bloem zogenaamd geboren wordt, bestaat zij al in andere vormen - wolken, zonneschijn, zaden, aarde en nog veel meer. In plaats van geboorte en wedergeboorte. De zogenaamde geboortedag van de bloem is eigenlijk de dag dat zij opnieuw verschijnt. Zij is hier al in andere verschijningsvormen geweest en nu heeft ze haar krachten verzameld om opnieuw zichtbaar te worden. Manifestatie wil zeggen dat de samenstellende elementen er altijd in de een of andere vorm geweest zijn en dat de bloem nu in staat is zich als zodanig te manifesteren, omdat alle noodzakelijke voorwaarden daartoe vervuld zijn. Als iets zich gemanifesteerd heeft, zeggen we gewoonlijk dat het geboren is, maar dat is eigenlijk niet correct. Als de nodige voorwaarden niet meer vervuld zijn en de bloem zich niet meer manifesteert, zeggen we dat ze gestorven is, maar ook dat is niet juist. Haar samenstellende delen hebben zich alleen maar omgevormd tot andere elementen, zoals compost en aarde. We moeten begrippen als geboorte en dood, bestaan en niet-bestaan overstijgen. De werkelijkheid is vrij van alle begrippen. Reïncarnatie wordt door de Boeddhisten bijna hetzelfde geloofd en bevonden als bij de Hindoes. Alleen zitten de verschillen in de benamingen die de Boeddhisten geven aan de verscheidene personen en gebruiken. Maar in principe komt het op hetzelfde neer. Ik vond op de site www.skeptis.nl/reincarn.html informatie over dat de Hindoes en de Boeddhisten hier dus hetzelfde over denken: “Voor Hindoes en boeddhisten is reïncarnatie een naar gevolg van zelfzucht, waar men aan moet ontkomen, desnoods in stappen.” Vandaar dat ik hier dus ook niet verder op in ga want dat zou toch alleen maar hetzelfde resultaat opleveren. De mens mag dan op aarde sterfelijk zijn, de meeste religies gaan uit van een leven na de dood. 'Het meest smeuïge hiernamaals is dat van de islam', zegt Alphons van Dijk, hoofddocent aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. 'Je kunt er leven als in een oase, koel, met overal ruisend water, zachte bedden, heerlijke vruchten en vrouwen die de mannen op hun wenken bedienen. Ik verwacht echter dat dit beeld, dat nog erg op de patriarchale cultuur is gericht, de komende tijd door veel moslims zal worden aangepast aan de moderne tijd. Dan zal de bedoeling van de teksten hoger worden aangeslagen dan de letterlijke inhoud', zegt Van Dijk. Het boeddhisme is minder concreet in zijn voorstelling van het leven na de dood op aarde. Wedergeboorte en wederdood volgen elkaar op. 'In zijn zuivere vorm valt in het boeddhisme niets over het hiernamaals, het nirvana, te zeggen. Maar in sommige varianten kom je, alvorens het nirvana binnen te gaan, eerst in een "voorhemel", het Reine Land, waar je wordt opgenomen in een sfeer die is gesymboliseerd door prachtige edelstenen.' Het hindoeïsme heeft evenmin een concrete voorstelling van het hiernamaals. Het kent reïncarnatie, maar echte onsterfelijkheid is heel anders. 'Volgens sommige Hindoes is het leven na de dood vergelijkbaar met het gevoel dat twee geliefden hebben, die vol spanning op elkaar gericht zijn. Anderen geven het een nog meer erotische symboliek, de totale verrukking van het geheel in elkaar opgaan.' Op de vierde plaats staat het christendom. 'In tegenstelling tot wat iedereen denkt wordt er in de officiële geschriften vrijwel niets gezegd over het hiernamaals, niet meer dan in termen van overgave, vertrouwen, geborgenheid. Maar laten we niet de eeuwige straf van de hel vergeten, die in sommige christelijke visies van belang is.' Het jodendom tenslotte, legt de nadruk op het leven vóór de dood. 'Het leven hier en nu is goed, de mens wil het dodenrijk helemaal niet ingaan. Waarlijk leven is harmonisch leven.' (PvdK) Het hiernamaals bij het Hindoeïsme: Het hindoeïsme is niet afgelijnd. Er is geen eenduidige visie op de dood. In de vroeg Vedische periode (voor 1000 vc.) werd onsterfelijkheid beschouwd als een gevuld leven van 100 jaar. Na de dood was er een schimmig voortbestaan bij de voorvaderen onder leiding van de god van de dood (Yama). Maar het waren enkel de helden die bij de goden kwamen. De doden werden begraven. Later verbrandde men de doden en werd de wedergeboorte of reïncarnatie ingevoerd. Men ging er vanuit dat het leven verder stroomt in vele gedaantes, van de geboorte tot de dood en de wedergeboorte. “Voor wie geboren wordt, is de dood een gegeven en voor wie dood is, is de wedergeboorte een gegeven.” Als mensen goed geleefd hadden in het ene (hun vroegere) leven, konden ze in een volgend leven in een hogere maatschappelijke klasse terechtkomen = Karma. Hierdoor wordt het leven aanzien als een aaneenschakeling van levens = Samsara. Pas als men de hoogste kaste bereikt heeft, wordt men bevrijd uit die kringloop en heeft men een onsterfelijk leven bij de goden. De hindoes zijn echter meer en meer bewust van hun slaafse leven dat ze leiden door hun geloof in de reïncarnatie. Ze proberen er dan ook aan te ontsnappen (= Moksha) en proberen om een eigen weg te volgen. Hiervoor zijn drie manieren: · Dharma: handelen volgens de wetten van eigen kaste · Jnana: kennis verkrijgen door geestelijke concentratie, meditatie en onthechting van begeerte en rijkdom · Bhakti: aanbidden van eigen godheid en zich elke dag liefdevol aan hem overgeven
Iedere ziel is dus vrij in het vinden van de eigen weg, hetzij door toewijding, soberheid, meditatie (yoga) of onzelfzuchtige dienstbaarheid. Dit is het eigenlijke doel van het hindoeïsme, waarnaar men langzaam moet groeien. Ook zijn verantwoordelijkheden aan de maatschappij door de werkzaamheid van drie andere edele menselijke doelen (rechtschapenheid, rijkdom en liefde) moeten vervuld worden. Alleen dan kan de uiteindelijke bestemming van alle zielen bereikt worden: een vereniging met de Allerhoogste. Dit laatste betekent voor de één wel iets anders dan voor de ander. Zo betekent het voor monisten de totale versmelting in eenheid en identiteit. Voor anderen daarentegen is het dan eerder een liefdevolle, gezegende vereniging met God waarin de individualiteit van de ziel behouden blijft. De onafgebroken en voortdurende beoefening van yoga brengt vereniging met God door genade van de levende satguru en eindigt met de staat van jnana, of wijsheid, in de rijpheid van de ziel. Zowel bhakti als yoga worden gewaardeerd en ze steunen op sterke wijze op het bestuderen, horen en reciteren van de Veda ‘s, Agama ‘s en andere geschriften. We kunnen dus eigenlijk besluiten dat er in het Hindoeïsme eigenlijk twee grote strekkingen zijn na de dood. Ofwel kennen ze een wedergeboorte of reïncarnatie, ofwel is er een vereniging met Brahman.t wil zeggen dat je ziel terugkeert in een ander lichaam. Dat kan een menselijk lichaam zijn, maar ook een dier of een plant. Hoe het nieuwe leven Het hiernamaals
Het hiernamaals wordt niet echt zozeer opgevat bij de Hindoes dat komt omdat de dood en de wedergeboorte zeer snel elkaar opvolgen. Ze geloven wel in iets van een ‘voorhemel’. Dit wordt gesymboliseerd met edelstenen. Krantenartikel uit het Tijdschrift over Boeddhisten De mens mag dan op aarde sterfelijk zijn, de meeste religies gaan uit van een leven na de dood. 'Het meest smeuïge hiernamaals is dat van de islam', zegt Alphons van Dijk, hoofddocent aan de Universiteit voor Humanistiek in Utrecht. 'Je kunt er leven als in een oase, koel, met overal ruisend water, zachte bedden, heerlijke vruchten en vrouwen die de mannen op hun wenken bedienen. Ik verwacht echter dat dit beeld, dat nog erg op de patriarchale cultuur is gericht, de komende tijd door veel moslims zal worden aangepast aan de moderne tijd. Dan zal de bedoeling van de teksten hoger worden aangeslagen dan de letterlijke inhoud', zegt Van Dijk. Het boeddhisme is minder concreet in zijn voorstelling van het leven na de dood op aarde. Wedergeboorte en wederdood volgen elkaar op. 'In zijn zuivere vorm valt in het boeddhisme niets over het hiernamaals, het nirvana, te zeggen. Maar in sommige varianten kom je, alvorens het nirvana binnen te gaan, eerst in een "voorhemel", het Reine Land, waar je wordt opgenomen in een sfeer die is gesymboliseerd door prachtige edelstenen.' Het hindoeïsme heeft evenmin een concrete voorstelling van het hiernamaals. Het kent reïncarnatie, maar echte onsterfelijkheid is heel anders. 'Volgens sommige Hindoes is het leven na de dood vergelijkbaar met het gevoel dat twee geliefden hebben, die vol spanning op elkaar gericht zijn. Anderen geven het een nog meer erotische symboliek, de totale verrukking van het geheel in elkaar opgaan.' Op de vierde plaats staat het christendom. 'In tegenstelling tot wat iedereen denkt wordt er in de officiële geschriften vrijwel niets gezegd over het hiernamaals, niet meer dan in termen van overgave, vertrouwen, geborgenheid. Maar laten we niet de eeuwige straf van de hel vergeten, die in sommige christelijke visies van belang is.' Het jodendom tenslotte, legt de nadruk op het leven vóór de dood. 'Het leven hier en nu is goed, de mens wil het dodenrijk helemaal niet ingaan. Waarlijk leven is harmonisch leven.' (PvdK) Het Achtvoudige Pad leidt tot verlossing van het lijden: Het Achtvoudige Pad is de middenweg tussen een leven van genotzucht en een leven van versterving. In het Achtvoudig Pad staat het juiste kennen, het juiste handelen en het juiste mediteren centraal om de verlichting te bereiken. Het Achtvoudige Pad bestaat uit heel wat raadgevingen en oefeningen: 1: de juiste inzichten
2: de juiste bedoelingen
3:de juiste woorden
4: het juiste handelen
5: de juiste levenswijze
6: de juiste inspanning
7: de juiste aandacht
8: de juiste concentratie
Het consequent navolgen van dit Pad leidt uiteindelijk tot het Nirwana. De ware weg tot het Nirwana is alleen toegankelijk voor hen die heel hun leven aan de vier edele waarheden wijden, de monniken die in kloosters. De dood is iets zeer belangrijks in het leven van de Boeddhisten, vooral de allerlaatste gedachten voor je sterft zijn zeer belangrijk. Deze gedachten zijn zo belangrijk omdat ze de toestand van je wedergeboorte bepalen. Men probeert als men sterft aan zoveel mogelijk goede dingen te denken en zeker niet aan negatieve dingen. Want als men overgaat vervult van negatieve gedachten zal hij opnieuw geboren worden in een zeer negatieve, onaangename situatie. Dit is de reden waarom ze in het Boeddhisme religieuze bijstand verlenen bij stervende. Deze bijstand uit zich in gezangen, gesprekken met de stervende en daardoor blijven de boeddhisten tot op het allerlaatste doorgaan met het reciteren van mantra ‘s over de verering van Boeddha. De laatste gedachte voert je bij de dood als bewustzijn naar het passende moederlichaam als je weer mens wordt. Omdat ze doodgaan zo belangrijk vinden hechten ze dan ook zeer veel belang aan de begrafenis. De boeddhisten verbranden hun doden en plaatsen de assen onder een Boeddha, die dient als grafzerk. Voordat de overledene verbrand wordt houden ze een hele optocht waarin verschillende monniken voorgaan en daarna samen bidden met de nabestaanden omdat de overledene een goede reïncarnatie zou tegemoet gaan. Dit gaat dikwijls gepaard met offergaven aan de monniken zelf of aan Boeddha
Euthanasie, de opzettelijke vernietiging van een stoffelijk lichaam, is ernstig karma. Dit geldt voor alle gevallen, met inbegrip van iemand die langdurig ondraaglijke pijnen heeft. Zelfs zulke moeilijke levenservaringen moeten toegestaan worden om natuurlijk opgelost te worden. Sterven kan pijnlijk zijn, maar de dood niet. Iedereen die direct of indirect bij euthanasie betrokken is, neemt naar verhouding het resterende prarabdha karma van de stervende op zich. En de euthanasie participanten zullen een zelfde karmische situatie onder ogen moeten zien in dit of een toekomstig leven naar de mate waarin zij betrokken zijn. Belangrijk is uiteindelijk dat de verantwoordelijkheid altijd bij de persoon zelf ligt. Het gaat altijd om een persoonlijke keuze. Euthanasie wordt afgeraden omdat het vroegtijdig beëindigen van het leven van een ander als negatieve handeling wordt gezien, met negatieve gevolgen, voor degene die de handeling uitvoert. Toch zijn er altijd uitzonderingen mogelijk. Zo is er het verhaal van de Boeddha die ooit in een van zijn vorige levens een schipper doodde omdat hij had gezien dat deze anders veel negatief karma zou ontwikkelen door zijn plan om verschillende bemanningsleden te gaan doden. Dit is natuurlijk wel een bijzonder verhaal. Bij ondraaglijk en uitzichtloos lijden dat niet kan worden verzacht, kan euthanasie worden gerechtvaardigd. Daarbij blijft wel de overtuiging dat vanuit een boeddhistisch perspectief het eindigen van dit leven geen beëindigen is van het lijden in absolute zin. Bijlage: bidprentjes van mijn eigen vader en van mijn oma. Ik heb gekozen voor een bidprentje van mijn vader en van mijn Oma. Ik heb bij beiden bidprentjes ook een overlijdensadvertentie geplaatst. Bij de bidprentjes heb ik een gedichtje geschreven dat gaat over wat ik voor de overledenen voelde of nog steeds voel en wat het met me heeft gedaan. Gedichtje na het overlijden van mijn vader: Doelloos

Je bent alleen, het is stil
het is stil, je handen liggen op je schoot
je handen zijn onbeweegbaar, het is stil
je kijkt strak voor je uit, je kijkt naar buiten
kijkend met de vraag: “Wat moet ik nou?” niets lijkt meer de moeite waard te zijn
want het is stil
geen doel
geen uitzicht
geen mensen
geen gesprek
ik wil niets meer, geen zin
want alles is zo doelloos
nutteloos als ik
voel me zo klein
en ik moet nog zoveel doen… Januari, 1999
Een gedichtje na het overlijden van mijn Oma: Vergeten
Ik zal voor altijd bij u blijven
in het kleinste deel van mijn lichaam
het zal altijd bij u blijven
die gedachtenis die
die wij samen delen
gelukkig, huilend en met pijn
maar u zal voor altijd bij me zijn
Klein, onzeker en verdrietig

omdat ik u niet meer kan zien
zien lachen, zien genieten
genieten van elkaar
van elkaar’ s geluk
het maakt niet uit dat ik u niet
niet meer aanraken kan
want ik blijf toch van u houden…. Juli, 2001
Ik heb gekeken naar afbeeldingen en/of voorstellingen van onder andere de volgende onderwerpen: § dood § leven § hiernamaals § reïncarnatie
N.B. “Ik heb hier helaas geen plaatjes van bij kunnen voegen omdat de plaatjes (ze stonden op een en dezelfde site) wilden niet ingevoegd worden in mijn word document. Dus beschrijf ik wat er op te zien was.” De dood
Er zijn van de dood eigenlijk weinig plaatjes te vinden. Enkele beelden eigenlijk niets uit en zijn een zwart gat of een donkere vlek. De hel wordt wel afgebeeld en daar zijn ook meer bekendere aspecten in te herkennen. Zoals bijvoorbeeld: een duiveltje, roadachtige-gele- of oranjeachtigevlammen en een soort poort die eindigt in een zwart open gat. Het leven
Het leven wordt vaak uitgebeeld als een heldere bron. Het komt altijd wel ergens vandaan. Zo wordt een nieuw leven ook vaak afgebeeld als een ster die uit de hemel is komen vallen of een heldere plek midden in een donker gebied. Het hiernamaals

Het hiernamaals kun je niet afbeelden volgens een bepaalde richtlijn. Door de verschillende godsdiensten die er zijn ontstaan, verdeeld over de gehele wereld, heeft iedere godsdienst daar zijn eigen ideeën over. De een zegt dat er geen hiernamaals bestaat alleen maar een voorhemel en de ander geloofd heilig in een verder leven net zoals op aarde maar dat op een andere planeet of in een andere plaats. Reïncarnatie
Ok hiervan zijn helaas geen plaatjes te vinden. Ik de teksten over de reïncarnatie van de Hindoes en de Boeddhisten kun je lezen hoe zij daar over denken. Maar ik kan het helaas niet aan de hand van een gezien plaatje of voorwerp uitleggen. Bronvermelding (onalfabetisch) § www.boeddha.nl § www.boeddha.pagina.nl § www.kindgodsd.nl § www.religies.nl § www.scholieren.nl § www.hindoes.nl § www.hindoe.pagina.nl § www.google.nl § www.msn.nl § www.altavista.nl § www.rein.hindo/kloi/html § Leerboekjes van de tweede en de derde leergang van Levensbeschouwing. § krantenberichten van verschillende kranten zoals volkskrant, Brabantsdagblad en het NRC handelsblad Evaluatieverslag Ik heb er heel erg veel tijd in gestoken, dus hoop ik op een goed eindresultaat. Vooral de ethische artikelen zoeken en de vragen eruit halen en je mening geven, vond ik leuk om te doen. De moeilijkste en de meest tijd in beslag nemende opdracht was het vergelijken van de twee wereldsgodsdiensten. Ik vond deze ook niet echt leuk omdat ik voor mijn gevoel steeds bij beiden godsdiensten hetzelfde zat te typen. De overlijdensadvertenties zitten er voor spek n bonen bij, die hebben in mijn werkstuk niet echt een functie of een nut. Als ik bijvoorbeeld het Christendom gekozen had, dan waren ze wel van belang geweest. Maar dit was dus niet het geval. Ook de bidprentjes was een toch wel moeilijke opdracht. Misschien wel omdat het mij persoonlijk heel erg raakt. Ik heb geprobeerd mijn gevoelens toen op papier te zetten en ik hoop dat deze voor u zijn overgekomen. Ondanks de tijd die ik erin heb moeten steken vond ik het toch een opdracht waar ik iets van geleerd heb en die ik met enigszins plezier heb gemaakt. Tamara Coehorst
Havo4C

Januari 2002, Levensbeschouwing