Français
Poème: Le Dormeur du Val
Arthur Rimbaud Le Dormeur du Val C'est un trou de verdure où chante une rivière
Accrochant follement aux herbes des haillons
D'argent; où le soleil, de la montagne fière, Luit: c'est un petit val qui mousse de rayons. Un soldat jeune, bouche ouverte, tête nue, Et la nuque baignant dans le frais cresson bleu, Dort; il est étendu dans l'herbe, sous la nue, Pâle dans son lit vert où la lumière pleut. Les pieds dans les glaïeuls, il dort. Souriant comme
Sourirait un enfant malade, il fait un somme: Nature, berce-le chaudement: il a froid. Les parfums ne font pas frissonner sa narine; Il dort dans le soleil, la main sur sa poitrine
Tranquille. Il a deux trous rouges au côté droit.
De Slaper in het Dal
Een kuil vol groen waar een rivier door zingt
Die ’t kruid met flarden zilver onbesuisd
Bespat; vanaf het fier gebergte blinkt
De zon: een klein dal dat van stralen bruist. Een jong soldaat, blootshoofds, met open mond, De nek in blauwe kers gedompeld, ligt
In openlucht te slapen op de grond, Bleek in zijn groene bed vol plenzend licht. Zijn voeten in het lis, zo slaapt hij. Zwakjes
Lachend zoals een ziek kind, soest hij zachtjes: Natuur, wieg hem vol warmte: kou heeft hij. De geuren doen zijn neusvleugels niet trillen; Hij slaapt in de zon, één hand op zijn stille
Borst, rechts twee rode gaten in de zij. Arthur Rimbaud Mortel, ange et démon, autant dire Rimbaud
Paul Verlaine
Dans les Ardennes françaises, pas loin de la limite belgique, il y a, chez un virage de la Meuse la ville Charleville. Ici, le 20 octobre 1854, Jean Nicolas Arthur Rimbaud était né comme le deuxième fils de Frédéric Rimbaud (1814-1878) et de Vitalie Cuif (1825-1907). Le fils aîné, Frédéric, né le 2 novembre 1853, n’ était pas un élève brilliant et plus tard, il est devenu contrôleur. Une fille, Victorine, a vécu seulement quelques mois. En 1858, Vitalie était née. Elle mourirait quand elle était 17. Après la naissance d’Isabelle en 1860, le couple divorçait. Arthur devenait un crack, ses rédactions pour l’école trahissaient déjà qu’il était hâtif en ce qui concerne le plan littérair. Mais au milieu de la guerre française-prussienne, la conduite de l’élève une fois si sublime, changeait complètement. Il laissait croître les cheveux, fumait des pipes, commençait à jurer et passait sont temps dans le café. Il refusait même de passer son bac. Après cet épisode récalcitrant, il s’ enfuyait définitivement de son lieu de naissance (en octobre 1871) et à Paris, il arrivait dans les bras de Paul Verlaine, qui avait dix ans de plus. Verlaine était très sous le coup du garçon, alors seize ans, qui avait déjà écrit quelques de ses poèmes les plus importants et il l’introduisait dans la société des Parnassiens*, bien savant que Arthur avait franchi les limites de leur esthétique déjà très loin dans ‘Le Dormeur du Val’, ‘Les Assis’ et ‘Le Bateau Ivre’. L’amour entre les deux grands poètes était agité. Dans la période suivante, Rimbaud devenait, voyageant avec Verlaine et glorifiant Baudelaire comme prédécesseur, le ‘voyant’, qui exprimait ses hallucinations dans un dérèglement de tous les sens extrème. Le résultat de cette alchimie du verbe, dedans la langue prend des nouvelles routes, sont les poèmes en prose* obscurs ‘Illuminations’ (1872-1873), dont le titre peut être vu comme ‘enluminures’. Fascinante est la façon sur laquelle Rimbaud use des métaphores qui viennent des régions tout différentes. Dans la série de poèmes en prose ‘Une saison en enfer’ (1873), il donne une analyse amère de sa liaison avec Verlaine, qui finissait avec un coup de fusil, tiré en désespoir par Verlaine et l’arrestation de lui et sa, pour lui-même, révolte échouée comme poète. Après cette publication, il se repoussait de la littérature et il se plongeait dans une vie avontureuse, entre autres comme volonteur dans l’armée coloniale néerlandaise (il désertait presque tout de suite après son arrivée à l’Inde-Néerlandaise), inspecteur du travail à Chypre, représentant pour une entreprise commerciale à Aden et comme marchand de musc, d’or , d’encens et du café en Abessine. Au début de 1891, une tumeur cancéreuse apparaissait au genou. Le 27 mai, la jambe droite était amputée à Marseille. En juin, il allait à Roche, où il était soigné par sa soeur Isabelle. Quand le mal empirait, Rimbaud pensait que seulement le soleil le pourrait guérir et il était transporté à Marseille de nouveau. Mais pour cause de sa situation, il y était hospitalisé. Il est mort le 10 novembre 1891. Son oeuvre n’était connu qu’ en grand public par l’anthologie de Verlaine ‘Poètes maudits’ (1884) et aussi par l’édition de ‘Illuminations’ (1886), aussi soignée par Verlaine. L’oeuvre de Rimbaud avait une influence très importante sur le symbolisme et il devenait un des grands examples pour les surréalistes. Claudel aussi, le reconnaissait comme son grand prédécesseur. La magique dynamique de son usage, qui ne correspond à aucun égard au lyrisme égoïste de son temps, forme un des bases de la poésie moderne. EDITÉ: Œuvres complètes, par R. de Renéville et J. Mouquet (1946), par A. Adam (1972); Œuvres, par S. Bernard et A. Guyaux (1991), par J.L. Steinmetz ( 1989); Œuvres poétiques, par C.A. Hackett (1986); Œuvre-Vie, par A. Borer (1991); Album Zutique, par P. Pia (1961); Poésies, par M.A. Ruff (1978), par F. Eigeldinger et G. Schaeffer (1981), par D. Leuwers (1984); Correspondance avec Alfred Olg, par J. Voellmy (1965); Lettres de la vie littéraire d'Arthur Rimbaud, par J.M. Carré (1990); Un cœur sous une soutane, par S. Murphy (1991); Correspondance, par L. Forestier (1992). TRADUISÉ: Gedichten, par P. Claes (1987), Erotische gedichten, par P. Claes (1993). Parnassiens: Une école des poètes française qui s’opposait contre les expressions de sentiments du romantisme et qui s’aspirait à un art poétique objectif, dans lequel la forme était la plus importante. Poème en prose: une forme d’art littéraire qui est un mélange de prose et de poésie. Le Dormeur du Val
Ce poème, daté octobre 1870, se trouve dans le recueil pour Paul Demeny. Rimbaud ne peut pas avoir vu le tableau décrit puisqu’on n’a pas lutté autour de Charleville dans ce temps. Ceci est un des poèmes les plus anthologiques de Rimbaud. La construction oratoire, près de laquelle l’information essentielle est tue jusqu’à la fin, est dirigée habilement vers la pointe. Mystifiantement, dans le titre et encore quatre fois dans le poème lui-même, la mort est décrite comme un sommeil. La description visuellement tâtante le tableau, est seulement interrompée en vers 11 par une exclamation émotionnelle. Rétrospectivement, la pointe s’avère être préparée par un nombre des choses à double sens: ‘dormeur’ eventuellement à lire comme ‘dort’ et ‘meurt’, ‘trou’ au sens de ‘fosse’, ‘pâle’ (comme un mort), ‘froid’ (comme un mort). La nature berce son enfant mort comme Marie le faisait avec son fils le Christ (également blessé au côté droit). La description contient beaucoup d’effets de couleur et de lumière impressionnistes et de métaphores* osées (Accrochant, haillons, mousse, pleut). La phrase finale laconique est fortifiée par six mots monosyllabes, près desquels ‘trous’ (vers 14) est un écho amer de ‘trou’ au debut (vers 1). En vers 5, on trouve une inversion remarquable: Un soldat jeune. Cette inversion renvoie probablement à ‘inversion’, la dénomination française pour ‘homosexualité’. Ce poème est écrit au style d’un sonnet* avec un schéma de rime* régulier: ABAB CDCD EEF GGF
La rime homonyme ‘nue-nue’ (vers 5 et 7) est typique pour les Parnassiens.
Comme Vergilius, Rimbaud aime les enjambements* près desquels un seul mot se trouve devant la punctuation du vers suivant. Dans ce poème, on y trouve déjà quatre examples: des haillons / d’argent (vers 2-3);
Où le soleil, de la montagne fière / Luit (vers 3-4);
Un soldat jeune […] / Dort (vers 5-7);
la main sur sa poitrine / Tranquille (vers 13-14).
Un mot poétique est ‘nue’, un mot prosaïque ‘fait un somme’. Le cresson bleu est probablement la Veronica beccabunga, qui est nommé aussi ‘cresson de chien’. Les glaïeuls de vers 9 ne sont pas des vrais glaïeuls mais des glaïeuls de marais.
Rimbaud ne reculait pas devant le plagiat direct. Ainsi, les commentateurs citent comme parallèles littérals les poèmes ‘La fontaine aux lianes’ de Leconte de Lisle et ‘Dolorosa mater’ de Léon Dierx, un passage du roman ‘Lélia’ (1833) de George Sand et une page de ‘L’histoire de mes idées’ (1858) d’ Edgar Quinet. La phrase finale souvient au premier vers de la poème ‘Souvenir de la nuit du 4’ de Victor Hugo: “L’enfant avait reçu deux balles dans la tête”. Pour le reste, la description d’un jeune soldat mort dans la nature florissante est un cliché.
Dans le poème, les cinq thèmes spécifiques de Rimbaud sont faciles à identifier:
L’ Enfant: Le soldat qui est en train de ‘dormir’ est comparé avec un enfant innocent. L’apparition fréquente d’enfants dans la littérature de Rimbaud a probablement voir quelque chose avec sa situation familiale (cfr. Arthur Rimbaud p.5)
L’ Amour: Au début, dans les poèmes de Rimbaud, il s’agit d’un amour typique pour des adolescents. Plus tard, il s’ en veut d’être devenu amoureux des femmes et comme il ne trouve pas de sécurité chez elles, il s’ addresse aux hommes, comme ici dans ‘Le Dormeur du Val’.
La Révolte: Le poète s’oppose ici au militarisme.
La Nature: Au contraire d’une culture asservie, elle symbolise la liberté effrénée. Des mots-clés comme ‘soleil’, ‘ciel’, ‘étoile’, ‘neige’, ‘mer’, ‘eau’, ‘prairie’, ‘vert’, ‘fleurs’,… sont pour le jeune poète plus que des clichés romantiques. Ils sont le paradis perdu qu’il cherche sur ses promenades, ses fuites et qu’il en rêve de nouveau dans les visions de sa poésie. ‘Le Dormeur du Val’ nous montre un jeune homme qui est tué dans une nature maternelle. La volonté à être absorbé par la nature n’est-ce qu’elle pas un symptôme d’une liaison fatale avec Mère la Terre?
La littérature lui-même: ‘Le Dormeur du Val’ n’ est pas fondé sur des observations mais sur des descriptions littérales et des succédanés des textes existentiels.
Enjambement: figure de style dans la poésie près de laquelle une phrase d’ un certain vers se mélange dans le vers suivant.
Sonnet: un poème lyrique avec une forme réglementée très sévèrement. Le sonnet classique a quatorze vers, groupés en quatre strophes : deux quatrains (ensemble l’ octave) et deux terzettes (le sextet). Le schéma de rime est abbaabbacdcdcd; mais dans le sextet, beaucoup de variantes sont possibles. Surtout en Angleterre et en France, d’autres schémas et de formes apparaissaient. Entre l’ octave et le sextet, il y a une certaine opposition, la tornure d’ idée ou de climat est nommé volta ou chute.
Métaphore: (d. Gr. metaphora = transmission) On parle d’une métaphore quand un mot est usé pour une chose sur laquelle il n’est pas appliquable conformé à son sens littéral.
Schéma de rime: Le placement des rimes dans une strophe ou un poème. Les plus connus sont: la rime accouplée (aa bb cc, enz.), la rime croisée (abab cdcd, enz.) et la rime embrassante (abba cddc, enz.)
Arthur Rimbaud
Sterveling, engel én duivel, kortom Rimbaud Paul Verlaine
In de Franse Ardennen, niet ver van de Belgische grens, ligt bij een bocht van de Maas de stad Charleville. Hier werd op 20 oktober 1854 Jean Nicolas Arthur Rimbaud geboren als tweede zoon van Frédéric Rimbaud (1814-1878) en Vitalie Cuif (1825-1907). De oudste zoon, Frédéric, geboren op 2 november 1853, was geen schitterend leerling en werd later conducteur. Een dochtertje, Victorine, leefde maar een paar maanden. In 1858 werd Vitalie geboren, die op haar zeventiende zou sterven . Na de geboorte van Isabelle in 1860 ging het paar uit elkaar. Arthur werd een uitblinker, zijn schoolopstellen verrieden reeds zijn literaire vroegrijpheid. Maar te midden van de Frans-Pruisische oorlog veranderde het gedrag van de eens zo sublieme leerling volkomen. Hij liet zijn haar groeien, rookte pijpen, sloeg ruwe taal uit en bracht zijn tijd door in de kroeg. Hij weigerde zelfs zijn eindexamen af te leggen. Na deze rebelse episode ontvluchtte hij in okt. 1871 voorgoed zijn geboorteplaats en belandde in Parijs in de armen van de tien jaar oudere Paul Verlaine, die hem in de kring van de Parnassiens* introduceerde en zeer onder de indruk was van de zestienjarige knaap, die toen al verscheidene van zijn belangrijkste gedichten geschreven had, waarin hij de grenzen van de esthetiek van de Parnassiens al ver overschreed: ‘Le Dormeur du Val’, ‘Les Assis’ en ‘Le Bateau Ivre’. De liefdesverhouding tussen de twee grote dichters was stormachtig. In de hieropvolgende periode werd hij, rondtrekkend met Verlaine en Baudelaire als voorganger verheerlijkend, de ‘voyant’, de ‘ziener’, die in een vergaande ‘dérèglement de tous les sens’ zijn hallucinaties onder woorden bracht. Resultaat van deze ‘alchimie du verbe’, waarin de taal nieuwe wegen inslaat, zijn de vaak duistere prozagedichten* Illuminations (1872–1873), waarvan de titel is op te vatten in de zin van het Franse ‘enluminures’. Fascinerend is de wijze waarop Rimbaud soms beeldspraken afkomstig van heel verschillende gebieden samensmeedt. In de reeks prozagedichten Une saison en enfer (1873) geeft hij een wrange analyse van zijn verhouding met Verlaine, die eindigde met een in vertwijfeling door Verlaine gelost revolverschot en diens arrestatie, en zijn voor hemzelf mislukte revolte als dichter. Na deze publicatie, de enige waar hij als dichter achter wenste te staan, keerde hij zich af van de literatuur en stortte zich in een avontuurlijk bestaan, als o.m. vrijwilliger in het Nederlandse koloniale leger (waaruit hij na aankomst in Nederlandsch-Indië vrijwel onmiddellijk deserteerde), arbeidsopzichter op Cyprus, agent voor een handelshuis in Aden en handelaar in muskus, goud, wierook en koffie in Abessinië. Begin 1891 verscheen een kankergezwel aan de knie. Op 27 mei werd zijn rechterbeen in Marseille geamputeerd. In juli werd hij overgebracht naar Roche, waar hij werd verzorgd door zijn zuster Isabelle. Toen de kwaal verergerde, meende hij dat alleen de zon hem zou kunnen genezen en werd hij op zijn aandringen opnieuw naar Marseille gebracht. Maar wegens zijn toestand werd hij op 24 juli opgenomen in het ziekenhuis, waar hij op 10 november 1891 overleed. Zijn werk werd pas in ruimer kring bekend door Verlaines anthologie ‘Poètes maudits’ (1884) en de eveneens door Verlaine verzorgde uitgave van de ‘Illuminations’ (1886). Rimbauds werk had een belangrijke invloed op het symbolisme en werd een van de grote voorbeelden voor de surrealisten. Ook Claudel erkende hem als een groot voorganger. De dynamische magie van zijn taalgebruik, dat in geen enkel opzicht beantwoordt aan de ik-lyriek van zijn tijd, vormt een van de grondslagen van de moderne poëzie. UITGEGEVEN: Œuvres complètes, d. R. de Renéville en J. Mouquet (1946), d. A. Adam (1972); Œuvres, d. S. Bernard en A. Guyaux (1991), d. J.L. Steinmetz ( 1989); Œuvres poétiques, d. C.A. Hackett (1986); Œuvre-Vie, d. A. Borer (1991); Album Zutique, d. P. Pia (1961); Poésies, d. M.A. Ruff (1978), d. F. Eigeldinger en G. Schaeffer (1981), d. D. Leuwers (1984); Correspondance avec Alfred Olg, d. J. Voellmy (1965); Lettres de la vie littéraire d'Arthur Rimbaud, d. J.M. Carré (1990); Un cœur sous une soutane, d. S. Murphy (1991); Correspondance, d. L. Forestier (1992). VERTAALD: Gedichten, d. P. Claes (1987), Erotische gedichten, d. P. Claes (1993). Parnassiens: Franse dichterschool die zich verzette tegen de gevoelsuitingen van de romantiek en streefde naar een ‘objectieve’ dichtkunst, waarin de vorm het belangrijkst was. Prozagedicht, literaire kunstvorm die het midden houdt tussen poëzie en proza: een werk dat in proza geschreven is, maar met een sterk lyrisch-subjectieve inhoud en met indeling in korte paragrafen, i.p.v. de strofe in het gedicht. Le Dormeur du Val
Dit gedicht, gedateerd oktober 1870, staat in de bundel voor Paul Demeny. Rimbaud kan het beschreven tafereel niet zelf gezien hebben, aangezien in die tijd niet is gevochten rond Charleville. Dit is een van de meest gebloemleesde stukken van Rimbaud. De retorische opbouw, waarbij de essentiële informatie tot het laatst wordt achtergehouden, is handig op de pointe gericht. Misleidend wordt in de titel en nog viermaal in het gedicht zelf de dood als een slaap beschreven. De visueel het tafereel aftastende beschrijving wordt alleen in vers 11 door een emotionele uitroep onderbroken. Retrospectief blijkt de pointe voorbereid door een aantal dubbelzinnigheden: dormeur (eventueel te lezen als dort ‘slaapt’ en meurt ‘sterft’), trou ‘(graf)kuil’, pâle ‘(lijk)bleek’, froid ‘(doods)kou’. De natuur wiegt haar dood kind zoals Maria dat doet met haar zoon Christus (eveneens gewond in de rechterzij). De beschrijving zit vol impressionistische kleur- en licht effecten en gedurfde metaforen* (Accrochant, haillons, mousse, pleut). De laconieke slotregel wordt versterkt door zes monosyllabische woorden, waarbij trous (vers 14) een wrange echo is van trou aan het begin (vers 1). In vers 5 vindt men een opmerkelijke inversie in woordvolgorde: Un soldat jeune. Deze inversie kan verwijzen naar ‘inversion’, de gewone naam voor homoseksualiteit. Het gedicht is geschreven in sonnetstijl* met regelmatig rijmschema*: ABAB CDCD EEF GGF
Typisch Parnassiaans is het homonieme rijm nue-nue op vers 5 en 7. Zoals Vergilius houdt Rimbaud van enjambementen* waarbij een enkel woord voor de interpunctie in de volgende regel komt te staan. In dit gedicht alleen al vinden we daarvan vier voorbeelden: des haillons / d’argent (vers 2-3); Où le soleil, de la montagne fière / Luit (vers 3-4); Un soldat jeune […] / Dort (vers 5-7); la main sur sa poitrine / Tranquille (vers 13-14). Een poëtisme is nue ‘zwerk*’, een prozaïsme fait un somme ‘doet een dutje’. De cresson bleu is waarschijnlijk de beekpunge (Veronica beccabunga), een soort ereprijs, die in het Frans ook cresson de chien wordt genoemd. De glaïeuls uit vers 9 zijn geen gladiolen, maar glaïeuls de marais ‘lisbloemen, irissen’. Rimbaud schrok niet terug voor regelrecht plagiaat. Zo vermelden commentatoren als literaire parallellen de gedichten ‘La fontaine aux lianes’ van Leconte de Lisle en ‘Dolorosa meter’ van Léon Dierx, een passage uit de roman Lélia (1833) van George Sand en een bladzijde uit L’histoire de mes idées (1858) van Edgar Quinet. De slotzin herinnert aan het beginvers van Victor Hugo’s gedicht ‘Souvenir de la nuit du 4’: L’enfant avait reçu deux balles dans la tête. ‘Het kind had twee kogels in het hoofd gekregen’. Overigens is de beschrijving van een dode jonge soldaat in de bloeiende natuur een cliché. In het gedicht zijn de vijf kernthema’s van Rimbaud duidelijk te identificeren: Het Kind: De soldaat die ligt te ‘slapen’ wordt vergeleken met een onschuldig kind. Het veelvuldig voorkomen van kinderen in Rimbauds literatuur heeft waarschijnlijk te maken met zijn familiesituatie (zie Arthur Rimbaud p.5) De Liefde: Aanvankelijk gaat het in de gedichten van Rimbaud om een typische adolescentenverliefdheid. Later neemt hij het zichzelf kwalijk dat hij op vrouwen is verliefd geworden en doordat hij bij de vrouw geen geborgenheid vindt, richt hij zich tot mannen, zoals hier in ‘Le Dormeur du Val’. De Revolte: De dichter verzet zich hier tegen het militarisme. De Natuur: Tegenover de knechtende cultuur symboliseert zij de ongebreidelde vrijheid. Sleutelwoorden als zon, hemel, ster, sneeuw, zee, water, weide, groen, bloemen,… zijn voor de jonge dichter meer dan romantische clichés. Zij zijn het verloren paradijs dat hij op zijn wandelingen, vluchten en reizen zoekt en in de visioenen van zijn poëzie herdroomt. ‘Le Dormeur du Val’ toont een jongeman die gedood is in een natuur met moederlijke trekken. Is de wil om op te gaan in de natuur geen symptoom van een fatale moederbinding met Moeder Aarde? De Literatuur zelf: ‘Le Dormeur du Val’ berust niet op waarnemingen, maar op literaire beschrijvingen en surrogaten uit bestaande teksten en gedichten. Zwerk: drijvende wolken; uitspansel
Enjambement: in de poëzie het overlopen van de zin uit de ene versregel in de volgende. Sonnet of klinkdicht: een wat de vorm betreft streng gereglementeerd lyrisch gedicht. Het klassieke sonnet bestaat uit veertien versregels, meestal jambische vijfvoeters, in vier strofen gegroepeerd: twee kwatrijnen (te zamen het octaaf) en twee terzetten (het sextet). Het schema is abbaabbacdcdcd; in het sextet echter zijn vele varianten mogelijk. Met name in Engeland en Frankrijk ontstonden andere rijmschema's en vormen. Tussen octaaf en sextet bestaat een zekere tegenstelling; de wending in gedachte of sfeer wordt volta of chute genoemd. Metafoor: (v. Gr. metaphora = overdracht) Men spreekt van metafoor wanneer een woord wordt toegepast op een zaak waarop het volgens zijn letterlijke betekenis eigenlijk niet toepasbaar is. Metaforisch taalgebruik wordt op grond van dit impliciete vergelijkingselement als ‘beeldend’ ervaren. Een bijzonder geval vormt de zgn. ‘dode metafoor’, die zo is ingeburgerd, dat de impliciete vergelijking geen rol meer speelt, zoals in het oog van de naald of de voet van de berg. Rijmschema: De opstelling van rijmklanken in een strofe of gedicht heet rijmschema. De meest voorkomende zijn: gepaard rijm (aa bb cc, enz.), slagrijm (aaaa), gekruist rijm (abab cdcd, enz.), omarmend rijm (abba cddc, enz.), schakelrijm (aba bcb cdc, terzine), gebroken rijm (abcb), verspringend rijm (abc abc of abcd abcd, enz.). Bibliographie
Gedichten; Arthur Rimbaud; door Paul Claes; Athenaeum-Polak & Van Gennep; Amsterdam 1998. Erotische gedichten; Arthur Rimbaud; door Paul Claes; Kritak-Goossens; Leuven 1993. Encarta Encyclopedie; Microsoft Winkler Prins Editie; 1998. Spectrum Encyclopedie; Spectrum Software; 1998. Kramers Woordenboek Nederland; 1993. Prisma Woordenboek Frans-Nederlands; Uitg. Het Spectrum; 1996. Prisma Woordenboek Nederlands-Frans; Uitg. Het Spectrum; 1996.
Poème: Le Dormeur du Val
Arthur Rimbaud Le Dormeur du Val C'est un trou de verdure où chante une rivière
Accrochant follement aux herbes des haillons
D'argent; où le soleil, de la montagne fière, Luit: c'est un petit val qui mousse de rayons. Un soldat jeune, bouche ouverte, tête nue, Et la nuque baignant dans le frais cresson bleu, Dort; il est étendu dans l'herbe, sous la nue, Pâle dans son lit vert où la lumière pleut. Les pieds dans les glaïeuls, il dort. Souriant comme
Sourirait un enfant malade, il fait un somme: Nature, berce-le chaudement: il a froid. Les parfums ne font pas frissonner sa narine; Il dort dans le soleil, la main sur sa poitrine
Die ’t kruid met flarden zilver onbesuisd
Bespat; vanaf het fier gebergte blinkt
De zon: een klein dal dat van stralen bruist. Een jong soldaat, blootshoofds, met open mond, De nek in blauwe kers gedompeld, ligt
In openlucht te slapen op de grond, Bleek in zijn groene bed vol plenzend licht. Zijn voeten in het lis, zo slaapt hij. Zwakjes
Lachend zoals een ziek kind, soest hij zachtjes: Natuur, wieg hem vol warmte: kou heeft hij. De geuren doen zijn neusvleugels niet trillen; Hij slaapt in de zon, één hand op zijn stille
Borst, rechts twee rode gaten in de zij. Arthur Rimbaud Mortel, ange et démon, autant dire Rimbaud
Paul Verlaine
Dans les Ardennes françaises, pas loin de la limite belgique, il y a, chez un virage de la Meuse la ville Charleville. Ici, le 20 octobre 1854, Jean Nicolas Arthur Rimbaud était né comme le deuxième fils de Frédéric Rimbaud (1814-1878) et de Vitalie Cuif (1825-1907). Le fils aîné, Frédéric, né le 2 novembre 1853, n’ était pas un élève brilliant et plus tard, il est devenu contrôleur. Une fille, Victorine, a vécu seulement quelques mois. En 1858, Vitalie était née. Elle mourirait quand elle était 17. Après la naissance d’Isabelle en 1860, le couple divorçait. Arthur devenait un crack, ses rédactions pour l’école trahissaient déjà qu’il était hâtif en ce qui concerne le plan littérair. Mais au milieu de la guerre française-prussienne, la conduite de l’élève une fois si sublime, changeait complètement. Il laissait croître les cheveux, fumait des pipes, commençait à jurer et passait sont temps dans le café. Il refusait même de passer son bac. Après cet épisode récalcitrant, il s’ enfuyait définitivement de son lieu de naissance (en octobre 1871) et à Paris, il arrivait dans les bras de Paul Verlaine, qui avait dix ans de plus. Verlaine était très sous le coup du garçon, alors seize ans, qui avait déjà écrit quelques de ses poèmes les plus importants et il l’introduisait dans la société des Parnassiens*, bien savant que Arthur avait franchi les limites de leur esthétique déjà très loin dans ‘Le Dormeur du Val’, ‘Les Assis’ et ‘Le Bateau Ivre’. L’amour entre les deux grands poètes était agité. Dans la période suivante, Rimbaud devenait, voyageant avec Verlaine et glorifiant Baudelaire comme prédécesseur, le ‘voyant’, qui exprimait ses hallucinations dans un dérèglement de tous les sens extrème. Le résultat de cette alchimie du verbe, dedans la langue prend des nouvelles routes, sont les poèmes en prose* obscurs ‘Illuminations’ (1872-1873), dont le titre peut être vu comme ‘enluminures’. Fascinante est la façon sur laquelle Rimbaud use des métaphores qui viennent des régions tout différentes. Dans la série de poèmes en prose ‘Une saison en enfer’ (1873), il donne une analyse amère de sa liaison avec Verlaine, qui finissait avec un coup de fusil, tiré en désespoir par Verlaine et l’arrestation de lui et sa, pour lui-même, révolte échouée comme poète. Après cette publication, il se repoussait de la littérature et il se plongeait dans une vie avontureuse, entre autres comme volonteur dans l’armée coloniale néerlandaise (il désertait presque tout de suite après son arrivée à l’Inde-Néerlandaise), inspecteur du travail à Chypre, représentant pour une entreprise commerciale à Aden et comme marchand de musc, d’or , d’encens et du café en Abessine. Au début de 1891, une tumeur cancéreuse apparaissait au genou. Le 27 mai, la jambe droite était amputée à Marseille. En juin, il allait à Roche, où il était soigné par sa soeur Isabelle. Quand le mal empirait, Rimbaud pensait que seulement le soleil le pourrait guérir et il était transporté à Marseille de nouveau. Mais pour cause de sa situation, il y était hospitalisé. Il est mort le 10 novembre 1891. Son oeuvre n’était connu qu’ en grand public par l’anthologie de Verlaine ‘Poètes maudits’ (1884) et aussi par l’édition de ‘Illuminations’ (1886), aussi soignée par Verlaine. L’oeuvre de Rimbaud avait une influence très importante sur le symbolisme et il devenait un des grands examples pour les surréalistes. Claudel aussi, le reconnaissait comme son grand prédécesseur. La magique dynamique de son usage, qui ne correspond à aucun égard au lyrisme égoïste de son temps, forme un des bases de la poésie moderne. EDITÉ: Œuvres complètes, par R. de Renéville et J. Mouquet (1946), par A. Adam (1972); Œuvres, par S. Bernard et A. Guyaux (1991), par J.L. Steinmetz ( 1989); Œuvres poétiques, par C.A. Hackett (1986); Œuvre-Vie, par A. Borer (1991); Album Zutique, par P. Pia (1961); Poésies, par M.A. Ruff (1978), par F. Eigeldinger et G. Schaeffer (1981), par D. Leuwers (1984); Correspondance avec Alfred Olg, par J. Voellmy (1965); Lettres de la vie littéraire d'Arthur Rimbaud, par J.M. Carré (1990); Un cœur sous une soutane, par S. Murphy (1991); Correspondance, par L. Forestier (1992). TRADUISÉ: Gedichten, par P. Claes (1987), Erotische gedichten, par P. Claes (1993). Parnassiens: Une école des poètes française qui s’opposait contre les expressions de sentiments du romantisme et qui s’aspirait à un art poétique objectif, dans lequel la forme était la plus importante. Poème en prose: une forme d’art littéraire qui est un mélange de prose et de poésie. Le Dormeur du Val
Ce poème, daté octobre 1870, se trouve dans le recueil pour Paul Demeny. Rimbaud ne peut pas avoir vu le tableau décrit puisqu’on n’a pas lutté autour de Charleville dans ce temps. Ceci est un des poèmes les plus anthologiques de Rimbaud. La construction oratoire, près de laquelle l’information essentielle est tue jusqu’à la fin, est dirigée habilement vers la pointe. Mystifiantement, dans le titre et encore quatre fois dans le poème lui-même, la mort est décrite comme un sommeil. La description visuellement tâtante le tableau, est seulement interrompée en vers 11 par une exclamation émotionnelle. Rétrospectivement, la pointe s’avère être préparée par un nombre des choses à double sens: ‘dormeur’ eventuellement à lire comme ‘dort’ et ‘meurt’, ‘trou’ au sens de ‘fosse’, ‘pâle’ (comme un mort), ‘froid’ (comme un mort). La nature berce son enfant mort comme Marie le faisait avec son fils le Christ (également blessé au côté droit). La description contient beaucoup d’effets de couleur et de lumière impressionnistes et de métaphores* osées (Accrochant, haillons, mousse, pleut). La phrase finale laconique est fortifiée par six mots monosyllabes, près desquels ‘trous’ (vers 14) est un écho amer de ‘trou’ au debut (vers 1). En vers 5, on trouve une inversion remarquable: Un soldat jeune. Cette inversion renvoie probablement à ‘inversion’, la dénomination française pour ‘homosexualité’. Ce poème est écrit au style d’un sonnet* avec un schéma de rime* régulier: ABAB CDCD EEF GGF
In de Franse Ardennen, niet ver van de Belgische grens, ligt bij een bocht van de Maas de stad Charleville. Hier werd op 20 oktober 1854 Jean Nicolas Arthur Rimbaud geboren als tweede zoon van Frédéric Rimbaud (1814-1878) en Vitalie Cuif (1825-1907). De oudste zoon, Frédéric, geboren op 2 november 1853, was geen schitterend leerling en werd later conducteur. Een dochtertje, Victorine, leefde maar een paar maanden. In 1858 werd Vitalie geboren, die op haar zeventiende zou sterven . Na de geboorte van Isabelle in 1860 ging het paar uit elkaar. Arthur werd een uitblinker, zijn schoolopstellen verrieden reeds zijn literaire vroegrijpheid. Maar te midden van de Frans-Pruisische oorlog veranderde het gedrag van de eens zo sublieme leerling volkomen. Hij liet zijn haar groeien, rookte pijpen, sloeg ruwe taal uit en bracht zijn tijd door in de kroeg. Hij weigerde zelfs zijn eindexamen af te leggen. Na deze rebelse episode ontvluchtte hij in okt. 1871 voorgoed zijn geboorteplaats en belandde in Parijs in de armen van de tien jaar oudere Paul Verlaine, die hem in de kring van de Parnassiens* introduceerde en zeer onder de indruk was van de zestienjarige knaap, die toen al verscheidene van zijn belangrijkste gedichten geschreven had, waarin hij de grenzen van de esthetiek van de Parnassiens al ver overschreed: ‘Le Dormeur du Val’, ‘Les Assis’ en ‘Le Bateau Ivre’. De liefdesverhouding tussen de twee grote dichters was stormachtig. In de hieropvolgende periode werd hij, rondtrekkend met Verlaine en Baudelaire als voorganger verheerlijkend, de ‘voyant’, de ‘ziener’, die in een vergaande ‘dérèglement de tous les sens’ zijn hallucinaties onder woorden bracht. Resultaat van deze ‘alchimie du verbe’, waarin de taal nieuwe wegen inslaat, zijn de vaak duistere prozagedichten* Illuminations (1872–1873), waarvan de titel is op te vatten in de zin van het Franse ‘enluminures’. Fascinerend is de wijze waarop Rimbaud soms beeldspraken afkomstig van heel verschillende gebieden samensmeedt. In de reeks prozagedichten Une saison en enfer (1873) geeft hij een wrange analyse van zijn verhouding met Verlaine, die eindigde met een in vertwijfeling door Verlaine gelost revolverschot en diens arrestatie, en zijn voor hemzelf mislukte revolte als dichter. Na deze publicatie, de enige waar hij als dichter achter wenste te staan, keerde hij zich af van de literatuur en stortte zich in een avontuurlijk bestaan, als o.m. vrijwilliger in het Nederlandse koloniale leger (waaruit hij na aankomst in Nederlandsch-Indië vrijwel onmiddellijk deserteerde), arbeidsopzichter op Cyprus, agent voor een handelshuis in Aden en handelaar in muskus, goud, wierook en koffie in Abessinië. Begin 1891 verscheen een kankergezwel aan de knie. Op 27 mei werd zijn rechterbeen in Marseille geamputeerd. In juli werd hij overgebracht naar Roche, waar hij werd verzorgd door zijn zuster Isabelle. Toen de kwaal verergerde, meende hij dat alleen de zon hem zou kunnen genezen en werd hij op zijn aandringen opnieuw naar Marseille gebracht. Maar wegens zijn toestand werd hij op 24 juli opgenomen in het ziekenhuis, waar hij op 10 november 1891 overleed. Zijn werk werd pas in ruimer kring bekend door Verlaines anthologie ‘Poètes maudits’ (1884) en de eveneens door Verlaine verzorgde uitgave van de ‘Illuminations’ (1886). Rimbauds werk had een belangrijke invloed op het symbolisme en werd een van de grote voorbeelden voor de surrealisten. Ook Claudel erkende hem als een groot voorganger. De dynamische magie van zijn taalgebruik, dat in geen enkel opzicht beantwoordt aan de ik-lyriek van zijn tijd, vormt een van de grondslagen van de moderne poëzie. UITGEGEVEN: Œuvres complètes, d. R. de Renéville en J. Mouquet (1946), d. A. Adam (1972); Œuvres, d. S. Bernard en A. Guyaux (1991), d. J.L. Steinmetz ( 1989); Œuvres poétiques, d. C.A. Hackett (1986); Œuvre-Vie, d. A. Borer (1991); Album Zutique, d. P. Pia (1961); Poésies, d. M.A. Ruff (1978), d. F. Eigeldinger en G. Schaeffer (1981), d. D. Leuwers (1984); Correspondance avec Alfred Olg, d. J. Voellmy (1965); Lettres de la vie littéraire d'Arthur Rimbaud, d. J.M. Carré (1990); Un cœur sous une soutane, d. S. Murphy (1991); Correspondance, d. L. Forestier (1992). VERTAALD: Gedichten, d. P. Claes (1987), Erotische gedichten, d. P. Claes (1993). Parnassiens: Franse dichterschool die zich verzette tegen de gevoelsuitingen van de romantiek en streefde naar een ‘objectieve’ dichtkunst, waarin de vorm het belangrijkst was. Prozagedicht, literaire kunstvorm die het midden houdt tussen poëzie en proza: een werk dat in proza geschreven is, maar met een sterk lyrisch-subjectieve inhoud en met indeling in korte paragrafen, i.p.v. de strofe in het gedicht. Le Dormeur du Val
Dit gedicht, gedateerd oktober 1870, staat in de bundel voor Paul Demeny. Rimbaud kan het beschreven tafereel niet zelf gezien hebben, aangezien in die tijd niet is gevochten rond Charleville. Dit is een van de meest gebloemleesde stukken van Rimbaud. De retorische opbouw, waarbij de essentiële informatie tot het laatst wordt achtergehouden, is handig op de pointe gericht. Misleidend wordt in de titel en nog viermaal in het gedicht zelf de dood als een slaap beschreven. De visueel het tafereel aftastende beschrijving wordt alleen in vers 11 door een emotionele uitroep onderbroken. Retrospectief blijkt de pointe voorbereid door een aantal dubbelzinnigheden: dormeur (eventueel te lezen als dort ‘slaapt’ en meurt ‘sterft’), trou ‘(graf)kuil’, pâle ‘(lijk)bleek’, froid ‘(doods)kou’. De natuur wiegt haar dood kind zoals Maria dat doet met haar zoon Christus (eveneens gewond in de rechterzij). De beschrijving zit vol impressionistische kleur- en licht effecten en gedurfde metaforen* (Accrochant, haillons, mousse, pleut). De laconieke slotregel wordt versterkt door zes monosyllabische woorden, waarbij trous (vers 14) een wrange echo is van trou aan het begin (vers 1). In vers 5 vindt men een opmerkelijke inversie in woordvolgorde: Un soldat jeune. Deze inversie kan verwijzen naar ‘inversion’, de gewone naam voor homoseksualiteit. Het gedicht is geschreven in sonnetstijl* met regelmatig rijmschema*: ABAB CDCD EEF GGF
Typisch Parnassiaans is het homonieme rijm nue-nue op vers 5 en 7. Zoals Vergilius houdt Rimbaud van enjambementen* waarbij een enkel woord voor de interpunctie in de volgende regel komt te staan. In dit gedicht alleen al vinden we daarvan vier voorbeelden: des haillons / d’argent (vers 2-3); Où le soleil, de la montagne fière / Luit (vers 3-4); Un soldat jeune […] / Dort (vers 5-7); la main sur sa poitrine / Tranquille (vers 13-14). Een poëtisme is nue ‘zwerk*’, een prozaïsme fait un somme ‘doet een dutje’. De cresson bleu is waarschijnlijk de beekpunge (Veronica beccabunga), een soort ereprijs, die in het Frans ook cresson de chien wordt genoemd. De glaïeuls uit vers 9 zijn geen gladiolen, maar glaïeuls de marais ‘lisbloemen, irissen’. Rimbaud schrok niet terug voor regelrecht plagiaat. Zo vermelden commentatoren als literaire parallellen de gedichten ‘La fontaine aux lianes’ van Leconte de Lisle en ‘Dolorosa meter’ van Léon Dierx, een passage uit de roman Lélia (1833) van George Sand en een bladzijde uit L’histoire de mes idées (1858) van Edgar Quinet. De slotzin herinnert aan het beginvers van Victor Hugo’s gedicht ‘Souvenir de la nuit du 4’: L’enfant avait reçu deux balles dans la tête. ‘Het kind had twee kogels in het hoofd gekregen’. Overigens is de beschrijving van een dode jonge soldaat in de bloeiende natuur een cliché. In het gedicht zijn de vijf kernthema’s van Rimbaud duidelijk te identificeren: Het Kind: De soldaat die ligt te ‘slapen’ wordt vergeleken met een onschuldig kind. Het veelvuldig voorkomen van kinderen in Rimbauds literatuur heeft waarschijnlijk te maken met zijn familiesituatie (zie Arthur Rimbaud p.5) De Liefde: Aanvankelijk gaat het in de gedichten van Rimbaud om een typische adolescentenverliefdheid. Later neemt hij het zichzelf kwalijk dat hij op vrouwen is verliefd geworden en doordat hij bij de vrouw geen geborgenheid vindt, richt hij zich tot mannen, zoals hier in ‘Le Dormeur du Val’. De Revolte: De dichter verzet zich hier tegen het militarisme. De Natuur: Tegenover de knechtende cultuur symboliseert zij de ongebreidelde vrijheid. Sleutelwoorden als zon, hemel, ster, sneeuw, zee, water, weide, groen, bloemen,… zijn voor de jonge dichter meer dan romantische clichés. Zij zijn het verloren paradijs dat hij op zijn wandelingen, vluchten en reizen zoekt en in de visioenen van zijn poëzie herdroomt. ‘Le Dormeur du Val’ toont een jongeman die gedood is in een natuur met moederlijke trekken. Is de wil om op te gaan in de natuur geen symptoom van een fatale moederbinding met Moeder Aarde? De Literatuur zelf: ‘Le Dormeur du Val’ berust niet op waarnemingen, maar op literaire beschrijvingen en surrogaten uit bestaande teksten en gedichten. Zwerk: drijvende wolken; uitspansel
Enjambement: in de poëzie het overlopen van de zin uit de ene versregel in de volgende. Sonnet of klinkdicht: een wat de vorm betreft streng gereglementeerd lyrisch gedicht. Het klassieke sonnet bestaat uit veertien versregels, meestal jambische vijfvoeters, in vier strofen gegroepeerd: twee kwatrijnen (te zamen het octaaf) en twee terzetten (het sextet). Het schema is abbaabbacdcdcd; in het sextet echter zijn vele varianten mogelijk. Met name in Engeland en Frankrijk ontstonden andere rijmschema's en vormen. Tussen octaaf en sextet bestaat een zekere tegenstelling; de wending in gedachte of sfeer wordt volta of chute genoemd. Metafoor: (v. Gr. metaphora = overdracht) Men spreekt van metafoor wanneer een woord wordt toegepast op een zaak waarop het volgens zijn letterlijke betekenis eigenlijk niet toepasbaar is. Metaforisch taalgebruik wordt op grond van dit impliciete vergelijkingselement als ‘beeldend’ ervaren. Een bijzonder geval vormt de zgn. ‘dode metafoor’, die zo is ingeburgerd, dat de impliciete vergelijking geen rol meer speelt, zoals in het oog van de naald of de voet van de berg. Rijmschema: De opstelling van rijmklanken in een strofe of gedicht heet rijmschema. De meest voorkomende zijn: gepaard rijm (aa bb cc, enz.), slagrijm (aaaa), gekruist rijm (abab cdcd, enz.), omarmend rijm (abba cddc, enz.), schakelrijm (aba bcb cdc, terzine), gebroken rijm (abcb), verspringend rijm (abc abc of abcd abcd, enz.). Bibliographie
Gedichten; Arthur Rimbaud; door Paul Claes; Athenaeum-Polak & Van Gennep; Amsterdam 1998. Erotische gedichten; Arthur Rimbaud; door Paul Claes; Kritak-Goossens; Leuven 1993. Encarta Encyclopedie; Microsoft Winkler Prins Editie; 1998. Spectrum Encyclopedie; Spectrum Software; 1998. Kramers Woordenboek Nederland; 1993. Prisma Woordenboek Frans-Nederlands; Uitg. Het Spectrum; 1996. Prisma Woordenboek Nederlands-Frans; Uitg. Het Spectrum; 1996.
REACTIES
:name
:name
:comment
1 seconde geleden
W.
W.
he perfect die gedichten
18 jaar geleden
AntwoordenA.
A.
In welke klas zat je toen je dit schreef?
10 jaar geleden
Antwoorden