Diep door Inge Diepman & Sylia de Graaf

Zakelijke gegevens Eerste druk:28 maart 2007
Gebruikte druk: 1e
Aantal bladzijden: 198
Uitgever: Archipel, Amsterdam Gegevens voorkant Op de blauwe voorkant staat een afbeelding van een rustige kalme zee. Genre Een psychologische roman over verwerking van verdriet na het verlies van een kind. De roman is gebaseerd op de autobiografische gegevens van de beide schrijfsters. Er was eerst door de uitgevrij gevraagd om een interview boek te schrijven over rouw en verdriet. Maar de beide vrouwen kwamen er achter dat ze eerst hun eigen verhaal in een roman wilden beschrijven. Hoewel Britt in Inge heel goed herkenbaar is (ze is de tv-presentatrice vgl. programma “Het zwarte schaap “met de in de roman genoemde serie “De zondebok) is er toch ook afstand tussen de schrijfster en de door haar in het leven geroepen vertelster. Er zit dus afstand tussen waarheid en fantasie (‘Dichtung und Waarheid”) In een interview zegt De Graaf : Het is geen verwerkingsroman waarin ze hun verdriet van zich afschrijven, noch een pure autobiografie. ,,We wilden gewoon een mooi boek schrijven over David,’’ zegt De Graaf, ,,we voelden dat we in staat waren om boven ons verhaal te staan, dingen weg te laten. Als je de dood van je kind nog niet hebt verwerkt, is elk detail in jouw ogen belangrijk.’’ Diepman vult aan: ,,De werkelijkheid is veel rauwer dan ons boek, maar je wilt een roman schrijven die mensen vasthoudt en ook nog leuk is om te lezen.’’ Mijn mening Een vlot leesbare op de werkelijkheid gebaseerde roman van twee schrijfsters die tot nu toe geen schrijfster waren. Het is ene indringend verhaal over het verlies van een kind dat meeslepend maar niet melodramatisch wordt verteld. Er is al een duidelijke afstand tot het tragische dieptepunt in 2001 gecreëerd en het is heel verstandig geweest een aantal jaren tussen feiten en fantasie te hebben gelaten. Daardoor is het mogelijk zelfs humoristische passages (in de goede zin van het woord wel te verstaan) in te lassen. Toch is “Diep “ natuurlijk meer een vrouwen – en meisjesboek dan een boek voor mannen en jongens. Toch verdient de roman een plaats op onze ww.scholieren.com-literatuurlijst en kan daar met twee punten worden gehonoreerd. Een ongevraagd advies: wanneer beide schrijfsters een idee hebben voor een tweede roman, zou ik het duo-schrijverschap niet aanraden. Beide schrijfsters hebben voldoende talent in huis om het op de eigen manier te proberen.
De flaptekst Twee vrouwen hebben samen een diepe wens: een broer of zus voor hun dochter Ingeborg. Op ontroerende en humoristische wijze doen zij beurtelings verslag van de lange weg naar de zwangerschap die uitmondt in de te vroege geboorte van hun zoon David en zijn dood. ‘Diep’ is de debuutroman van Inge Diepman en Sylia de Graaf. Dit verhaal is gebaseerd op de werkelijkheid. Tv-presentator Britt is getrouwd met Paula. De twee vrouwen willen graag een broer of zus voor hun dochter Ingeborg, maar makkelijk gaat dat niet. Op ontroerende en humoristische wijze doen Paula en Britt beurtelings verslag van de lange weg naar de zwangerschap die uitmondt in de te vroege geboorte van hun zoon. Juist omdat hun diepste emoties op zo'n nuchtere toon worden beschreven, word je in je hart geraakt. De zo gewenste David leeft slechts vijf weken. Gedurende die hartverscheurende periode wordt hun leven grondig op zijn kop gezet net als hun huis, dat wordt verbouwd. Treffend wordt geschetst hoe het alledaagse leven doorgaat terwijl hun wereld lijkt in te storten. Iets waarmee iedereen die een ingrijpend verlies te dragen heeft, geconfronteerd wordt.Na de dood van David hervat Britt vrij snel haar werk voor de camera en bijt ze zich vast in de wens van nog een kind. Maar ten koste waarvan? Motto en opdracht Er is geen motto. Het boek is opgedragen aan Dagmar, David en Boaz. (de drie kinderen van het echtpaar Diepman/ de Graaf) Structuur en verhaalopbouw De roman heeft twee vertelsters: Britt en Paula. Ze vertellen om beurten in de ikvorm. Britt is in werkelijkheid Inge Diepman en Paula is Sylvia de Graaf . Britt vertelt vijf hoofdstukken waarvan het eerste in twee pagina’s de geboorte van David beschrijft. Paula vertelt vier hoofdstukken. De roman wordt vrijwel chronologisch: alleen het eerste hoofdstukje van Britt doorbreekt de chronologische volgorde. Perspectief Zie hierboven: twee vrouwelijke ikvertellers die in de o.t.t. om beurten per hoofdstuk het verhaal aan de lezer vertellen. In vrijwel alle hoofdstukken wordt vertel in de o.t.t, wat op zich natuurlijk voor de spanning beter is. Korte flashbacks worden in de o.v.t. verteld. Titelverklaring Over de titel zei Inge Diepman in een interview in het Algemeen Dagblad: De titel van het boek, Diep, is afkomstig van tekstdichter en vriend Ivo de Wijs. De Graaf: ,,We hadden hem wat titels voorgelegd die hij niets vond. Toen zei hij: waarom noemen jullie het niet gewoon Diep? Hoe langer we daarover nadachten, hoe mooier we het vonden. Diep is een soort geuzennaam voor David, die uiteindelijk een Diepman was. En zo kort als de titel is, zoveel gedachten kun je eraan blijven wijden. Kort maar hevig. Het past bij hem, en bij de intense periode die we met hem beleefden.’’ Tijd en decor De tijd die beschreven wordt. is van de eerste KID-behandelingen in het jaar 2000 tot aan Nieuwjaarsdag 2003. Daarin zijn wat markante data: 10 april 2001 wordt David genoren. Vijf weken daarna in mei 2001 overlijdt hij. Op 11 september 2001 krijgt Britt een miskraam en in 2002 wordt ze toch wel flink ziek. Het boek eindigt met het verblijf in Frankrijk op Nieuwjaarsdag 2003. Het decor van de roman is in eerste instantie toch wel vaak het ziekenhuis, waar ten eerste de behandelingen plaatsvinden en David sterft. Wanneer ze thuis zijn, wordt er voornamelijk verteld over de verbouwing van hun huis. Ook verblijven de beide vrouwen Britt en Paula enkele keren in het buitenland om de rouwverwerking om het verlies van hun zoon beter te kunnen ondergaan.
Samenvatting van de inhoud Britt is de jonge veelbelovende tv-presentatrice bekend van o.a. het programma De Zondebok (vgl. in het echt Diepmans programma Het Zwarte schaap) Ze heeft een vrouw Paula die bij de radio heeft gewerkt. Paula heeft voor het eerste kind Ingeborg gezorgd, maat de bevalling was niet zonder problemen geweest en nu Ingeborg ongeveer drie en een half jaar is, heeft Inge zich voorgenomen om zelf zwanger te raken. Eerder heeft ze zich uitgelaten dat ze dit niet per se wilde. Dit is door een roddelblad opgepikt en dat artikel wordt zelfs tegen haar gebruikt door de medicus die de kunstmatige bevruchting bij haar moet regelen. Het artikel zit zelfs in het medisch dossier van Britt. Hierover wordt ze erg kwaad en ze laat het eruit verwijderen. Daarna mag ze wel aan de behandeling deelnemen en het luikt niet meteen, maar later wordt ze toch zwanger. Ook die zwangerschap gaat niet over rozen, want Britt is in het begin heel misselijk en dat maakt het werken in de studio niet erg prettig. Zo moet ze een uitzending van De Zondebok over pedofielen bijna afbreken, maar uiteindelijk lukt het haar toch om de uitzending af te maken. Intussen zijn ze bij het paar thuis aan een verbouwing begonnen, maar de rode draad door de roman is dat de bouwvakkers het niet zo nauw nemen met de afspraken, de tijd en de kwaliteit van de verbouwing. Zo regent het later flink in, wanneer de dakkapel niet goed geplaatst blijkt te zijn. De zwangerschap van Britt verloopt ook niet voorspoedig en ook zij moet voortijdig worden opgenomen in het ziekenhuis en met weeënremmers worden behandeld. Britt wordt ook naar een groter ziekenhuis gebracht. Maar dat gaat gepaard met veel pijn en uiteindelijk wordt dan toch de kleine David geboren. Het is 10 april 2001 en hij is te vroeg geboren waardoor hij op de afdeling neonatologie komt te liggen. Het is natuurlijk een couveuse kindje en hij moet alle zorg hebben die er nodig is. Die krijgt hij ook in het ziekenhuis, waar Britt na korte tijd ontslagen wordt en ze dagelijks natuurlijk op bezoek gaan bij de kleine jongen. Ook Ingeborg vindt het allemaal erg leuk dat ze een broertje David heeft gekregen. Die naam is niet toevallig, want de naam betekent o.a. Geliefde, maar wie Goliath kan verslaan , kan ook de strijd om het leven winnen en daarom is die naam heel toepasselijk voor de kleine jongen. De dokter Laszlo geeft aan dat David eigenlijk wel een goede start heeft en dat geeft veel hoop voor de toekomst, maar gaandeweg gaat het toch niet zo goed met de kleine David. Uit voorzorg sturen Britt en Paula voorlopig maar geen geboortekaartjes, bang als ze zijn door rouwkaartjes te worden ingehaald. Paula merkt als verteller op dat er toch een zekere afstand tussen haar en Britt gekomen is. Britt is eigenlijk te bang dat er wat met David gaat gebeuren. Moeilijk is het soms ook om ter gaan met reacties van vrienden en kennissen. Die zijn niet altijd even slim Dan vertelt dokter Laszlo na een week of vier dat het niet goed gaat met David : bij een hersenscan zijn er vlekken geconstateerd, waarover hij zich zorgen maakt. Het lijken wel beschadigingen. Hij zou daardoor gehandicapt kunnen raken: met die harde werkelijkheid worden Britt en Paula geconfronteerd wanneer ze met Ingeborg naar een pretpark gaan en daar een groep geestelijke gehandicapte kinderen tegenkomen met hun begeleiders. Zo wordt het toch ook moederdag 2001: de eerste keer dat Britt natuurlijk moeder is. Het wordt echter steeds duidelijker dat David de strijd niet gaat redden en Britt en Paula vertellen aan Ingeborg dat David doodgaat. Ze vraagt zich af of hij dan ook net als opa in de “tuin” begraven wordt. Op dinsdag 15 mei 2001 wordt David los van de beademingsapparatuur gehaald en korte tijd later is hij gestorven. Hij ligt in de schoot van Britt, wat natuurlijk veel emoties oproept. Ze nemen het lijkje mee in een mandje naar huis, want ze kunnen het niet verkroppen dat hij in een mortuarium staat. Ingeborg gaat er heel natuurlijk mee om en stopt David zelfs onder een dekentje. Een maand na Davids dood zijn ze met zijn drieën in Spanje neergestreken om de emoties allemaal wat beter te kunnen verwerken, maar het is bijvoorbeeld al heel erg dat er in de villa waarin ze verblijven, wordt ingebroken. Gelukkig hebben de inbrekers niet de foto’s van David meegenomen. Britt heeft inmiddels al aan Paula laten weten zo snel mogelijk weer zwanger te willen zijn. Eigenlijk kampt ze met een soort schuldgevoel naar Paula omdat ze niet in staat is een gezond kind ter wereld te brengen, waar dit eerder wel lukte bij Paula. Daarom gaat het opnieuw wat minder goed tussen de beide vrouwen: Britt was ook heel boos toen haar menstruatie terugkeerde, een week na Davids dood. Ze is vastbesloten om opnieuw zwanger te worden. Tussen beiden is er ook nog de angst dat er tussen hen iets zal komen. Dat lees je vaak bij gewone echtparen, die van elkaar scheiden omdat de rouwverwerking tussen man en vrouw vaak zo verschillend is. De man stort zich meestal in zijn werk en praat te weinig met de vrouw over het verlies van het kind . Daardoor ontstaat vaak verwijdering. Wanneer Paula niet kan slapen, biedt Britt haar slaappillen aan die Paula weer weigert, waardoor er ruzie tussen hen ontstaat. Intussen wordt de leegte voor Paula ook groter, want Ingeborg gaat naar de basisschool en Britt gaat weer werken. De eerste uitzending die ze moet maken gaat over vrouwen die op latere leeftijd kinderen willen. Dat is uiteraard niet zo best voor de emotionele ontwikkeling. Ook de dorpsdominee kan niet echt helpen, want hoewel Paula en Britt beiden een religieuze opvoeding hebben gehad, weten ze gene raad met de rol die God in het geheel speelt. Die zou toch geen kinderen moeten wegnemen. De dominee weet geen goede antwoorden te geven op de cynische vragen van Paula. Intussen is het nazomer 2001 en Britt is opnieuw zwanger via een kunstmatige bevruchting. Ze reizen naar de Dordogne maar daar begint Britt bloed te vloeien. Het zijn de voortekenen van een naderende miskraam en juist op 11 september 2001 (de dag van de Twin Towers-aanval) wordt de zwangerschap afgebroken. Een nieuwe klap voor het echtpaar. Thuis organiseren vrienden een welkomstparty, die wonderlijk genoeg nog aangenaam verloopt. Bovendien horen ze nog dat de hersenbeschadiging van David na de geboorte is opgelopen en dat maakt Britt weer woedend op het ziekenhuis dat een verkeerde behandeling heeft gedaan. Ook Paula gaat weer werken bij de radio en op de eerste ochtend is de eerste plaat die ze moet aankondigen het nummer van Eric Clapton “ Tears in Heaven. “Dat is natuurlijk wel heel navrant. Britt werkt weer voor televisie : ze doet Klassenkwis (in de werkelijkheid Herexamen) Dat gaat allemaal niet meer zo gesmeerd en Britt vindt van haar lichaam dat ze een pokkenlijf heeft. Ze is lichamelijk allesbehalve fit en voelt zich ook beroerd. Het is inmiddels een jaar na de geboorte van David en z e plaatsen een advertentie in de krant. Ook vieren ze zijn geboortedag in De Efteling. Britt is gaan hoesten en wordt onderzocht door
De huisarts, die echter nog niets kan vinden. Hij verwijst hen naar een therapeute voor rouwverwerking, maar op een hilarische manier wordt beschreven dat dit toch niet de juiste hulpverlener is voor Britt en Paula. Na een zitting zijn ze dan ook genezen van de vrouw. Andere tips als werken aan je figuur in de sportschool, volgt Britt ook op, maar ze wordt alleen nog maar meer vermoeid. Wanneer ze een weekendje Maastricht vieren, klapt Britt in en ze wordt naar het ziekenhuis gebracht. Daar wordt ontdekt dat ze een longontsteking achter de rug heeft en een tweede ontsteking aan de andere long aan het ontwikkelen is. Thuisgekomen ontmoeten ze een verpleegster uit het ziekenhuis Markies. Deze was heel begaan met het lot van David en Britt bedankt haar er voor. Marlies is nog steeds zichtbaar ontroerd, want zegt ze : “De dood van een kind went namelijk nooit.” Op oudejaarsavond 2002 verblijven Paula, Britt en Ingeborg in Frankrijk. Paula spreekt haar gevoelens uit en z eis blij dat Britt nog bij haar is. Dat bedoelt Paula niet alleen lichamelijk, hoewel Britt zwaar ziek geweest is. Ze noemen elkaar weer bij hun koosnaam “Lief.” Met de hak schrijft Britt de vier namen in het zand van het strand.: Paula, Britt, Ingeborg en David. “Als er geen naam meer bijkomt, is het ook goed.”zegt Britt. Ze heeft blijkbaar de tekortkomingen van haar lijf aanvaard. Het is nieuwjaar 2003. Thematiek en symboliek Het thema in deze roman (die natuurlijk veel autobiografische trekken vertoont) is de rouwverwerking rondom het verlies van een kind. In het leven is er niet veel ergers te bedenken dan een kind te moeten verliezen en er zijn natuurlijk al talloze boeken over dit thema geschreven. In de Nederlandse literatuur van de laatste jaren zijn dat bijv. Oscar van den Boogaard – Liefdesdood en P.F. Thometz Schaduwkind. Ouders blijven met veel verdriet zitten wanneer hun kind komt te overlijden en vaak leidt dit tot verwijdering tussen beide ouders. Het leidt soms tot onverklaarbare schuldgevoelens en communicatie tussen beide partners maar ook met mensen in de onmiddellijke omgeving verloopt niet altijd even soepel. Soms kunnen omstanders geen woorden vinden of zeggen clichés waarmee de slachtoffers ouders geen raad weten. Het pleit voor de beide schrijfsters dat “Diep “geen sentimenteel huilverhaal geworden is Met relativeringsvermogen beschrijven ze de nare weken na de geboorte van David en de klappen die het echtpaar daarna nog meer te verduren krijgt. De humor vindt zijn hoogtepunt in de beschrijving van het bezoek aan de therapeute die zo weinig van beide vrouwen lijkt begrijpen dat het bezoek komisch aandoet. Duidelijk wordt ook dat het verstoppen van gevoelens en het snel weer in verwachting raken niet altijd de beste methoden zijn om het verdriet te verwerken. Het leidt bij het personage Britt tot een ware uitputtingsslag,a ls ze manmoedig in haar werk toevalligheden in de programma’s die ze moet presenteren en haar eigen ervaringen moet combineren. Maar wegstoppen tast ook de weerstand aan en Britt wordt geveld door twee longontstekingen. De waarheid die in de toch wel aardige roman ligt, wordt verwoord door de verpleegster Marlies aan het einde van de roman.”De dood van een kind went nooit.”Dat is de waarheid die Britt en Paula onder ogen moeten zien en getuige het laatste hoofdstuk dat ook op de symbolische Nieuwjaarsdag speelt , lijkt Britt vrede te hebben gevonden met het gegeven dat ze zelf geen kind ter wereld zal zetten. “Als er geen naam meer bijkomt, is het ook goed.” is een van de slotzinnen van Britt. Hij maakt de weg vrij voor knallend Frans vuurwerk. Recensies In BN/De stem van 27 maart bespreekt Monique Brandt de roman onder de vermelding dat “Diep”een heftig monument is. Diep is inderdaad ironisch en recht-voor-zijn-raap, maar desondanks, of misschien wel juist daarom, behoorlijk meeslepend. Britt en Paula vertellen beurtelings, over de moeizame pogingen om via kunstmatige inseminatie door een donor zwanger te worden, de zwangerschapsvergiftiging van Paula en de vroeggeboorte van hun oudste dochter. Vanwege het gezondheidsrisico voor haar partner besluit Britt zélf zwanger te worden. Het ziekenhuis weigert haar echter omdat de arts lesbische stellen niet zou willen voortrekken ten opzichte van heterostellen. Die hebben immers maar één persoon die de behandeling kan ondergaan, redeneert de arts. Het medisch dossier van de presentatrice blijkt door hem aangevuld met een knipsel uit een roddelblad waarin Britt meldt dat ze niet zo nodig zwanger hoeft te zijn. In het AD van 26 maart wordt de recensie gekoppeld aan een interview met de beide schrijfsters. Ook daar wordt de roman “een monument voor de zoon.”genoemd.
In de roman “Diep” heten zijn moeders Britt en Paula en om beurten schrijven ze een hoofdstuk om de lezer te vertellen over het korte leven van hun geliefde zoon. De David uit het boek zal het gevecht verliezen, net als de David die Inge Diepman in 2001 ter wereld bracht. Samen met haar vriendin Sylia de Graaf schreef de televisiepresentatrice deze roman, ‘gekneed naar de werkelijkheid’ zoals ze beiden uitleggen. Het is geen verwerkingsroman waarin ze hun verdriet van zich afschrijven, noch een pure autobiografie. ,,We wilden gewoon een mooi boek schrijven over David,’’ zegt De Graaf, ,,we voelden dat we in staat waren om boven ons verhaal te staan, dingen weg te laten. Als je de dood van je kind nog niet hebt verwerkt, is elk detail in jouw ogen belangrijk.’’ Diepman vult aan: ,,De werkelijkheid is veel rauwer dan ons boek, maar je wilt een roman schrijven die mensen vasthoudt en ook nog leuk is om te lezen.’’ Verder was Inge Diepman te zien in het programma “Pauw en Witteman”waarin ze over de roman vertelde en maakte de KRO een uitzending met beide schrijfsters in het programma “De wandeling.” Over de schrijfsters Inge Diepman
Geboren: 19 september 1963 in Zutphen. Woont: met vrouw Sylia en haar kinderen Dagmar (9) en Boaz (3) in Nigtevecht. Opleiding: hbo jeugdwelzijnswerk. Carrière: Na haar opleiding kwam Diepman bij de radio terecht. Eerst bij Radio Oost, vervolgens bij Omroep Flevoland en ten slotte bij de VARA, voor welke omroep ze o.a. Vroege vogels presenteerde. In 1991 maakte ze de overstap naar televisie. Ze presenteerde Herexamen, B&W en Het zwarte schaap. In 2001 kreeg ze de Academy Award voor de aflevering Willem Aantjes van “Het zwarte schaap.” Sinds haar vertrek bij de VARA eind 2005 is Diepman actief als dagvoorzitter en communicatieadviseur. Eind december maakte ze haar rentree op televisie bij Teleac. Op dit moment is ze ‘onafhankelijk waarnemer’ in Op zoek naar het zesde zintuig van de KRO. Bibliografie “Diep” ïs de eerste roman van beide schrijfsters. Bijlage uit de NCRV-gids van maart 2007 over de roman Gedeelte van een interview met Inge Diepman. Inktzwarte periode
Het was 2001. Waar het de presentator Diepman voor de wind ging, belandde de mens Diepman in zwaar weer. In de zomer van dat jaar werd haar zoon David veel te vroeg geboren. Vijf weken na zijn geboorte stierf hij. Over die inktzwarte periode en wat daarop volgde, schreef ze samen met haar partner Sylia de Graaf de roman 'Diep' die eind maart verschijnt. “Dingen kunnen gek lopen. Tijdens een verjaardag zat ik toevallig tegenover iemand van uitgeverij Archipel. We raakten aan de praat en twee dagen later kreeg ik een sms: is het goed als ik jouw nummer doorgeef aan de uitgever? Niet veel later kreeg ik het verzoek een interviewboek te schrijven." "Ik zou het samen doen met Sylia, maar al na een maand kwamen we tot de conclusie dat we eigenlijk eerst ons eigen verhaal, over David, wilden schrijven. In de vorm van een roman. Sylia wilde haar leven lang al een roman schrijven en ik vond het wel spannend… Uiteindelijk hebben we er negen maanden aan gewerkt." "Ons eigen leven was het vertrekpunt en vooral veel van de gekke gebeurtenissen en rare situaties die in het boek voorkomen, zijn ons door het leven aangereikt. Maar verder is het echt een roman. We hebben onze ervaringen in de handen gelegd van personages die wel geënt zijn op ons, maar die verder een eigen leven hebben. De personages zijn met andere woorden niet wie of wat wij zijn. Zij doen en denken anders dan wij deden en dachten.” Infuusslangetjes “Dat te ontdekken, vond ik trouwens een heel mooie ervaring. Ik had het ook wel eens tijdens een interview. Dan gaat een gesprek ineens een heel andere kant op dan je had bedacht en wordt het alleen maar mooier en mooier. Zo ging dat met deze roman ook. Ging ik ’s morgens zitten schrijven met een bepaald idee in mijn hoofd, gebeurden er al schrijvende ineens heel andere dingen. Omdat de roman als het ware zei: ‘Nee, we moeten een andere kant op’." "Het is dan ook geen verwerkingsboek geworden. We hebben met het oog van de schrijver afstand genomen. Afgewogen met welke verhaallijnen en gebeurtenissen we de lezer wel of niet wilden belasten. Met dank aan de tijd." "Als wij dit boek een paar jaar geleden hadden geschreven, waren al onze eigen ervaringen, situaties en emoties nog heel erg belangrijk geweest. Nu hebben we het redelijk sec kunnen opschrijven. We hebben bij wijze van spreken allerlei infuusslangetjes weggelaten die destijds voor ons heel erg belangrijk waren, maar nu niet meer interessant blijken te zijn voor het verhaal. Ons verhaal.” Eind maart is het zover. Dan is de geplande geboorte van 'Diep' en zal blijken wat anderen vinden van het boek. Diepman ziet er reikhalzend naar uit. “Van mensen om ons heen die de proeven hebben gelezen, hebben we gehoord dat ze bijna niet konden stoppen met lezen. Ik hoop dat meer mensen dat zo zullen ervaren en dat het boek een succes wordt. Wat dat betreft is dit een heel spannende tijd. Ons kind wordt geboren en wij kunnen alleen maar wachten op de reacties.”