Karakter F. Bordewijk, Karakter, Nijgh & van Ditmar, Amsterdam, Negenendertigste druk 2002, 248 blz, Eerste druk 1938 Motivatie: Voor dit boekverslag moest ik een boek kiezen dat ook verfilmd is. Op advies van een kennis die de film hiervan had gezien, en deze zeer goed vond, heb ik voor ‘Karakter’ gekozen. Na de achterkant gelezen te hebben besloot ik het daadwerkelijk te nemen. Samenvatting: Jacoba Katadreuffe heeft een verhouding met Drevenhaven en ze wordt zwanger. Er wordt een zoon geboren die van haar de naam Jacob Willem Katadreuffe krijgt, omdat ze iedere steun van Drevenhaven weigert. Ze wil niet met hem trouwen en wil ook geen financiële hulp van hem. Jacob groeit op in een arm wijk in Rotterdam en weet niet wie zijn vader is. Zijn moeder verdient geld door handwerk te verkopen en zo kunnen ze naar een minder arme wijk verhuizen. Jacob heeft de lagere school gedaan en heeft daarna enkele baantjes gehad, maar hij vond alles beter dan om een loopjongen te zijn. Daarom besluit hij om een sigarenwinkeltje in Den Haag over te nemen. Een van de motiverende factoren die hierbij een rol spelen, is het feit dat zijn moeder hem niet wil helpen, omdat zij ook alles moest doen. Beiden tonen ze karakter. Om uiteindelijk beide dromen werkelijk te maken moet hij geld van de bank lenen, maar hij weet niet dat zijn vader de eigenaar is. Zijn avontuur eindigt met het failliet gaan. Het faillissement wordt opgeheven omdat zijn enige bezit zijn boeken zijn. Als hij 21 jaar is zorgt hij ervoor dat hij een baan bij een advocaten bureau krijgt, waar ook zijn curator ervan komt. Bij een van zijn bezoeken ziet Jacob de naambordjes aan de deur hangen en besluit hij om zelf ook advocaat te worden. Jacob gaat op zich zelf wonen en hij begint met zelfstudie. Dan vraagt zijn vader opnieuw zijn faillissement aan. Beseffende dat het om zijn vader gaat, gaat Jacob bij hem langs voor een opheldering. Drevenhaven wil voor zijn eigen zoon geen uitzondering maken, hij moet gewoon betalen. Hij biedt Jacob een mes aan om hem te doden, maar Jacob loopt weg. Als hij zijn schuld heeft betaald leent hij opnieuw geld van zijn vader. Drevenhaven vraagt opnieuw zijn faillissement aan, maar dit keer wordt het afgewezen. De situatie met het mes gebeurt opnieuw, maar Jacob laat het in een put vallen. Jacob slaagt voor zijn beide examen en na de tweede krijgt hij ook een naambordje aan de gevel. Kort daarna trouwt Lorna te George, die door haar liefde voor hem ontslag had genomen, met een andere man. Dan komt Jacob erachter dat het eigenlijk zijn grote liefde was. Jacob ontmoet zijn vader voor de laatste keer als hij tot advocaat wordt beëdigd. Er waren op vier gronden bezwaar, maar deze bezwaren worden nietig verklaard. Dan stapt Jacob voor het laatst naar zijn vader en zegt: "Ik erken u niet meer als mijn vader, u bestaat niet meer voor mij.", waarmee hij voor altijd een afscheid van hem neemt. Aan het einde komt hij tot de conclusie dat er eigenlijk vier mensen in zijn leven zijn die iets voor hem betekenen ( zijn moeder Jacoba, enige vriend van hem Jan Maan, zijn verloofde Lorna te George en zijn vader Dreverhaven die hij met een boom vergelijkt ) en dat het alles een droevigheid was.
Uitgewerkte persoonlijke reactie: • Onderwerp Het onderwerp van het boek is de relatie tussen vader en zoon. Ik vind het een interessant onderwerp, omdat het heel dagelijks is, iedereen heeft een vader en iedereen beleeft de relatie met zijn of haar vader dus op een andere manier. De ontwikkeling van de relatie is in dit boek heel interessant beschreven. Ik had geen bepaalde verwachtingen van dit onderwerp. Het onderwerp ligt zeker in mijn belevingswereld. Ik geloof dan ook wel dat Dreverhaven zijn zoon op zijn manier heeft willen helpen; hij is natuurlijk meerdere malen door de andere helft van Jacobs afkomst afgewezen, in hem ziet hij haar. Ik denk ook dat hij wil dat Jacob beter terecht komt dan hij, of in ieder geval een beter karakter dan hij (want hij is hoe dan ook geen warme, sympathieke persoonlijkheid) ontwikkelt. Dit boek maakt ook duidelijk hoe zo een stempel je ouders op je verdere leven kunnen drukken. Het onderwerp wordt zeker goed uitgewerkt, de invloed van zijn beide ouders komt goed tot uiting in het boek, de worstelingen met zichzelf, de overwinningen op zichzelf; kortom de evolutie van Jacob is zeer goed beschreven. Ik denk dat de schrijver zelf ook van mening is dat Dreverhaven juiste bedoelingen heeft met zijn handelingen, de ondertitel van het boek luidt immers “Roman van zoon en vader” en niet “Roman van een verschrikkelijke vader” of iets dergelijks. Ook Jacob komt tot het besef dat zijn vader gehandeld heeft naar zijn eigen bestwil en dus moet dat de bedoeling van de schrijver geweest zijn. • Gebeurtenissen De gebeurtenissen spelen een ondergeschikte rol. Het doorzettingsvermogen van Jacob is veel belangrijker. Uit dat doorzettingsvermogen vloeien de gebeurtenissen (en dus Jacobs successen) voort. De belangrijkste gebeurtenis in het boek vind ik dan ook logischerwijs de beëdiging van Jacob als advocaat. De vervulling van zijn droom, het grootste succes dat hij door middel van zijn doorzettingsvermogen voor elkaar gekregen heeft. De gebeurtenissen zijn ook erg geloofwaardig en waarschijnlijk. Wat mij wel enigszins verraste was dat Jacob zich wat Lorna te George betreft behoorlijk inhield, maar er uiteindelijk helemaal kapot van was toen zij in het huwelijk trad met een andere man. Deze vrouw deed hem meer dan hij zelf verwacht had. • Personages Ik vind Jacob Katadreuffe een held. Hij heeft een bewonderenswaardige zelfdiscipline en laat zich door niemand van zijn doel afhouden. Dit getuigt van een sterk karakter, iets wat in iemand te bewonderen valt. Je leert hem ook goed kennen, uit de manier waarop hij met zijn moeder, zijn vader, zijn meerderen en zijn grote liefde omgaat maak je veel op en kom je veel te weten over Jacobs persoonlijkheid. Toch kan ik me niet helemaal in hem verplaatsen, en kan ik dat ook niet in zijn vader of zijn moeder. Dankzij hun eigen karakter zijn ze wel geworden wie ze nu zijn, maar het heeft veel gekost. Het heeft Jacobs ouders de band met hem gekost en Jacob zelf is zijn grote liefde misgelopen. Hij heeft het klungelig aangepakt en zijn eigen karakter zat hem in de weg. En hoeveel hij ook op carrièregebied heeft bereikt, ik denk dat hij dat wel altijd zal missen en dat hij zichzelf altijd ergens de schuld van zal blijven geven. Dat keur ik dus wel af. Ik vind dat Dreverhaven sterk overdrijft in het sterken van zijn zoon. Het had best wat minder gekund. Ik denk dat Jacob van nature al een sterke persoonlijkheid is. Daar had hij al die tegenslagen niet zo bij nodig gehad. Al met al zorgen de drie sterke karakters voor veel verrassende dingen, maar ze maken het elkaar vooral erg moeilijk, ook zichzelf. • Opbouw Er is niets ingewikkelds aan het verhaal. Het is chronologisch verteld en beslaat zo’n 30 jaar. De eerste 21 jaar worden in verhouding vrij snel afgehandeld, meer tijd is er ingeruimd voor de laatste 6, 7 jaren van het boek. Het verhaal is in die zin spannend dat je je steeds afvraagt of Jacob zijn doel zal bereiken en of zijn vader hem hierin tegen kan houden. Tijdens het verhaal is het ook nog wel spannend of het wat wordt met Lorna te George. De opbouw van de tekst past bij het verhaal: helder. Het verhaal is eigenlijk vanuit het perspectief van Jacob geschreven. Dit is een geslaagde manier, hij is toch duidelijk de hoofdpersoon van het verhaal. De enige vraag die aan het eind overblijft, is de vraag hoe het Jacob zal vergaan in de toekomst. Zal hij alle ambities, die hij nog steeds heeft ook al heeft hij zijn doel bereikt, vervullen? Zal hij ooit echt gelukkig worden? Het einde van het boek luidt een nieuw begin voor Jacob in. • Taalgebruik Ik vind het taalgebruik in het boek niet moeilijk echt moeilijk. Wel wordt er af en toe een wat ‘ouder’ woord gebruikt, maar de betekenis hiervan is al snel af te leiden uit de context. De tekst leverde dus ook geen problemen op en er waren ook geen ingewikkelde vormen van beeldspraak en symbolische verwijzingen. Er zijn mij niet veel bijzonderheden in het boek opgevallen.
Verdieping: Hoewel ik over de kwaliteit van het boek had gehoord, had ik een psychologisch verhaal verwacht met vele gedachten en gevoelens. Ik had positieve verwachtingen over het boek, nadat iemand mij dit boek aanraadde. Ik had dus niet verwacht dat in het boek bijna alleen maar gebeurtenissen voor zouden komen. Volgens mij is de thematiek van het verhaal een gecompliceerde vader – zoon relatie. Verder waren het nog andere minder belangrijke factoren die zich meer in de achtergrond afspeelden, zoals de gedachte dat alles veranderlijk is. Het laatste belangrijke feit is dat iedereen bereiken kan wat hij wil als hij bereid is daarvoor gedisciplineerd te zijn. Bespreking recensies: De argumenten uit Recensie 1 zijn dat ‘karakter’ heel anders is dan hoe de gemiddelde roman zou moeten zijn. (wat het publiek amuseert) ‘Jacob neemt van niemand hulp aan, is hard en komt er stap voor stap’. Volgens deze recensent is ‘karakter’ van Bordewijk heel anders dan hoe anderen zich een gemiddelde roman hadden voorgesteld. In recensie 2 kun je niet echt argumenten vinden, het verhaal wordt juist duidelijk beschreven. Er zit een groot verschil tussen beide recensies; bij de eerste recensie gaat het vooral om F. Bordewijk, er wordt geschreven over zijn schrijfstijl en over eerdere boeken die hij heeft geschreven. Bij de tweede recensie gaat het echt over het boek ‘karakter’; het verhaal wordt beschreven. Ik vind de tweede recensie een stuk beter, door de beschrijving van het boek wordt men enthousiast gemaakt en wordt het boek ook gelezen (of niet). Door de eerste recensie was nog steeds niet duidelijk waar het boek precies over zou gaan, daarbij vond ik die recensie ook niet goed. Hij gaf een mening over het boek die hij niet goed kon beargumenteren. Hij schetste een bepaald beeld van hoe een gemiddelde roman eruit moet zien, en ‘karakter’ voldeed hier niet aan, dus daarom was het een buitengewone roman. Ik ben het dus meer eens met de inhoud van de tweede recensie. Film De thematiek van de film komt overeen met de thematiek van het boek. Net zoals in het boek is de relatie tussen vader en zoon het thema. Het boek en de verfilming komen in hoofdlijnen met elkaar overeen. Wel zijn er enkele verschillen in gebeurtenissen. Een voorbeeld hiervan is een gevecht en een zelfmoord. In de film komen Drevenhaven en Katadreuffe in gevecht, met als gevolg dat Dreverhaven zelfmoord pleegt. Dit fragment wordt alleen in de film getoond. Verder was er nog een verschil in de gebeurtenis bij een sigarenwinkel. Wanneer Katadreuffe in de film tabak koopt, wordt hij opgelicht doordat er stro in de voorraad zit. In het boek gebeurt er iets heel anders in de sigarenwinkel, omdat er geen klanten komen. De schrijver en de regisseur hebben eigenlijk dezelfde interpretatie aan het verhaal gegeven. Het verhaal is over het algemeen hetzelfde, alleen het grote verschil is het einde. Zoals eerder genoemd pleegt Dreverhaven zelfmoord na de ruzie dat in het boek totaal niet genoemd wordt. Het einde is dus totaal verschillend. De omgeving in de film is typisch zoals die van de jaren dertig. Het uiterlijk van de film is dus echt uit die tijd. Ook de personen in het verhaal komen qua kleding overeen met de personen van toen. De tijd van toen wordt dus goed nagespeeld. Ik waardeer de film het meest. Ten eerste vind ik het leuker om niet alleen het verhaal te lezen, maar er ook beelden bij te zien en er geluiden bij te horen. Verder duurt het kijken van de film veel korter dan het lezen van het boek. Evaluatie Mijn verwachtingen over het boek zijn niet echt uitgekomen. Ik had er veel meer van verwacht en had verwacht dat het veel boeiender zou zijn om te lezen. Uiteindelijk vind ik het een saai, lastig te lezen boek. Ik moest echt worstelen om er doorheen te komen. Ik ben tevreden over het uitvoeren van de beschrijving. Zoals altijd ging dit vrij vlot. Het uitvoeren van de verdieping ging me ook goed af, ik vind dat wel altijd moeilijk. Bronvermelding • Gerrit van der Meulen en Ruud Kraaijeveld, Laagland • Globe literatuur van de Tweede fase Nederlands VWO informatieboek • Uitgeverij Thieme, Zutphen 1998, Eerste druk
Recensies: Recensie 1 Schrijver: Bordewijk, F. Titel: Karakter: roman van zoon en vader
Jaar van uitgave: 1938
Bron: De Telegraaf
Publicatiedatum: 30-10-1938
Recensent Recensietitel
Bordewijk is een der merkwaardigste verschijningen in onze moderne roman-literatuur. Men was, met de snelheid van het hedendaagse vergeten, zijn "Fantastische vertellingen" al uit het oog verloren, vreemde en sinistere fantasieën die naar Poe zweemden, toen hij in nieuwe gedaante verscheen met "Blokken" en "Knorrende beesten", naar onzen smaak ietwat gewild modern. Maar in "Bint", dat men tot nu toe zijn opmerkelijkste werk mag noemen, stond men tegenover een kracht die niet te miskennen was: een hard en sterk boek, scherp ingaande tegen al te rechtzinnig schoolleven, ietwat naar den anderen kant overdreven, doch opvallend in zijn onverbiddelijke eigen trant, een mannelijk boek. In "Rood Paleis" vond men voornamelijk de beschrijving van een Amsterdamsch huis van pleizier uit vervlogen jaren, ietwat te gechargeerd om dieper indruk te maken, nu, in "Karakter" tekent Bordewijk, evenmin zonder charge, maar veel interessanter, het eerste deel van de carrière van een Rotterdamschen jongen, die het met stugge wilskracht en karakter van jongste bediende tot advocaat brengt. Het is een overtuigend boek, schijnbaar zonder liefde geschreven, maar zoo door en door begrepen in de karakters, dat die liefdeloosheid inderdaad schijn blijkt; men heeft hier echter te doen met een hardere, verbetener, zich minder snel uitend slag menschen en hun beschrijver. Bordewijk's eigenaardigheid blijkt terstond als men eens bedenken wil wat er in den gemiddelden roman van dit gegeven gemaakt zou zijn: een sympathieke jongen, ietwat schraal van natuur, die door welwillende superieuren geholpen in den strijd tegen een onsympathieken vader, tenslotte het eerste einddoel bereikt, waarbij een andere auteur hem in negen van de tien gevallen op den koop toe verloofd zou hebben... Maar de jonge Katadreuffe van Bordewijk is heel anders. Hij neemt niemands hulp, hij strijdt met den vader om eigen persoonlijkheid, hij is hard, hij blijft hard en hij komt er, stap voor stap. Men heeft die onverbiddelijkheid eer gezien, bijvoorbeeld als men zijn Balzac nog wel eens leest, en Karakter kan in zekeren zin de eerste helft van een boek van dien aard zijn. Maar het knapt plotseling af. Het is één van die romans die den lezer zitten laten met de vraag: "En daarna...?" Men heeft een persoonlijkheid leeren kennen, schraal, vol wilskracht, een soort jong mensch dat men niet gauw zal vergeten, en zeker meer geladen met leven dan tallooze romanfiguren van den dag, te midden van een aantal andere fel en bekwaam geschetste personages. Er is iets metaligs, iets steenigs, iets zoo men wil onmenschelijks in al deze Bordewijksche figuren, ze zijn eer met elektrische spanning dan met de spanningen van vleesch en bloed geladen. En wellicht ook daarom vraagt men, louter als lezer, wat wordt er van dezen Katadreuffe als hij waarlijk begint te leven? Een vraag die overigens bewijst hoezeer Bordewijk u met een figuur kan boeien en hoezeer dit harde, onvriendelijke en stugge realisme u ten slotte getroffen heeft door zijn echtheid, zijn gehalte aan werkelijk leven, zijn hooger soortelijk gewicht dan de meeste romans. Recensie 2 Schrijver: Bordewijk, F. Titel: Karakter: roman van zoon en vader

Jaar van uitgave: 1938
Bron: Nieuwe Rotterdamse courant
Publicatiedatum: 11-01-1969
Recensent Recensietitel BIJ lezing van Bordewijks "roman van zoon en vader" zal men allereerst opmerken dat dit boek inderdaad karakter heeft. Het onderwerp, op zichzelf beschouwd, lijkt weinig belangwekkend en niet zeer aantrekkelijk, het is een stof die door iederen naturalistischen romanschrijver behandeld zou kunnen worden. Een jonge man, onecht kind van een werkvrouw, die de grootste moeite heeft aan den kost te komen, brengt het, door een ontembare eerzucht gedreven, tot een maatschappelijke positie welke hem aanzien verleent. Hij zwoegt en slaaft als jongste bediende op een advocaten-kantoor en studeert in zijn vrijen tijd in de rechten, tot hij den begeerden titel verworven heeft en als advocaat een plaats op dit kantoor innemen kan. Om dit doel te bereiken, moet hij zich welhaast elk levensgenot ontzeggen, doch dit op zichzelf valt hem niet moeilijk daar zijn hart niet naar zulke genietingen uitgaat. De behoefte aan levensgenot en ontspanning, aan de koestering van liefde, aan behagelijkheid van maatschappelijke welstand, bestaat bij hem niet, wordt verdrongen door de eerzucht welke hem geheel vervult. Dit gegeven is, zooals wij reeds opmerkten, op zichzelf niet bijzonder belangwekkend. Het wordt evenwel belangrijk door de wijze waarop Bordewijk het uitgewerkt heeft. In dezen roman van zoon en vader speelt vooral de vader een belangrijke rol. Deze vader is een allermerkwaardigst man, een deurwaarder en in die qualiteit "het zwaard zonder genade voor iederen schuldenaar die hem in handen viel". Deze man, die Drevershaven heet, heeft een korte liefdesverhouding, voor zooverre men hier van liefde spreken mag, met zijn achttienjarige dienstbode Jacoba Katadreuffe gehad, en uit die verhouding wordt een zoon geboren, Jacob Willem Katadreuffe, die dan de held is van dit verhaal. Drevershaven is een hard en wreed man en niet slechts zonder genade voor schuldenaars in het algemeen, maar vooral voor zijn zoon. Hij werkt den jongen die, als hij volwassen is, herhaaldelijk in contact met hem komt, op de meest geraffineerde wijze tegen. Hij laat hem failliet verklaren en tracht het een tweede maal te doen, hij dwarsboomt Jacob Willem waar hij kan. En Jacob, die zeer goed weet dat deze machtige Drevershaven zijn vader is, gaat hem niet uit den weg, integendeel. Als hij voor zijn studie geld opnemen moet doet hij dit juist bij de Voorschotbank die door zijn vader gedreven wordt; hij trotseert zijn vader en deze verzuimt geen kans om den zoon dwars te zitten. Zoo wordt deze roman het relaas van een hardnekkig duel tusschen vader en zoon, waarin de zoon overwinnaar is, doch ten laatste wel tot de erkenning komen moet dat juist de tegenwerking die hij ondervonden heeft een prikkel voor zijn energie is geweest en dat de vader hem slechts in schijn gehinderd, in werkelijkheid geholpen heeft. De uitbeelding van deze twee karakters verleent aan dit boek zijn beteekenis. Maar het karakter van Jacob Willem is niet slechts een erfdeel van vaders zijden. Ook Jacoba Katadreuffe heeft karakter en een, dat voor dat van vader en zoon in geenen deelen onderdoet. Zij verlaat haar dienst bij Drevershaven - den man die beschreven wordt als "een kerel van graniet, met een hart slechts in letterlijken zin," - onmiddellijk als zij bemerkt dat zij zwanger is, en zij weigert iedere ondersteuning van zijn kant. Hij bestaat niet meer voor haar. Zij slaat zich alleen door alle moeilijkheden heen en ook later, in haar verhouding tot Jacob Willem, blijft zij gesloten en stug. Ook háár karakter botst op dat van den zoon, al is er tusschen hen nooit sprake van strijd. Harde, onverzoenlijk naturen leven in dit boek naast elkaar, staan tegenover elkaar, ontwikkelen en steunen zich aan elkaar en toch is er zelden sprake van persoonlijk contact, want na elke onvermijdelijke ontmoeting gaan zij zoo snel als maar mogelijk is uiteen en zoeken zij de eenzelvigheid. Er is nog een vierde figuur in dit boek, die eveneens sterk van karakter is. Een meisje, Lorna te George, secretaresse van Jacobs patroon. Ook zij en Jacob komen niet tot elkaar, ondanks wederzijdsche waardeering en genegenheid. Want geen van beiden wil zich aan den ander prijsgeven, elk is in zichzelf een wereld die hardnekkig verdedigd wordt. En zoo gaan vier menschen dan aan elkaar voorbij, daar zij zich willen handhaven als wat zij zijn. Bordewijk schetst hier een leven dat naar alle zijden onverbiddelijk en hard is en hij doet het in een taal welke bij dit onderwerp past, en met opmerkelijke menschenkennis. Zijn boek is niet zeer aantrekkelijk, maar het is niettemin verre van onbelangrijk. Het is een werk dat men meer met het verstand dan met gevoel en intuïtie benaderen moet, doch dat een aandachtige lezing ten volle verdient.