Zakelijke gegevens a Auteur: Simon Vestdijk. b Titel: Terug tot Ina Damman, ondertitel : de geschiedenis van een jeugdliefde, Nijgh & Van Ditmar, ‘s-Gravenhage, 1985-19, 193 blz. (eerste druk 1934) c Genre: Roman Eerste reactie a Keuze: Ik heb voor dit boek gekozen, omdat ik nog een boek van voor 1945 moest lezen. Naar een beetje rondgekeken te hebben naar boeken uit de periode 1880 – 1945 viel mijn oog op Simon Vestdijk. Van hem stonden heel wat boeken in de bieb en uit deze boeken heb ik er een gepakt, waarvan de achterkant mij wel aansprak. b Inhoud: Het is een goed boek en denk ik redelijk vernieuwend voor die tijd. Het beschrijft het leven van een puber. En hij wordt voor de eerste keer verliefd. Verdieping a Samenvatting: EERSTE DEEL: HET WOORD Anton Wachter loopt naar de HBS in Lahringen. Het is zijn eerste schooldag. Hij denkt aan zijn overleden vader, die hem 'vent' noemde, en aan de leraren en zijn oude schoolvrienden, die hij weer zal ontmoeten. Hij neemt zich voor verliefd te worden op Marie van den Boogaard, een meisje uit Uitschoten. Hij loopt naar een groepje jongens en vraagt of iemand de leraar Greve kent. Max Mees wil hem net een hand geven, als hij opeens hoort: 'He lui, daar heb je vent ook.' Piet Idzerda, een jongen uit een hogere klas, heeft dit gezegd en de jongens bulderen van het lachen. Anton voelt zich verlamd van ellende. De eerste schooldag verloopt in angst. Hij probeert te berekenen hoe vaak Piet Idzerda per dag en per week hem 'Het Woord' zou kunnen toeroepen.'s Avonds, achter zijn boeken, dringt het tot hem door wat er die ochtend gebeurd is. Hij vraagt zich af of hij het zijn moeder zal vertellen. Hij gaat het rijtje jongens na van wie hij iets te vrezen zal hebben: Jelle Mol, Kappie en Wiskie, en Gerrit Bolhuis, die het overigens alleen maar over meiden heeft. Vijf dagen later weet iedereen in de klas 'Het Woord'. Jelle Vos maakt er een versje op en Anton heeft geen leven meer: schuw en omzichtig sluipt hij naar school en weer naar huis. Het enige lichtpuntje op school is de leraar Greve. Elk jaar vertelt hij de eerste klas het verhaal over zijn promotie. Anton imiteert hem, maar wordt door de wiskundeleraar uitgescholden.Anton werkt ijverig, maar van zijn beurten voor de klas brengt hij niets terecht. Hij is doodsbang voor het woord. Het enige wat hij kan doen is keihard werken, zo hard zelfs dat de zeven op zijn rapport het laagste cijfer is. Voor Frans krijgt hij zelfs een tien. Hij denkt dat hierin zijn redding ligt: als hij bewondering voor zijn cijfers afdwingt, zal hij veilig zijn voor 'Het Woord'. Mijnheer Greve noemt hem 'naarstig', wat Anton een scheldwoord vindt, even erg als 'vent'.Jan Breedevoort legt beslag op Marie van den Boogaard. Anton blijft op zijn tenen lopen en is zo gespannen dat het tot een uitbarsting komt. Hij vecht met Piet Idzerda, die veel sterker is en hem behoorlijk toetakelt. Zijn moeder schrijft een briefje aan de vader van Piet en hierom wordt hij op school weer uitgelachen. Iedereen veracht hem en hij voelt zich buiten de groep gesloten.Hij begint er slecht uit te zien. Zijn moeder vraagt hem of er soms een meisje in het spel is.Anton begint zijn moeder te verachten. Dat wordt alleen maar erger als zijn moeder aan een kennis een schoolfoto laat zien waarop Anton staat zonder kin. In de paasvakantie vindt hij een doos met foto's. Er is er eentje bij waar Janke op staat, hun dienstmeisje van vroeger. Hij herinnert zich een erotisch getint spelletje dat hij destijds met haar speelde. Als hij haar later, tijdens een wandeling met zijn moeder, tegenkomt, is ze heel anders dan hij zich had voorgesteld. Ze ziet er raar uit en heeft een vreemde stem. Ze heeft zelfs een zoontje. Tussen de paasvakantie en de grote vakantie wordt 'Het Woord' nog 62 keer gezegd, maar er wordt niet gevochten. TWEEDE DEEL: INA DAMMAN Ina Damman uit Driehuizen komt als nieuwe leerlinge op de HBS. Ze is niet bang of verlegen,haar gezicht heeft een koele en onbewogen uitdrukking. Haar broertjes Cor en Frans vliegen voor haar, eenvoudig omdat ze nooit aan een weigering denkt. Ze staat onbeweeglijk bij de school en zo ziet Anton haar.Piet Soer, die ook uit Driehuizen komt, regelt voor Anton een ontmoeting met haar. Zij stemt erin toe dat hij haar elke dag naar de trein brengt. Antons leven verandert. Hij voelt zich vrij en gelukkig en is zelfs niet meer bang voor Jelle Mol. Elke avond schrijft hij in een 'Note Book'precies op wat ze tegen elkaar hebben gezegd. Dat is bitter weinig. Hij stuurt haar een eigengemaakte tekening ('Het molentje van Gabriël') als verjaardagscadeau, waarvoor Ina hem de volgende dag bedankt. Ze wordt nu ook wat spraakzamer. Iedereen weet nu van hun 'relatie'. De leraar Frans, Couvee, vindt Ina een stuk marmer en zegt dit tegen Antons moeder.Horsting, de leraar Duits, die altijd krijtjes de klas in gooit om onder de rokken van de meisjes te kunnen kijken, zegt hem zelfs dat hij voor zijn gezondheid moet oppassen. Anton wil dan een gezonde fietstocht met Ina gaan maken, maar eerst gaat hij in Driehuizen kijken. Hij fietst langs haar huis, ziet haar staan, maar durft haar niet te groeten. De maandag erna zegt Ina tegen Anton dat haar vader het niet meer goed vindt dat hij haar wegbrengt.Een week later vindt ze het weer wel goed. Het fietstochtje gaat niet door, maar later gaat Anton wel met haar schaatsen. Ina is dan zelfs aardig tegen hem, maar als het begint te dooien,'bevriest zij weer'. Het hoogtepunt van het schooljaar voor Anton zou een fietstocht in mei met zijn klas moeten worden. Anton zegt niet veel tegen Ina tijdens de tocht. Ina fietst ongeïnteresseerd naast hem.De tocht wordt voor Anton een ramp als schooljongens op de terugreis in de trein hem naar zijn eigen coupé jagen, zodat hij niet bij Ina kan zitten. Pas als hij alleen terug naar huis fietst, vindt hij iets terug van de 'ijle gelukzaligheid' die hem twee dagen lang heeft beheerst.Zo houdt Anton zichzelf tevreden en gelukkig, maar daar komt abrupt een eind aan als Ina haar vriendinnen smeekt bij haar te blijven, omdat anders 'die vervelende jongen' er weer zal zijn.Max Mees en Jan Breedevoort vertellen dit op de kermis door aan Anton. Hij vraagt aan Ina of dit waar is en als zij dit bevestigt, belooft hij haar niet langer lastig te vallen. DERDE DEEL: DE OVERWINNING In de derde klas verandert Anton. Hij is voortdurend in de weer met seksuele praatjes en fantasieën. Hij denkt alleen nog maar aan naakte vrouwen en zoekt in romannetjes de passages waarin wat 'gebeurt'. De puistjes op zijn gezicht vindt hij vreselijk en hij veracht zichzelf. Toch slaagt hij er langzaam in het beeld van Ina Damman weg te schuiven. Zijn vriend Max Mees wordt verliefd op Dirkje, het dienstmeisje van de buren, en daardoor begint Anton weer aan Janke te denken. Hij gaat zelfs naar het huis waar de moeder van Janke woont. Hij blijft over haar fantaseren, maar weet niet wat hij met zijn gevoelens aan moet.Op school zetten Arie van Ruiven en Jelle Mol de klas op zijn kop. Als Max Mees wordt uitgescholden terwijl hij een beurt heeft en zich daarover bij Greve beklaagt, besluit Greve geen les meer te geven. Vijf weken lang zwijgt hij het hele lesuur. Max Mees weet hem over te halen de lessen weer te hervatten. Max en Anton beloven de meester iedereen een pak slaag te geven die de lessen durft te saboteren.Anton maakt zijn belofte waar door Gabriëls in elkaar te slaan. Iedereen is hierdoor volkomen verbaasd en Kappie biedt hem zelfs boksles aan. Anton voelt zich hierdoor gelukkig en iedereen bekijkt hem met andere ogen. Marie van den Boogaard wordt verliefd op hem. Jan Breedevoort,die vroeger met Marie ging, fantaseert allerlei verhalen over haar met Horsting. Als hij ook nog vertelt dat Ina Damman weer 'scharrelt', wordt Anton vreselijk nijdig. Hij besluit verliefd te worden op Marie. Maar als zij Anton tijdens de les met haar voet bewerkt, schaamt hij zich.Op het jaarlijkse schoolreisje fietst hij nu met Marie, die honderduit babbelt. Als ze in het bos wandelen en Marie haar uiterste best doet zijn aandacht te trekken, weet hij opeens heel zeker dat hij altijd van Ina Damman zal blijven houden. Hij zal niet naar haar toegaan, juist omdat hij van haar houdt. Hij laat Marie tijdens de terugreis van de excursie aan haar lot over, met de mededeling dat hij hoofdpijn heeft. Hij verlangt naar zijn 'Note Book', waarin hij zal schrijven: '20 juni. Terug.' Hij zal trouw blijven 'aan iets dat hij verloren had, - aan iets dat hij nooit had bezeten'.
Schrijfstijl: Het boek is makkelijk leesbaar. 'Terug tot Ina Damman' is een psychologische roman; de psychologie is dan ook goed uitgewerkt. De dialogen zijn natuurlijk en de taal is levendig. De auteur gebruikt veel ironie als stijlmiddel, waardoor het boek enigszins luchtig blijft, ondanks de angst en de somberheid van de hoofdpersoon, die het leven nogal zwaar opneemt. Ruimte: Het verhaal speelt zich af over een periode van drie jaar op de H.B.S., nog voor de tweede Wereld-Oorlog. Het is chronologisch opgebouwd. Het speelt zich voor het grootste gedeelte af in het gebouw van de H.B.S. van Lahringen, wat synoniem is voor Harlingen. Niet alle namen zijn verzonnen, zo gaat het schoolreisje naar Drenthe. De ruimte in de fictieve romanwereld heeft dus wel gindingen met de werkelijke wereld. Verhaalfiguren: Anton Wachter: is een stille jongen, die voortdurend met
zichzelf bezig is. Hij leeft in een isolement: zijn vader is overleden, hij is enig kind. Hij wordt beheerst door gevoelens van eenzaamheid, onzekerheid en angst – kenmerkend voor de puberteit – en zoekt houvast. Het woordje “vent”, door zijn vader voor het eerst gebruikt als koosnaam, verpest echter zijn eerste schooljaar. Anton voelt zich helemaal geen vent, hij kan niet tegen zijn schoolvrienden op. Hij probeert respect af te dwingen door hard te studeren en hoge cijfers te halen. Het tweede jaar wordt hij verliefd op Ina Damman, een nieuwe poging om uit het isolement te treden. De liefde komt van één kant, want het meisje blijft totaal koud en onverschillig. Anton maakt dit echter niet zoveel uit; zolang
hij met haar kan wandelen en er achteraf over na kan denken, geniet hij van zijn verliefdheid. Als Ina niet meer met hem wil optrekken, zoekt hij (in het derde deel) houvast bij zijn vrienden, en doet hij voor hen niet onder wat betreft “vuilbekken” en seksuele fantasieën. Nadat hij zijn plaats in de groep heeft verworven, enig respect geniet en zelfs een vriendinnetje heeft in de persoon van Marie van den Bogaard, beseft hij dat hij toch anders is dan hen en hij besluit trouw te blijven aan het ideaalbeeld dat hij heeft van Ina Damman. Ina Damman: is ongeveer dertien jaar. Ze heeft een bleek gezicht met jukbeenderen die wat uitsteken, lichtblauwe ogen en donker haar in vlechten. Ze is niet bang of verlegen en haar broertjes en vriendinnen doen precies wat zij zegt. Ze is koud en onverschillig ten opzichte van Anton. Een leraar noemt haar ‘een stuk marmer’. Marie van den Bogaard: Ze is een echte overloopster die altijd een vriendje wil hebben. Ze sluit zich altijd aan bij degene die voor haar het beste uitkomt. Anton’s moeder: Ze is een goede moeder voor Anton. Hij vertrouwt haar ook volledig en vertelt haar daarom veel over wat hij beleeft. Ze heeft als nadeel dat ze Anton als een klein kind blijft zien, wat haar brief aan de vader van Piet Idzerda laat zien. Ze treedt nog steeds op als zijn beschermvrouwe. Anton vindt dit vervelend. Max Mees: Een goede vriend van Anton. Hij trekt er in het laatste jaar veel met Mees op uit. Mees probeert vaak grappig te zijn, terwijl hij dat vaak niet is, en heeft het ook vaak over meisjes. Piet Idzerda, Jelle Mol en Gerrit Bolhuis zijn Antons kwelgeesten. Anton bewondert Greve, de leraar Nederlands en geschiedenis, de een sterk karakter heeft en doelbewust en onverstoorbaar zijn eigen gaat. Zo zou Anton ook wel willen zijn, vandaar dat hij hem vaak imiteert. Vertelwijze: Het verhaal is voor het grootste gedeelte in een personale verteller. Alles wordt beschreven vanuit Anton's gedachten wereld. Soms wordt echter overgeschakeld naar een Auctoriaal-perspectief en wordt er wat losgelaten over de gevoelens van Ina Damman voor Anton: 'Hij kon zich niet voorstellen hoe zijn leven zonder haar zou zijn en wist dat zij niet zonder hem kon'. 'Maar Ina Damman kon dat best'.
Op zoek naar de thematiek 'Terug tot Ina Damman' is een 'Bildungsroman', dat wil zeggen dat het centrale thema de ontwikkeling van de hoofdpersoon is. Antons leven wordt beheerst door angst, liefde en het zoeken naar vriendschap. In deze volgorde kan men de drie delen min of meer opsplitsen,hoewel ze steeds met elkaar verweven blijven door het hele boek.De angst manifesteert zich in zijn gedrag: hij wordt lijkbleek, begint te trillen, sluipt naar school en durft niemand aan te kijken. Dat alles om het woordje 'vent', dat zijn vader hem gaf als troetelnaampje. Het woord wordt een kwelling. De angst versterkt zijn gevoel van zelfverachting en haat.Als hij verliefd wordt, verdwijnt de angst voor 'Het Woord', om plaats te maken voor een nieuwe angst, namelijk om uitgestoten te worden, en voor een gelukzalige angst, een vreemde beklemming, die weer verdwijnt als Anton een half uur na zijn dagelijkse ontmoeting met Ina weer alleen is en verder kan dromen.Ook kent hij de angst om door haar te worden afgewezen. Hiervoor is hij al heel lang bevreesd,maar het komt toch nog onverwacht, als Max en Jan hem vertellen dat Ina hem 'een vervelende jongen' vindt.Door het harde werken om hoge cijfers te krijgen - eigenlijk een vluchtreactie - probeert hij vrienden te krijgen. Alleen Max Mees wordt zijn vriend. Na zijn vechtpartij met Gabriëls wordt hij overweldigd door een geluk, zoals hij nog nooit in zijn leven heeft gekend. Maar nadat hij enig respect heeft afgedwongen, kiest hij er toch voor trouw te blijven aan het ideaalbeeld dat hij heeft van Ina Damman.Behalve angst, liefde en vriendschap spelen een belangrijke rol: individualiteit en isolement,confrontatie, identificatie, behoefte aan acceptatie, zoeken naar geluk en het scheppen van een eigen realiteit waardoor de werkelijke wereld beter te vangen is. De titel betekent niet dat Anton terug is bij Ina, maar het is een teruggaan naar de herinnering in hemzelf. Hij voelt dat hij trouw zal blijven aan iets dat hij heeft verloren en nooit heeft bezeten. Motieven: - het woord ‘vent’ (met dit woord werd Anton altijd gepest, later vond hij het minder erg dan in het begin) - liefde (zijn liefde voor Ina is niet wederzijds, Marie’s liefde voor hem is niet wederzijds, zijn liefde voor Janke is lichamelijk) - angst (angst voor het woord ‘vent’, angst dat Ina hem verlaat) - puberteit (alle onzekerheden van de puberteit, bijvoorbeeld over uiterlijk, maakt hij mee) - leven in een fantasiewereld (waardoor de werkelijke wereld beter te vangen is) Plaats in de literatuurgeschiedenis Het boek is voor het eerst gepubliceerd in 1934. Simon Vestdijk werd in 1898 in Harlingen geboren, hij overleed op 23 maart 1971 in Utrecht. Hij studeerde medicijnen, maar in 1932 gaf hij zijn artsenpraktijk op en wijdde hij zich verder geheel aan het schrijven. Zijn oeuvre bestaat uit 22 gedichtenbundels, 18 bundels met essays en verhalen en circa 50 romans. In de Nederlandse literatuur is zijn werk uniek qua omvang, niveau en verscheidenheid. Vestdijk was onder andere redacteur van de tijdschriften Forum en Groot-Nederland, maar hij kan niet bij een bepaalde stroming worden ingedeeld. Hij voelde zich echter het meest verwant met de individualistische ideeën die in de Forum-groep belangrijk waren. Terug tot Ina Damman is het derde deel in de Anton Wachtercyclus, die in totaal uit acht delen bestaat. De eerste vier delen beschrijven Antons Lahringse tijd, in de laatste vier delen, die overigens pas in de jaren vijftig werden geschreven, staat zijn studententijd in Amsterdam centraal. In 1933 beschrijft Simon Vestdijk aan het begin van zijn schrijversloopbaan zijn jeugd in een manuscript van negenhonderveertig pagina's, dat de titel krijgt 'Kind tussen vier vrouwen'. Het wordt geweigerd door de uitgever, die de grote omvang ervan als reden opgaf, maar Vestdijk vermoedt terecht dat hij ook literaire bezwaren had. Op basis van dit manuscript stelt Vestdijk 'Terug tot Ina Damman' samen, dat in 1934 verschijnt als zijn eerste roman, en dat het derde deel van de Anton Wachter-reeks is. Pas in 1939, nadat er van Vestdijk al een paar andere romans zijn gepubliceerd, verschijnt 'Sint Sebastiaan', het eerste deel van de reeks. 'Surrogaten voor Murk Tuinstra', deel twee, volgt in 1948, samen met de tweede druk van 'Sint Sebasti- aan'. Het vierde deel, 'De andere school', komt uit in 1949. De eerste drie delen van de reeks stelt Vestdijk samen door een omwerking van gegevens van het manuscript. Dat geldt niet voor 'De andere school', dat het leven van Anton Wachter tot het eindexamen van de middelbare school beschrijft.Ongeveer tien jaar later zet Vestdijk de reeks voort met vier delen over Antons leven als student,die in de periode 1957-1960 uitkomen: 'De beker van de min' (1957), 'De vrije vogel en zijn kooien' (1958), 'De rimpels van Esther Ornstein' (1959) en 'De laatste kans' (1960).Ten slotte wordt ook het manuscript 'Kind tussen vier vrouwen' in 1972 postuum uitgegeven. Het werk hoort thuis in de periode 1880 – 1945 en behoort niet echt tot bepaalde stroming. Het werk kun je vergelijken met andere werken van Vestdijk, omdat het boek uitmaakt van een acht-delige cyclus die het leven van Anton Wachter beschrijft. In de Anton Wachter-cyclus verwerkte Vestdijk veel autobiografische elementen. Nol Gregoor heeft de relatie tussen de romanwerkelijkheid in de Lahringse boeken en het leven van de auteur onderzocht en hiervan de resultaten gepubliceerd in zijn studie Simon Vestdijk en Lahringen (1958), met als hoogtepunt de briefwisseling met en foto’s van Lies Koning, het meisje dat model stond voor Ina Damman. Toch is het niet zo dat de hele roman terug te voeren is naar de autobiografie van Vestdijk; er zijn wel degelijk gebeurtenissen en omstandigheden die door Vestdijk waren bedacht. Beoordeling Ik vond het boek wel goed te lezen. Er is natuurlijk wel sprake van oud taalgebruik, maar dat went. Het leuk om te lezen Ik hoe ze vroeger tegen bepaalde dingen aankeken en hoe anders de ‘jongerencultuur’ toen was. Ik kan me niet echt goed inleven in het boek omdat ik nooit zo’n jeugdliefde/-obsessie heb gehad, maar ik kan het me wel goed voorstellen. Er komt eigenlijk bijna geen spanning voor. Er komt een klein beetje spanning voor omdat je niet weet of Ina Damman terug zou komen bij hem (maar dan echt), maar dit gebeurde dus niet. De ontwikkeling van Anton is wel leuk om te lezen. Anton is eerst een stille jongen en leeft in een isolement. Eerst probeert hij hieruit te komen door hard te studeren. Het tweede jaar wordt hij verliefd op Ina Damman, een nieuwe poging om uit het isolement te komen. Als Ina niet meer met hem wil optrekken zoekt hij houvast bij zijn vrienden en verwerft zich een plaats in de groep. Ik vind het een goed boek om te kiezen uit deze periode, het boek is goed leesbaar en er zit niet echt een stroming achter die het zoetsappig maakt zoals bij romantische literatuur. Ik zou iemand die een boek uit deze periode zoekt dan ook dit werk aan kunnen raden.