motivatie Ik heb een boek van Kader Abdolah gekozen omdat ik in mijn literatuurboek al meerdere fragmenten van Kader Abdolah had gelezen, die ik erg leuk vond om te lezen. En ik heb in mijn literatuurboek ook een interview met Kader Abdolah gelezen, waardoor ik goed kon begrijpen in wat voor situatie hij zich bevindt en waarom hij boeken schrijft. Ik heb “De reis van de lege flessen” gekozen omdat de titel en de tekst op de achterflap mij aanspraken. samenvatting De hoofdpersoon is de Iraanse vluchteling Bolfazl, die met zijn vrouw en zoontje naar Nederland is gekomen. In Nederland krijgt hij een huis aangeboden in een dorp bij Zwolle, aan de IJssel. Al snel ontmoet Bolfazl zijn nieuwe buurman, de homoseksuele René. Niet lang daarna maakt hij kennis met diens vriend, die hij Moka Moka noemt. Ook vangt Bolfazl wel eens een glimp op van Renés dochter, Miranda. Na een tijdje komt de zwaar gelovige moeder van Bolfazl op bezoek. Als hulpmiddel voor de moeder van Bolfazl zet René een oude vastgeroeste haan op het dak, die aangeeft waar Mekka ligt. De haan herinnert Bolfazl aan het verhaal van Hassan de verwaalde en zijn haan. De moeder is niet erg gesteld op René, zeker niet nadat ze hem en Moka Moka naakt met elkaar in bed zag liggen. Bolfazl krijgt een paar baantjes bij verschillende boeren, waardoor hij drie maanden erg druk is en niet merkt dat René weg is gegaan. Maar op een dag komt René terug, maar hij is niet meer de oude; hij heeft een grijze baard en kijkt wazig voor zich uit. Als zijn sleutel niet in het slot past, slaat hij een ruit in met zijn blote handen. Al snel komt de politie en René gaat weer weg, naar een psychiatrische inrichting. Bolfazl verneemt niets meer van René, terwijl hij het gevoel heeft dat hij hem nog steeds nodig heeft om te helpen bij het leren van Nederlands. Bolfazl is er inmiddels aan gewend dat René niet meer naast hem woont, maar dan krijgt hij een telefoontje van de ex-vrouw van René; Anneke. Ze vertelt dat René zelfmoord heeft gepleegd en voor een trein is gesprongen. Al snel krijgt Bolfazl een nieuwe buurman, Jacobus. Op zijn 40e verjaardag ontvangt Bolfazl een kaart van Miranda, Renés dochter. Ze vraagt of hij eens langskomt in Groningen. Bolfazl is blij met het verzoek en gaat naar Miranda. Tevens gaat hij langs bij Anneke en haar nieuwe vriend. De vriend van Anneke maakt een schilderij van Bolfazl, een verlengstuk van de ballingschap. Door de gebeurtenissen verandert Bolfazl erg; hij leert steeds beter Nederlands en hij vervreemdt steeds meer van zijn vaderland. De gebeurtenissen roepen tevens herinneringen en verhalen bij hem op.
uitgebreide persoonlijke reactie Het onderwerp van het boek is het leven van een vluchteling die tussen de herinneringen aan zijn vaderland door zijn nieuwe land probeert te doorgronden en de mensen erin te begrijpen. Dit onderwerp vind ik erg interessant en boeiend, omdat je te weten komt hoe een vluchteling zich voelt, en hoe het is om je te moeten aanpassen aan een nieuwe cultuur en taal. De herinneringen in de vorm van verhalen vond ik ook erg boeiend. Het onderwerp ligt echt in mijn belevingswereld; we leven in een multiculturele samenleving en door dit boek heb ik geleerd de vluchtelingen beter te begrijpen en kan ik me enigszins inleven in hun situatie. Het onderwerp is goed uitgewerkt; de gevoelens en twijfels komen goed naar voren, en je kunt echt merken hoe Bolfazl af en toe worstelt met zijn nieuwe bestaan, omdat hij het oude niet wil vergeten. Er is een visie in het boek; als vluchteling ben je niets anders dan het verlengstuk van de ballingschap. Deze visie komt aan het eind van het boek vrij duidelijk naar voren, maar ik begrijp niet helemaal wat er bedoeld wordt met ‘verlengstuk van de ballingschap’. De ontmoeting met René is erg belangrijk in het boek; dit is de eerste persoon waarmee Bolfazl mee in contact komt in zijn nieuwe huis. René is in eerste instantie een enorm wandelend woordenboek voor Bolfazl. Maar later, wanneer Bolfazl de taal beter beheerst, voeren hij en René echte goede gesprekken, zoals die in het boek genoemd worden. De zelfmoord van René is ook erg belangrijk, want hierdoor leert Bolfazl voortaan alles alleen te doen. De gebeurtenissen zijn ook belangrijk omdat ze Bolfazl herinneren aan verhalen uit Iran en gebeurtenissen in Iran. De verhouding tussen gedachten en gebeurtenissen is goed; beiden zijn in evenwicht aanwezig en even belangrijk, hoewel de gedachten misschien iets belangrijken zijn. Het verband tussen de gebeurtenissen is vrij lastig; er komen veel terugverwijzingen en verhalen in voor, hierdoor is het af en toe moeilijk te volgen. De gebeurtenissen zijn geloofwaardig; het zijn vrij ‘normale’ gebeurtenissen die ook in het echte leven voorkomen. De gebeurtenissen worden duidelijk verteld en zijn goed te begrijpen. Ik vind dat Bolfazl wel een held is; in Iran was hij in ieder geval een held omdat hij in het verzet zat. In Nederland is hij een held omdat hij heel plotseling in een nieuwe maatschappij is gekomen en hij heeft geprobeerd de taal te leren, een baan te krijgen en contact te leggen met andere Nederlanders. Ik vind het best knap als iemand die in een totaal vreemde omgeving komt, zich toch zo inzet om zich weer enigszins thuis te voelen en alles te ontdekken; ik denk dat dat erg moeilijk is. De karaktereigenschappen van Bolfazl zijn redelijk duidelijk beschreven, maar er wordt in het boek niet een totale karakterschets gegeven. Bolfazl is leergierig, bang om te vergeten, moedig, nieuwsgierig. Deze eigenschappen zijn kenmerkend voor hem in het boek; andere eigenschappen komen niet echt naar voren. De personages in het boek zijn erg levensecht; de gevoelens, gedachten en reacties zijn geloofwaardig. Het verschil in cultuur komt erg goed naar voren in het handelen van de personages. De moeder van Bolfazl reageert bijvoorbeeld heel anders op de relatie van René en Moka Moka, dan Bolfazl zelf. Hieraan kun je dus duidelijk zien dat Bolfazl heel snel ‘vernederlandst’; hij past zijn normen en waarden snel (en ongemerkt) aan, aan de nieuwe samenleving waarin hij leeft. De daden en gedachten van Bolfazl hebben mij zeker beïnvloed, ik ben anders tegen vluchtelingen en asielzoekers aan gaan kijken en ik heb meer respect en begrip voor ze. Ik kan me ook redelijk verplaatsen in de personages, doordat het gedrag en de beslissingen van de personages erg geloofwaardig en realistisch zijn beschreven. Ik denk dat als ik in de schoenen van Bolfazls moeder zou staan, ik me meer open zou stellen voor de nieuwe plek waar mijn zoon leeft; ik zou proberen het geloof op een tweede plaats te laten komen en oprechter geïnteresseerd zijn. Ik vond namelijk dat de moeder niet geheel eerlijk was tegenover Bolfazl, want alles wat ze deed stond in het teken van haar geloof, ze nam niet de tijd om een goed om zich heen te kijken en te leren van de nieuwe omgeving waar haar zoon deel van uitmaakte. Waarschijnlijk komt het door een cultuurverschil dat ik er zo over denk; voor de moeder is het geloof heel erg belangrijk en kan ze niets los daarvan zien, haar geloof is haar manier van leven. De opbouw van het verhaal was in het begin even wennen; doordat er veel terugverwijzingen in zitten moet je goed op blijven letten in welke tijd je zit, anders kan het wel verwarrend zijn. Het verhaal is niet spannend, maar dat zie ik niet als een bezwaar; het boek gaat over gevoelens en daar hoort geen spannende manier van vertellen bij want de beschrijving is al boeiend genoeg. Er zijn erg veel terugblikken in het verhaal, soms in de vorm van een verhaal van vroeger, soms als herinnering. Door de terugblikken en verhalen krijg je een goed beeld van het verband tussen de twee werelden van Bolfazl; dingen uit Nederland herinneren hem aan een verhaal of voorval uit Iran. Deze opbouw pas wel bij het verhaal, omdat Bolfazl niet weet te kiezen tussen de twee werelden, aan de ene kant heeft hij het in Nederland naar zijn zin, maar aan de andere kant wil hij niets vergeten van wat er in Iran is gebeurd. Je ziet de gebeurtenissen alleen door de ogen van Bolfazl, dat is goed want wanneer er meerdere perspectieven zouden zijn, zou het verhaal erg verwarrend en onoverzichtelijk worden. Aan het einde zijn er nog wel vragen over, maar die hebben duidelijk een functie; je wordt aangezet tot nadenken over het verhaal en over het thema vluchtelingen. Het duurde even voordat het verhaal begon te boeien, dit kwam ook doordat ik even moest wennen aan de opbouw en structuur. Er wordt erg gemakkelijk taalgebruik gebruikt en korte zinnen. Dit vind ik erg goed, want Bolfazl beheerst de taal zelf ook niet optimaal, door het gemakkelijke taalgebruik kun je je nog beter inleven in het verhaal. De verhouding tussen dialoog en beschrijving is in evenwicht, ze worden eigenlijk constant afgewisseld. Er zijn geen eigenaardigheden in het taalgebruik opgevallen, want het taalgebruik pas goed bij het onderwerp en bij de hoofdpersoon. Ik vond ‘de reis van de lege flessen’ een erg goed boek. Alle aspecten zijn erg goed aangepast aan het onderwerp, het taalgebruik is niet moeilijk, de opbouw is soms ietwat verward maar dat past wel bij de hoofdpersoon, het onderwerp is erg goed uitgewerkt, de gebeurtenissen evenzo en de personages zijn erg geloofwaardig en realistisch. Ik vond het boek echt erg goed en heb er eigenlijk niets op aan te merken. Tevens vind ik het erg knap van Kader Abdolah dat hij met zijn kleine ervaring met de Nederlandse taal zo’n goed boek heeft geschreven en dat taalgebruik, opbouw etc. zo goed bij het onderwerp passen. Verdieping Het verhaal speelt grotendeels rondom het huis van Bolfazl, in een dorpje aan de IJssel vlak bij Zwolle. De terugblikken spelen in het geboortedorp van Bolfazl in Iran. De functie van de ruimte is om de relatie aan te geven met de personages. De hoofdpersoon Bolfazl woont dan weliswaar in Nederland; hij is voor een groot deel nog in Iran. Allerlei dingen in Nederland herinneren hem aan Iran en hij wordt als het ware heen en weer geslingerd tussen zijn twee werelden. De ruimte geeft de verwarring van Bolfazl aan. interpretatie Het verhaal gaat over Bolfazl, die Iran niet los kan laten, maar Nederland wel wil accepteren als zijn land; alles herinnert hem aan Iran. Doordat hij veel dingen over Iran vergeet in de loop van de tijd, wordt hij bang en probeert hij alles te onthouden. Eigenlijk in alles wat Bolfazl doet, legt hij een link naar zijn vroegere bestaan. ‘Ik heb hem,’riep hij uit het donker. Hij hield een ijzeren ding in het licht. We gingen naar beneden. Daar legde hij het verroeste platte ijzer dat aan een stok zat op tafel. ‘Wat is dat?’ ‘De haan.’ ‘Een haan?’ (…) Het was een windwijzer, een kerktorenhaan, die geen haan meer was, maar een versleten, roestige vogel. (…) Hassan de verdwaalde was een oude man, een zwerver met een haan. Een grote haan met een ijzeren snavel. (…) Hierboven een voorbeeld van een verhaal dat Bolfazl herinnert bij het zien van een voorwerp. Het verhaal is eigenlijk langer, maar de rest van het verhaal is niet relevant voor hetgeen wat i probeer duidelijk te maken. Een ander voorbeeld: Hij stond met een oude herenfiets in zijn eigen tuin. ‘Je hebt nog geen fiets. Wil je deze misschien hebben?’Hij overrompelde mij. ‘O ja, dank je wel,’ zei ik. De fiets wilde ik wel hebben, omdat het me bevrijdde uit huis. (…) Vanaf mijn jeugd had ik niet meer gefietst. René had lange benen. Ik niet, tenminste niet zo lang als de zijne. Maar dat gaf niets. Ik was gewend aan hoge fietsen. Vroeger hadden we slechts een fiets, één grote fiets voor alle mannen van ons huis. De fiets stond altijd op de gang voor de degene die hem nodig had. Voor noodgevallen. Uit dit citaat blijkt ook dat het taalgebruik is aangepast aan het onderwerp, het rood gearceerde stukje is duidelijk een fout, ‘de’ had weg moeten gelaten zijn. Ik denk dat dit expres is gedaan, zodat je nauwkeurig lezend steeds meer dingen ontdekt in het boek. Het is erg passend bij de hoofdpersoon om zulke kleine foutjes te maken; Bolfazl kon namelijk geen perfect Nederlands. De verhaallaag en thematische laag zijn vrij duidelijk te onderscheiden. De verhaallaag zijn alle concrete gebeurtenissen rond om Bolfazl en de andere personages. De thematische laag is de verwarring van Bolfazl en zijn heen en weer geslinger tussen Nederland en Iran. Bolfazl kan Iran niet loslaten, maar moet wel, want hij begint dingen te vergeten. In de thematische laag gaat het ook over vluchten. De vlucht is niet zo erg, maar het leven in ballingschap is veel erger. Het literaire motief van het verhaal is een gevlucht gezin dat probeert te wennen in hun nieuwe land. Er zijn in de tekst erg veel leidmotieven en verhaalmotieven, ik zal er een paar noemen. De pruimen en de pruimenboom in de tuin van René keren enkele malen terug; de pruimenboom van René is de pruimenboom van Bolfazls moeder, René maakt een foto waarop Miranda de moeder van Bolfazl een pruim geeft, wanneer René weg is hangt er nog één oude pruim aan de boom, wanneer die pruim van de boom valt zal hij niet meer terugkomen. Dit is dus duidelijk een leidmotief. In het verhaal komt enkele keren de beschrijving voor, dat Bolfazl geliefden altijd weggaan, per trein, vliegtuig, bus of fiets, zijn vrouw gaat zelfs figuurlijk van hem weg doordat ze een baantje heeft en meer voor zichzelf zorgt. Dit is een verhaalmotief. secundaire literatuur Greta Riemersma ‘Proza dat ruikt naar aardappelen en gras’ in: Laagland literatuur voor de tweede fase uit: de Volkskrant
Ik heb me verdiept in de literatuuropvatting van Kader Abdolah en de relatie met de tekst. In de secundaire literatuur die ik heb gevonden uit het literatuurboek, stond heel duidelijk de literatuuropvatting van Kader Abdolah beschreven; het is dus wel logisch dat ik dat aspect het bestudeerd. Kader Abdolah ziet literatuur op drie manieren: - Als vorm om verzet en protest te uiten (r18-20) - Manier om de geschiedenis op papier te zetten (r74) - Manier om gevoelens te vertolken van mensen die op de vlucht zijn(r80) Vooral de laatste manier is van toepassing op het verhaal. Kader Abdolah gebruikt literatuur om gevoelens te vertolken; iets wat hij gedaan heeft in het boek. Het is duidelijk dat Bolfazl veel overeenkomsten vertoont met Abdolah; maar Abdolah schrijft nooit over zichzelf, hij zegt: ‘Als ik het over mezelf heb wordt het romantisch, wordt het nep.’ Maar eigenlijk vertelt Abdolah ook zijn verhaal over hoe hij het heeft ervaren een vluchteling te zijn, een nieuwe taal te leren etc. Ook heeft hij geschiedenis op papier gezet, niet zozeer in de vorm van feiten alswel door middel van verhalen die hij vroeger heeft gehoord in Iran. Ik heb me ook verdiept in de relatie leven en werk. Er is heel duidelijk en autobiografisch deel in het werk van Abdolah te vinden. Ook al zegt hij niet over zichzelf te schrijven, sommige elementen moeten gewoon uit zijn leven afkomstig zijn, zoals de oude verhalen, de ruimtebeschrijving in Iran en dergelijke. Abdolah heeft gezegd: ‘Ik heb het eigenlijk over miljoenen mensen die op de vlucht zijn. Ik vertolk verlangen, angst, heimwee van zulke mensen.’ ( r79-81) Ook door zijn buitenlandse afkomst heeft zijn werk iets specifieks en aparts meegekregen. Abdolah beheerst de Nederlandse taal niet geheel perfect; hierdoor moet hij soms zoeken naar de juiste woorden en zijn zinnen heel bewust en nauwkeurig formuleren. Hij zegt dat hij daardoor een beetje kracht in de woorden blaast. Hij moet altijd bewust blijven kiezen voor zijn woorden, bewuster dan hij in zijn moedertaal zou doen. ‘Daardoor blaas ik een beetje magie, een beetje kracht in mijn woorden.’ (r128-132) Het feit dat het in de Perzische literatuur kunst is om kort te schrijven,(r133-134) is ook duidelijk terug te zien in de manier van schrijven van Abdolah; de zinnen zijn kort en duidelijk. Evaluatie beargumenteerd eindoordeel Ik vond ‘De reis van de lege flessen’ een erg goed en interessant boek. Ik vind het erg boeiend dat er zoveel verbanden worden gelegd met de Nederlandse cultuur en de Iraanse. Het is ook erg goed dat taalgebruik, opbouw, structuur en de personages feilloos bij het onderwerp passen, hierdoor is het boek echt een goed geheel. Ik vind het knap dat Abdolah zoveel van zijn eigen leven in zijn werk gebruikt, hierdoor weet hij precies de juiste gevoelens te beschrijven. Ik vond het ook leuk om te zien dat bepaalde motieven terugkeerden in het verhaal en dat bijna alles verband met elkaar had. Het taalgebruik vond ik heel passend, het is heel simpel maar daardoor juist krachtig en duidelijk. Mijn eindoordeel is niet veranderd, het is uitgebreid. Door de verdiepingsopdracht heb ik meer inzicht gekregen in het verhaal en de achterliggende gedachte. Ik ben redelijk tevreden over de uitvoering van de verdiepingsopdracht; ik vond het erg moeilijk, maar geloof wel dat ik het goed heb gedaan. Ik vond de interpretatie heel moeilijk en wist niet zo goed wat de bedoeling was, het formuleren van het literaire motief vond ik ook erg lastig. Ik had het idee dat ik de stof toch nog niet goed genoeg beheerste, maar dit komt doordat de stof vrij moeilijk was. De volgende keer zorg ik dat ik de stof wat beter onder de knie heb. Het lezen van het boek leverde gelukkig absoluut geen problemen op