One flew over the cuckoo’s nest
Ken Kesey
Blackbirds 1993
Wolters-Noordhoff BV
Groningen
Oorspronkelijk uitgegeven door: Marion Boyars Publishers Ltd, London Korte Samenvatting: Chief Bromden, half American-Indian, whom the authorities believe is deaf and dumb, tells the story of a mental institution ruled by Big Nurse on behalf of the all-powerful Combine. Into this terrifying grey world comes Mcmurphy, a brawling gambling man, who wages total war on behalf of this cowed fellow-inmates. What follows is at once hilarious and heroic, tragic and ultimately liberating. Lange Samenvatting: Chief Bromden is een Amerikaanse Indiaan, die in een psychiatrische inrichting leeft. Ze denken allemaal dat hij doofstom is. Hij is gestopt met praten omdat iedere echt Amerikaan er toch van overtuigd was dat hij geen Engels kon. De afdeling wordt beheerst door de Big Nurse, een vrouw die machtig regeert over haar afdeling. Alle patiënten zijn geïntimideerd door de zuster. Alles gaat al jaren hetzelfde, tot de dag dat er een nieuwe patiënt binnenkomt. Randle McMurphy, een grote vent, met rode haren en grote handen en brede schouders. Iedereen merkt het al aan de manier waarop hij binnenkomt, dat hij anders is dan de ander patiënten. Hij komt uit een werkkamp. Hij heeft gedaan alsof hij psychisch niet helemaal in orde was om in het instituut te komen. Hij had gehoord dat de levens omstandigheden daar veel beter waren. Het lijkt wel alsof hij er zijn levensdoel van maakt om het Miss Ratched zo moeilijk mogelijk te maken. Hij wil miss Ratched helemaal doldraaien. Dat lukt hem aardig, maar hij stopt ermee op het moment dat hij hoort dat de zuster beslist wie er vrijkomt. De andere patiënten die ondertussen vreselijk tegen hem opkijken, snappen er niks van en zijn erg teleurgesteld. Op het moment dat Cheswick verdrinkt in het zwembad. Vanaf dat moment is McMurphy weer helemaal terug. Hij deelt de kaarten weer, stelt een basketbal ploeg samen en organiseert een vistochtje. Chief Bromden ziet het als een competitie tussen de zuster en McMurphy. Hij wint een slag, zij wint een slag, door iets niet toe te staan. Zo gaat het een lange tijd. De patiënten worden wel steeds mondiger, maar zijn nog steeds best bang voor de Zuster. Op een gegeven moment gaat de zuster het gerucht verspreiden dat McMurphy het alleen maar om het geld doet. Zijn geldrekening is gigantisch gegroeid sinds hij op de afdeling is. De andere patiënten beginnen aan McMurphy te twijfelen. Harding spreekt de andere patiënten toe. Ja, hij wed ze al hun geld af. Maar wisten ze dat niet al? Ontkende hij dat? En genoten ze niet van al die momenten dat hij een wedje met hun legde? Toch is de sfeer veranderd. Ze hebben geen vertrouwen meer in McMurphy. Zelfs Chief zelf begint aan hem te twijfelen. McMurphy bewijst het tegendeel nadat ze zijn gaan vissen. Alle patiënten die zijn gaan vissen moeten zich wassen met een ontsmettende zeep. Er was een patiënt mee geweest die bang is voor viezigheid. Hij wast zich al jaren niet meer met zeep, omdat hij bang is voor alle bacteriën die er op zeep zitten. De black boys dwingen hem toch om zich te wassen met die zeep. Dan komt McMurphy in opstand. Hij trekt ze weg bij de bange man. Dan begint er een vecht partij waar hij en de Chief aan mee doen. Als straf worden ze allebei naar ‘Disturbed’ gestuurd. Ze ondergaan allebei een Shock Therapy. Na de eerste shock komt Miss Ratched boven en vraagt hun of ze al spijt hebben. Na een negatief antwoord gaat ze weer weg, en McMurphy ondergaat nog een shock therapie. Zo gaat het nog een paar keer, tot ze besluit dat hij toch weer beneden mag komen. Hij organiseert dat er op een avond twee meisjes binnen kunnen komen op de afdeling, met drank en al. Zo bezorgt hij Billy Bibbit voor de eerste keer seks, en de andere allemaal een super avond. Ze vallen allemaal hartstikke bezopen in slaap, en zo worden ze dan ook de volgende morgen gevonden door de ochtend ploeg en Miss Ratched. Als Miss Ratched Billy Bibbit met het meisje vindt, wordt ze helemaal boos en jaagt hem ook angst aan, door te dreigen het aan zijn moeder te vertellen. Ze stuurt hem naar de kamer van de dokter. Als de dokter daar 10 minuten later naar toe gaat, heeft Billy zijn keel doorgesneden. Miss Ratched beschuldigt McMurphy ervan dat het zijn schuld is dat Billy dood is. Dan slaan de stoppen door bij McMurphy. Hij staat op uit zijn stoel en loopt op de zuster af. Hij probeert hij te vermoorden door haar te wurgen. Mensen kunnen hem nog net tegen houden. Dan wordt hij geopereerd. Er wordt Lobotomie op hem uitgeoefend. Er wordt een deel van de hersenen weggehaald. Hij komt terug op de afdeling als een wandelend lijk, zonder eigen wil of wat dan ook. Chief kan dit niet aanzien en vermoord hem op een nacht. Daarna vlucht hij weg en gaat richting Canada.
Essayistisch ervaringsverslag: Ik vond het boek heel goed. Het was meeslepender en intenser dan de film. Het Engels was wel best moeilijk te lezen. Wat ik vooral mooi vond is dat het verhaal wordt verteld door Chief Bromden. Een vent die psychisch niet helemaal in orde is. Hij is er van overtuigd dat Miss Ratched van alles van hem kan weten en horen. Hij ziet soms ook mist opkomen en dan is hij er van overtuigd dat de staf een mistmachine heeft aangezet. Toch komt hij niet compleet gek over, eigenlijk nog best wel normaal. Je raakt er ook van overtuigd dat wat hij zegt de waarheid is, terwijl het alleen maar zijn gezichtspunt is. Ook al praat hij niet, toch sluiten hij en McMurphy een soort vriendschap. Dat is ook heel leuk om te zien. McMurphy leert hem steeds meer geloven in zichzelf. Zo gaat het niet alleen bij Chief Bromden, maar bij bijna alle patiënten. Ze krijgen allemaal na korte, of wat langere tijd, weer meer vertrouwen in zichzelf, alleen maar doordat ze zien hoe hij vertrouwen heeft in zichzelf en in hen. De ruzie tussen McMurphy en Miss Ratched wordt heel goed opgebouwd. De spanningen, de winsten, de verliezen. Door Chief Bromden’s mening krijg je echt een hekel aan Miss Ratched, die zoveel impliceert en suggereert. Het boek is heel intens geschreven, je leeft heel erg mee met alle personen. De ene keer is dat de stotterende Billy Bibbit die weer eens niet uit zijn woorden komt en de andere keer is dat weer McMurphy. Je kunt heel goed zien, en daardoor ook begrijpen, hoe Miss Ratched de personen intimideert. Heel suggestief, maar nooit iets echt zeggen, maar de mensen zelf conclusies laten trekken. En altijd blijven benadrukken dat het is voor de eigen gezondheid, waardoor niemand er aan durft te twijfelen. Daardoor wordt dit boek ook gezien als een aanklacht tegen de maatschappij en de manier van werken in psychiatrische instellingen in de jaren 60. Het boek is op zich niet voorspelbaar. De ene keer werkt McMurphy wel mee, de andere keer niet. Hij is een onvoorspelbare man, maar ook weer niet. Je kent zijn motieven om iets te doen. Doordat hij toch gaat houden van het stelletje zielige mannen, gaat hij zich anders gedragen ten aanzien van hen en de zuster. Eigenlijk is het helemaal geen gek, maar een hele lieve man die zijn vrienden koestert, ook al doet hij nog zo ruw. Er zijn wel degelijk verschillen met de film. Bijvoorbeeld dat McMurphy in de film duidelijk de hoofdrol heeft, maar dat hij die in het boek deelt met Chief Bromden, die de verteller is van het verhaal. Chief Bromden speelt in de film helemaal niet zo’n grote rol. Pas op het einde als hij McMurphy vermoordt en vlucht. Ook gaat er in de film niemand dood in het zwembad, en het boek weer wel. Ik vond het boek pakkender als de film, ook al is die ook heel mooi! In het boek wordt de spanningen tussen McMurphy en Miss Ratched duidelijker opgebouwd dan in de film. In het boek is die spanning ook de hele tijd aanwezig en in de film niet. Ik heb het boek ook gelezen in het Nederlands, en ook in die versie is het boek minder pakkend dan de Engelse versie. Het is gewoon een heel goed boek!