Feitelijke gegevens

• 1e druk, 2015
• 256 pagina's
• Uitgeverij: De Bezige Bij

Flaptekst

Eerste zin

In zekere zin zou hij het zijn verdere leven altijd blijven, maar in het laatste jaar van de oorlog, die oorlog die in zijn barbaarsheid nog steeds niet door een volgende oorlog is overtroffen, was mijn vader marconist, radiotelegrafistinTsjechië, of zoals hij dat zelf zei die allereerste keer dat hij bereid was mondjesmaat iets te vertellen, te telegraferen leek het wel, over zijn oorlogsverleden: ‘Ik was Funker in een verdomde uithoek van Bohemen.’

Samenvatting

Het verhaal wordt eigenlijk heel fragmentarisch verteld: er wordt door de verteller ook steeds tussen heden en verleden geswitcht.
De verteller (die door zijn vader naar Adolf Hitler is vernoemd werd geboren op de geboortedag van Hitler 20 april. Adolf betekent "edele wolf".  Zo'n verkeerde naam is het dus in wezen niet, maar sinds het bestaan van Hitler kan een vader zijn kind niet meer Adolf noemen. Er wordt na de dood van hun vader ook  getwijfeld aan de naam op de rouwkaart van de vader.

Ad Fransen  moet van de docent op zijn middelbare school aan zijn ouders vragen wat ze in de oorlog hebben gedaan. Zijn vader zegt dat hij Funker is geweest (marconist) bij de tegenpartij. De jongen spoort later een filmpje op waarin hij zijn vader precies een tel kan zien.

De zoon vindt de verhalen van zijn vader over zijn bezigheden in de oorlog wel stoer: o.a. vrouwen kon je goedkoop krijgen, hij had ooit een zwaan geschoten maar erg lekker was  het vlees niet geweest. Dat doet de zoon terugdenken aan het ongeluk met een reebokje. Maandenlang hadden ze reebout gegeten. Zijn vader had hem ook een mooie en kostbare Duitse postzegelverzameling achtergelaten. Hij had hem niet verkocht. De laatste jaren was die toch niet veel waard gebleken.

Als vader is hij leuk voor zijn beide zoons : hij speelt circus met hen. De zoon ziet daarbij een tatoeage O in zijn oksel. Die is van het circus, zegt zijn vader maar in feite is het zijn bloedgroep van de SS.  Vader zat in de oorlog namelijk wel bij de gehate Waffen-SS. Het komt vaker voor dat keiharde oorlogsmisdadigers hele lieve vaders of opa's zijn.

De vader van jonge Adolf is heel gek op zijn moeder. (de oma van de verteller dus). Bij de rechtszaak na de oorlog bij de veroordeling van zijn lidmaatschap in buitenlandse dienst hield hij haar helemaal buiten schot. Hij leek bovendien ook erg veel op haar. Ze leden tragisch genoeg allebei aan kanker die ze voor zichzelf hielden en waren daarna ook binnen een week dood. Ze waren beiden keihard voor zichzelf. Het hoofdstuk dat dit element beschrijft, heet "Moederskind."

In het hoofdstuk De kippenneuker beschrijft de ik-verteller Ad de handel en wandel van zijn opa van zijn vaders kant. Hij had zijn vrouw die oorlogsweduwe was in Duitsland (WO I)  ontmoet en was kippenhandelaar in Nijmegen geworden.
Hij verdiende veel geld met de kip en toen de oorlog uitbrak,  koos hij meteen de kant van de nazi' s.
Hij misdroeg zich op velerlei fronten en was daardoor niet geliefd in Nijmegen en omgeving:
-  haalde kleinvee en pluimvee weg bij de boeren
- verkocht alles door  aan de Duitsers
- zoop tot hij erbij neerviel
- had seks met slettebakken en moffenhoeren
- verdedigde onvoorwaardelijk de nazi-ideeën
- stuurde zijn zoons naar de Waffen- SS
- liep altijd met een Hitlersnorretje rond.

Na de oorlog kwam hij voor straf in interneringskampen en vertrok naar Limburg. Zijn schoondochter had een gruwelijke hekel aan hem. Hij had altijd ontkend dat hij zijn zoons naar de SS had gestuurd en verried hen daarmee, wat de verteller heel erg vond.
Na de oorlog gaat hij kippen slachten om een brommertje op te kunnen sparen. Zijn schoondochter noemt hem een Stinkerd en wil hem het liefst ontlopen. Ze liggen als gezin soms op de grond om zich weg te houden als hij aanbelt. Dat mislukt een keer  en dat levert een hilarisch verhaal op.

Vader Adolf betaalde een hoge prijs voor zijn SS-verleden.Hij vond dat hij voortaan iedereen moest helpen: hij stond altijd voor iedereen klaar maar dat werd lang niet altijd gewaardeerd. Individueel had hij zich nooit meer aangesloten bij een organisatie, nooit meer een uniform gedragen. Hij werd bloeddonor, hij volgde cursussen om hogerop te komen. Hij wilde zoveel mogelijk ongezien blijven. Zijn vrouw was altijd bang dat hij werd opgepakt voor zijn oorlogsdaden en dan was er weer herrie in huis.

Een van de zaken die de moeder angstig maakte,  was het pak papieren dat de oude Adolf bewaarde: het bevatte gevangenisbrieven, zijn veroordeling,zijn pardonbriefje etc. Moeder werd helemaal gestresst als ze dacht dat hij weer opgepakt zou worden.

Ads vader gaat een keer met hem mee naar een herdenking van de Slag om Arnhem. Er lopen veel trotse en  gedecoreerde veteranen rond. Een meisje met een hazenlip ( Mijnheer "Vetehaan") houdt hem aan en vraagt om een handtekening. Hij vertelt ook een verhaal dat hij bij de Slag een Engelse parachutist het leven heeft gered. De verteller weet intussen niet altijd of de verhalen van zijn vader wel waar zijn of dat hij zich ene beetje beter voor wil doen dan hij was.

Helemaal aan het einde geeft de verteller aan dat  hij samen met zijn vader langs de Waal zit. Hij heeft het inzicht dat oorlog helemaal niets oplost en dat die ooit eens vergeten zal moeten worden. Ad krijgt medelijden met zijn oude vader en wil zijn arm om hem heen slaan. Dat wimpelt de oude man af. Zo'n gebaar hoorde niet bij hem.

Personages

Ad Fransen

Ad is de verteller die heel lang heeft moeten wachten voordat hij het verhaal over zijn vader en opa op papier heeft kunnen zetten. Zijn vader moest z.i. eerst doodgaan. Natuurlijk heeft hij zich lang ongemakkelijk gevoeld: je krijgt na de oorlog problemen als je de voornaam Adolf draagt. Daar heeft hij nooit zo voor kunnen uitkomen.

Ads vader

Zijn vader is een man die wel bij de SS heeft gezeten, maar eigenlijk daartoe gedwongen werd door zijn vader. Hij vertelt wel stoere verhalen hij is Funker (marconist- een mooi symbolisch beroep- iemand die seinen afgeeft) en heeft wel stoere dingen gedaan. Maar hij heeft als SS'er ook een Engelse piloot het leven gered, als we zijn verhaal mogen geloven. Daar begint de verteller echter ook steeds aan te twijfelen. Ook voor zijn kinderen was hij een aardige vader die wel met zijn kinderen optrok. Na de oorlog had hij begrepen dat hij niet zo op de voorgrond moest treden en dat hij eigenlijk heel hulpvaardig moest zijn. Hij is hard voor zichzelf en wijst ook de medelijdende arm van zijn zoon op het laatst van zijn leven af. Na de oorlog had hij ook zijn moeder niet "verraden."zoals zijn vader dat wel had gedaan bij zijn zoons. Zo'n personage verdient dan sympathie bij de lezer.

Ads opa

Over die opa valt weinig goeds te melden. Vooral in de oorlog heeft hij zich misdragen door te profiteren van de ellende van de andere boeren in de omgeving van Nijmegen. Bovendien pleegt hij een soort moreel verraad tegenover zijn zoons die volgens hem nooit door hem aangezet zijn bij de SS te gaan. Zijn schoondochter noemt hem na de oorlog Stinkerd en wil zo weinig mogelijk met hem te maken hebben. Hij komt op de lezer over als een ellendig personage.

Quotes

"Vanwege de vele privileges die de Kippenneuker genoot, vanwege de hele en halve kippetjes die met kisten tegelijk de deur uit vlogen richting Duitse kazernes of een officiersmess, door het geld dat ineens tegen de plinten klotste, kon de Kippenneuker na werktijd een liefhebberij botvieren waar hij het allerbekwaamst in was: zelf de gebraden haan uithangen, zijn geld verbrassen, aan de boemel gaan langs kroegen in de Nijmeegse binnenstad, onder de rokken zitten van de cafésletten die aan zijn tafeltje voorbij wiegden, mee lachen met Duitse officieren voor wie hij in het café graag gezien gezelschap was." Bladzijde 61

"Dat moest maar eens afgelopen zijn, die waanzin heeft lang genoeg geduurd. Jongen, je gaat toch niet de vuile was buiten hangen? Jazeker vader, wat dacht je dan. Wat kan mij het nog schelen." Bladzijde 7

"Ik ben ’s middags uit school thuisgekomen met vragen. Ik zit in de brugklas en heb die dag geschiedenisles gehad. Over de Tweede Wereldoorlog. We kregen een opdracht mee naar huis. ‘Vragen jullie voor de volgende keer thuis ’s hoe jullie ouders de oorlog hebben meegemaakt,’ heeft onze geschiedenisleraar aan het eind van de les gezegd." Bladzijde 11

"Want neem nou mijzelf, ik noem mezelf Ad, maar – sorry, misschien kom ik daar een beetje laat mee op de proppen – ook in míjn paspoort staat Adolf. Zorgt aan menige grens en op nogal wat luchthavens op z’n minst voor gegniffel, zelfs opschudding. Zeker als douaniers ook nog eens mijn geboortedatum zien: " Bladzijde 36

"Lang geleden, toen ik het idee opvatte om een boek over hem te schrijven en hem vertelde wat ik van plan was, antwoordde hij giftig: ‘Jongen, je gaat je eigen vader toch niet verraden.’ En weer een andere keer kwam hij er nog eens op terug, het idee had ’m intussen blijkbaar nog furieuzer gemaakt en beangstigd ook: ‘Je gaat je eigen vader toch niet door de drek trekken, hè?" Bladzijde 43

"Ik zei het al, er was thuis meer dan één oorlog, en dan bedoel ik niet alleen de ruzies, maar ook de oorlog zoals mijn moeder hem had meegemaakt. Daar probeerde ze aandacht voor te krijgen, zo goed en zo kwaad als dat ging, naast die oorlog van hem. Het draaide allemaal om het bombardement van Nijmegen, een ongelukje van de geallieerden, Amerikaanse bommen die eigenlijk bedoeld waren voor het Duitse Kleef, net over de grens. Werd er achteraf beweerd, was één van de theorieën." Bladzijde 119

Thematiek

Oorlog: algemeen

Het is duidelijk dat de naweeën van de gebeurtenissen (het foute verleden van zijn familie) het thema vormen voor deze afrekenroman. Zowel zijn vader (lid geworden van de Waffen-SS) als zijn opa ( een echte boef die veel geld verdiende in de oorlog) heeft het leven van de verteller beïnvloed. Hij kreeg van zijn vader nota bene de voornaam van Hitler en hij was daarbij nog eens geboren op de geboortedag van Hitler. Hoezeer de oorlog ook de vader van Ad blijft bezighouden blijkt uit het citaat: "Dit bleef zijn lot: hij kon er zelf nog zoveel en zo lang over zwijgen als hij wilde, het lukte hem misschien best om zijn eigen oorlog ver weg te stoppen, uit zijn hoofd te zetten voor een tijd, maar de oorlog an sich vertikte het om hem met rust te laten."

Vader-zoonrelatie

Behalve over de oorlog is een belangrijk thema (zie titel) ook de Vader-zoonrelatie tussen vader Adolf en zoon Adolf. Maar er zit ook een relatie in tussen de vader van Adolf en diens vader "De Kippenneuker." De laatste was bovendien ook nog een verschrikkelijk vieze man die zijn zoons na de oorlog verried (" ik had hen nooit aangezet tot oorlogshandelingen", beweerde hij tijdens zijn rechtszaak) De vader van Ad was veel minder vervelend in zijn privéleven. Hij was best een leuke vader, maar een harde man voor zichzelf.

Motieven

Jodenvervolging

Er gaan ook enkele hoofdstukken over de jodenvervolging in deze roman. De vader van Ad heeft zich daar niet heel intensief mee beziggehouden. Maar in het verhaal waarin een rijke Jood een drumstel wil kopen, komt er toch iets van jodenhaat aan te pas.

Verraad

In feite is Vaderskind daarmee ook een roman geworden over verraad. Verraad aan je land door achter de ideeën van de nazi's aan te lopen en je landgenoten ellende te bezorgen..

Moeder-zoonrelatie

Het verhaal gaat ook over de verhouding tussen de vader van de verteller en diens moeder. Die droeg hij op handen: hij was een moederskind. Hij verried haar na de oorlog dan ook niet.

Maatschappijkritiek

Fransen hekelt in enkele hoofdstukken de houding van zijn opa die zich in de oorlog ten koste van zijn landgenoten verrijkte. Hij stroopte de boerderijen in de buurt van Nijmegen af en probeerde kleinvee en pluimvee van de boeren in te vorderen en dat later tegen hogere prijzen te verkopen aan de Duitsers. Deze zwarthandelaren worden in dit boek te kijk gezet.

Schaamte

De verteller heeft altijd veel schaamte gevoeld over het verleden van zijn familie. Dat symboliseert zich o.a. in de schaamte over zijn geboortenaam Adolf. Hij heeft zich daardoor een leven lang Ad genoemd.

Motto

Wir haben beide den selben Stern
und dein Schicksal ist auch meins.
Du bist mir fern und doch nicht fern,
denn uns’re Seelen sind eins.  (uit een liedje van Zarah Leander) 
[ De inhoud van dit liedje spreekt voor zichzelf als je naar de vader-zoonverhouding van Ad Fransen en zijn vader kijkt]

Het is moeilijk om tot het wezenlijke van de dingen door te dringen, zelfs als het de oorlog betreft, de fantasie verzet zich er lange tijd tegen.

(Louis-Ferdinand Céline in Reis naar het einde van de nacht)

Opdracht

Voor mijn broers, Hans en Rob

Trivia

Het is een sterk autobiografisch getinte roman. Ad Fransen schaamde zich zijn leven lang voor het feit dat hij geboren op de verjaardag van Hitler door zijn vader Adolf werd genoemd. Daarmee kon je niet naar buiten komen. Jij heeft gewacht met het publiceren van zijn verleden totdat zijn vader was overleden.

Titelverklaring

De titel komt niet letterlijk in de tekst terug, maar het is wel duidelijk dat de titel slaat op de verhouding tussen de vader van Ad Fransen en hemzelf. Ad Fransen heeft zich zijn leven lang geschaamd voor het dragen van de voornaam Adolf die zijn vader hem uit eerbied voor Hitler aan zijn zoon gegeven had. Zijn vader was een SS'er  en zijn opa was nog een grotere boef. Fransen heeft toch besloten het verhaal in de publiciteit te brengen. Daardoor is "Vaderskind" behalve een roman over de naweeën van de Tweede Wereldoorlog eerst en vooral een roman over vader en zoon. Dat is een geliefd thema in de Nederlandse literatuur. 
Een van de hoofdstukken heet trouwens "Moederskind"en dat slaat terug op de verhouding tussen Ads vader en diens moeder die hij juist niet verraadt na de oorlog.

Structuur & perspectief

De roman wordt onderverdeeld in  11  Romeins genummerde en getitelde hoofdstukken die op hun beurt elk weer worden onderverdeeld in genummerde sub-hoofdstukken zonder titel.  Die hoofdstukken gaan meestal over één en hetzelfde motief/verhaalelement. Het hoofdstuk De kippenneuker gaat bijvoorbeeld over het slechte en misdadige leven van Ads opa. In Moederskind beschrijft hij de relatie tussen zijn vader en diens moeder. In Joden op zolder de Jodenvervolging in Nederland. Het is daarom een wat fragmentarisch verhaal geworden dat niet-chronologisch aan de lezer wordt onthuld. De lezer wordt van heden naar verleden en omgekeerd geleid.

Het perspectief berust bij verteller Ad Fransen die na de dood van zijn vader in de ik-vorm een boekje open doet over zijn vader en opa. Hij doet dat natuurlijk als achteraf-verteller waardoor hij in de o.v.t. vertelt.
Het boek is dus een afrekening van de schrijver over het bizarre verleden van zijn familie.  
Noot van de auteur: dit  boek is  een roman, gebaseerd  op  de  geschiedenis  van bestaande personen

Decor

De buurt waar het verhaal zich afspeelt is voornamelijk de stad Nijmegen in Gelderland. Daar leefden de voorouders van Ad Fransen. 
En wat de tijd betreft is er natuurlijk geen probleem: het boek gaat voornamelijk over de Tweede Wereldoorlog en wordt verteld door de achteraf vertellende zoon. Hij heeft gewacht tot zijn vader is gestorven om het verhaal over zijn bizarre familie te kunnen vertellen. 
De lezer switcht dus van heden naar verleden en omgekeerd. Het verhaal heden is de 21e eeuw direct na de dood van Ads vader.

Stijl

De stijl is die van een rapporteur die al heel lang heeft nagedacht over zijn onderwerp en er op het moment dat hij erover gaat schrijven voldoende afstand heeft genomen van het onderwerp en het te beschrijven personage. Daardoor kan hij er met enig cynisme en zwarte humor over schrijven. Daar moet je als lezer wel van houden maar het is m.i. de enige manier waarop je een dergelijk onderwerp in romanvorm kan beschrijven. Je moet er eerst zelf vrede mee hebben voordat je het verhaal over schaamte in je eigen familie kunt beschrijven. Anders kan het verhaal emotioneel ontsporen.
Dat heeft Fransen naar mijn mening heel goed gedaan.

Slotzin

Maar nog voordat de schaduw van mijn hand zijn schouder naderde, zei hij:‘Laat me los!… Laat me alsjeblieft los…’ Hij zoog met korte trekjes aan zijn pijp, je kon het geen roken meer noemen, het was eerder een soort snikken. Je hoorde de tabak smeulen, de as knetteren, gelukkig kwamen er nog genoeg lege schepen voorbij.

Beoordeling

Vaderskind blijft natuurlijk in eerste instantie een roman over de verwerking van de oorlog. Die is niet alleen voor kinderen van joden naar geweest, soms ook voor kinderen van verzetslieden die zijn omgekomen, maar niet in de laatste plaats ook voor kinderen van foute ouders in de oorlog. Op hen kleeft het etiket van schaamte, waar het bij de andere categorieën bijvoorbeeld het etiket van de schuld van de overlevende is.

Ik vind dat Fransen een mooi boek geschreven heeft over de oorlog in het algemeen en over de relatie met zijn ouders in het bijzonder. Hij voegt iets toe aan de literatuur met het een tot nu toe wat onderbelicht thema. Eerder schreef Louis Ferron al romans over foute mensen in de oorlog.
Het boek is bovendien aangenaam te lezen, omdat Fransen over een prachtig wapen van humor beschikt. Het is daarom zeker goed te lezen voor scholieren die eens een ander boek over de oorlog willen  lezen dan de traditionele trits: Het bittere kruid, De aanslag en De donkere kamer van Damocles. Met deze drie waardevolle klassiekers kan het boek zich misschien niet helemaal meten, maar het is alleszins de moeite waard.
Zeker geschikt voor scholieren van havo- en vwo-niveau.

Recensies

"Het mooiste verhaal van zijn vader, over een Britse parachutist die bij de de slag om Arnhem in 1944 in een boom belandde, bewaart Fransen voor het laatst. Hij hoorde het toen hij met zijn vader naar een herdenking van operatie Market Garden ging. Na de voor zijn vader uiterst ongemakkelijke bijeenkomst kreeg Fransen jr. medelijden met hem. Hij wilde hem troosten, maar de oude Adolf weerde hem af en zei: ‘Laat me alsjeblieft los...’" https://nrcwebwinkel.nl/b...vaderskind

"Brands denkt dat het pijn moet hebben gedaan de geschiedenis weer op te rakelen. Vooral de ontdekking dat zijn vader Kamp Amersfoort bewaakte deed pijn, zegt Fransen, omdat daar allerlei tegenstanders van de nazi’s gevangen zaten. Het kamp werd geleid door de sadistische Kotälla die uit een psychiatrische inrichting kwam en mannen graag tussen de benen trapte. Zijn vader zat nog met hem vast in de koepel van Breda." http://reinswart.blogspot...oeken.html

""Vaderskind is een roman omdat ik sommige dialogen heb verzonnen en ik zaken die ik achteraf toch te confronterend vond heb geschrapt, maar ik heb de waarheid er geen geweld mee aangedaan. Dit heeft mijn familie tijdens de oorlog uitgevreten. En ik heet dus eigenlijk Adolf. Het geheim ligt op straat; ik heb mezelf ervan bevrijd. Na een boek over mijn verslaving (coke, 2005, AV), mijn midlifecrisis ('Het meisje met de mooiste heupen', 2012, AV) is met het boek over mijn vaders verleden - waar ik in feite op mijn veertiende al aan ben begonnen - mijn autobiografisch materiaal eindelijk op. Ik ben klaar met de werkelijkheid, nu is het tijd voor de fantasie."" http://www.trouw.nl/tr/nl...dolf.dhtml