Eindexamens van vroeger tot nu

Eindexamens: een tijd van spanning, verwachting en soms zelfs een tikkeltje paniek. Maar hoe zijn we eigenlijk tot de eindexamens gekomen zoals we die vandaag de dag kennen? En hoe zagen ze er vroeger uit?

1. De Latijnse school

In de middeleeuwen was er de Latijnse school, een plek waar uitsluitend jongens van rijke ouders naartoe gingen om te leren. Deze school had zes klassen en elk half jaar waren er examens. Deze examens waren best spannend, want als je ze haalde, mocht je naar een hogere klas. Dit heette toen nog 'promotie'. Doorliep je al deze klassen en slaagde je voor je eindexamen, dan openden de deuren naar de universiteit, waar alleen de slimste mensen naartoe mochten. Een hele eer dus.

De Latijnse school selecteerde enkel de meest capabele en financieel bevoorrechte leerlingen, met als resultaat: een uitzonderlijk hoog niveau van onderwijs. De focus lag voornamelijk op Latijn, retoriek, logica en theologie. Wat je waarschijnlijk al is opgevallen, is dat dit systeem eigenlijk het hedendaagse vwo is.

2. Het staatsexamen van 1845

Vóór 1845 was het zo dat als je naar de universiteit wilde, je eerst een examen moest afleggen. Maar hier zat een groot probleem: de examens varieerden sterk in moeilijkheidsgraad, afhankelijk van de universiteit die je wilde bijwonen (hogescholen en het mbo bestonden toen nog niet). Sommige waren een eitje, terwijl andere bekend stonden om hun strengheid. Dit was natuurlijk niet eerlijk, en dus werd het staatsexamen bedacht. Dit was een nationaal examen dat voor iedereen gelijk was, ongeacht waar je vandaan kwam of naar welke universiteit je wilde gaan.

Het grootste bezwaar tegen de staatsexamens was dat dit examen eigenlijk de toegang tot de universiteit beperkte. Voorheen kon je met een beetje geluk en een acceptabel resultaat op een lokaal examen zo doorstromen naar de universiteit. Maar met het staatsexamen was dit niet meer mogelijk. Dit was voor sommigen een behoorlijke domper.

Toen kwam Thorbecke in het spel. Hij was een liberale minister die bekend stond om zijn hervormingen. In 1850 besloot hij dat het staatsexamen niet langer verplicht zou zijn. In 1852, slechts twee jaar na het afschaffen van de verplichting, besloot hij om het staatsexamen volledig af te schaffen.

3. Wet van 1863

In 1863 veranderde een boel. Minister Thorbecke had een visionaire blik en begreep dat het tijd was om wat orde op zaken te stellen in het onderwijs voor jongeren tussen de 12 en 18 jaar oud. Tot die tijd waren er weliswaar scholen, maar het was een soort wildwestsituatie – niemand wist echt wat er van de leerlingen verwacht werd.

Met zijn nieuwe wet kwamen er eindelijk duidelijke regels en richtlijnen voor middelbare scholen. Dit betekende dat jongeren niet langer zomaar wat rondhingen in de klas, maar dat ze gestructureerd onderwijs kregen waar ze echt iets aan hadden. En dat was niet het enige. Naast de bestaande scholen verschenen er ook gloednieuwe instellingen, zoals burgerscholen en middelbare scholen speciaal voor meisjes. Veel meer jongeren kregen dus toegang tot (goed) onderwijs.

5. Tweede Wereldoorlog

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was het leven heel onzeker en waren er vaak geen mogelijkheden om normale examens en toetsen af te nemen. Daarom werden veel toetsen tijdens de oorlogsjaren vervangen door alternatieve beoordelingen, zoals mondelingen of opdrachten die de leerlingen thuis konden maken. Daarnaast werden de eindexamens onderworpen aan strenge censuur en politieke invloeden door de Duitse bezetters. Scholieren moesten vaak leren volgens de richtlijnen van de bezetter.

In 1945 gingen de eindexamens officieel niet door. Alle eindexamenkandidaten kregen hun diploma, behalve in gevallen waarin de schoolleiding en docenten van mening waren dat het gedrag en inzet van een leerling tijdens de bezetting niet goed was.

4. Mammoetwet in 1968

In 1968 kwam er een nieuwe wet: de mammoetwet. Een van de grootste veranderingen was dat leerlingen niet langer gedwongen werden om examen te doen in álle vakken. Nu kregen ze de vrijheid om zelf te kiezen in welke vakken ze eindexamen wilden doen. Het betekende dat als je een wiskundewonder was maar een hekel had aan geschiedenis, je je niet meer door dat geschiedenisboek hoefde te worstelen. En vice versa natuurlijk.

5. Eindexamens gaan opnieuw niet door in 2020

2020. Corona. Ik denk dat dat wel genoeg woorden zijn om een belletje te laten rinkelen. Scholen werden gesloten en de regering besloot dat er in dat jaar geen andere oplossing was dan dat de eindexamens niet door konden gaan.

Een soortgelijke situatie als het einde van de Tweede Wereldoorlog: alle eindexamenkandidaten ontvingen hun diploma zonder het afleggen van de reguliere examens. De resultaten van de schoolexamens vormden de basis voor het behalen van het diploma. Hoe spijtig veel leerlingen dat ook vonden, het zorgde bij anderen vooral voor veel vreugde.

Dit wil je ook lezen:

Hoe staat het met de zenuwen voor de examens?