Das Experiment
Door Rollo Tomasi
Het idee van Das Experiment is afkomstig uit de VS. In 1971 werd aan Stanford University een groep studenten verdeeld in twee groepen: cipiers en gevangenen. Er zou twee weken lang een gevangenis-situatie gesimuleerd worden, waarbij de cipiers orde dienden te houden. Het experiment werd al na 6 dagen afgebroken, omdat de cipiers zich nogal sadidtisch en gewelddadig begonnen te gedragen. Samen met het Milgram-experiment (waarin proefpersonen zogenaamd elektrische schokken moesten toedienen aan medeproefpersonen) toonde het aan dat de beschaving van de moderne mens slechts een laagje vernis is.
Das Experiment is slechts losjes gebaseerd op de gebeurtenissen in de VS. Het is dan ook een verfilming van Black Box, een boek van Mario Giordano, die ook meeschreef aan het scenario. Het verhaal speelt zich af in Keulen, waar hoofdpersoon Tarek (Moritz Bleibtreu), voormalig journalist, als taxichauffeur werkt. Hij leest in de krant een advertentie, waarin proefpersonen 4000 mark geboden wordt als ze meedoen aan een wetenschappelijk experiment. Ze zullen twee weken lang opgesloten worden in een gevangenis, terwijl de wetenschappers hun gedrag observeren. Tarek grijpt de mogelijkheid aan om undercover mee te werken, zodat hij weer als journalist aan de slag kan. Gewapend met een camera (verwerkt in z’n bril) besluit hij zich op te geven.
Samen met 19 anderen wordt hij uiteindelijk geselecteerd om mee te doen. Ze worden opgedeeld: twaalf gevangenen en acht cipiers. De cipiers krijgen een compleet uniform inclusief knuppel, de gevangenen slechts een groot juten hemd en slippers. De gevangenen zullen zich aan een aantal regels moeten houden, en de cipiers krijgen de instructie de regels op hun eigen manier te handhaven, maar fysiek geweld is verboden. In het begin hangt er nog een jolige sfeer, en de proefpersonen zien het als een geintje.
Maar al gauw wordt de sfeer grimmiger als de cipiers de geintjes van vooral Tarek (die provoceert om zo een interessanter verhaal te krijgen) moe worden. Een van de cipiers, Berus (Justus von Dohnanyi), vindt dat er met harde hand opgetreden moet worden nadat Tarek erin slaagt twee cipiers in zijn cel op te sluiten. Vervolgens worden alle bedden uit de cellen verwijderd terwijl de gevangene belaagd worden met brandblussers.
Dat is slechts het begin. Er ontstaan meer conflicten tussen cipiers en gevangenen, en de lijn tussen werkelijkheid en experiment wordt steeds dunner. De acties van de cipiers zijn een behoorlijke tijd nog te rechtvaardigen, maar op een gegeven moment loopt de situatie uit de hand….
Het is opvallend dat deze film uit Duitsland afkomstig is, een land dat nog steeds worstelt met zijn verleden. In WOII werden doodgewone mensen in concentratiekampen in de functie van bewaker sadistische beulen. In Das Experiment zijn de cipiers in het dagelijkse leven bijvoorbeeld grondsteward, zanger of werkloos. Ze komen in de door wetenschappers afgenomen interviews heel normaal over.
Ze doen om verschillende redenen mee, maar geld blijkt toch een belangrijke motivatie. Tijdens het experiment zoeken de cipiers naar een manier om de gevangenen in toom te houden. Als Berus’ methode blijkt de werken, krijgt hij de smaak te pakken. Hij neemt de leiding. Onder de gevangenen neemt Tarek min of meer de leiding. Zo ontaardt het in een tweestrijd tussen de cipier en de gevangene.
De film is chronologisch opgenomen en de acteurs hebben tijdens de opnames geen daglicht gezien, wat ongetwijfeld bijgedragen heeft aan de sfeer.
Het is het bioscoopdebuut van regisseur Oliver Hirschbiegel. Hij heeft voor de casting gebruik gemaakt van een mix van film-, theater en televisieacteurs, die, op Moritz Bleibtreu na, geen bekende gezichten zijn in Duitsland.
Je moet als kijker wel tegen een stootje kunnen als je Das Experiment gaat kijken. De film is keihard, heeft een sterk claustrofobische sfeer, en weet de kijker meer te raken dan bijvoorbeeld Requiem for a Dream, die toch wat afstandelijk bleef. Het enige manco van de film is dat Hirschbiegel een truc nodig heeft om de laatste reeks gebeurtenissen aan te zetten. Deze gebeurtenissen zijn echter zo geloofwaardig dat dit geen ramp is.
Denk je dat films je niet meer kunnen raken? Of gewoon geïnteresseerd in het beest in de mens? Dan is Das Experiment een film die je niet mag missen. Gepubliceerd op 7 juni 2002