Marcel Duchamp

Inleiding
Een urinoir als kunstvoorwerp?! Wat dacht diegene toen hij de bak van de muur schroefde, met een priemende geur van oude urine die de ogen heeft moeten doen tranen. Hoe kom je er op? Wat waren de motieven? Hoe werd het ontvangen? Vragen die je onmiddellijk te binnen schieten. Antwoorden zocht ik. Ik had dus meteen een onderwerp voor mijn werkstuk. Toen ik vervolgens ook nog een beschilderde ruit, een wiel op een kruk, en een sneeuwschuif onder ogen kreeg wilde ik zeker meer weten over deze kunstenaar, die duidelijk voor veel opschudding heeft gezorgd in de kunstwereld. In dit werkstuk heb ik de originaliteit van Marcel Duchamp onderzocht. Als eerste heb ik gekeken hoe origneel hij zichzelf vond om vervolgens te onderzoeken of het publiek zijn werk origineel vond om zo tot een conclusie te komen op de vraag: Hoe origineel is Marcel Duchamp, de plaatser van een urinoir, als kunstenaar? Marcel Duchamp (1887-1968) Frans Dada-kunstenaar. Werd in 1887 geboren in het Normandische stadje Blainville als derde in een rij van zes kinderen van een notaris (en later burgemeester van Blainville) en een ontwerpster van decoraties voor serviezen. In deze welgestelde familie kregen alle kinderen de kans zich bezig te houden met muziek, schaken, lezen en kunst. De twee oudste broers van Marcel Duchamp (Jacques Villon en Raymond Duchamp-Villon) ruilden de studies, waaraan zij waren begonnen in Parijs, al vroeg in om kunstenaars te worden. In 1904 voegde Marcel zich bij zijn oudere broers en werkte daar ook als schilder en tekenaar. In deze beginperiode wordt zijn belangstelling voor minder gangbare motieven al duidelijk. Marcel ontwikkelt zich er tot cartoonist en verdient zo zijn geld met nogal gewaagde humor. Van 1906 tot 1911 probeerde Marcel diverse schilderstijlen uit, op zoek naar een eigen stijl. In 1910 had hij vooral belangstelling voor het fauvisme en kubisme wat ook te zien is aan zijn olieverfschilderijen uit die tijd. Rond 1912 beëindigde Duchamp zijn carrière als schilder. In die tijd maakte hij vooral technische tekeningen en voorstudies voor latere werken. Ook begon hij in 1913 met een aantal objets trouvé ( ‘gevonden voorwerpen’ die door een kleine aanpassing, toevoeging of combinatie een volslagen nieuwe betekenis kregen) en ontstonden in 1914 zijn eerste Ready mades ( een buiten zijn samenhang geëxposeerd industrieel product). Daarbij was zijn uitgangspunt dat er vooral veel gedacht moest worden en het aantal werken maar beperkt mocht zijn. Daarbij maakte hij asl handtekening veelvuldig gebruik van pseudoniemen (o.a. R.Mutt en Rose Sélavy). In 1915 verhuist hij naar New York om zo de eerste wereldoorlog te ontvluchten. In de periode van 1924 tot 1934 maakt hij zelfs helemaal geen kunstwerken meer, maar besteedt hij zijn tijd aan schaken en reizen. Daarna is hij weer actief als kunstenaar, hij trouwt, wordt officieel Amerikaans burger, laat een aantal verloren gegane ready mades reproduceren in Milaan, ziet zijn eigen retrospectief, sterft op 2 oktober 1968 en wordt in Rouen (F) begraven. Hoe origineel vond Marcel Duchamp zijn werk? Duchamp wenste niet meer geassocieerd te worden met wat hij “netvliesschilderkunst” noemde. Hij wilde niet alleen zintuigen prikkelen, hij wilde de mensen laten nadenken bij zijn werken, waardoor het een intellectuele waarde zou krijgen. Bij hem was het concept zo belangrijk, dat hij zelfs ordinaire gebruiksvoorwerpen onder zijn naam, of een van zijn peudoniemen, kon verkopen als kunst. Zijn bedoeling met kunst was in eerste instantie het openbreken van voorwerpen, ze ontleden zoals kubisten vóór hem dat hadden gedaan. Toch wilde hij meer, hij wilde statische beelden weergeven. Dit wilde hij niet doen in dienst van het schilderen. Hij wilde het schilderen juist in dienst stellen van de idee, waarbij de titel het belangrijkste uitgangspunt zou worden. Ook vond hij de compositie, de werkelijke tekening, erg belangrijk in zijn werk als kunstenaar. Daarbij besteedde hij vooral aandacht aan de nauwkeurigheid van zo’n exacte tekening. Duchamp wilde niet dat zijn werk zinvol zou zijn. Het moest een deel van de weg naar een zinvol bestaan worden. Er moest in gedacht worden en dus vooral prikkelend zijn voor de hersenen. In zijn periodes als kunstenaar maakte Duchamp afwisselen gebruik van kunst en anti-kunst als reactie op de heersende smaak, want alleen dat zou échte emoties vrij kunnen maken. Duchamp vond daarbij vooral belangrijk dat hij zichzelf daarbij iedere keer weer zou tegenspreken, want alleen dan zou hij goed werk kunnen leveren en niet in een stroom van zintuiglijke prikkelingen raken. Deze manier van werken, maar vooral van denken, zorgde ervoor dat hij in 1914 afweek van zijn kubistische schilderkunst (waaronder ook zijn in 1912 geproduceeerde Naakt, een trap afkomend valt) en zijn eerste ready made maakte in de vorm van een flessenrek. Duchamp was zeker niet spraakzaam en als toelichting op zijn ready mades gaf hij dan ook alleen dat er gedacht moest worden. Wat zijn interpretatie van het werk was leek hem niet van belang. Hij haalde wel naar voren dat iedere interpretatie een mogelijke waarheid was, maar daar had alleen diegene wat aan die deze creatieve uiting van interpreteren geformuleerd had. Men was volgens Duchamp dus best in staat een meing te vormen over zijn werk, maar dit was nooit de waarheid achter dit werk. Marcel Duchamp maakte een aantal ready mades, maar zeker niet veel. Hij vond dat het aantal ready mades beperkt moest blijven, anders zou de intellectuele waarde ervan onderschat kunnen worden. Duchamp heeft zichzelf nooit als kunstenaar uitgegeven, hij voelde zichzelf geen kunstenaar, aangezien hij dit zelf geen écht beroep vond, want kunst mocht nooit een doel zijn in zijn leven. Kunst was in zijn ogen slechts een uitdrukkingsmogelijkheid die zou kunnen leiden tot een zinvol bestaan. Geen wonder dus dat Duchamp zich in zijn leven meerdere malen voor langere tijd terugtrok om zich te wijden aan een andere grote passie in zijn leven; schaken. Bij het schaken was alleen de gedachtenwereld belangrijk, zintuiglijke prikkelingen speelden hier absoluut geen rol in. Duchamp leek zich vaak volledig terug te trekken in die andere wereld van schaken, reizen en schrijven. Toch is hij steeds weer ‘teruggekomen’ als kunstenaar, waarbij hij ready mades afwisselde met schilderijen en installaties. Daarbij zijn duidelijk verschillende periodes aan te wijzen in zijn leven. Zoals een periode waarin hij jarenlang bezig was met zijn eerste grote levenswerk; Het grote glas of De bruid door haar vrijgezellen ontbloot, zelfs. (een verzameling van technische tekeningen in een nietwerkende machine). Na een periode van schaken stort hij zich op een reeks van ready mades om zich na een schaakperiode weer te wijden aan zijn tweede levenswerk; Gegeven zijn; 1. de waterval, 2. het lichtgas. Duchamp lijkt zichzelf dus steeds te vernieuwen na en periode van denken. Hoe origineel vond het publiek Duchamps werk? In 1908 begon Marcel Duchamp met het produceren van schilderijen in de stijl van het fauvisme, maar de felle kleuren bevielen hem niet, dus begon hij te experimenteren. Hierdoor ontstond in 1912 zijn bekendste schilderij; Naakt, een trap afkomend. Een schilderij waarin een beweging wordt weergegeven door een ketting van overlappende kubistische figuren. Dit schilderij werd in eerste instantie op verzoek van de organisatoren van het expositie ‘Salon des Independents’ weggehaald van deze tentoonstelling. Een jaar later werd dit schilderij in New York geëxposeerd, waarna het een met schandalen omgeven succes werd at Duchamp in één klap beroemd zou maken. De eerste weigering van het doek was gebaseerd op het feit dat het werk te futuristisch zou zijn om op een kubistische tentoonstelling te hangen. Duchamp weigerde zich vanaf dat moment tot één stijl te beperken. De ophef in 1913 rond het schilderij ontstond, doordat mensen er geen naakt in zagen, en begrep het werk gewoonweg niet. In 1915 verhuisde Duchamp naar New York waar hij als beroemdheid werd onthaald, omdat een aantal amerikaanse critici zijn breuk met de traditionele kunst toejuichten. In 1917 wilde Duchamp zijn eerste readymade exposeren in New York, het werk was een urinoir met het opschrift R. Mutt 1917 ( één van de pseudoniemen, hierbij staat de R voor riche en Mutt voor de strip Mutt & Jeff) dat Duchamp Fontein noemde. Ook dit werk werd in eerste instantie geweigerd, maar ook bij dit werk waren er weer mensen die de bedoeling van Duchamp doorzagen en het wrek dus wilden kopen. Het origineel van Fontein is echter verloren gegaan, maar vervangen door een aantal reproducties, net als zijn andere ready mades , zoals Fietswiel, die ook spoorloos waren verdwenen. Het feit dat de reproducties toch worden geëxposeerd laat duidelijk zien dat velen de intellectuele waarde in het werk kunnen onderscheiden van zijn ordinaire uiterlijk. Na 1920 maakte Duchamp ingewikkelder ready mades, hij maakte steeds meer constructie en zag zichzelf ook als een ready made, die hij van aantekeningen en een handtekening voorzag door zich te kleden als een vrouw; Rrose Sélavy (Rrose staat daarbij voor eros en Sélavy staat voor Cést la vie, dat is het leven). De critici en kunstliefhebbers accepteerden op dat moment alles wat Duchamp maakte als zijnde kunst. Hiervoor lijkt Duchamp zich niet te interesseren, hij trekt zich juist terug uit de kunstwereld en gaat reizen en schaken. In deze periode waarin Duchamp zich niet als kunstenaar manifesteert, besteedt hij veel aandacht aan zijn denkvermogen. Na deze periode van schaken komt dit tot uitdrukking in constructies die gezien kunnen worden als de eerste kinetische kunstwerken. Daarnaast maakt Duchamp nog een aantal assemblages, om vervolgens aan zijn laatste grote werk te beginnen; Gegeven zijn; 1. de waterval, 2. het lichtgas. Een op het eerste gezicht nietszeggende verweerde deur, maar als je er door een kier doorheen kijkt zie je twee vrouwlijke naakten. Het werk dat dus voor de echte opschudding zorgde was uds zijn schilderij Naakt, een trap afkomend. Een wek dat nu zeker geen verontwaardigde blikken meer hoeft te verwachten. Ready mades als Fontein werden juist redelijk geaccepteerd en vonden zelfs navolging in kunstenaars als Andy Warhol en Carl Andre. Het bekendste, en ook goed ontvangen werk van Duchamp is toch wel Het grote glas of De bruid door haar vrijgezellen ontbloot, zelfs. Een kunstwerk waar Duchamp van 1915-1923 aan werkte. Veel van zijn ready mades en technische tekeningen is terug te vinden in deze machine die niet werkt. Conclusie: Was Duchamp origineel als kunstenaar? Duchamp was in zijn beginjaren nog op zoek naar een eigen stijl. Die stijl zocht hij in eerste instantie in richtingen als Fauvisme en Kubisme. Toen hij binnen die stijlen niet geaccepteerd werd als volger, ging hij zich maar richten op zijn eigen gedachtenwereld. Dit had tot gevolg dat Duchamp met een heel eigen manier van werken naar buiten kwam. Hij slaagde erin te werken op een manier die nog niet eerder tezien was bij andere kunstenaars
Hoewel zijn schilderijen nog duidelijk kubistische invloeden hadden, was het voor de tijd waarin hij het maakte nog te anders dan wat die stijl op dat moment voorschreef waardoor hij maar moeilijk geaccepteerd werd. Met deze moeizame accetaties heeft Duchamp zijn hele leven te maken gehad, toch ging hij door met vernieuwen. De ready mades, waarvoor hij ook zelf de naam bedacht heeft, waren ook een geheel nieuw idee en zijn later nog vaak als uitgangspunt gebruikt door andere kunstenaars. Hij legde zijn werk ook probleemloos weg om zich vervolgens volledig op het schaken, die andere grote passie, te richten. Marcel Duchamp was dus een groot vernieuwer, hij is zelfs de grondlegger van de zo populaire conceptuele kunst genoemd. Originaliteit betekend vernieuwend. Marcel Duchamp is dus een schoolvoorbeeld van een originele kunsenaar.