Ontstaan van de DDR

Voorwoord Wij hebben het onderwerp DDR gekozen, omdat we het een interessant onderwerp vinden en er al veel over weten door uitgebreide behandeling bij geschiedenis. We hebben ons werkstuk ingedeeld in een hoofdvraag en een aantal deelvragen. Hoofdvraag: - Wat is de DDR? Deelvragen: - Hoe ontstond de DDR? - Hoe leefden de mensen in de DDR? - Welke politiek was er in de DDR? - Hoe stortte de DDR in? We hebben informatie gezocht in de mediatheek, waar een speciale afdeling was ingericht en in de bibliotheken van onze woonplaatsen. Ook internet was een goede informatiebron. We hopen dat u er veel plezier aan beleeft om dit te lezen! Bizone als Vorläuferin des Weststaats Die französischen Sonderwünsche und die auf die Durchsetzung ihrer Reparationsforderungen konzentrierte sowjetische Politik hatten sich im ersten Besatzungsjahr als die stärksten Hindernisse für eine Verwirklichung der Beschlüsse der Potsdamer Konferenz erwiesen. Nach den Vereinbarungen vom Sommer 1945 sollte wenigstens die wirtschaftliche Einheit der vier Besatzungszonen so lange aufrechterhalten werden, bis in einem Friedensvertrag die deutsche Frage eine endgültige Lösung fände. Diesen Friedensvertrag sollten die Außenminister der vier Mächte gemeinschaftlich vorbereiten. Auf der Pariser Außenministerkonferenz, dem zweiten Treffen dieses Gremiums, drängte US-Außenminister Byrnes Ende April 1946 entschieden auf die Realisierung der Potsdamer Vereinbarungen; er hatte sogar einen Termin für den Beginn der Friedensverhandlungen mit Deutschland vorgeschlagen, den 12. November 1946. Aber die Außenministerkonferenz zeigte sich dazu nicht in der Lage. Sie schleppte sich (mit einer Pause von vier Wochen) von April bis Juli 1946 dahin und erschöpfte sich in ergebnislosen Debatten mit dem sowjetischen Außenminister Molotow, der auf seinen Reparationsforderungen beharrte. Am vorletzten Tag der Pariser Konferenz, dem 11. Juli 1946, lud Byrnes die drei anderen Besatzungsmächte ein, ihre Zonen mit der amerikanischen wirtschaftlich zu verschmelzen. In Paris und Moskau wurde das amerikanische Angebot abgelehnt; London stimmte erwartungsgemäß zu. Als Minimallösung ergab sich daraus die Fusion des amerikanischen und britischen Besatzungsgebiets zur "Bizone". Maßgeblichen Anteil an dem Projekt hatte General Lucius D. Clay. Er war, obwohl damals erst Stellvertreter des US-Militärgouverneurs, der entscheidende Mann in der US-Zone. Um Deutschland lebensfähig zu erhalten, hatte er frühzeitig dafür plädiert, Schritte zugunsten der Wirtschaftseinheit und sogar einer provisorischen Regierung Deutschlands zu tun. So weit wollten die Regierungen in Washington und London aber noch nicht gehen, als am 2. Dezember 1946 die beiden Außenminister Bevin und Byrnes in New York das Fusionsabkommen unterzeichneten. In Kraft trat es am 1. Januar 1947. Die beiden Besatzungsmächte waren sehr darauf bedacht, das Provisorische des Zonenzusammenschlusses und seine ausschließlich wirtschaftlichen und administrativen Zwecke zu betonen. Ziel war es, bis Ende 1949 die ökonomische Unabhängigkeit der Doppelzone herzustellen. Die Vereinbarung sollte jährlich überprüft werden und gelten, bis eine Einigung der Alliierten über die Behandlung ganz Deutschlands als Wirtschaftseinheit zustande käme. Tatsächlich erwies sich der Zusammenschluß der amerikanischen und britischen Zone jedoch als der erste Schritt zur Gründung der Bundesrepublik Deutschland: Die Bizone entwickelte sich in drei Phasen im Laufe von zweieinhalb Jahren zum Modell des künftigen Weststaats.
Moskauer Außenministerkonferenz Das offenkundige Unvermögen der Großmächte, sich über die deutsche Frage zu einigen, zeigte sich bei der Außenministerkonferenz in Moskau im Frühjahr 1947. Die Sowjets beharrten wieder auf ihren Reparationsforderungen und verlangten unter anderem die Auflösung der Bizone, die Franzosen wünschten weiterhin die Abtrennung des Ruhr- und des Saargebiets von Deutschland. Daß der Konferenzbeginn mit der Verkündung der "Truman-Doktrin" (12. März 1947) zusammenfiel, war symptomatisch für das Verhältnis der beiden Weltmächte USA und UdSSR und programmierte das Scheitern der Gespräche. Die im Blick auf die kommunistische Infiltration Griechenlands und der Türkei formulierte Erklärung des amerikanischen Präsidenten, daß Amerika entschlossen sei, "freien" Ländern materielle Hilfe bei einer Bedrohung ihrer Freiheit zu leisten, markierte den Beginn der amerikanischen "Containment-Politik", mit der kommunistische Offensiven "eingedämmt" und Moskau langfristig bewogen werden sollte, von seiner unnachgiebigen Status-quo-Politik abzurücken. Die Partnerschaft im Kampf gegen Hitler war der Konfrontation im "Kalten Krieg" gewichen. Am Ende der gescheiterten Moskauer Konferenz verständigten sich Amerikaner und Briten dahin, die Bizone zu einem lebensfähigen Gebilde auszubauen, das sich selbst versorgen könne. Im Juni 1947 erfolgte die Zusammenfassung der bizonalen Organe in Frankfurt am Main. Als Lenkungsorgan der "Verwaltungen" der Bizone (für Ernährung und Landwirtschaft, Verkehr, Post- und Fernmeldewesen, Finanzen, Wirtschaft) mit jeweils einem Direktor an der Spitze fungierte ein Exekutivrat aus Vertretern der acht Länder der Bizone, und mit dem "Wirtschaftsrat" gab es ein Parlament, dessen 52 Abgeordnete von den Landtagen der Länder gewählt wurden. Nach einer weiteren Reform (bei der der Wirtschaftsrat auf 104 Abgeordnete vergrößert wurde) war ab Anfang 1948 diese gemeinsame Organisation der beiden Zonen perfekt. Die "Vorform" der Bundesrepublik war entstanden. Lediglich die Bezeichnungen vermieden noch den politischen Anstrich: Die Direktoren der Verwaltungen hießen nicht Minister, der "Oberdirektor" durfte sich nicht "Kanzler" nennen, und die Gesetzgebung des Parlaments unterstand der Genehmigung der amerikanischen und der britischen Militärregierung. Koude oorlog en Marshallplan In de loop van 1946 werd steeds duidelijker dat Europa in het teken kwam te staan van de tegenstellingen tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Churchill sprak in een beroemd geworden rede van een ijzeren gordijn dat midden door Europa werd neergelaten. Aan de ene kant stond het democratische West-Europa, gesteund door Amerika, aan de andere kant het communistische Oost-Europa, onder invloed van de Sovjet-Unie. In maart 1947 formuleerde de Amerikaanse president de naar hem genoemde Truman-doctrine: elk land dat zich bedreigd voelde in zijn veiligheid kon op steun van Amerika rekenen. Enkele maanden later maakten de Amerikanen een groot herstelprogramma voor Europa bekend: het Marshallplan. Alle Europese landen – dus ook de Oost-Europese – konden een beroep doen op financiële steun. De Sovjets wezen deze steun echter van de hand en verboden de Oost-Europese landen de Marshallhulp te accepteren. Daarom werden alleen West-Europese landen en de westelijke bezettingszones van Duitsland betrokken in het grootscheepse hulpprogramma. De scheiding in Europa – die dus ook dwars door Duitsland liep – begon zich hierdoor steeds scherper af te tekenen. De Koude Oorlog was begonnen. Blokkade van Berlijn De blokkade van Berlijn in 1948 was het eerste grote conflict tussen de beide kampen in de Koude Oorlog. Berlijn – de hoofdstad van Duitsland – was net als de rest van Duitsland verdeeld in vier bezettingszones, hoewel de stad midden in de Sovjetzone lag. Na een conflict over het wel of niet invoeren van een Duitse munteenheid en de uiteindelijke invoering van de D-mark in de westelijke zones van Berlijn, besloot de Sovjet-Unie uit protest de toegangswegen naar West-Berlijn te sluiten. De enige manier voor de westerse geallieerden om West-Berlijn nu nog te bereiken was door de lucht. De Amerikanen besloten daarom een grootschalige luchtbrug op te zetten om de twee miljoen West-Berlijners te bevoorraden. De Russen waren uiteindelijk niet bereid om een oorlog oom Berlijn te riskeren ( de Russen beschikten toen ook nog niet over atoomwapens) en hieven in meid 1949 de blokkade op, Politieke wederopbouw in de vier zones Voordat er begonnen kon worden aan een politieke wederopbouw in Duitsland moesten alle belangrijke nazi’s opgespoord en voor de rechter gebracht worden. In de Sovjetzone werd dit zeer grondig gedaan. Alle hoge Duitse functionarissen werden gecontroleerd en vele duizenden nazi’s werden veroordeeld. In de westerse zones werd op een omslachtiger manier met de nazi’s omgegaan. Een aantal van de nazikopstukken werd tijdens het Neurenberger Proces ( 1945-1946) veroordeeld. Zo werden Goering, Van Ribbentrop, Rosenberg en Seys-Inquart ter dood veroordeeld. Rudolf Hess kreeg levenslang. Hitler, Himmler en Goebbels hadden al zelfmoord gepleegd. In de Sovjetzone kreeg de communistische partij ( KPD), gesteund door de Sovjets, al snel een overheersende positie. Zoals de latere leider van de DDR, Walter Ulbricht, het uitdrukte: “Es muß demokratisch aussehen, aber wir müssen alles in der Hand haben.” Politieke tegenstanders werd zoveel mogelijk het zwijgen opgelegd. Eind 1945 werd onder grote druk van de Sovjetbezetters besloten om de KPD en de socialistische SPD samen te voegen tot één partij, de Sozialistische Einheitspartei Deutschlands (SED). In theorie kregen de SPD-ers even veel zeggenschap binnen de partij als de communisten, maar in de praktijk hadden de communisten de macht. In de loop van 1947 werden geleidelijk de andere politieke partijen in de oostelijke zone uitgeschakeld. In de westelijke zones werden de Christlich Demokratische Union (CDU) en de SPD de dominante partijen. De voormalige burgemeester van Keulen, Konrad Adenauer, werd de belangrijkste man bij de Christen Democraten. Kurt Schumacher was de leider van de socialisten. Bij verkiezingen voor de gemeenteraden en deelstaatparlementen in 1946 werden de verhoudingen duidelijk. De CDU behaalde ongeveer 30% van de stemmen, de SPD ongeveer 28%. In 1947, tijdens de economische samenvoeging van de Engelse en de Amerikaanse zones, werden de Duitse politici betrokken bij de vorming van een centrale Wirtschaftsrat (economische raad). Een jaar later vonden de Amerikanen het tijd worden om een zelfstandige Duitse staat in de westelijke zones op de richten. De toenemende tegenstellingen tussen Oost en West en de blokkade van Berlijn door de Sovjet-Unie hadden duidelijk gemaakt dat een Duitse eenheid voorlopig niet meer tot de opties behoorde. Oprichting van de BRD (1949) In 1948 werd in de drie westelijke bezettingszones begonnen met het maken van een grondwet voor de toekomstige Bondsrepubliek. Op aandringen van de ministerpresidenten van de deelstaten werd het voorlopige karakter van deze grondwet benadrukt. Als Duitsland weer een eenheid was, zou de definitieve versie gemaakt kunnen worden. Een parlementaire raad, gekozen door de parlementen van de deelstaten, kwam onder leiding van Konrad Adenauer bijeen om de grondwet op te stellen. Nadat in meid 1949 de drie westerse bezettingsmogendheden het grondwetsontwerp hadden goedgekeurd, vonden de verkiezingen plaats voor de Bondsdag, de Tweede Kamer van de nieuwe republiek. Het opkomstpercentage van 78,5% toonde dat de West-Duitse bevolking instemde met de oprichting van de Bondsrepubliek. De soevereiniteit van de BRD bleef overigens nog beperkt: volgens het zogenaamde bezettingsstatuur bleven de geallieerden op een aantal gebieden – bijvoorbeeld de buitenlandse en veiligheidspolitiek – de eindverantwoordelijken. De Bondsrepubliek mocht geen eigen leger hebben en ook een ministerie voor Buitenlandse Zaken was er nog niet.
Oprichting van de DDR (1949) De communisten hadden in de Sovjetzone met hulp van de Russen hun politieke vijanden grotendeels kunnen uitschakelen. De niet-communistische partijen werden gedwongen om met de SED samen te werken in de zogenaamde ‘eenheidslijst’. In 1948 al werd een ontwerp voor een grondwet gemaakt door de Volksrat, een door de SED gedomineerd orgaan, maar pas begin oktober 1949 werd de Deutsche Demokratische Republik (DDR) opgericht. Het Westen kon zo de schuld gegeven worden van de Duitse deling omdat de Bondsrepubliek eerder werd opgericht. De eerste verkiezingen in de DDR toonden gelijk al het ware gezicht van de nieuwe ‘arbeiders- en boerenstaat’. De door de SED gecontroleerde eenheidslijst behaalde de onwaarschijnlijke uitslag van 99% van de stemmen.