Aquaducten

Inleiding:
De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis, ze bouwden bruggen, riolen, tempels, aquaducten…. Ruim voor het begin van de jaartelling werden aquaducten al gebruikt om water te transporteren naar steden en Industriële gebieden. Het woord ‘aquaduct’ bestaat uit de Latijnse woorden aqua (=water) en ducere (=leiden). De Bekendste zijn de grote Romeinse aquaducten die grote steden van drinkwater voorzagen. Sommige hiervan konden zo'n 190.000 m3 per dag overbrengen. Rome zelf had de meeste aquaducten, maar liefst elf, gebouwd over een periode van 500 jaar en onder de regering van 36 keizers. In Rome worden enkele Romeinse aquaducten zelfs vandaag de dag nog voor dit doel gebruikt.
Hier zie je een goed overzicht van de watervoorziening van de stad Rome in het jaar 350 na Christus.


Werking:
Het principe van een aquaduct is heel eenvoudig: een gemetseld kanaal of pijpleiding van aardewerk, steen, cement of lood, voor het vervoeren van water dat vanzelf van bron naar bestemming loopt. Het waterkanaal moest over de hele lengte precies even schuin aflopen, want dan bleef het water even hard stromen. Het probleem is echter dat er in het landschap bergen en dalen voorkomen. De Romeinen leidden het kanaal dan om het dal of de berg heen wat een lange verlenging van het traject kon betekenen. Als dat niet mogelijk was groef men tunnels of bouwde men bruggen. Meestal gebeurde het vervoeren van water onder de grond, maar op sommige plekken kon dat niet, dan bouwden de Romeinen bogen van beton of steen.

Bouw:
De totale lengte van de aquaducten voor de stad Rome wordt geschat tussen 420 en 500 km. Toch liep slechts 47 km hiervan bovengronds: de meeste Romeinse aquaducten lagen onder de grond. Deze ondergrondse bouw hielp om het water vrij van ziekte te houden (lijken van dode dieren mogen niet in het aquaduct terechtkomen en kunnen daar zo geen epidemieën veroorzaken) en hielp de aquaducten ook tegen vijandelijke aanvallen te beschermen. Bovendien bleef het water in de grond lekker fris.

Plaats van de aquaducten:
Water was als onmisbaar levensmiddel zeer belangrijk voor de inwoners van het Romeinse Rijk. In alle delen van het rijk werden daarom aquaducten gebouwd om de steden van schoon drinkwater te voorzien. Uitsluitend mannen die een goede reputatie bij de keizer hadden, werden belast met de verantwoordelijkheid voor de aanvoer en distributie van water. Een uitgebreid netwerk van waterleidingen, in het Latijn genaamd Aqua ductus, moest het oude Rome met al haar inwoners en indrukwekkende fonteinen voorzien van water. Het water werd verdeeld door de staat en was staatseigendom. In sommige steden werd zelfs belasting geheven op waterverbruik. Tegen het eind van de eerste eeuw van onze jaartelling leverden aquaducten 992.200 m³ water, dit was genoeg om één miljoen Romeinen in de stad dagelijks tussen de 600 en 900 liter water per persoon beschikbaar te stellen.

Inspectie en controle:
Op regelmatige afstanden werden controleputten en verluchtingsschachten ingebouwd. Deze kanalen waren meestal rechthoekig en voorzien van kleine "laddertjes", zodat zo iemand in het aquaduct zelf kon afdalen voor inspectie. Deze inspectie hield in: schoonmaken van het aquaduct, verkalking tegengaan en controle op lekkages of vernielingen. Afhankelijk van gebied en van de waterhoeveelheid, waren deze zo'n 0,5 tot 2 meter breed en werden ze schoongemaakt of geschuurd met kalk. Daarna werd de kalk weggespoeld met water.

Bogen:
De arcaden, een reeks bogen, die algemeen als aquaduct zelf worden afgeschilderd, mogen niet met het aquaduct zelf worden verward. Deze spaarbogen, soms in verscheidene rijen boven elkaar, werden samen met tunnels geconstrueerd om de doorstroming van het water te garanderen over onregelmatig terrein. De bogen vormden een cruciaal punt voor de stabiliteit van het aquaduct: de steunberen mochten bijvoorbeeld niet in het midden van een boog eronder worden geplaatst, anders zou het bouwwerk helemaal instorten.

Aquaducten kunnen in veel verschillende vormen voorkomen, zo heb je aquaducten met kleine bogen, aquaducten met lange bogen, aquaducten met dikke tussenpalen, en aquaducten met grote en kleine bogen. Natuurlijk zijn er nog veel meer…

Verval van de aquaducten:
Met de val van het Romeinse Rijk kwamen veel aquaducten in onbruik of werden gewoon afgebroken om er andere gebouwen mee te bouwen. Er was al een aanzienlijk aantal aquaducten beschadigd of vernield door vijanden. De meeste aquaducten in Rome raakten zwaar beschadigd bij de Gotische oorlogen in de 6e eeuw. Bijvoorbeeld: De Byzantijnse generaal Belisarius verdedigde de stad en liet de auqaducten ook onklaar maken door de waterkanalen te dichten met zware rotsblokken, om zo te voorkomen dat aanvallers via deze weg de stad konden binnenkomen. Na de Gothische oorlogen was Italië verwoest en waren er geen middelen meer om de aquaducten te herstellen.

Bestaande aquaducten:
Nu kun je nog steeds Romeinse aquaducten bezichtigen, onder andere één in Segovia in Midden-Spanje. Het is één van de indrukwekkendste monumenten in Segovia. Het ligt aan de oostkant van de stad, is 728 meter lang en 28 meter hoog. Het is gebouwd in 2 lagen arcaden. Het water werd verzameld in een watertoren waar het water gezuiverd werd. Het aquaduct is gebouwd ten tijde van keizer Trajanus. Het maakt echt nog onderdeel uit van het dagelijks leven, want men loopt er onderdoor. Het was tot 1960 nog in gebruik en is in de jaren '90 gerenoveerd!
Nu een tweede voorbeeld: de Pont du Gard. Hij overspant de rivier de Gardon en is 49 meter hoog en 275 meter lang. Het aquaduct is in 3 lagen arcaden gebouwd. De eerste laag is een weg voorstrijdwagens, de tweede is een straat voor voetgangers en de derde vormt het eigenlijke aquaduct. Vandaag de dag kan het bouwwerk, waarvan het gedeelte dat de Gardon overbrugt nog overeind staat, nog steeds bezocht worden. Men kan ook een kijkje nemen in het aquaduct zelf.
De Pont du Gard is waarschijnlijk onder keizer Augustus gebouwd en was een deel van een waterleidingssysteem van bijna 50 km lang; het bracht water van de bronnen bij Uzès (Source d'Eure) naar de Romeinse stad Nemausus (het huidige Nimes).
Vanaf de middeleeuwen tot aan de 18e eeuw is de Pont als brug gebruikt. In deze en de 19e eeuw werd de Pont gerestaureerd, het dient als toeristische trekpleister.

Waterdiefstal:
De meeste Romeinen moesten hun water bij de openbare putten of fonteinen verkrijgen, maar vaak werden er gaten gemaakt in het aquaduct om zo de eigen velden te irrigeren. Dit was een ernstig probleem, want meermaals werden de Romeinen geconfronteerd met waternood. De keizers namen dit probleem dan ook serieus en legden zware straffen op de daders op.

Weetje:
Op een briefje van 5 euro staat een Romeins aquaduct afgebeeld, waarbij een zware constructiefout optreedt. Het bouwwerk op het biljet zou waarschijnlijk instorten als dit in het echt zou worden geconstrueerd. De tekenaar heeft zich namelijk geïnspireerd op de Pont du Gard (Frankrijk), maar mocht geen bestaand bouwwerk overnemen. Daarom heeft hij het aantal bogen op de tweede rij verdubbeld, zodat er telkens een steunbeer op het midden van de boog eronder komt te staan. Als deze constructie in het echt zou gebouwd worden, zou het hele aquaduct instorten.