gedrag

Extrabasisstof 1
Wat is gedrag? Gedrag is alles wat een mens of dier doet, zoals bewegen geluid maken slapen. De meeste gedragingen komen tot stand door de werking van spieren en klieren. Bij de meeste gedragingen reageert een mens of dier op prikkels. Een prikkel is een invloed uit het milieu op een organisme. In zintuigcellen ontstaan onder invloed van prikkels impulsen. Zenuwcellen geleiden en verwerken impulsen waardoor er een reactie kan volgen. Een reactie op een prikkel is een respons. Het gedrag is opgebouwd uit een groot aantal handelingen. De studie van gedrag heet ethologie. Objectief is dat er alleen waargebeurde feiten in mogen staan. Een objectieve beschrijving van de handelingen van een diersoort heet ethogram. Met behulp van een ethogram kun je een dier bestuderen. Een protocol is een lijst met achtereenvolgens waargenomen handelingen van een dier. Als een effect van een handeling leidt tot een andere handeling noem je dat gedragsketen. Het gebied rond de nestplaats van een dier heet een territorium. Het territorium wordt verdedigd tegen indringers. Balts: raar soort gedrag vertonen tegenover een vrouwtje. De balts bestaat uit een aantal handelingen die een gedragsketen vormen. Het mannetje verzorgt de eieren en de jongen. Dat heet broedzorg. Een handeling van broedzorg is waaieren, hierbij staat het mannetje met zijn kop naar beneden voor het nest en wappert met zijn vorstvinnen, hierdoor ontstaat een waterstroom waardoor het water in het nest wordt ververst. Basisstof 2
Hoe wordt gedrag veroorzaakt? Gedrag wordt veroorzaakt door prikkels en motiverende factoren. Motiverende factoren bepalen de bereidheid tot een bepaald gedrag. Vb. motiverende factoren zijn: honger dorst en hormonen. Honger en dorst kunnen voedingsgedrag veroorzaken. Hormonden kunnen paringsgedrag vertonen. Motiverende factoren worden ook wel inwendige prikkels genoemd. Prikkels zijn dan uitwendige prikkels. Vb. uitwendige prikkels: temperatuur licht en geluid. Een sleutelprikkel is een prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het veroorzaken van een bepaald gedrag. Supranormale prikkels zijn: prikkels die een sterker bepaald gedrag veroorzaken dan een normale sleutelprikkel.
Basisstof 3
Hoe wordt gedrag bepaald? Erfelijke factoren: dat je al vanaf je geboorte weet hoe iets moet, het is niet door soortgenoten aangeleerd. Basisstof 4
Sociaal gedrag Het gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar is sociaal gedrag. De handelingen bij sociaal gedrag zijn signalen. Territoriumgedrag: dan verdedigt het mannetje het gebied tegen binnendringende soortgenoten. Veel dieren die een territorium verdedigen vertonen dreiggedrag. Overspronggedrag ontstaat als de motiverende factoren voor twee tegenstrijdige gedragingen even sterk zijn. Baltsgedrag dient om paren te vormen en beide dieren voor te bereiden op de paring. Be balts bestaat uit een aantal signalen die een gedragsketen vormen. De bereidheid tot paren wordt bij zoogdieren bronst genoemd. Bij dieren die in een groep leven is er vaak een rangorde. het belangrijkste dier in een groep noem je dominant. Imponeergedrag is jezelf zo groot en breed mogelijk te maken. Tegenover het dreiggedrag van het mannetje vertoond het ondergeschikte mannetje vaak verzoeningsgedrag. Basisstof 5
Gedrag bij de mens. Gedrag bij mensen wordt ook bepaald door erfelijke factoren en leerprocessen. Rolgedrag is gedrag dat anderen van iemand verwachten in een bepaalde situatie. Als iemand rolgedrag vertoont voldoet hij/zij aan het rolpatroon. Een bekend rolpatroon is het traditionele man-vrouwrolpatroon. Mensen vertonen ook territoriumgedrag, dreiggedrag en imponeergedrag.